Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
12 Temmuz Beyannamesi veya 12 Temmuz Çok Partili Beyanname Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından 12 Temmuz 1947'de verilen ve Türkiye'de normal bir çok partili sistemin temellerini atan bildirgedir.
Tarihsel arka plan
1946'daki seçimlerin ardından hâlen iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), başlıca muhalefet partisi olan Demokrat Partiye (DP) yönelik yaygın destek karşısında ya muhalefeti bastıracaktı ya da siyasal liberalleşme yolunda ilerleyecekti. Ağustos'ta ilk seçeneğin sesli bir savunucusu olan Recep Peker, İnönü tarafından başbakanlığa atandı. Ancak Peker'in baskısı DP'yi susturmaktansa ters tepki yarattı ve DP'nin muhalefeti daha da şiddetlendi. DP'nin CHP'ye karşı bu saldırgan tavrı kısmen seçimler sırasında yaşanan usulsüzlüklerden kaynaklanıyordu. Esas sebep ise partilerin hâlihazırda benzer olan programları arasındaki farkların gittikçe kayboluyor olmasıydı. Demokratlar temel rejim meselelerinde Halk Partililer ile hemfikirdi. Ayrılıklar yalnızca ekonomi ve siyasal liberalleşme konularındaydı ve burada da CHP, DP'nin görüşlerini adım adım benimsiyordu. Bu durumda DP, kamuoyu oluşturabilmek için sürekli bir siyasal gerilim ortamına ihtiyaç duyuyordu. Neticede 1947 Temmuzu'na gelinene kadarki süreçte partilerarası ilişkiler gittikçe kötüleşti.
İçeriği
Temmuz 1947'ye gelindiğinde CHP-DP ilişkileri kopma noktasındaydı. DP Peker'i başına buyruklukla suçlarken Peker, İnönü'nün ve Partinin desteğine güveniyor ve geri durmuyordu. Bu vesiyleyle siyasete genel bir gerginlik hakimdi. İnönü, 12 Temmuz Beyannamesini, Peker ve DP Genel Başkanı Celâl Bayar ile tek tek görüştükten sonra verdi. Görüşmelerde hükûmet, muhalefeti halkı isyana kışkırtmakla; muhalefet hükûmeti ise zorbalıkla suçlamıştı. İnönü ilk iddayı dayanaksız, diğerini abartılı buldu. Bildiri metninde uzlaştırmacı bir tavır takındı ve kendini muhalefet-hükûmet çekişmesinin üstünde konumlandırdı:
Benim bu son dinlediğim karşılıklı şikâyetler içinde mübalağa payı ne olursa olsun, gerçek payı da vardır. İhtilalci bir kuruluş değil, bir yasal partinin yöntemleriyle çalışan muhalif partinin iktidar partisi koşulları içinde çalışmasını sağlamak gerekir. Bu alanda bir devlet başkanı olarak kendimi her iki partiye karşı eşit derecede görevli görürüm. (...) Varmak istediğim sonuç, başlıca iki parti arasında temel koşulun, yani güvenliğin yerleşmesidir. Bu güvenlik bir bakımdan ülkenin güvenliği anlamını taşıdığı için benim gözümde çok önemlidir. Muhalefet güvence içinde yaşayacak ve iktidarın kendisini ezmek niyetinde olmadığından müsterih [ruhen rahat] bulunacaktır. İktidar, muhalefetin kanun haklarından başka bir şey düşünmediğinden müsterih olacaktır. Büyük vatandaş kütlesiyse, iktidarın bu partinin ya da öteki partinin elinde bulunması ihtimalini vicdan rahatlığı içinde düşünecektir.
Özetle bildirge; muhalefetin varlığını meşrulaştırıyor, devlet aygıtından tarafsız olmasını ve partilerin her ikisine de adil davranmasını istiyordu.
Etkileri
DP-CHP çekişmesine etkileri
DP beyannameyi olumlu karşıladı. Genel Başkan Celâl Bayar belgenin tarihî önemde olduğunu, bir iyi niyet ve sağgörü ifadesi olduğunu söyledi.Fuat Köprülü de "İnönü'nün açıklamasının kalplere bir ferahlık verdiğini" yazdı ve devam etti:
İnönü'nün yepyeni bir simayla, yani sadece tarafsız bir devlet başkanı olarak görüyoruz. Artık karşımızda düne kadar olduğu gibi, parti başkanlığı ile devlet başkanlığını şahsında toplamış ve böylece iktidar partisi adına muhalefet partisine cephe almış bir şahsiyet değil, devlet başkanlığını görevini [sic] layıkıyla görebilmek için tamamiyle tarafsız kalmaya azmetmiş ve böylece parti mücadeleleri üzerine yükselmiş tarihî bir şahsiyet vardır. Ve o, bu yeni hüviyetiyle [kimliğiyle] her iki partinin de ortak malıdır.
