Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Adige Özerk Cumhuriyeti, Rusya |  |
|---|---|
| 20061 itibarı ile: | |
| bölge adedi | 7 |
| şehirleri/kasabaları | 2 |
| şehir yerleşimleri adedi | 5 |
| kırsal okrugları | 46 |
Adıge Cumhuriyeti, Rusya'nın güneyindeki Kafkas Dağları'nın kuzeybatı eteklerinden kuzey yönüne, Kuban Irmağına doğru uzanan bir alanda yer almıştır. Rusya Federasyonu içinde bir özerk yönetimdir. Kuban ve Laba ırmaklarının solunda, 300 km uzunluğunda ve 10–30 km genişliğinde bir şerit üzerinde, 27 Temmuz 1922'de "Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı" adıyla kuruldu. İlk kurulduğunda yüzölçümü 2.660 km kare idi. 24 Ağustos 1922'de "Adıge (Çerkes) ÖO", 24 Ağustos 1928'de de "Adıge Özerk Oblastı" (AÖO) adını aldı. 3 Temmuz 1991'de Rus SFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu. Ardından Adigey Cumhuriyeti adıyla Rusya Federasyonu içinde kaldı. Adigey Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı Krasnodar Krayı içinde kalmış bir cep (enklav) konumundadır. 2002'de 447.109 olan nüfusu içinde yerli Adıgeler 108.115 (%24.2), sonradan gelme ve şimdi çoğunlukta olan Ruslar 288.280 (% 64.5) idi.
Tarih
Adıgeler 1864 yılı ve sonrasında, "Çerkesya" adı verilen topraklarından büyük oranda (%95'ten çok) Türkiye'ye sürülmüş olduklarından, ancak şimdiki küçük yerleştirme yerlerinde tutunabilmişlerdir. 27 Temmuz 1922'de kurulan Adıge Özerk Oblastı'nda, 2 Eylül 1924'te 5 rayon (ilçe) ve 32 köy Sovyet'i (bucak) birimi vardı. 1930'larda, Stalin döneminde, kolhozlaşma döneminde, yöredeki muhalif Adıgelere ve Ruslara yönelik bir yıldırma kampanyası uygulandı: Şovgenovski rayonunda, AÖO'nı Türkiye'ye "ilhak etmeye çalışmak" gibi bir gerekçeyle çok sayıda genç yönetici idam edilmiş, çok sayıda kişi de çalışma kamplarına sürülmüştür. Yine bu dönemde başlatılan Rus nüfusu ulusal bölgelere taşıyıp yerleştirme programı nedeniyle de Adıge nüfus oranı %20'ler düzeyine düşmüştür.
İlk kurulduğunda oblast topraklarında kent tipi bir yerleşim bulunmadığından yönetim merkezi, oblast sınırları dışındaki Krasnodar kentinde idi. 1936'da Maykop kenti sınır içine alındı ve özerk oblastın (sancak) merkezi oldu. Daha sonra güneydeki Maykopski rayonu da oblasta bağlandı. Böylece yüzölçümü 7.600 kilometre kareye (Krasnodar Barajı ile birlikte 7.800 km kare) çıktı. Adıge ÖO, 1991'de Krasnodar krayından ayrılıp ilkin bağımsız bir özerk oblast, ardından 3 Temmuz 1991'de de cumhuriyet oldu ("Jineps" gazetesi, Eylül ek 1).
İdari yapı
- Yasama organı "Adıge Devlet Parlamentosu-Khase" (Хасэ) olup iki kanattan oluşur: ilk 27 üye, 9 seçim çevresinin (rayon) her biri adına üçer üye olmak üzere seçilir ve Khase'nin üst kanadını (Senato) oluşturur. 9 rayonun 7'sinde Adıge nüfus, daha yoğun olduğundan, daha çok sayıda Adıge adaylar seçilir. Geri kalan 27 üye ise, her bir rayona 1 üye verilerek, kalan 18 üye de nüfus sayısına göre rayonlara bölüştürülerek seçilir. Daha büyük nüfuslu rayonlarda (Maykop kenti, Maykop rayonu, Giaginski rayonu) Rus nüfusun çoğunlukta olması nedeniyle, bu son 27 üyenin çoğunluğu Rus adaylardan seçilir, bu da Khase'nin alt kanadını (Temsilciler Meclisi), ikisi birlikte, tek bir organ olan Devlet Parlamentosu-Khase'yi oluşturur. Böylece Rusça ve Adıgece konuşanların siyasal temsil eşitliği (paritet) korunur.
