Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akıllı sözleşmeler (İngilizce: Smart contract) anonim taraflar arasındaki işlemleri ve anlaşmaları güvenilir ve tutarlı bir şekilde yürütülebilen, geriye dönük değişimin mümkün olmadığı bilgisayar programlarıdır. Merkezi otoriteye, yasal sisteme veya harici icra mekanizmasına ihtiyaç duymamaktadır Akllı sözleşmeler aracı kurum ve kuruluşları ortadan kaldırdığı için hızlı ve düşük maliyetlidir. Yazılımsal algoritmalar ile şifrelenip dağıtık defterlerde tutulduğu için yüksek güvenliklidir. Akıllı sözleşmeler blok zinciri kavramından ayrı düşünülemezse de ilk olarak 1990’ların başında avukat ve kriptoloji uzmanı Nick Szabo tarafından geliştirilmiştir. Madeni veya kağıt para ile çalışan ve temelde bir takas sözleşmesi amacı üzerine kurulmuş otomat makineleri, akıllı sözleşmelerin atası olarak bilinir. Blok zincirlerine gömülü olan akıllı sözleşmeler, bir anlaşmanın sözleşme şartlarının güvenilir üçüncü tarafın müdahalesi olmadan otomatik olarak uygulanmasını sağlar. Bitcoin ilk kripto para olması dolayısıyla basit akıllı sözleşmelerin de ilk örneğidir. Fakat yapısı gereği bitcoin sadece para transferi amacıyla kullanılmaktadır. Ethereum akıllı sözleşmeleri bu noktada Bitcoinden ayrılır. Ethereum blok zinciri üzerinde daha farklı bir algoritmik yol izleyerek birçok amaca hizmet edebilecek akıllı sözleşmeler geliştirmede öncü olmuştur.
Tarihçe
Akıllı sözleşmeler ilk defa, hukuk profesörlüğü yapmış, aynı zamanda bilgisayar bilimci ve kriptoloji uzmanı olan, Nick Szabo tarafından 1990'ların başlarında ortaya atılmıştır. Akıllı sözleşmeleri, bir sözleşmenin şartlarını yerine getiren bilgisayarlı işlem protokolleri olarak tanımlamıştır Szabo makalesinde, türevler ve tahviller gibi sentetik varlıklar için bir sözleşme yapılmasını da önermiştir.
Akıllı sözleşmelerin yasal durumu
Akıllı sözleşmeler taraflar arasında hukukta doğrudan geçerliliği olan bağlayıcı bir anlaşma değildir. Zamanla daha çok uygulama alanı bulması beklenen akıllı sözleşmeler için özel olarak bir hukuki düzenleme gelmesi beklenilmektedir. Akıllı sözleşmeler klasik anlamda bildiğimiz sözleşmelerden farklıdırlar. Ancak sözleşme hukukuna uygun nitelikleri de bünyesinde barındıran akıllı sözleşmelerin hukuken sözleşme ilişkisi olarak kabul edilmesi muhtemeldir. Akıllı sözleşme teknolojisi, ağırlıklı Ethereum blokzinciri ağı kapsamında olmakla birlikte Bitcoin blokzinciri ağında ödeme hizmetlerinde ve check timelock (bir süre sonra ödemenin devreye girmesi) gibi özellikleriyle basit anlamda akıllı sözleşme desteği de sunmaktadır.
Belarus, 2017 yılında Dijital Ekonominin Geliştirilmesine İlişkin Kararnameyi uygulayarak akıllı sözleşmeleri yasallaştıran ilk ülke olmuştur. Belaruslu avukat Denis Aleinikov, kararname ile getirilen akıllı sözleşme hukuki konseptinin yazarı olarak kabul edilir.