Beyannameyi olumlu karşılamakla kalmayan DP onu alabildiğince kendi lehine kullandı. İnönü cephesindeki mütareke sayesinde, tüm gücünü artık onun koruması altında olmayan Peker'e ve hükûmete yönetebildi ve neticede Peker'in siyasi hayatını sonlandırdı. Bu Demokratlar için önemli bir zaferdi.
Bunlara karşın beyanname, DP aleyhinde bazı sonuçlara da yol açmıştır. Başta Demokratları, başlıca propaganda silahları olan hükûmetin baskısı altında olma iddiasını ellerinden almıştır zira İnönü'nün beyannameyi yayımlamaktaki esas amacının bu olduğunu söyleyenler dahi olmuştur. Ek olarak belge, DP'nin uygunsuz propaganda yöntemleri kullandığını ima eder ve DP, belgeyi onaylayarak bu türden yöntemler kullandığını ve hükûmetin iyi niyetini zımnen kabul etmiş oldu. Hatalarını hızlıca fark eden DP'liler hemen bazı açıklamalarda bulundu: Menderes belgenin yalnızca partilerin eşit haklara sahip olduğunun bir beyanı ve CHP tarafından kendi partisine bir yakınlaşma çabası olduğunu, Bayar da iki yıl sonra belgenin, CHP'nin o ana kadar kullandığı baskıcı ve şiddetli politikalardan ayrılışının bir ifadesi olduğunu söyledi. İnönü ise belgeyi yayımlamasından kısa süre sonra, Demokratların söz konusu uygunsuz yöntemlere geri döndüklerini iddia etti.
CHP'nin iç siyasetine etkileri
Beyannamenin yayımlanmasından sonra DP'nin üzerinde sıkça durduğu bir nokta parti ve devlet başkanlığının ayrılması oldu. Bu konuda bazı önemli CHP'liler de onlarla hemfikirdi: Hüseyin Cahit Yalçın, Falih Rıfkı Atay, Nihat Erim... Erim daha da ileri giderek "şeflik döneminin geride kaldığını" ilân etti ve parti tüzüğünde kapsamlı bir değişiklik istemeye başladı. Bu isteğinin gerçekleşmesi yönünde gelişmeler de gerçekleşti: 10 Ağustos'taki parti kurultayında Parti Genel Sekreter Yardımcısı Faik Ahmet Barutçu, kurultaya Genel İdare Kurulunun tüzük değişikliğine yönelik tekliflerini iletti. Beyannamedeki ilkeler ışığında hazırlanan bu değişiklik tasarısı, muhalefetin taleplerine uygundu. Buna göre genel başkan ile cumhurbaşkanının aynı kişi olması hâlinde partinin fiilî liderliği genel başkandan vekiline devredilecekti. Genel başkan vekili ile başbakanlık makamlarının ayrılıp ayrılmayacağı da kurultay kararına bırakılacaktı.
Beyanname vesilesiyle Recep Peker'in parti hayatını da sonlandırdı. Peker 26 Ağustos 1947'deki parti meclis toplantısında istediği güvenoyunu alabilse de akabinde gerçekleşen çeşitli siyasi gelişmeler sonucu 9 Eylül'de görevinden ayrılmak zorunda kalacak ve yerini kabinelerinde partinin liberal kanadına geniş yer verecek olan Hasan Saka'ya bırakacaktı. Bu CHP'nin içindeki Peker'in lideri olduğu sertlik yanlısı hizbin yenilgisi anlamına geliyordu.