- Devlet Başkanı (Prezident), RF Devlet Başkanı tarafından 5 yıllığına atanır. Başbakan ve Bakanlar Parlamento dışından olmak üzere Devlet Başkanı tarafından atanır ve görevden alınabilir. Atamaların yürürlüğe girmesi için Khase (Parlamento) onayı da gereklidir.
- Yargı, Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) ve alt kademe mahkemelerden oluşur. AC Başsavcılığı RF Başsavcılığına doğrudan bağlıdır.
- AC'de Rusça ve Adıgece (K'emguy lehçesi) resmi dillerdir.
- AC, 2 kentsel alan ve 7 rayona,rayonlar da okrug (bucak) denilen daha alt yönetim birimlerine ayrılır. Tüm bu birimlerin seçimle oluşan yerel meclisleri, seçilen ya da atanan yöneticileri bulunur (Ayrıca bk. Adıgey Cumhuriyeti Yasaları, "AC Anayasası" bölümü, Ankara, 2000).
Yönetim ve yerleşim birimleri
- rayon (ilçe),rayonlar "kentsel" ve "kırsal rayon" birimleri biçiminde ikiye ayrılır.
- kırsal yerleşim birimleri.
Beldeler (ya da "kent tipi" yerleşimler), bunlar da iki tipe ve daha alt tiplere ayrılmaktadır:
- kentler (gorod)
- cumhuriyet merkezince yönetilen kentler.
- beldeler.
- belde tipinde köy yerleşimleri:
- işçi köyleri
- yazlık ya da sayfiye köyleri (daça)
- kaplıca ya da tedavi merkezi köyleri.
- köy tipi yerleşimler, genellikle tarım ve hayvancılık yapılan yerlerdir ve şu alt tiplere ayrılırlar:
- avul (Adıgece-quadje/къуаджэ;Adıge ya da yerli Kafkaslı köyü)
- khutor (хутор, mezra, birkaç evlik küçük Rus köyü)
- selo (büyük Rus köyü)
- poselok (Rus köyü)
- stanitsa (станица, Kazak köyü)
Yerel yönetim birimleri, bunlar cumhuriyet merkezince yönetilenler ve yerinden yönetilen yerel birimler biçiminde iki tipe ayrılır:
- kentsel okruglar (городские округа)
- kırsal okruglar ("сельские" ve "посёлковые округа")
Bu yerel yönetim düzenlemeleri yeni oluşturulmuştur. Daha önce "okrug" (bucak) yerine "sovet" (совет) deyimi kullanılıyordu.