ABD’nin Emtia Vadeli İşlemler Ticaret Komisyonu’nun (; CFTC) akıllı sözleşmelere ilişkin Kasım 2018‘de yayınladığı rehberde, akıllı sözleşmelerin kullanım usul ve esaslarına göre bankacılık ve kara para aklama mevzuatı da dahil olmak üzere mevcut düzenlemelere tabi olabileceği ifade edilmiştir. İngiltere’de ise İngiliz Parlamentosu bünyesinde kurulmuş olan Hukuk Komisyonu, akıllı sözleşmelere hukuki kesinlik kazandırmak amacıyla çalışmalara başlamıştır. ABD'deki bazı eyaletler, Arizona, Nevada, Tennessee ve Wyoming gibi akıllı sözleşmelerin kullanımına ilişkin yasalar çıkarmıştır. Ve Nisan 2020'de, Iowa'nın Temsilciler Meclisi eyaletteki akıllı bağlantıları yasal olarak tanıyan bir yasa tasarısını kabul etmiştir.
Çalışma prensibi
If-then prensibi (eğer şöyle ise böyle yap) ile çalışan akıllı sözleşmeler, tarafların konu üzerinde anlaşmalarından sonra hazırlanıp, kriptografik olarak imzalanır ve blockchain’e yüklenirler. Yüklenmiş sözleşmeler, blockchain üzerinde olan diğer bileşenlerle etkileşim kurabilmektedir. Bu etkileşim bir işlemin başlatılması olabileceği gibi bir bilginin gönderilmesi veya teslim alınması şeklinde de olabilir. Sözleşme hazırlanırken içerisinden belirlenmiş durumlar oluştuğunda, akıllı sözleşmeler otomatik olarak içerisinde tanımlanmış olan anlaşma koşullarının çalıştırılmasını sağlar. Var olabilmeleri ve düzgün çalışabilmeleri için, akıllı sözleşmelerin belirli uygun ortamda çalışması gerekir. İlk olarak ortam, kullanıcıların özel oluşturulmuş kriptografik kodlarını kullanarak imza atabilmeleri için açık anahtar kriptografisini desteklemelidir. İkinci olarak, sözleşmedeki tarafların güvenebileceği ve tamamen otomatik olan, açık ve merkezi olmayan bir veri tabanı gereklidir. Hatta akıllı sözleşmenin uygulanabilmesi için, ortamın kendisinin de merkezi olmamalıdır. Son olarak akıllı sözleşme tarafından kullanılan dijital verinin kaynağı tamamen güvenilir olmalıdır.
Uygulama alanları
Blockchain teknolojisiyle, yakın gelecekte tapu kayıtları, motorlu araç sicili ile marka ve patent sicili kayıtlarının blok zincir üzerinde tutulması sağlanırsa, akıllı sözleşmeler yoluyla kamu kurumları ile banka veya Noter gibi güvenilir üçüncü kişilere ihtiyaç olmadan, taşınmaz, taşınır, malların ve para gibi değerlerin aracısız olarak, kişiden kişiye doğrudan aktarılabilmesi mümkün olabilecektir. Miras istekleri, akıllı sözleşmeler yoluyla bir ölüm belgesinin kaydedilmesi üzerine varsayımsal olarak otomatik olarak uygulanabilir. Doğum sertifikaları da akıllı sözleşmelerle birlikte çalışabilir.
Depozitelik Güven ve Takas Kurumu (DTCC) ve dört büyük banka -, Citi, Credit Suisse ve J.P. Morgan- akıllı sözleşmeler kullanarak Axoni tarafından geliştirilen Blockchain’in kredi risk birimi takasını başarıyla işlemişlerdir.
