Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1993 Rusya anayasa krizi (Rusça: Конституционный кризис в России), Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Rusya'da Rusya Devlet Başkanı ile Rusya Parlamentosu arasında çıkan ve silahlı kuvvet uygulanmasıyla sona eren siyasi kriz. İki kurum arasında var olan siyasi gerilim 21 Eylül 1993 günü Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin’in Parlamentoyu (Rusça: Съезд народных депутатов России) ve Yüksek Sovyeti (Rusça: Верховный Совет России) fesh etmesi kararını açıklamasıyla zirveye çıkar. O zamanki anayasaya göre devlet başkanının parlamentoyu fesih yetkisi bulunmamaktaydı. Ancak Yeltsin 1993 yılı Nisan ayında yapılmış olan referandum sonuçlarını kendisini haklı çıkartmak için kullanmıştır. Buna karşılık parlamento Yeltsin’i görevden alarak yerine Devlet Başkan Yardımcısı Aleksandr Rutskoy’u geçirdi.
Siyasi kriz Ekim ayında derinleşti. 3 Ekim günü göstericiler Parlamento binası etrafındaki polis kordonunu kaldırarak valilik binasını ele geçirerek, televizyon binasına saldırdılar. Olayların başında tarafsızlığını ilan eden ordu birlikleri Yeltsin’in emriyle 4 Ekim sabah günü Parlamento binasına saldırdı ve bina içinde direnişte olan liderler tutuklandı.
Moskova’da 10 gün süren çatışmalar 1917 yılı Ekim ayından beri şehirdeki en kanlı olay olur. Devlet kaynaklarına göre 187 kişi ölmüş, 437 kişi yaralanmıştır. Direniş içinde yer alan Rusya Komünist İşçi Partisi'ne (Российская Коммунистическая Рабочая Партия) göre ise ölü sayısı 2 bin civarındadır.
Krizin arka planı
Yasama ve yürütme organları arasında çelişki
Yeltsin’in ekonomik reform programı 2 Ocak 1992 tarihinde yürürlüğe girer. Reformdan sonra fiyatlar aşırı artmış, devlet harcamaları azaltılmış ve ağır vergiler yürürlüğe konmuştur. Yatırım eksikliği çok sayıda sanayi kuruluşunun ve fabrikanın kapanmasına sebep olmuş, ekonomik daralma yakıcı şekilde yaşanmaya başlamıştır. Ekonomik reformun olumsuzlukları belirmeye başlayınca önceden destek veren bazı siyasiler reforma cephe almaya başladı. Sanayinin durumu yüzünden muhalefet geçen siyasetçilere bazı yerel bürokratlar da destek vermeye başlayınca Rusya Devlet Başkan Yardımcısı Aleksandr Rutskoy etrafında bir muhalif hareket şekillenmeye başladı. 1992 yılı boyunca hükûmet politikalarını tek başına kontrol etmek isteyen Yeltsin ile yasama organları olan Yüksek Sovyet ve Parlamento arasında çekişmeler patlak verdi. 1992 yılında Yüksek Sovyet sözcüsü Ruslan Hasbulatov ilk kez Yeltsin’in reformlarına cepheden saldırı başlattı. Devlet Başkanı Yeltsin ise özellikle özelleştirmelerin tamamlanması için 1991 yılı sonunda kendisine verilen olağanüstü yetkileri sürdürme peşindeydi. Ancak sadece parlamento tarafından verilebilecek bu yetkilendirme buradaki muhalefet yüzünden tehlikeye girmiş durumdaydı. Parlamento Yeltsin’in yeni anayasa yazılarak Devlet Başkanlığı yetkilerinin genişletilmesi talebi de muhalefet tarafından reddedilmişti.
7. Dönem Meclis
Parlamento’nun 1992 yılı Aralık ayındaki oturumlarında Yeltsin ile muhalefet arasında sert tartışmalar yaşanacak, 9 Aralık günü Parlamento piyasa liberalizasyonlarının mimarı olarak bilinen ’ın başbakanlığını onaylamayacaktır. Muhalefet ekonomik programda değişiklikler yapılmasını ve kapanmakta olan sanayi kuruluşlarına Merkez Bankası kredisi verilmesini talep etmekteydi. 10 Aralık günü yaptığı konuşmada Yeltsin Parlamentoyu gericilerin ve muhafazakârların kalesi olarak nitelendirdi. 12 Aralık günü ise Yeltsin ve Hasbulatov bazı konularda uzlaşmaya varırlar. Buna göre;
- 1993 yılı Nisan ayında yeni Rusya anayasasına dair bir ulusal referandum düzenlenecektir
- Yeltsin’in olağanüstü yetkileri referanduma kadar uzatılacaktır
- Parlamento kendi başbakan adayını belirleme ve seçme yetkisine vurgu yapar
- Parlamento, Devlet Başkanının önerdiği Savunma, Dışişleri, İçişleri ve Güvenlik Bakanlarını reddetme hakkına sahiptir
Bundan sonra Yeltsin, Viktor Çernomirdin’i Başbakanlığa aday gösterir ve Parlamento onu onaylar. Varılan uzlaşmaya rağmen referandum taslak çalışmaları sırasında çelişkiler yeniden su yüzüne çıkar. Parlamento bu sırada artık Devlet Başkanını yenebileceğini düşünmektedir. Devlet Başkanı ise anayasa referandumu için 11 Nisan 1993 gününü belirler.
8. Dönem Meclis
8. Dönemin açılmasıyla beraber 10 Mart 1993 günü Hasbulatov, Yeltsin’i anayasayı çiğnemekle suçlar. Parlamento Mart ayı ortasında olağanüstü toplantısında anayasanın Yeltsin’in yetkilerini kısacak şekilde düzenlenmesi ve referandumun ertelenmesini oylayarak kabul eder. Başbakan yardımcısı ise referandumun planlandığı şekilde yapılacağını ilan eder. Parlamento ile devlet başkanı arasındaki çekişme giderek artar.