Yerel idari bölümler
Cumhuriyette iki kentsel yönetim birimi vardır:
- Maykop (Adıgece:Mıyequape/Мыекъуaпэ), başkent (2002'de 156.931; 2006'da 167.900)
- Adıgeysk (Адыгэкъалэ)(12.209)
Rayonlar (ilçe):
- Giaginski (Djedje/Джэджэ), rayon nüfusu 33.456, yönetim merkezi Giaginski stanitsası (2002'de 15.160). Yerel okrugları:
- Ayrumovski
- Dondukovski (Hadjemıqohable/Хьаджэмыкъохьаблэ)
- Giaginski (Djedje)
- Kelemerski
- Sergiyevski
- Koşehablskiy rayonu (Koşhable), rayon merkezi Koşehablski avulu (2002'de 7.309), rayon nüfusu 31.296. Yerel okrugları:
- Bleçepsinski (Leşepsıne ya da Blaçepsıne)
- Dmitriyevski
- İgnatiyevski
- Khodzinski (Fedz ya da Xodz)
- Koşehabl
- Mayski
- Natırbovski (Natırbıy)
- Volnenski
- Yegerukayski (Yedjerıquay)
- Krasnogvardeyski rayonu, rayon merkezi Krasnogvardeyski selo (2002'de 9.065), rayon nüfusu 31.536. Yerel okrugları:
- Beloselski
- Bolşesidorovski
- Hatukayski (Хьатикъуай)
- Sadovıy
- Ulyapski (Vılap/Улап)
- Yelenovski
- Maykopski rayonu (Mıyequape rayon), rayon merkezi Tulski beldesi, nüfusu 58.485. Beldeleri:
- Kamennomostski (2002'de 7.580; 1989'da 8.292)
- Tulski (2002'de 10.502; 1989'da 9.538)
Yerel okrug birimleri:
- Abadzehski (Abdzexehable)
- Dahovski (Asrethable)
- Kirovski
- Krasnooktyabrski
- Krasnoulski
- Kujorski
- Pobedenski
- Timiyazevski
- Şovgenovski rayonu (Şeudjen), rayon merkezi Hakurınehabl avulu (2002'de 3.828), rayon nüfusu 16.388. Yerel okrugları:
- Dukmasovski
- Djerokayski (Djıraqıy)
- Hakurınehablski (Hakurınehabl)
- Hatajukayski (Adıgece "Хьатыгъужъыкъуай")
- Mamhegski (Mamxığ)
- Zarevski
- Tahtamukay rayonu (Texhutemıquay), merkezi Tahtamukay avulu (2002'de 5.117), rayon nüfusu 65.674. Beldeleri:
- Enem (2002'de 17.654; 1989'da 17.843)
- Yablonovski (2002'de 25.063; 1989'da 24.939)
Yerel okruglar:
- Afıpsıpski (Afıpsıp)
- Kozetski (Kozet)
- Şendjinski (Şındjıye)
- Starobjegokayski (Бжьыхьакъоежъ)
- Tahtamukayski (Texhutemıquay)
- Tevçejski rayonu (Тэуцожъ), rayon merkezi Ponejukay avulu (Penezhıquay/Пэнэжъыкъуай; 2002'de 3.388), rayon nüfusu 19.951. Beldesi:
- Tlyustenhabl (Tleustenhabl/Лъэустэнхьабл)(2002'de 4.961)
Yerel okruglar:
- Assokolayski (Asqelay)
- Gabukayski (Ğobequay/Гъобэкъуай)
- Djijihablski (Djedjehabl/Джэджэхьабл)
- Pçegatlukayski (Pçıhalvıquay/Пчыхьал1ыкъуай)
- Ponejukayski (Penezhıquay)
- Voçepşıy (Ueçepşıy/Очэпшый)(Ayrıca bk. К.Х.Меретуков, "Адыгейский топонимический словарь", Москва, Издательство "Прометей", 1990); Administrative divisions of Adygea, Wikipedia).
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Adige Ozerk Cumhuriyeti Rusya20061 itibari ile bolge adedi 7sehirleri kasabalari 2sehir yerlesimleri adedi 5kirsal okruglari 46 Adige Cumhuriyeti Rusya nin guneyindeki Kafkas Daglari nin kuzeybati eteklerinden kuzey yonune Kuban Irmagina dogru uzanan bir alanda yer almistir Rusya Federasyonu icinde bir ozerk yonetimdir Kuban ve Laba irmaklarinin solunda 300 km uzunlugunda ve 10 30 km genisliginde bir serit uzerinde 27 Temmuz 1922 de Cerkes Adige Ozerk Oblasti adiyla kuruldu Ilk kuruldugunda yuzolcumu 2 660 km kare idi 24 Agustos 1922 de Adige Cerkes OO 24 Agustos 1928 de de Adige Ozerk Oblasti AOO adini aldi 3 Temmuz 1991 de Rus SFSC ne bagli bir ozerk cumhuriyet oldu