Güvenlik sorunları
Blockchain tabanlı bir akıllı sözleşme, şeffaflığı gereği söz konusu blockchain'in tüm kullanıcıları tarafından görülebilmektedir. Bununla birlikte, ağ da oluşabilecek güvenlik açıkları ve hataları da herkes tarafından görülebilmektedir. Değiştirilemez olmasından kaynaklı bu hata ve açıkları hızlı bir şekilde düzeltilemediği unutulmamalıdır. Bu konunun en çarpıcı örneği olan “THE DAO” girişiminde sistemsel açığı yakalayan bir hacker kripto para tarihinin en büyük siber saldırılarından birini gerçekleştirmiş, fonların yaklaşık üçte birine denk gelen 3,6 milyon ether’i kendi hesabına aktarmıştır. Bu açığın kapatılması için ağ geliştiricileri tarafından Ethereum blok zincir ağı bir hard fork ile iki zincire bölünmüştür. Bölünen zincirlerin birinde dolandırıcılık işlemleri tersine çevrilmiş ve zincir saldırıya uğramamış haline geri getirilmiştir. Bu zincire Ethereum blockchaini denilmiştir. Diğer zincirde ise katılımcıların parası geri verilmiş ve mağduriyetleri giderilmiştir. Dolandırıcılık işlemlerine dokunulmamış ve değiştirilemezlik ilkesi korunmuştur. Bu blockchaine Ethereum Classic adı verilmektedir.
Akıllı yasal sözleşmelerden farkı
Akıllı yasal sözleşmeler, akıllı sözleşmelerden farklıdır. Yukarıda bahsedildiği gibi, akıllı sözleşme, bir sözleşme olarak mutlak yasal ve uygulanabilir değildir. Öte yandan, akıllı bir yasal sözleşme, uygulanabileceği yargı alanında yasal olarak uygulanabilir bir sözleşmenin tüm unsurlarına sahiptir ve bir mahkeme tarafından uygulanabilir. Bu nedenle, her akıllı yasal sözleşme bir akıllı sözleşmenin bazı unsurlarını içerecek olsa da, her akıllı sözleşme akıllı bir yasal sözleşme olmayacaktır. Hukuk alanında akıllı sözleşmelerin resmi bir tanımı yoktur. Anlaşmaya varılan taraflar arasındaki etkileşimin şartları ve koşulları konusunda iki taraf arasında bir anlaşma işlevi gören dijital belge biçimi olan bir tür akıllı yasal sözleşmeye örnektir.
Kaynakça
- ^ . 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . JAKE FRANKENFIELD. 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Akıllı sözleşmeler". 5 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021.
- ^ . 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 8 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ (PDF). Blockchain Türkiye. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 28 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 10 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 15 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (PDF). 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ (PDF). 24 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 20 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Akilli sozlesmeler Ingilizce Smart contract anonim taraflar arasindaki islemleri ve anlasmalari guvenilir ve tutarli bir sekilde yurutulebilen geriye donuk degisimin mumkun olmadigi bilgisayar programlaridir Merkezi otoriteye yasal sisteme veya harici icra mekanizmasina ihtiyac duymamaktadir Aklli sozlesmeler araci kurum ve kuruluslari ortadan kaldirdigi icin hizli ve dusuk maliyetlidir Yazilimsal algoritmalar ile sifrelenip dagitik defterlerde tutuldugu icin yuksek guvenliklidir Akilli sozlesmeler blok zinciri kavramindan ayri dusunulemezse de ilk olarak 1990 larin basinda avukat ve kriptoloji uzmani Nick Szabo tarafindan gelistirilmistir Madeni veya kagit para ile calisan ve temelde bir takas sozlesmesi amaci uzerine