Özel rejim
Yeltsin’in cevabı gecikmez. 20 Mart 1993 günü televizyondan doğrudan halka hitap eden devlet başkanı özel rejim ilan eden bir kararnameyi imzaladığını açıklar. Buna göre olağanüstü yetkilere sahip olacak olan Yeltsin referandum gerçekleşinceye ve yeni seçimlerin tarihi kesinleşinceye kadar bu yetkileri kullanacaktır. Konuşmasında Parlamentoya da doğrudan saldıran Yeltsin milletvekillerini Sovyet rejimini yeniden diriltmeye kalkmakla suçlar. Yeltsin’in halka hitaben televizyondan yaptığı açıklamaların ardından Anayasa Mahkemesi Başkanı , Yüksek Sovyet Başkan Yardımcısı , Aleksandr Rutskoy ve Başsavcı düzenledikleri ortak basın açıklamasında Yeltsin’in açıklamasının anayasayı ihlal ettiğini kamuoyuna duyurdular. Anayasa mahkemesi ise 23 Mart günü elinde belge olmadan yaptığı açıklamada Yeltsin’in duyurusunun anayasayı ihlal ettiğini açıkladı.
9. Dönem Meclis
9. Dönem 26 Mart günü yapılan olağanüstü birleşimle açıldı. Parlamentodaki vekiller anayasanın Yeltsin’e karşı korunması için yapılması gerekenleri tartışmaya başladı. Yeltsin’in Yüce Divan’a sevk edilmesi gündeme geldiğinde söz alan Yeltsin, yaptığının yanlış olduğunu söyleyerek geri adım attı; 28 Mart günü yapılan oylamada ise kıl payı Yüce Divan’a sevk edilmekten kurtuldu. Bu aşamada Parlamentoda Yeltsin yanlıları olan Demokratik Rusya ve Radikal Demokratlar azınlıktaydı.
Referandum
Devlet başkanının görevden alınması oylaması başarısız olunca referandumun yapılması kesinleşmiş olur. Parlamento bu durumda referandumu kendi lehine çevirmek için şartlar koymaya çalışır. Ancak Parlamentonun dile getirdiği ve referandumun başarılı olarak değerlendirilebilmesi için Yeltsin’in tüm seçmenlerin %50’sinden onay alması gereği Anayasa Mahkemesince reddedilir. Mahkeme Yeltsin’in devlet başkanlığı ve uyguladığı reformları ile ilgili güvenoyu alabilmesi için referandumdan basit çoğunluk yakalamasının yeterli olduğuna karar verir. Yeltsin açıklama yaparak referandumda istediği desteği almazsa istifa edeceğini açıklar. Yeltsin referandumun olumlu olması durumunda sadece halk tarafından desteklenmiş olacak Parlamento tarafından desteklenmemeye devam edecektir. Böylelikle referandum zaferini yansıtacak bir mekanizmaya sahip olmamaktadır.
Anayasa konvansiyonu
Yeltsin Parlamentoyu aşmak için devlet görevlileri, kamu kuruluşları ve siyasilerden oluşan ve anayasa taslağı yazmakla görevli olacak olan bir konvasyonun toplanması kararını ilan eder. Uzun bir tereddütten sonra Parlamento da sürece katılmaya ve kendi anayasa taslak metnini buraya getirmeye karar verir. Burada yasama – yürütme ilişkilerini farklı ele alan iki farklı anayasa taslağı karşı karşıya gelir. 12 Temmuz günü 700 üyenin kabulüyle oluşturulan taslak anayasada Parlamentonun feshedilmesi öngörülmekteydi. Parlamentonun kendisini ortadan kaldıracak bir tasarıya onay vermesi beklenmiyordu. Yüksek Sovyet taslağı derhal reddetti ve Parlamentonun en üst yasama organı olduğunu vurguladı. Yaz aylarında çalışan Parlamento tatilde bulunan Yeltsin’in önemli danışmanları hakkında yolsuzluk suçlamalarını gündeme aldı.
Eylül 1993
Yeltsin 1 Eylül 1993 günü yeniden saldırıya geçti ve hem Devlet Başkan Yardımcısı hem de muhalefetin önde gelen ismi konumunda olan Rutskoy’u görevden almaya kalktı. Yeltsin’in sözcüsü Rutskoy’un hakkındaki yolsuzluk iddiaları nedeniyle görevinden alındığını açıkladı. 3 Eylül günü Yüksek Sovyet Yeltsin’in görevden alma kararını reddederek konuyu Anayasa Mahkemesine taşıdı. Yeltsin ise yaptığı açıklamada eğer Parlamento seçimleri yapılırsa Devlet Başkanlığı seçimlerinin de yapılmasına razı geleceğini bildirdi. Ancak Parlamento bu açıklamayı dikkate almadı. 18 Eylül günü Yeltsin Devlet Başkanlığına daha önce Parlamentonun reddettiği Yegor Gaidar’ı atadığını açıkladı. Bu görevlendirme Yüksek Sovyet için kabul edilemezdi ve derhal reddedildi.
Muhasara ve saldırı
21 Eylül günü Yeltsin Yüksek Sovyet organını lağvettiğini açıkladı. Ancak bu açıklama açık olarak anayasanın ihlali anlamına geliyordu.
| “ | Rusya Federasyonu Devlet Başkanı, Rusya Federasyonu’nun herhangi bir ulusal veya devlet ölçeğindeki kurumu lağvedemez, seçimle başa gelmiş organa müdahalede bulunamaz. Aksi durumda Devlet Başkanlığı geçersizdir. | „ |
—1989-1992 yılında yapılan değişikliklerin yer aldığı 1978 Anayasasındaki madde 121-6 | ||
Yeltsin Yüksek Sovyet’i lağvederken anayasal bir referandum yapılacağını ve yeni seçimlerin de Aralık ayında yapılacağını açıklar. Ayrıca eski anayasayı da yürürlükten kaldırarak kendisine olağanüstü yetkiler tanıyan anayasayı geçerli ilan eder. Buna göre Parlamento feshedilirken yerine iki kamaralı sistem gelmektedir. 450 milletvekilinden oluşan Devlet Duması ve Rusya Federasyonu bünyesindek bölgelerden gelen vekillerin oluşturduğu Federasyon Konseyi.
Yeltsin Eylül ayında Parlamentoyu feshederken ülkenin piyasa ekonomisine hızla geçiş yapması için gerekenleri yaptığını açıklıyor ve Batılı liderlerden destek alıyordu. Rusya içinde ise yapılan reformlar destek görmese de Yeltsin’in kontrolündeki televizyon sayesinde Parlamento yanlısı fikirler halka ulaşmıyordu.
