Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abaküs, sayı boncuğu, çörkü veya eski adıyla mihsap, basit toplama ve çarpma işlemleri için kullanılan, aritmetik hesaplamaları yapmaya yardımcı bir alet. Boncukların sayılması şeklinde çalışır. İlköğretim sınıflarında matematik dersine yardımcı olması amacıyla da kullanılır.
Tarihi
MÖ 2400 yıllarında Çin'de geliştirilen abaküs, denizaşırı ticaret yapan tüccarlar sayesinde Girit ve Miken bölgelerinden Avrupa ve Amerika'ya yayılmıştır. Abaküs, hareketli parçalara sahip olduğu bilinen ilk hesap makinesidir. ve sıfır kavramının abaküs yardımıyla geliştirilmesi tarih öncelerine gitmekle beraber, halen dünyanın değişik bölgelerinde günlük ticarette ve özellikle çağdaki çocukların matematiksel zekasını geliştirmek amacıyla kullanılmaktadır.
Çağdaş hesap makinelerinin ve bilgisayarların atası sayılan hesap aygıtı olan Abaküs'te amaç 4 ana matematiksel işlem olan toplama, çıkarma, çarpma ve bölme yapmaktır. Babilliler'in buluşu olan abaküs, yüzyıllar boyunca ticarette büyük önem taşımıştır. Abaküsün temeli Girit ve Miken'e dayanmakta ve ilk abaküs örneklerinin hemen hepsinde Girit ve Miken süsleme sanatından örnekler de bulunmaktadır.
Her boncuk ya da metal topçuğun değeri, büyüklüğüne değil konumuna bağlıdır; belirli bir çizgi üstündeki taşın ya da belirli bir tel üstündeki incinin (boncuğun, topçuğun, vb.) değeri 1, iki tanesi birlikte olunca 2 olur. Bundan bir sonraki tel 10, üçüncü sıradaki tel 100 olarak değerlendirilir. Böylece ikisi 1 değerinde ve biri 10 değerinde üç dizi taş 12'yi, 100 değerindeki bir dördüncü topçuk eklenince de 112'yi gösterir. Yani topçuk ya da boncuğun yeri, değerini belirler ve çok büyük sayılar bile birkaç topçu ya da boncukla gösterilebilir. Topçuklar bir yöne kaydırılarak işlem yapılır; elde edilen değeri silmek, yani topçuğu bir sonraki kullanıma hazırlanmak istenirse, tersi yönünde kaydırmak gerekir. Abak, görünüşte basitliğine karşın, toplama makineleri, elektronik hesap makineleri ve bilgisayarların hazırlanmasına katkıda bulunmuştur.
En iyi bilinen biçimi (Çinlilerin "hesap tepsisi" anlamına gelen Suan Pan'ı) dikdörtgen bir çerçevenin içine gerilmiş teller üstüne inciler dizilmesiyle oluşturulan abak, başlangıçta toprağın içine açılan sıra sıra oluklara dizilen taşlardan oluşmaktaydı. Eski yunan ve Roma abaküsü dikdörtgen oluklu bir tablet idi. Rönesans öncesi avrupasında ise üzerine oluk yerine çizgiler olan bir tablet idi. Daha sonraları, yuvarlak bilye büyüklüğünde metal top ya da boncukların paralel çubuklar ya da teller üstünde hareket ettikleri biçimi almıştır.
Abaküsün italyan ve diğer avrupa tüccarları arasında kullanımdan düşüşü Fibonaccinin büyük eseri Liber Abaci5 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kitabı ve onun daha kısa ve daha popüler versiyonunda, tüccar babasıyla arap şehirlerine yaptığı gezilerde görüp öğrendiği, kâğıt üzerinde hint-arap rakamlarıyla yazılı yapılan aritmetik işlemlerini anlatmasıyla başlamıştır.
Düzen değiştirici etkenler
Abaküsün, daha önce kullanılan yalın 2 el ve beşer parmağın yerini aldığı, onun da başparmak ucunun diğer 4 parmağın 12 eklemine dokunarak onikili sayı sistemindeki işlemlerin yerini aldığı düşünülebilir. Abaküsün bu devralmaya olanak veren üstünlükleri, işlemlerin daha büyük sayılarla da yapılabilmesi, el gerektiren bir işlem için ara verildiğinde son sayıyı unutmaması, daha hızlı ve daha kolay anlaşılır olması idi.
Hint-arap rakamlarıyla yazılı yapılan aritmetik işlemlerinin abaküsün yerini almalarına olanak veren üstünlükleri ise şöyle idi: abaküs işlemlerinin sadece sonucu romen rakamlarıyla kaydedildiğinden hesap aşamaları sonradan kontrol edilemiyordu. Bu yüzden bir tüccar hem kâtip hem hesaplayıcı çalıştırmak zorundaydı. Hint-arap rakamları ise sadece kâtip gerektiriyordu ve hesap aşamaları da kaydedilip sonradan incelenip kontrol edilebiliyordu.
Etimoloji
Latince abacus "1. her türlü masa, pano, tabla, 2. hesap tahtası" sözcüğünden alıntıdır. Latince sözcük Eski Yunanca ábaks, abak- άβαξ, αβακ- "tabla, masa" sözcüğünden alıntıdır.
Kaynakça
- ^ a b Boyer, Carl B.; Merzbach, Uta C. (1991). A History of Mathematics (2. bas.). John Wiley & Sons, Inc. ISBN .
- ^ . Hürriyet. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023.