kurulmus otomat makineleri akilli sozlesmelerin atasi olarak bilinir Blok zincirlerine gomulu olan akilli sozlesmeler bir anlasmanin sozlesme sartlarinin guvenilir ucuncu tarafin mudahalesi olmadan otomatik olarak uygulanmasini saglar Bitcoin ilk kripto para olmasi dolayisiyla basit akilli sozlesmelerin de ilk ornegidir Fakat yapisi geregi bitcoin sadece para transferi amaciyla kullanilmaktadir Ethereum akilli sozlesmeleri bu noktada Bitcoinden ayrilir Ethereum blok zinciri uzerinde daha farkli bir algoritmik yol izleyerek bircok amaca hizmet edebilecek akilli sozlesmeler gelistirmede oncu olmustur Blok zincir illustrasyonuTarihceAkilli sozlesmeler ilk defa hukuk profesorlugu yapmis ayni zamanda bilgisayar bilimci ve kriptoloji uzmani olan Nick Szabo tarafindan 1990 larin baslarinda ortaya atilmistir Akilli sozlesmeleri bir sozlesmenin sartlarini yerine getiren bilgisayarli islem protokolleri olarak tanimlamistir Szabo makalesinde turevler ve tahviller gibi sentetik varliklar icin bir sozlesme yapilmasini da onermistir Akilli sozlesmelerin yasal durumuAkilli sozlesmeler taraflar arasinda hukukta dogrudan gecerliligi olan baglayici bir anlasma degildir Zamanla daha cok uygulama alani bulmasi beklenen akilli sozlesmeler icin ozel olarak bir hukuki duzenleme gelmesi beklenilmektedir Akilli sozlesmeler klasik anlamda bildigimiz sozlesmelerden farklidirlar Ancak sozlesme hukukuna uygun nitelikleri de bunyesinde barindiran akilli sozlesmelerin hukuken sozlesme iliskisi olarak kabul edilmesi muhtemeldir Akilli sozlesme teknolojisi agirlikli Ethereum blokzinciri agi kapsaminda olmakla birlikte Bitcoin blokzinciri aginda odeme hizmetlerinde ve check timelock bir sure sonra odemenin devreye girmesi gibi ozellikleriyle basit anlamda akilli sozlesme destegi de sunmaktadir Belarus 2017 yilinda Dijital Ekonominin Gelistirilmesine Iliskin Kararnameyi uygulayarak akilli sozlesmeleri yasallastiran ilk ulke olmustur Belaruslu avukat Denis Aleinikov kararname ile getirilen akilli sozlesme hukuki konseptinin yazari olarak kabul edilir ABD nin Emtia Vadeli Islemler Ticaret Komisyonu nun CFTC akilli sozlesmelere iliskin Kasim 2018 de yayinladigi rehberde akilli sozlesmelerin kullanim usul ve esaslarina gore bankacilik ve kara para aklama mevzuati da dahil olmak uzere mevcut duzenlemelere tabi olabilecegi ifade edilmistir Ingiltere de ise Ingiliz Parlamentosu bunyesinde kurulmus olan Hukuk Komisyonu akilli sozlesmelere hukuki kesinlik kazandirmak amaciyla calismalara baslamistir ABD deki bazi eyaletler Arizona Nevada Tennessee ve Wyoming gibi akilli sozlesmelerin kullanimina iliskin yasalar cikarmistir Ve Nisan 2020 de Iowa nin Temsilciler Meclisi eyaletteki akilli baglantilari yasal olarak taniyan bir yasa tasarisini kabul etmistir Calisma prensibiIf then prensibi eger soyle ise boyle yap ile calisan akilli sozlesmeler taraflarin konu uzerinde anlasmalarindan sonra hazirlanip kriptografik olarak imzalanir ve blockchain e yuklenirler Yuklenmis sozlesmeler blockchain uzerinde olan diger bilesenlerle etkilesim kurabilmektedir Bu etkilesim bir islemin baslatilmasi olabilecegi gibi bir bilginin gonderilmesi veya teslim alinmasi seklinde de olabilir Sozlesme hazirlanirken icerisinden belirlenmis durumlar olustugunda akilli sozlesmeler otomatik olarak icerisinde tanimlanmis olan anlasma kosullarinin calistirilmasini saglar Var olabilmeleri ve duzgun calisabilmeleri icin akilli sozlesmelerin