Parlamento Yeltsin’in devlet başkanlığını tanımıyor
Rutskoy, Yeltsin’in hamlesini bir darbe girişimi olarak niteleyerek mahkûm eder. Ertesi gün Anayasa Mahkemesi aldığı kararda Yeltsin’in anayasayı çiğnediğine karar vererek azledilebileceğini açıklar. Toplantı hâlinde olan Parlamento ise Devlet Başkanının kararını geçersiz sayar. Parlamento Yeltsin’in yerine Rutskoy’u Devlet Başkanı seçer. Rutskoy anayasaya göre yemin ederek göreve başlar. Yeltsin ve bazı bakanlarını görevden alır. Rusya artık iki ayrı devlet başkanına sahiptir. Rusya Federasyonu Komünist Partisi liderliği ve Gennadiy Züganov olaylara dahil olmasa da Parlamentoyu çok sayıda komünist örgüt destekler. 23 Eylül günü toplanan Parlamentoda Yeltsin azledilir. Ertesi gün 24 Eylül’de Yeltsin hiçbir şey olmamış gibi seçimlerin Haziran 1994'te yapılacağını ilan eder. Aynı gün Parlamento seçimlerin Mart 1994'te yapılacağı kararını alır. Yeltsin artık Parlamentoya saldırmaya başlar ve binanın elektrik, telefon ve sıcak su tesisatını keser.
Gösteriler ve parlamentonun barikatla çevrilmesi
Yeltsin’in Parlamentoyu feshetmesiyle beraber genel kamuoyunu karşısına almış olur. Genel olarak ekonomik kötüye gidişattan memnun olmayan halk Parlamentoda direnenlerden yana olmaya başlar. 21 – 24 Eylül 1993 günlerinde binlerce Moskovalı Parlamentonun yanında olduklarını göstermek için eylem yapar. Gösterciler aynı zamanda Yeltsin döneminde kötüye giden yaşam koşullarını da protesto etmekteydi. Moskova dışındaki halk kararsız ve örgütsüzdür. Buna rağmen birbirinden bağımsız çeşitli protesto gösterileri görülür. 28 Eylül günü özel polis kuvvetleri ile Yeltsin karşıtı göstericiler arasında ilk kanlı çarpışmalar yaşanır. Aynı gün İçişleri Bakanlığı Parlamentonun etrafını barikatlarla kuşatır. 1 Ekim günü İçişleri Bakanlığı Parlamento binasına silahlı 600 kişinin girdiğini açıklar.
Televizyonun ele geçirilmesi
Parlamentodaki liderler hala Yeltsin ile bir uzlaşmanın ihtimaller arasında olduğunu düşünüyorlardı. Parlamento ve devlet başkanının temsilcileri arasında Rusya Katolik Kilisesinin aracılığıyla uzlaşma görüşmeleri düzenlenmişti. Bu görüşmeler 2 Ekim gününe kadar sürdü. 3 Ekim günü Moskova polisi Parlamento etrafındaki bir gösteriyi kontrol altına alamadı ve şiddetli çarpışmalar başlamış oldu. Aynı gün öğleden sonra silahlı Yeltsin karşıtları Parlamentonun etrafındaki polis kordonunu delmeyi başardılar. Bazı özel kuvvet birlikleri ve İ.işleri Bakanlığına bağlı ordu birliklerinden gruplar komutanlıklarından aldıkları emirlerin aksine Yüksek Sovyet’ destek vererek Parlamento önüne geldi. Parlamento balkonundan göstericilere hitap eden Rutskoy valinin makamının ve Ostankino’daki televizyon merkezinin ele geçirilmesini istedi. Hasbulatov ise Kremlin’in alınarak Yeltsin’in hapsedilmesini istedi. Sokakta hala ölülerin bulunduğu Moskova’da Yeltsin 3 Ekim gecesinden itibaren sıkıyönetim ilan etti. Yeltsin karşıtları ise valinin makamını ele geçirdikten sonra televizyon merkezine doğru ilerlerken İçişleri Bakanlığına bağlı ordu birlikleriyle karşı karşıya gelir. Çıkan çatışmalarda televizyon merkezi hasar görürken 62 kişi hayatını kaybeder. Yoğun salıdırılara karşın Yeltsin karşıtları televizyon binasını ele geçiremezler. Televizyon Yeltsin yanlısı yayın yapmaya başlar.
Parlamentoya saldırı
2 – 4 Ekim günleri arasında ordunun tutumu belirleyici olmuştur. Ordu komuta kademesi Yeltsin’in doğrudan çağrılarına rağmen müdahale etmekte tereddüt geçirir. Eski bir komutan olan Rutskoy’un meslektaşları üzerindeki etkisi burada belirleyici olur. Ordudaki çoğu subay ve eratın Yeltsin uygulamalarını tasvip etmediği bilinmektedir. Parlamento ise ordudaki düşük seviyedeki subay ve ast subaylarla temas etmeyerek büyük bir hata yaparlar. Komuta kademesindeki çok sayıdaki general ise Rutskoy – Hasbulatov tarafına geçmede kararsız kalınca son anda Yeltsin tarafında yer alırlar. Yeltsin tarafından ilk eylem planına göre binanın üst katlarına top ateşi açıklacak ve oluşan kargaşadan yararlanan Vympel ve Alfa özel kuvvetleri binayı ele geçirecektir. 4 Ekim sabahı tanklar binanın önünde yerlerini almıştır. Parlamento binasına top ateşi açılmaya başlanır. Ancak özel kuvvet birlikleri Vympel ve Alfa müdahalenin yasal olmadığını ileri sürerek operasyonda yer almayacaklarını açıklarlar. Bu kuvvetler tek kurşun atmayacak, Afganistan’da görev almış olan ordu birlikleri Parlamento binasını ve direniş liderlerini ele geçireceklerdir. Bina kat kat ele geçirilirken sokaktaki direniş de bastırılacaktır. 1917 Ekim Devriminden bu yana Moskova’daki en kanlı olayda resmi kaynaklara göre 187 kişi ölmüş, 437 kişi de yaralanmıştır. Ordu birlikleri son anda Yeltsin’i desteklemeye karar vermiş, uzun süre tereddüt içinde kalmıştır.
Kamuoyu
Olaylarla ilgili sıcağı sıcağına Rus halkının tepkisi genelde Yeltsin’in olumlanması yönünde olurken olayın üzerinden yıllar geçtikten sonra Yeltsin’in amacının anlaşılmasıyla fikirler değişmiştir. Günümüzde oligarklar denilen bir grup zengine tüm ulusun olan sanayi işletmelerinin verilmesi olarak gerçekleşen özelleştirme uygulamaları hala sorgulanmaktadır. Yeltsin’in Parlamentoya askerî müdahalesi ise bu uygulama önündeki engellerin kaldırılması anlamına gelmektedir.