Rejim geneline etkileri ve belgenin tarihî önemi
Tarihçiler beyannamenin Türkiye'de çok partili sisteme geçiş açısından önemi konusunda hemfikirdir. Bernard Lewis'e göre belge, "Türkiye'de parlamenter hükümetin pürüzsüz olarak işlemesine çok yardımcı" olmuştur. Çok partili sisteme geçiş dönemi hakkındaki en yetkin eserin yazarı Kemal Karpat; 12 Temmuz'da muhalefet partilerinin faaliyet özgürlüğü ve Halk Partisi ile eşitlik kazandığını ve beyannamenin siyasi ortama barış getirdiğini, partilerarası ilişkileri normalleştirdiğini, tartışmalı yasal statüsüne ve yayımlanma amacı hakkındaki belirsizliklere rağmen Türk parti siyasetinin temel bir belgesi ve İnönü'nün en büyük başarılarından biri olduğunu söyler.Feroz Ahmad bu değerlendirmeyi onaylayarak alıntılar.Erik Jan Zürcher de beyannamenin çok partili sistemin kalıcılığını belgelediğini yazar.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ a b Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 191
- ^ 12 Temmuz, beyannamenin ulusal gazetelerde yayımlanma tarihidir ancak metin, bir gün önce 11 Temmuz'da radyoda okunmuştur. Toker, M. (1970). Tek partiden çok partiye. Milliyet Yayınları. s. 265
- ^ a b c Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Y. Saner, Çev., 4. bas.). İletişim Yayınları. s. 248
- ^ Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Y. Saner, Çev., 4. bas.). İletişim Yayınları. s. 247-248
- ^ Lewis, B. (2009). Modern Türkiye'nin doğuşu (B. B. Turna, Çev., 3. bas.). Arkadaş Yayınları. s. 410
- ^ Krş. Ahmad, F. (1993). The making of modern Turkey. Routledge. s. 106-107 ve Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 163
- ^ a b c d Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Y. Saner, Çev., 4. bas.). İletişim Yayınları. s. 249
- ^ Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye'nin tarihi (Y. Saner, Çev., 4. bas.). İletişim Yayınları. s. 260
- ^ Boratav, K. (2019). Türkiye iktisat tarihi 1908-2015 (24. bas.). İmge Kitabevi. s. 107-110
- ^ Ahmad, F. (1993). The making of modern Turkey. Routledge. s. 107-109, öz. 109
- ^ a b Bilâ, H. (1999). CHP 1919-1999. Doğan Kitap. s. 121
- ^ a b Lewis, B. (2009). Modern Türkiye'nin doğuşu (B. B. Turna, Çev., 3. bas.). Arkadaş Yayınları. s. 411
- ^ Bilâ, H. (1999). CHP 1919-1999. Doğan Kitap. s. 121-122
- ^ Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 192
- ^ a b c d Bilâ, H. (1999). CHP 1919-1999. Doğan Kitap. s. 122
- ^ a b Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 194
- ^ Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 194-195
- ^ a b Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 195
- ^ Bilâ, H. (1999): CHP 1919-1999. Doğan Kitap. s. 123
- ^ Lewis, B. (2009). Modern Türkiye'nin doğuşu (B. B. Turna, Çev., 3. bas.). Arkadaş Yayınları. s. 411-412
- ^ a b Ahmad, F. (1993). The making of modern Turkey. Routledge. s. 107
- ^ Karpat, K. H. (1959). Turkey's politics: The transition to a multi-party system. Princeton University Press. s. 169
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
12 Temmuz Beyannamesi veya 12 Temmuz Cok Partili Beyanname Cumhurbaskani Ismet Inonu tarafindan 12 Temmuz 1947 de verilen ve Turkiye de normal bir cok partili sistemin temellerini atan bildirgedir Tarihsel arka plan1946 daki secimlerin ardindan halen iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi CHP baslica muhalefet partisi olan Demokrat Partiye DP yonelik yaygin destek karsisinda ya muhalefeti bastiracakti ya da siyasal liberallesme yolunda ilerleyecekti Agustos ta ilk secenegin sesli bir savunucusu olan Recep Peker Inonu tarafindan basbakanliga atandi Ancak Peker in baskisi DP yi susturmaktansa ters tepki yaratti ve DP nin muhalefeti daha da siddetlendi DP nin CHP ye karsi bu saldirgan tavri kismen secimler sirasinda yasanan usulsuzluklerden kaynaklaniyordu Esas sebep ise partilerin halihazirda benzer olan programlari arasindaki farklarin gittikce kayboluyor olmasiydi Demokratlar temel rejim meselelerinde Halk Partililer ile hemfikirdi Ayriliklar yalnizca ekonomi