Ardindan Adigey Cumhuriyeti adiyla Rusya Federasyonu icinde kaldi Adigey Cumhuriyeti Rusya ya bagli Krasnodar Krayi icinde kalmis bir cep enklav konumundadir 2002 de 447 109 olan nufusu icinde yerli Adigeler 108 115 24 2 sonradan gelme ve simdi cogunlukta olan Ruslar 288 280 64 5 idi TarihAdigeler 1864 yili ve sonrasinda Cerkesya adi verilen topraklarindan buyuk oranda 95 ten cok Turkiye ye surulmus olduklarindan ancak simdiki kucuk yerlestirme yerlerinde tutunabilmislerdir 27 Temmuz 1922 de kurulan Adige Ozerk Oblasti nda 2 Eylul 1924 te 5 rayon ilce ve 32 koy Sovyet i bucak birimi vardi 1930 larda Stalin doneminde kolhozlasma doneminde yoredeki muhalif Adigelere ve Ruslara yonelik bir yildirma kampanyasi uygulandi Sovgenovski rayonunda AOO ni Turkiye ye ilhak etmeye calismak gibi bir gerekceyle cok sayida genc yonetici idam edilmis cok sayida kisi de calisma kamplarina surulmustur Yine bu donemde baslatilan Rus nufusu ulusal bolgelere tasiyip yerlestirme programi nedeniyle de Adige nufus orani 20 ler duzeyine dusmustur Ilk kuruldugunda oblast topraklarinda kent tipi bir yerlesim bulunmadigindan yonetim merkezi oblast sinirlari disindaki Krasnodar kentinde idi 1936 da Maykop kenti sinir icine alindi ve ozerk oblastin sancak merkezi oldu Daha sonra guneydeki Maykopski rayonu da oblasta baglandi Boylece yuzolcumu 7 600 kilometre kareye Krasnodar Baraji ile birlikte 7 800 km kare cikti Adige OO 1991 de Krasnodar krayindan ayrilip ilkin bagimsiz bir ozerk oblast ardindan 3 Temmuz 1991 de de cumhuriyet oldu Jineps gazetesi Eylul ek 1 Idari yapiYasama organi Adige Devlet Parlamentosu Khase Hase olup iki kanattan olusur ilk 27 uye 9 secim cevresinin rayon her biri adina ucer uye olmak uzere secilir ve Khase nin ust kanadini Senato olusturur 9 rayonun 7 sinde Adige nufus daha yogun oldugundan daha cok sayida Adige adaylar secilir Geri kalan 27 uye ise her bir rayona 1 uye verilerek kalan 18 uye de nufus sayisina gore rayonlara bolusturulerek secilir Daha buyuk nufuslu rayonlarda Maykop kenti Maykop rayonu Giaginski rayonu Rus nufusun cogunlukta olmasi nedeniyle bu son 27 uyenin cogunlugu Rus adaylardan secilir bu da Khase nin alt kanadini Temsilciler Meclisi ikisi birlikte tek bir organ olan Devlet Parlamentosu Khase yi olusturur Boylece Rusca ve Adigece konusanlarin siyasal temsil esitligi paritet korunur Devlet Baskani Prezident RF Devlet Baskani tarafindan 5 yilligina atanir Basbakan ve Bakanlar Parlamento disindan olmak uzere Devlet Baskani tarafindan atanir ve gorevden alinabilir Atamalarin yururluge girmesi icin Khase Parlamento onayi da gereklidir Yargi Adalet Divani Yuksek Mahkeme ve alt kademe mahkemelerden olusur AC Bassavciligi RF Bassavciligina dogrudan baglidir AC de Rusca ve Adigece K emguy lehcesi resmi dillerdir AC 2 kentsel alan ve 7 rayona rayonlar da okrug bucak denilen daha alt yonetim birimlerine ayrilir Tum bu birimlerin secimle olusan yerel meclisleri secilen ya da atanan yoneticileri bulunur Ayrica bk Adigey Cumhuriyeti Yasalari AC Anayasasi bolumu Ankara 2000 Yonetim ve yerlesim birimlerirayon ilce rayonlar kentsel ve kirsal rayon birimleri biciminde ikiye ayrilir kirsal yerlesim birimleri Beldeler ya da kent tipi yerlesimler bunlar da iki