Yeltsin iktidarını pekiştiriyor
Acil gündemler
Parlamento baskınını izleyen haftalarda Yeltsin arka arkaya çıkardığı devlet başkanlığı kararnameleriyle konumunu daha da güçlendirdi. 5 Ekim günü Parlamento yanlısı sol ve ulusal partilerle basın yayın kurumları kapatıldı. 6 ekim günü halka hitaben yaptığı konuşmada Yeltsin, kendisini desteklemeyen bölgesel konseylerin de kapatılması çağrısı yaptı. Parlamento yanlısı Anayasa Mahkemesi Başkanı Valery Zorkin görevden zorla alınırken Bağımsız Sendikalar Federasyonu da tasfiye edilir. Yeltsin karşıtı Aleksandr Nevzorov’un 600 saniye adlı televizyon programı yayından kaldırılır. 12 Ekim günü ise iki kamaralı meclis seçimlerinin Aralık ayında yapılacağı ilan edilir. 15 Ekim günü yeni anayasa ile ilgili referandum yapılacağı duyurulur. Parlamento direnişinin liderleri konumunda olan Rutskoy ve Hasbulatov 15 Ekim günü hükûmete karşı toplumsal eylem örgütlemek suçuyla tutuklanırlar. Yeltsin 12 Aralık günü referanduma götüreceği yeni anayasa taslağını açıklar. Bu anayasada devlet başkanı olağanüstü yetkilerle donatılmıştır. İkili kamara modelindeki meclislerde bulunan vekiller sadece 2 yıllığına seçilecektir. Devlet başkanı meclisin onayını almamış olsa da başbakanı ve yine onay almaksızın genelkurmay başkanını atayabilecektir. Yeni oluşturulan devlet güvenlik konseyine üye atayacak ve konseye başkanlık edecektir. Eğer hükûmete güven oyu verilmezse devlet başkanının bu hükûmeti üç ay görevde tutma yetkisi bulunmakta ve hatta meclisi feshetme yetkisi bulunmaktaydı. Devlet başkanı azledilememektedir. Ayrıca Merkez Bankası meclisin denetimi dışında bırakılmaktadır.
İlk anayasal dönemin sonu
12 Aralık günü Yeltsin yeni anayasayı onaylatmayı başarır. Böylelikle çok güçlü bir devlet başkanlığı sisteminin temeli atılmış olur. Ancak aynı gün seçilen yeni meclis Yeltsin’in neoliberal ekonomik programına tamamen uyumlu olmaktan uzaktı. Yeltsin’in yoğun eleştirilen ekonomik programı sonucunda tepki oyları komünistlere gidecek ve mecliste çoğunluk sol ve aşırı milliyetçi partilere geçecektir.
Değerlendirme
Olaylardan sonra Yeltsin karşıtı muhalefetin önderleri konumunda olan Hasbulatov ve Rutskoy'un ceza almadan salıverilmeleri ve siyasi hayatlarına Yeltsin ile uzlaşarak devam etmeleri tarafların arasındaki çelişkilerin seviyesinin göstergesidir.1991 Sovyet darbe girişimi sırasında Yeltsin ile beraber davranan Hasbulatov ve Rutskoy'un Sovyet dönemine dönmek gibi bir niyetleri bulunmamaktadır, sadece kimi uygulamalara dair Yeltsin ile pazarlık yapmak istemektedirler. Ancak Yeltsin reformlarının Rusya halkı üzerinde yıkıcı etkileri militan komünist gruplarla birleşince rejimi tehdit eden olaylar patlak vermiştir. Yeni rejimin tehdit edilmesini kendisi de istemeyen Rutskoy çatışmalar sırasında kontrolünde olan 5 bin AK-47 tüfeğinin Parlamento yanlısı olan göstericilere dağıtılmasına engel olmuştur. Yeltsin yönetimi ise ayaklanmayı bastırdıktan sonra muhalif liderlere gösterdiği bağışlayıcılığı tabandaki göstericilere göstermemiş ve ele geçirilen Parlamento binasının bodrumlarında kitlesel yargısız infazlar yapılmıştır.
Kaynakça
- ^ 6 Şubat 1992 tarihli makale 9 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Heritage Vakfı, 4 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Thomas F. Remington, Politics in Russia (New York: Addison-Wesley Educational Publishers Inc., 2002), s. 50
- ^ Josephine T. Andrews, When majorities fail: the Russian Parliament 1990-1993, Cambridge University Press, 2002, s.61
- ^ Krizle ilgili makale[], 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Yeltsin’in açıklamasının yasadışı olmadığını savunan bir makale 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Ellen Propper Mickiewicz, Changing channels, Duke University Press, s. 126 [1] 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Görevden alınan bakanlar arasında Savunma Bakanı Pavel Graçev, Güvenlik Bakanı Nikolay Goluşko ve İçişleri Bakanı Viktor Yerin bulunmaktadır.
- ^ Bu dönemde yolsuzluk ve rüşvet olağanüstü artmış, sağlık hizmetleri çökmüş, çete saldırıları olağan hale gelmiş, yakıt ve gıda fiyatları ulaşılmaz hale gelmiş ve hayat beklentisi gözle görülür ölçüde düşmüştür.
- ^ Brian D. Taylor, Politics and the Russian Army, Cambridge University Press, 2000, s.289 [2] 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Andrew Felkay, Yeltsin’s Russia and the West, Greenwood Publishing, s.79 [3] 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ İkili Yeltsin için artık olası tehlike hâlinden çıktıktan sonra 1994 yılında salıverilecektir
- ^ Aşırı milliyetçi Vladimir Jirinovski’nin partisi %23 oy alırken, Gennadi Züganov'un Rusya Federasyonu Komünist Partisi ise %12 oy alır.