ve siyasal liberallesme konularindaydi ve burada da CHP DP nin goruslerini adim adim benimsiyordu Bu durumda DP kamuoyu olusturabilmek icin surekli bir siyasal gerilim ortamina ihtiyac duyuyordu Neticede 1947 Temmuzu na gelinene kadarki surecte partilerarasi iliskiler gittikce kotulesti IcerigiTemmuz 1947 ye gelindiginde CHP DP iliskileri kopma noktasindaydi DP Peker i basina buyruklukla suclarken Peker Inonu nun ve Partinin destegine guveniyor ve geri durmuyordu Bu vesiyleyle siyasete genel bir gerginlik hakimdi Inonu 12 Temmuz Beyannamesini Peker ve DP Genel Baskani Celal Bayar ile tek tek gorustukten sonra verdi Gorusmelerde hukumet muhalefeti halki isyana kiskirtmakla muhalefet hukumeti ise zorbalikla suclamisti Inonu ilk iddayi dayanaksiz digerini abartili buldu Bildiri metninde uzlastirmaci bir tavir takindi ve kendini muhalefet hukumet cekismesinin ustunde konumlandirdi Benim bu son dinledigim karsilikli sikayetler icinde mubalaga payi ne olursa olsun gercek payi da vardir Ihtilalci bir kurulus degil bir yasal partinin yontemleriyle calisan muhalif partinin iktidar partisi kosullari icinde calismasini saglamak gerekir Bu alanda bir devlet baskani olarak kendimi her iki partiye karsi esit derecede gorevli gorurum Varmak istedigim sonuc baslica iki parti arasinda temel kosulun yani guvenligin yerlesmesidir Bu guvenlik bir bakimdan ulkenin guvenligi anlamini tasidigi icin benim gozumde cok onemlidir Muhalefet guvence icinde yasayacak ve iktidarin kendisini ezmek niyetinde olmadigindan musterih ruhen rahat bulunacaktir Iktidar muhalefetin kanun haklarindan baska bir sey dusunmediginden musterih olacaktir Buyuk vatandas kutlesiyse iktidarin bu partinin ya da oteki partinin elinde bulunmasi ihtimalini vicdan rahatligi icinde dusunecektir Ozetle bildirge muhalefetin varligini mesrulastiriyor devlet aygitindan tarafsiz olmasini ve partilerin her ikisine de adil davranmasini istiyordu EtkileriDP CHP cekismesine etkileri DP beyannameyi olumlu karsiladi Genel Baskan Celal Bayar belgenin tarihi onemde oldugunu bir iyi niyet ve saggoru ifadesi oldugunu soyledi Fuat Koprulu de Inonu nun aciklamasinin kalplere bir ferahlik verdigini yazdi ve devam etti Inonu nun yepyeni bir simayla yani sadece tarafsiz bir devlet baskani olarak goruyoruz Artik karsimizda dune kadar oldugu gibi parti baskanligi ile devlet baskanligini sahsinda toplamis ve boylece iktidar partisi adina muhalefet partisine cephe almis bir sahsiyet degil devlet baskanligini gorevini sic layikiyla gorebilmek icin tamamiyle tarafsiz kalmaya azmetmis ve boylece parti mucadeleleri uzerine yukselmis tarihi bir sahsiyet vardir Ve o bu yeni huviyetiyle kimligiyle her iki partinin de ortak malidir Beyannameyi olumlu karsilamakla kalmayan DP onu alabildigince kendi lehine kullandi Inonu cephesindeki mutareke sayesinde tum gucunu artik onun korumasi altinda olmayan Peker e ve hukumete yonetebildi ve neticede Peker in siyasi hayatini sonlandirdi Bu Demokratlar icin onemli bir zaferdi Bunlara karsin beyanname DP aleyhinde bazi sonuclara da yol acmistir Basta Demokratlari baslica propaganda silahlari olan hukumetin baskisi altinda olma iddiasini ellerinden almistir zira Inonu nun beyannameyi yayimlamaktaki esas amacinin bu oldugunu soyleyenler dahi olmustur Ek olarak belge DP nin uygunsuz propaganda yontemleri kullandigini ima eder ve DP belgeyi onaylayarak bu turden yontemler kullandigini ve hukumetin iyi niyetini zimnen kabul etmis oldu Hatalarini hizlica fark eden DP liler hemen bazi aciklamalarda bulundu Menderes belgenin yalnizca partilerin esit haklara sahip oldugunun bir beyani ve CHP tarafindan kendi partisine bir yakinlasma cabasi oldugunu Bayar da iki yil sonra belgenin CHP nin o ana kadar kullandigi baskici ve siddetli politikalardan ayrilisinin bir ifadesi oldugunu soyledi Inonu ise belgeyi yayimlamasindan kisa sure sonra Demokratlarin soz konusu uygunsuz yontemlere geri donduklerini iddia etti CHP nin ic siyasetine etkileri Beyannamenin yayimlanmasindan sonra DP nin uzerinde