tipe ve daha alt tiplere ayrilmaktadir kentler gorod cumhuriyet merkezince yonetilen kentler beldeler belde tipinde koy yerlesimleri isci koyleri yazlik ya da sayfiye koyleri daca kaplica ya da tedavi merkezi koyleri koy tipi yerlesimler genellikle tarim ve hayvancilik yapilan yerlerdir ve su alt tiplere ayrilirlar avul Adigece quadje kuadzhe Adige ya da yerli Kafkasli koyu khutor hutor mezra birkac evlik kucuk Rus koyu selo buyuk Rus koyu poselok Rus koyu stanitsa stanica Kazak koyu Yerel yonetim birimleri bunlar cumhuriyet merkezince yonetilenler ve yerinden yonetilen yerel birimler biciminde iki tipe ayrilir kentsel okruglar gorodskie okruga kirsal okruglar selskie ve posyolkovye okruga Bu yerel yonetim duzenlemeleri yeni olusturulmustur Daha once okrug bucak yerine sovet sovet deyimi kullaniliyordu Yerel idari bolumlerCumhuriyette iki kentsel yonetim birimi vardir Maykop Adigece Miyequape Myekuape baskent 2002 de 156 931 2006 da 167 900 Adigeysk Adygekale 12 209 Rayonlar ilce Giaginski Djedje Dzhedzhe rayon nufusu 33 456 yonetim merkezi Giaginski stanitsasi 2002 de 15 160 Yerel okruglari Ayrumovski Dondukovski Hadjemiqohable Hadzhemykohable Giaginski Djedje Kelemerski Sergiyevski Kosehablskiy rayonu Koshable rayon merkezi Kosehablski avulu 2002 de 7 309 rayon nufusu 31 296 Yerel okruglari Blecepsinski Lesepsine ya da Blacepsine Dmitriyevski Ignatiyevski Khodzinski Fedz ya da Xodz Kosehabl Mayski Natirbovski Natirbiy Volnenski Yegerukayski Yedjeriquay Krasnogvardeyski rayonu rayon merkezi Krasnogvardeyski selo 2002 de 9 065 rayon nufusu 31 536 Yerel okruglari Beloselski Bolsesidorovski Hatukayski Hatikuaj Sadoviy Ulyapski Vilap Ulap Yelenovski Maykopski rayonu Miyequape rayon rayon merkezi Tulski beldesi nufusu 58 485 Beldeleri Kamennomostski 2002 de 7 580 1989 da 8 292 Tulski 2002 de 10 502 1989 da 9 538 Yerel okrug birimleri Abadzehski Abdzexehable Dahovski Asrethable Kirovski Krasnooktyabrski Krasnoulski Kujorski Pobedenski Timiyazevski Sovgenovski rayonu Seudjen rayon merkezi Hakurinehabl avulu 2002 de 3 828 rayon nufusu 16 388 Yerel okruglari Dukmasovski Djerokayski Djiraqiy Hakurinehablski Hakurinehabl Hatajukayski Adigece Hatyguzhykuaj Mamhegski Mamxig Zarevski Tahtamukay rayonu Texhutemiquay merkezi Tahtamukay avulu 2002 de 5 117 rayon nufusu 65 674 Beldeleri Enem 2002 de 17 654 1989 da 17 843 Yablonovski 2002 de 25 063 1989 da 24 939 Yerel okruglar Afipsipski Afipsip Kozetski Kozet Sendjinski Sindjiye Starobjegokayski Bzhyhakoezh Tahtamukayski Texhutemiquay Tevcejski rayonu Teucozh rayon merkezi Ponejukay avulu Penezhiquay Penezhykuaj 2002 de 3 388 rayon nufusu 19 951 Beldesi Tlyustenhabl Tleustenhabl Leustenhabl 2002 de 4 961 Yerel okruglar Assokolayski Asqelay Gabukayski Gobequay Gobekuaj Djijihablski Djedjehabl Dzhedzhehabl Pcegatlukayski Pcihalviquay Pchyhal1ykuaj Ponejukayski Penezhiquay Vocepsiy Uecepsiy Ochepshyj Ayrica bk K H Meretukov Adygejskij toponimicheskij slovar Moskva Izdatelstvo Prometej 1990 Administrative divisions of Adygea Wikipedia Kaynakca Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Saunders Robert A 2019 Historical dictionary of the Russian Federation 2 bas Lanham Rowman amp Littlefield Publishers ISBN 978 1538120477