- ^ a b c d Olayların 10.yıldönümünde A. Kramer tarafından yazılan 6 Ekim 2003 tarihli makale 17 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., marxist.com, (İngilizce), 11 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Fiyatların serbest bırakılmasıyla fiyatlar %300-500 arasındaki enflasyon nedeniyle aşırı yükselmiş, insanlar bir anda yoksullaşmış, tüm birikimleri değersizleşmiştir. Emekli maaşları anlamsızlaşmış ve üretimin %41,3 düşüşüyle işsizlik kitlesel olarak artmıştır.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- 4 Ekim 1993 günü olayların kronolojisi 9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- , 5 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- Olayların 10.yıldönümünde yazılan A. Kramer imzalı değerlendirme yazısı 17 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 11 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
- Olaylarla ilgili fotoğraflar 22 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 11 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1993 Rusya anayasa krizi Rusca Konstitucionnyj krizis v Rossii Sovyetler Birligi nin dagilmasindan sonra Rusya da Rusya Devlet Baskani ile Rusya Parlamentosu arasinda cikan ve silahli kuvvet uygulanmasiyla sona eren siyasi kriz Iki kurum arasinda var olan siyasi gerilim 21 Eylul 1993 gunu Rusya Devlet Baskani Boris Yeltsin in Parlamentoyu Rusca Sezd narodnyh deputatov Rossii ve Yuksek Sovyeti Rusca Verhovnyj Sovet Rossii fesh etmesi kararini aciklamasiyla zirveye cikar O zamanki anayasaya gore devlet baskaninin parlamentoyu fesih yetkisi bulunmamaktaydi Ancak Yeltsin 1993 yili Nisan ayinda yapilmis olan referandum sonuclarini kendisini hakli cikartmak icin kullanmistir Buna karsilik parlamento Yeltsin i gorevden alarak yerine Devlet Baskan Yardimcisi Aleksandr Rutskoy u gecirdi 4 Ekim 1993 gunu saldiriya ugrayan Rusya Parlamento binasi alevler icinde Siyasi kriz Ekim ayinda derinlesti 3 Ekim gunu gostericiler Parlamento binasi etrafindaki polis kordonunu kaldirarak valilik binasini ele gecirerek televizyon binasina saldirdilar Olaylarin basinda tarafsizligini ilan eden ordu birlikleri Yeltsin in emriyle 4 Ekim sabah gunu Parlamento binasina saldirdi ve bina icinde direniste olan liderler tutuklandi Moskova da 10 gun suren catismalar 1917 yili Ekim ayindan beri sehirdeki en kanli olay olur Devlet kaynaklarina gore 187 kisi olmus 437 kisi yaralanmistir Direnis icinde yer alan Rusya Komunist Isci Partisi ne Rossijskaya Kommunisticheskaya Rabochaya Partiya gore ise olu sayisi 2 bin civarindadir Krizin arka planiYasama ve yurutme organlari arasinda celiski Yeltsin in ekonomik reform programi 2 Ocak 1992 tarihinde yururluge girer Reformdan sonra fiyatlar asiri artmis devlet harcamalari azaltilmis ve agir vergiler yururluge konmustur Yatirim eksikligi cok sayida sanayi kurulusunun ve fabrikanin kapanmasina sebep olmus ekonomik daralma yakici sekilde yasanmaya baslamistir Ekonomik reformun olumsuzluklari belirmeye baslayinca onceden destek veren bazi siyasiler reforma cephe almaya basladi Sanayinin durumu yuzunden muhalefet gecen siyasetcilere bazi yerel burokratlar da destek vermeye baslayinca Rusya Devlet Baskan Yardimcisi Aleksandr Rutskoy etrafinda bir muhalif hareket sekillenmeye basladi 1992 yili boyunca hukumet politikalarini tek basina kontrol etmek isteyen Yeltsin ile yasama organlari olan Yuksek Sovyet ve Parlamento arasinda cekismeler patlak verdi 1992 yilinda Yuksek Sovyet sozcusu Ruslan Hasbulatov ilk kez Yeltsin in reformlarina cepheden saldiri baslatti Devlet Baskani Yeltsin ise ozellikle ozellestirmelerin tamamlanmasi icin 1991 yili sonunda kendisine verilen olaganustu yetkileri surdurme pesindeydi Ancak sadece parlamento tarafindan verilebilecek bu yetkilendirme buradaki muhalefet yuzunden tehlikeye girmis durumdaydi Parlamento Yeltsin in yeni anayasa yazilarak Devlet Baskanligi yetkilerinin genisletilmesi talebi de muhalefet tarafindan reddedilmisti 7 Donem Meclis Parlamento nun 1992 yili Aralik ayindaki oturumlarinda Yeltsin ile muhalefet arasinda sert tartismalar yasanacak 9 Aralik gunu Parlamento piyasa liberalizasyonlarinin mimari olarak bilinen in basbakanligini onaylamayacaktir Muhalefet ekonomik programda degisiklikler yapilmasini ve kapanmakta olan sanayi kuruluslarina Merkez Bankasi kredisi verilmesini talep etmekteydi 10 Aralik gunu yaptigi konusmada Yeltsin Parlamentoyu gericilerin ve muhafazakarlarin kalesi olarak nitelendirdi 12 Aralik gunu ise Yeltsin ve Hasbulatov bazi konularda uzlasmaya varirlar Buna gore 1993 yili Nisan ayinda yeni Rusya anayasasina dair bir ulusal referandum duzenlenecektir Yeltsin in olaganustu yetkileri referanduma kadar uzatilacaktir Parlamento kendi basbakan adayini belirleme ve secme yetkisine vurgu yapar Parlamento Devlet Baskaninin onerdigi Savunma Disisleri Icisleri ve Guvenlik Bakanlarini reddetme hakkina sahiptir Bundan sonra Yeltsin Viktor Cernomirdin i Basbakanliga aday gosterir ve Parlamento onu onaylar Varilan uzlasmaya ragmen referandum taslak calismalari sirasinda celiskiler yeniden su yuzune cikar Parlamento bu sirada artik Devlet Baskanini yenebilecegini dusunmektedir Devlet Baskani ise anayasa referandumu icin 11 Nisan 1993 gununu belirler 8 Donem Meclis 8 Donemin acilmasiyla beraber 10 Mart 1993 gunu Hasbulatov Yeltsin i anayasayi cignemekle suclar Parlamento Mart ayi ortasinda