- ^ . www.etimolojiturkce.com. 18 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Abakus sayi boncugu corku veya eski adiyla mihsap basit toplama ve carpma islemleri icin kullanilan aritmetik hesaplamalari yapmaya yardimci bir alet Boncuklarin sayilmasi seklinde calisir Ilkogretim siniflarinda matematik dersine yardimci olmasi amaciyla da kullanilir Tahtadan yapilmis standart bir gunumuz abakusuBrittanica Ansiklopedisi nde betimlenen haliyle abakusTarihiMO 2400 yillarinda Cin de gelistirilen abakus denizasiri ticaret yapan tuccarlar sayesinde Girit ve Miken bolgelerinden Avrupa ve Amerika ya yayilmistir Abakus hareketli parcalara sahip oldugu bilinen ilk hesap makinesidir ve sifir kavraminin abakus yardimiyla gelistirilmesi tarih oncelerine gitmekle beraber halen dunyanin degisik bolgelerinde gunluk ticarette ve ozellikle cagdaki cocuklarin matematiksel zekasini gelistirmek amaciyla kullanilmaktadir Cagdas hesap makinelerinin ve bilgisayarlarin atasi sayilan hesap aygiti olan Abakus te amac 4 ana matematiksel islem olan toplama cikarma carpma ve bolme yapmaktir Babilliler in bulusu olan abakus yuzyillar boyunca ticarette buyuk onem tasimistir Abakusun temeli Girit ve Miken e dayanmakta ve ilk abakus orneklerinin hemen hepsinde Girit ve Miken susleme sanatindan ornekler de bulunmaktadir Her boncuk ya da metal topcugun degeri buyuklugune degil konumuna baglidir belirli bir cizgi ustundeki tasin ya da belirli bir tel ustundeki incinin boncugun topcugun vb degeri 1 iki tanesi birlikte olunca 2 olur Bundan bir sonraki tel 10 ucuncu siradaki tel 100 olarak degerlendirilir Boylece ikisi 1 degerinde ve biri 10 degerinde uc dizi tas 12 yi 100 degerindeki bir dorduncu topcuk eklenince de 112 yi gosterir Yani topcuk ya da boncugun yeri degerini belirler ve cok buyuk sayilar bile birkac topcu ya da boncukla gosterilebilir Topcuklar bir yone kaydirilarak islem yapilir elde edilen degeri silmek yani topcugu bir sonraki kullanima hazirlanmak istenirse tersi yonunde kaydirmak gerekir Abak gorunuste basitligine karsin toplama makineleri elektronik hesap makineleri ve bilgisayarlarin hazirlanmasina katkida bulunmustur En iyi bilinen bicimi Cinlilerin hesap tepsisi anlamina gelen Suan Pan i dikdortgen bir cercevenin icine gerilmis teller ustune inciler dizilmesiyle olusturulan abak baslangicta topragin icine acilan sira sira oluklara dizilen taslardan olusmaktaydi Eski yunan ve Roma abakusu dikdortgen oluklu bir tablet idi Ronesans oncesi avrupasinda ise uzerine oluk yerine cizgiler olan bir tablet idi Daha sonralari yuvarlak bilye buyuklugunde metal top ya da boncuklarin paralel cubuklar ya da teller ustunde hareket ettikleri bicimi almistir in Hesap Masasi Margarita Philosophica 1503 Bu tahta baski resim birer cebirci ile hesapci talebenin egitimlerini gosteriyor Bu ikisi 12 yuzyildan 16 yuzyilda cebir galip gelene kadar mucadele ettiler Abakusun italyan ve diger avrupa tuccarlari arasinda kullanimdan dususu Fibonaccinin buyuk eseri Liber Abaci5 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kitabi ve onun daha kisa ve daha populer versiyonunda tuccar babasiyla arap sehirlerine yaptigi gezilerde gorup ogrendigi kagit uzerinde hint arap rakamlariyla yazili yapilan aritmetik islemlerini anlatmasiyla baslamistir Duzen degistirici etkenlerAbakusun daha once kullanilan yalin 2 el ve beser parmagin yerini aldigi onun da basparmak ucunun diger 4 parmagin 12 eklemine dokunarak onikili sayi sistemindeki islemlerin yerini aldigi dusunulebilir Abakusun bu devralmaya olanak veren ustunlukleri islemlerin daha buyuk sayilarla da yapilabilmesi el gerektiren bir islem icin ara verildiginde son sayiyi unutmamasi daha hizli ve daha kolay anlasilir olmasi idi Hint arap rakamlariyla yazili yapilan aritmetik islemlerinin abakusun yerini almalarina olanak veren ustunlukleri ise soyle idi abakus islemlerinin sadece sonucu romen rakamlariyla kaydedildiginden hesap asamalari sonradan kontrol edilemiyordu Bu yuzden bir tuccar hem katip hem hesaplayici calistirmak zorundaydi Hint arap rakamlari ise sadece katip gerektiriyordu ve hesap asamalari da kaydedilip sonradan incelenip kontrol edilebiliyordu EtimolojiLatince abacus 1 her turlu masa pano tabla 2 hesap tahtasi sozcugunden alintidir Latince sozcuk Eski Yunanca abaks abak aba3 abak tabla masa sozcugunden alintidir Kaynakca a b Boyer Carl B Merzbach Uta C 1991 A History of Mathematics 2 bas John Wiley amp Sons Inc ISBN 978 0 471 54397 8 Hurriyet 2 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Nisan 2023 www etimolojiturkce com 18 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2023