sikca durdugu bir nokta parti ve devlet baskanliginin ayrilmasi oldu Bu konuda bazi onemli CHP liler de onlarla hemfikirdi Huseyin Cahit Yalcin Falih Rifki Atay Nihat Erim Erim daha da ileri giderek seflik doneminin geride kaldigini ilan etti ve parti tuzugunde kapsamli bir degisiklik istemeye basladi Bu isteginin gerceklesmesi yonunde gelismeler de gerceklesti 10 Agustos taki parti kurultayinda Parti Genel Sekreter Yardimcisi Faik Ahmet Barutcu kurultaya Genel Idare Kurulunun tuzuk degisikligine yonelik tekliflerini iletti Beyannamedeki ilkeler isiginda hazirlanan bu degisiklik tasarisi muhalefetin taleplerine uygundu Buna gore genel baskan ile cumhurbaskaninin ayni kisi olmasi halinde partinin fiili liderligi genel baskandan vekiline devredilecekti Genel baskan vekili ile basbakanlik makamlarinin ayrilip ayrilmayacagi da kurultay kararina birakilacakti Beyanname vesilesiyle Recep Peker in parti hayatini da sonlandirdi Peker 26 Agustos 1947 deki parti meclis toplantisinda istedigi guvenoyunu alabilse de akabinde gerceklesen cesitli siyasi gelismeler sonucu 9 Eylul de gorevinden ayrilmak zorunda kalacak ve yerini kabinelerinde partinin liberal kanadina genis yer verecek olan Hasan Saka ya birakacakti Bu CHP nin icindeki Peker in lideri oldugu sertlik yanlisi hizbin yenilgisi anlamina geliyordu Rejim geneline etkileri ve belgenin tarihi onemi Tarihciler beyannamenin Turkiye de cok partili sisteme gecis acisindan onemi konusunda hemfikirdir Bernard Lewis e gore belge Turkiye de parlamenter hukumetin puruzsuz olarak islemesine cok yardimci olmustur Cok partili sisteme gecis donemi hakkindaki en yetkin eserin yazari Kemal Karpat 12 Temmuz da muhalefet partilerinin faaliyet ozgurlugu ve Halk Partisi ile esitlik kazandigini ve beyannamenin siyasi ortama baris getirdigini partilerarasi iliskileri normallestirdigini tartismali yasal statusune ve yayimlanma amaci hakkindaki belirsizliklere ragmen Turk parti siyasetinin temel bir belgesi ve Inonu nun en buyuk basarilarindan biri oldugunu soyler Feroz Ahmad bu degerlendirmeyi onaylayarak alintilar Erik Jan Zurcher de beyannamenin cok partili sistemin kaliciligini belgeledigini yazar Ayrica bakinizDortlu Takrir Demokrat Parti 1946 Genel Secimleri Hurriyet MisakiNotlar a b Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 191 12 Temmuz beyannamenin ulusal gazetelerde yayimlanma tarihidir ancak metin bir gun once 11 Temmuz da radyoda okunmustur Toker M 1970 Tek partiden cok partiye Milliyet Yayinlari s 265 a b c Zurcher E J 2018 Modernlesen Turkiye nin tarihi Y Saner Cev 4 bas Iletisim Yayinlari s 248 Zurcher E J 2018 Modernlesen Turkiye nin tarihi Y Saner Cev 4 bas Iletisim Yayinlari s 247 248 Lewis B 2009 Modern Turkiye nin dogusu B B Turna Cev 3 bas Arkadas Yayinlari s 410 Krs Ahmad F 1993 The making of modern Turkey Routledge s 106 107 ve Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 163 a b c d Zurcher E J 2018 Modernlesen Turkiye nin tarihi Y Saner Cev 4 bas Iletisim Yayinlari s 249 Zurcher E J 2018 Modernlesen Turkiye nin tarihi Y Saner Cev 4 bas Iletisim Yayinlari s 260 Boratav K 2019 Turkiye iktisat tarihi 1908 2015 24 bas Imge Kitabevi s 107 110 Ahmad F 1993 The making of modern Turkey Routledge s 107 109 oz 109 a b Bila H 1999 CHP 1919 1999 Dogan Kitap s 121 a b Lewis B 2009 Modern Turkiye nin dogusu B B Turna Cev 3 bas Arkadas Yayinlari s 411 Bila H 1999 CHP 1919 1999 Dogan Kitap s 121 122 Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 192 a b c d Bila H 1999 CHP 1919 1999 Dogan Kitap s 122 a b Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 194 Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 194 195 a b Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 195 Bila H 1999 CHP 1919 1999 Dogan Kitap s 123 Lewis B 2009 Modern Turkiye nin dogusu B B Turna Cev 3 bas Arkadas Yayinlari s 411 412 a b Ahmad F 1993 The making of modern Turkey Routledge s 107 Karpat K H 1959 Turkey s politics The transition to a multi party system Princeton University Press s 169