olaganustu toplantisinda anayasanin Yeltsin in yetkilerini kisacak sekilde duzenlenmesi ve referandumun ertelenmesini oylayarak kabul eder Basbakan yardimcisi ise referandumun planlandigi sekilde yapilacagini ilan eder Parlamento ile devlet baskani arasindaki cekisme giderek artar Ozel rejim Yeltsin in cevabi gecikmez 20 Mart 1993 gunu televizyondan dogrudan halka hitap eden devlet baskani ozel rejim ilan eden bir kararnameyi imzaladigini aciklar Buna gore olaganustu yetkilere sahip olacak olan Yeltsin referandum gerceklesinceye ve yeni secimlerin tarihi kesinlesinceye kadar bu yetkileri kullanacaktir Konusmasinda Parlamentoya da dogrudan saldiran Yeltsin milletvekillerini Sovyet rejimini yeniden diriltmeye kalkmakla suclar Yeltsin in halka hitaben televizyondan yaptigi aciklamalarin ardindan Anayasa Mahkemesi Baskani Yuksek Sovyet Baskan Yardimcisi Aleksandr Rutskoy ve Bassavci duzenledikleri ortak basin aciklamasinda Yeltsin in aciklamasinin anayasayi ihlal ettigini kamuoyuna duyurdular Anayasa mahkemesi ise 23 Mart gunu elinde belge olmadan yaptigi aciklamada Yeltsin in duyurusunun anayasayi ihlal ettigini acikladi 9 Donem Meclis 9 Donem 26 Mart gunu yapilan olaganustu birlesimle acildi Parlamentodaki vekiller anayasanin Yeltsin e karsi korunmasi icin yapilmasi gerekenleri tartismaya basladi Yeltsin in Yuce Divan a sevk edilmesi gundeme geldiginde soz alan Yeltsin yaptiginin yanlis oldugunu soyleyerek geri adim atti 28 Mart gunu yapilan oylamada ise kil payi Yuce Divan a sevk edilmekten kurtuldu Bu asamada Parlamentoda Yeltsin yanlilari olan Demokratik Rusya ve Radikal Demokratlar azinliktaydi Referandum Devlet baskaninin gorevden alinmasi oylamasi basarisiz olunca referandumun yapilmasi kesinlesmis olur Parlamento bu durumda referandumu kendi lehine cevirmek icin sartlar koymaya calisir Ancak Parlamentonun dile getirdigi ve referandumun basarili olarak degerlendirilebilmesi icin Yeltsin in tum secmenlerin 50 sinden onay almasi geregi Anayasa Mahkemesince reddedilir Mahkeme Yeltsin in devlet baskanligi ve uyguladigi reformlari ile ilgili guvenoyu alabilmesi icin referandumdan basit cogunluk yakalamasinin yeterli olduguna karar verir Yeltsin aciklama yaparak referandumda istedigi destegi almazsa istifa edecegini aciklar Yeltsin referandumun olumlu olmasi durumunda sadece halk tarafindan desteklenmis olacak Parlamento tarafindan desteklenmemeye devam edecektir Boylelikle referandum zaferini yansitacak bir mekanizmaya sahip olmamaktadir Anayasa konvansiyonu Yeltsin Parlamentoyu asmak icin devlet gorevlileri kamu kuruluslari ve siyasilerden olusan ve anayasa taslagi yazmakla gorevli olacak olan bir konvasyonun toplanmasi kararini ilan eder Uzun bir tereddutten sonra Parlamento da surece katilmaya ve kendi anayasa taslak metnini buraya getirmeye karar verir Burada yasama yurutme iliskilerini farkli ele alan iki farkli anayasa taslagi karsi karsiya gelir 12 Temmuz gunu 700 uyenin kabuluyle olusturulan taslak anayasada Parlamentonun feshedilmesi ongorulmekteydi Parlamentonun kendisini ortadan kaldiracak bir tasariya onay vermesi beklenmiyordu Yuksek Sovyet taslagi derhal reddetti ve Parlamentonun en ust yasama organi oldugunu vurguladi Yaz aylarinda calisan Parlamento tatilde bulunan Yeltsin in onemli danismanlari hakkinda yolsuzluk suclamalarini gundeme aldi Eylul 1993 Yeltsin 1 Eylul 1993 gunu yeniden saldiriya gecti ve hem Devlet Baskan Yardimcisi hem de muhalefetin onde gelen ismi konumunda olan Rutskoy u gorevden almaya kalkti Yeltsin in sozcusu Rutskoy un hakkindaki yolsuzluk iddialari nedeniyle gorevinden alindigini acikladi 3 Eylul gunu Yuksek Sovyet Yeltsin in gorevden alma kararini reddederek konuyu Anayasa Mahkemesine tasidi Yeltsin ise yaptigi aciklamada eger Parlamento secimleri yapilirsa Devlet Baskanligi secimlerinin de yapilmasina razi gelecegini bildirdi Ancak Parlamento bu aciklamayi dikkate almadi 18 Eylul gunu Yeltsin Devlet Baskanligina daha once Parlamentonun reddettigi Yegor Gaidar i atadigini acikladi Bu gorevlendirme Yuksek Sovyet icin kabul edilemezdi ve derhal reddedildi Muhasara ve saldiri21 Eylul gunu Yeltsin Yuksek Sovyet organini lagvettigini acikladi Ancak bu aciklama acik olarak anayasanin ihlali anlamina geliyordu Rusya Federasyonu Devlet Baskani Rusya Federasyonu nun herhangi bir ulusal veya devlet olcegindeki kurumu lagvedemez secimle basa gelmis organa mudahalede bulunamaz Aksi durumda Devlet Baskanligi gecersizdir 1989 1992 yilinda yapilan degisikliklerin yer aldigi 1978 Anayasasindaki madde 121 6 Yeltsin Yuksek Sovyet i lagvederken anayasal bir referandum yapilacagini ve yeni secimlerin de Aralik ayinda yapilacagini aciklar Ayrica eski anayasayi da yururlukten kaldirarak kendisine olaganustu yetkiler taniyan anayasayi gecerli ilan eder Buna gore Parlamento feshedilirken yerine iki kamarali sistem gelmektedir 450 milletvekilinden olusan Devlet Dumasi ve Rusya Federasyonu bunyesindek bolgelerden gelen vekillerin olusturdugu Federasyon Konseyi Yeltsin Eylul ayinda Parlamentoyu feshederken ulkenin piyasa ekonomisine hizla gecis yapmasi icin gerekenleri yaptigini acikliyor ve Batili liderlerden destek aliyordu Rusya icinde ise yapilan reformlar destek gormese de Yeltsin in kontrolundeki televizyon sayesinde Parlamento yanlisi fikirler halka ulasmiyordu Parlamento Yeltsin in devlet baskanligini tanimiyor Rutskoy Yeltsin in hamlesini bir darbe girisimi olarak niteleyerek mahkum eder Ertesi gun Anayasa Mahkemesi aldigi kararda Yeltsin in anayasayi cignedigine karar vererek azledilebilecegini aciklar Toplanti halinde olan Parlamento ise Devlet Baskaninin kararini gecersiz sayar Parlamento Yeltsin in yerine Rutskoy u Devlet Baskani secer Rutskoy anayasaya gore yemin ederek goreve baslar Yeltsin ve bazi bakanlarini gorevden alir Rusya artik iki ayri devlet baskanina sahiptir Rusya Federasyonu Komunist Partisi liderligi ve Gennadiy Zuganov olaylara dahil olmasa da Parlamentoyu cok sayida komunist orgut destekler 23 Eylul gunu toplanan Parlamentoda Yeltsin azledilir Ertesi gun 24 Eylul de Yeltsin hicbir sey olmamis gibi secimlerin Haziran 1994 te yapilacagini ilan eder Ayni gun Parlamento secimlerin Mart 1994 te yapilacagi kararini alir Yeltsin artik Parlamentoya saldirmaya baslar ve binanin elektrik telefon ve sicak su tesisatini keser Gosteriler ve parlamentonun barikatla cevrilmesi Parlamento lehine yapilan gosteriler Yeltsin in Parlamentoyu feshetmesiyle beraber genel kamuoyunu karsisina almis olur Genel olarak ekonomik kotuye gidisattan memnun olmayan halk Parlamentoda direnenlerden yana olmaya baslar 21 24 Eylul 1993 gunlerinde binlerce Moskovali Parlamentonun yaninda olduklarini gostermek icin eylem yapar Gosterciler ayni zamanda Yeltsin doneminde kotuye giden yasam kosullarini da protesto etmekteydi Moskova disindaki halk kararsiz ve orgutsuzdur Buna ragmen birbirinden bagimsiz cesitli protesto gosterileri gorulur 28 Eylul gunu ozel polis kuvvetleri ile Yeltsin karsiti gostericiler arasinda ilk kanli carpismalar yasanir Ayni gun Icisleri Bakanligi Parlamentonun etrafini barikatlarla kusatir 1 Ekim gunu Icisleri Bakanligi Parlamento binasina silahli 600 kisinin girdigini aciklar Televizyonun ele gecirilmesi Parlamentodaki liderler hala Yeltsin ile bir uzlasmanin ihtimaller arasinda oldugunu dusunuyorlardi Parlamento ve devlet baskaninin temsilcileri arasinda Rusya Katolik Kilisesinin araciligiyla uzlasma gorusmeleri duzenlenmisti Bu gorusmeler 2 Ekim gunune kadar surdu 3 Ekim gunu Moskova polisi Parlamento etrafindaki bir gosteriyi kontrol altina alamadi ve siddetli carpismalar baslamis oldu Ayni gun ogleden sonra silahli Yeltsin karsitlari Parlamentonun etrafindaki polis kordonunu delmeyi basardilar Bazi ozel kuvvet birlikleri ve I isleri Bakanligina bagli ordu birliklerinden gruplar komutanliklarindan aldiklari emirlerin aksine Yuksek Sovyet destek vererek Parlamento onune geldi Parlamento balkonundan gostericilere hitap eden Rutskoy valinin makaminin ve Ostankino daki televizyon merkezinin ele gecirilmesini istedi Hasbulatov ise Kremlin in alinarak Yeltsin in hapsedilmesini istedi Sokakta hala olulerin bulundugu Moskova da Yeltsin 3 Ekim gecesinden itibaren sikiyonetim ilan etti Yeltsin karsitlari ise valinin makamini ele gecirdikten sonra televizyon merkezine dogru ilerlerken Icisleri Bakanligina bagli ordu birlikleriyle karsi karsiya gelir Cikan catismalarda televizyon merkezi hasar gorurken 62 kisi hayatini kaybeder Yogun salidirilara karsin Yeltsin karsitlari televizyon binasini ele geciremezler Televizyon Yeltsin yanlisi yayin yapmaya baslar Parlamentoya saldiri 2 4 Ekim gunleri arasinda ordunun tutumu belirleyici olmustur Ordu komuta kademesi Yeltsin in dogrudan cagrilarina ragmen mudahale etmekte tereddut gecirir Eski bir komutan olan Rutskoy un meslektaslari uzerindeki etkisi burada belirleyici olur Ordudaki cogu subay ve eratin Yeltsin uygulamalarini tasvip etmedigi bilinmektedir Parlamento ise ordudaki dusuk seviyedeki subay ve ast subaylarla temas etmeyerek buyuk bir hata yaparlar Komuta kademesindeki cok sayidaki general ise Rutskoy Hasbulatov tarafina gecmede kararsiz kalinca son anda Yeltsin tarafinda yer alirlar Yeltsin tarafindan ilk eylem planina gore binanin ust katlarina top atesi aciklacak ve olusan kargasadan yararlanan Vympel ve Alfa ozel kuvvetleri binayi ele gecirecektir 4 Ekim sabahi tanklar binanin onunde yerlerini almistir Parlamento binasina top atesi acilmaya baslanir Ancak ozel kuvvet birlikleri Vympel ve Alfa mudahalenin yasal olmadigini ileri surerek operasyonda yer almayacaklarini aciklarlar Bu kuvvetler tek kursun atmayacak Afganistan da gorev almis olan ordu birlikleri Parlamento binasini ve direnis liderlerini ele gecireceklerdir Bina kat kat ele gecirilirken sokaktaki direnis de bastirilacaktir 1917 Ekim Devriminden bu yana Moskova daki en kanli olayda resmi kaynaklara gore 187 kisi olmus 437 kisi de yaralanmistir Ordu birlikleri son anda Yeltsin i desteklemeye karar vermis uzun sure tereddut icinde kalmistir Kamuoyu Olaylarla ilgili sicagi sicagina Rus halkinin tepkisi genelde Yeltsin in olumlanmasi yonunde olurken olayin uzerinden yillar gectikten sonra Yeltsin in amacinin anlasilmasiyla fikirler degismistir Gunumuzde oligarklar denilen bir grup zengine tum ulusun olan sanayi isletmelerinin verilmesi olarak gerceklesen ozellestirme uygulamalari hala sorgulanmaktadir Yeltsin in Parlamentoya askeri mudahalesi ise bu uygulama onundeki engellerin kaldirilmasi anlamina gelmektedir Yeltsin iktidarini pekistiriyorAcil gundemler Parlamento baskinini izleyen haftalarda Yeltsin arka arkaya cikardigi devlet baskanligi kararnameleriyle konumunu daha da guclendirdi 5 Ekim gunu Parlamento yanlisi sol ve ulusal partilerle basin yayin kurumlari kapatildi 6 ekim gunu halka hitaben yaptigi konusmada Yeltsin kendisini desteklemeyen bolgesel konseylerin de kapatilmasi cagrisi yapti Parlamento yanlisi Anayasa Mahkemesi Baskani Valery Zorkin gorevden zorla alinirken Bagimsiz Sendikalar Federasyonu da tasfiye edilir Yeltsin karsiti Aleksandr Nevzorov un 600 saniye adli televizyon programi yayindan kaldirilir 12 Ekim gunu ise iki kamarali meclis secimlerinin Aralik ayinda yapilacagi ilan edilir 15 Ekim gunu yeni anayasa ile ilgili referandum yapilacagi duyurulur Parlamento direnisinin liderleri konumunda olan Rutskoy ve Hasbulatov 15 Ekim gunu hukumete karsi toplumsal eylem orgutlemek sucuyla tutuklanirlar Yeltsin 12 Aralik gunu referanduma goturecegi yeni anayasa taslagini aciklar Bu anayasada devlet baskani olaganustu yetkilerle donatilmistir Ikili kamara modelindeki meclislerde bulunan vekiller sadece 2 yilligina secilecektir Devlet baskani meclisin onayini almamis olsa da basbakani ve yine onay almaksizin genelkurmay baskanini atayabilecektir Yeni olusturulan devlet guvenlik konseyine uye atayacak ve konseye baskanlik edecektir Eger hukumete guven oyu verilmezse devlet baskaninin bu hukumeti uc ay gorevde tutma yetkisi bulunmakta ve hatta meclisi feshetme yetkisi bulunmaktaydi Devlet baskani azledilememektedir Ayrica Merkez Bankasi meclisin denetimi disinda birakilmaktadir Ilk anayasal donemin sonu 12 Aralik gunu Yeltsin yeni anayasayi onaylatmayi basarir Boylelikle cok guclu bir devlet baskanligi sisteminin temeli atilmis olur Ancak ayni gun secilen yeni meclis Yeltsin in neoliberal ekonomik programina tamamen uyumlu olmaktan uzakti Yeltsin in yogun elestirilen ekonomik programi sonucunda tepki oylari komunistlere gidecek ve mecliste cogunluk sol ve asiri milliyetci partilere gececektir DegerlendirmeOlaylardan sonra Yeltsin karsiti muhalefetin onderleri konumunda olan Hasbulatov ve Rutskoy un ceza almadan saliverilmeleri ve siyasi hayatlarina Yeltsin ile uzlasarak devam etmeleri taraflarin arasindaki celiskilerin seviyesinin gostergesidir 1991 Sovyet darbe girisimi sirasinda Yeltsin ile beraber davranan Hasbulatov ve Rutskoy un Sovyet donemine donmek gibi bir niyetleri bulunmamaktadir sadece kimi uygulamalara dair Yeltsin ile pazarlik yapmak istemektedirler Ancak Yeltsin reformlarinin Rusya halki uzerinde yikici etkileri militan komunist gruplarla birlesince rejimi tehdit eden olaylar patlak vermistir Yeni rejimin tehdit edilmesini kendisi de istemeyen Rutskoy catismalar sirasinda kontrolunde olan 5 bin AK 47 tufeginin Parlamento yanlisi olan gostericilere dagitilmasina engel olmustur Yeltsin yonetimi ise ayaklanmayi bastirdiktan sonra muhalif liderlere gosterdigi bagislayiciligi tabandaki gostericilere gostermemis ve ele gecirilen Parlamento binasinin bodrumlarinda kitlesel yargisiz infazlar yapilmistir Kaynakca 6 Subat 1992 tarihli makale 9 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Heritage Vakfi 4 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Thomas F Remington Politics in Russia New York Addison Wesley Educational Publishers Inc 2002 s 50 Josephine T Andrews When majorities fail the Russian Parliament 1990 1993 Cambridge University Press 2002 s 61 Krizle ilgili makale olu kirik baglanti 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Yeltsin in aciklamasinin yasadisi olmadigini savunan bir makale 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Ellen Propper Mickiewicz Changing channels Duke University Press s 126 1 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Gorevden alinan bakanlar arasinda Savunma Bakani Pavel Gracev Guvenlik Bakani Nikolay Golusko ve Icisleri Bakani Viktor Yerin bulunmaktadir Bu donemde yolsuzluk ve rusvet olaganustu artmis saglik hizmetleri cokmus cete saldirilari olagan hale gelmis yakit ve gida fiyatlari ulasilmaz hale gelmis ve hayat beklentisi gozle gorulur olcude dusmustur Brian D Taylor Politics and the Russian Army Cambridge University Press 2000 s 289 2 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Andrew Felkay Yeltsin s Russia and the West Greenwood Publishing s 79 3 17 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Ikili Yeltsin icin artik olasi tehlike halinden ciktiktan sonra 1994 yilinda saliverilecektir Asiri milliyetci Vladimir Jirinovski nin partisi 23 oy alirken Gennadi Zuganov un Rusya Federasyonu Komunist Partisi ise 12 oy alir a b c d Olaylarin 10 yildonumunde A Kramer tarafindan yazilan 6 Ekim 2003 tarihli makale 17 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde marxist com Ingilizce 11 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Fiyatlarin serbest birakilmasiyla fiyatlar 300 500 arasindaki enflasyon nedeniyle asiri yukselmis insanlar bir anda yoksullasmis tum birikimleri degersizlesmistir Emekli maaslari anlamsizlasmis ve uretimin 41 3 dususuyle issizlik kitlesel olarak artmistir Ayrica bakiniz1991 Sovyetler Birligi darbe girisimiDis baglantilar4 Ekim 1993 gunu olaylarin kronolojisi 9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir 5 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Olaylarin 10 yildonumunde yazilan A Kramer imzali degerlendirme yazisi 17 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde 11 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir Olaylarla ilgili fotograflar 22 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 11 Mayis 2010 tarihinde erisilmistir