belirli uygun ortamda calismasi gerekir Ilk olarak ortam kullanicilarin ozel olusturulmus kriptografik kodlarini kullanarak imza atabilmeleri icin acik anahtar kriptografisini desteklemelidir Ikinci olarak sozlesmedeki taraflarin guvenebilecegi ve tamamen otomatik olan acik ve merkezi olmayan bir veri tabani gereklidir Hatta akilli sozlesmenin uygulanabilmesi icin ortamin kendisinin de merkezi olmamalidir Son olarak akilli sozlesme tarafindan kullanilan dijital verinin kaynagi tamamen guvenilir olmalidir Uygulama alanlariSigorta policelerinde akilli sozlesmeler Blockchain teknolojisiyle yakin gelecekte tapu kayitlari motorlu arac sicili ile marka ve patent sicili kayitlarinin blok zincir uzerinde tutulmasi saglanirsa akilli sozlesmeler yoluyla kamu kurumlari ile banka veya Noter gibi guvenilir ucuncu kisilere ihtiyac olmadan tasinmaz tasinir mallarin ve para gibi degerlerin aracisiz olarak kisiden kisiye dogrudan aktarilabilmesi mumkun olabilecektir Miras istekleri akilli sozlesmeler yoluyla bir olum belgesinin kaydedilmesi uzerine varsayimsal olarak otomatik olarak uygulanabilir Dogum sertifikalari da akilli sozlesmelerle birlikte calisabilir Depozitelik Guven ve Takas Kurumu DTCC ve dort buyuk banka Citi Credit Suisse ve J P Morgan akilli sozlesmeler kullanarak Axoni tarafindan gelistirilen Blockchain in kredi risk birimi takasini basariyla islemislerdir Guvenlik sorunlariBlockchain tabanli bir akilli sozlesme seffafligi geregi soz konusu blockchain in tum kullanicilari tarafindan gorulebilmektedir Bununla birlikte ag da olusabilecek guvenlik aciklari ve hatalari da herkes tarafindan gorulebilmektedir Degistirilemez olmasindan kaynakli bu hata ve aciklari hizli bir sekilde duzeltilemedigi unutulmamalidir Bu konunun en carpici ornegi olan THE DAO girisiminde sistemsel acigi yakalayan bir hacker kripto para tarihinin en buyuk siber saldirilarindan birini gerceklestirmis fonlarin yaklasik ucte birine denk gelen 3 6 milyon ether i kendi hesabina aktarmistir Bu acigin kapatilmasi icin ag gelistiricileri tarafindan Ethereum blok zincir agi bir hard fork ile iki zincire bolunmustur Bolunen zincirlerin birinde dolandiricilik islemleri tersine cevrilmis ve zincir saldiriya ugramamis haline geri getirilmistir Bu zincire Ethereum blockchaini denilmistir Diger zincirde ise katilimcilarin parasi geri verilmis ve magduriyetleri giderilmistir Dolandiricilik islemlerine dokunulmamis ve degistirilemezlik ilkesi korunmustur Bu blockchaine Ethereum Classic adi verilmektedir Akilli yasal sozlesmelerden farkiAkilli yasal sozlesmeler akilli sozlesmelerden farklidir Yukarida bahsedildigi gibi akilli sozlesme bir sozlesme olarak mutlak yasal ve uygulanabilir degildir Ote yandan akilli bir yasal sozlesme uygulanabilecegi yargi alaninda yasal olarak uygulanabilir bir sozlesmenin tum unsurlarina sahiptir ve bir mahkeme tarafindan uygulanabilir Bu nedenle her akilli yasal sozlesme bir akilli sozlesmenin bazi unsurlarini icerecek olsa da her akilli sozlesme akilli bir yasal sozlesme olmayacaktir Hukuk alaninda akilli sozlesmelerin resmi bir tanimi yoktur Anlasmaya varilan taraflar arasindaki etkilesimin sartlari ve kosullari konusunda iki taraf arasinda bir anlasma islevi goren dijital belge bicimi olan bir tur akilli yasal sozlesmeye ornektir Kaynakca 21 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi 30 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi JAKE FRANKENFIELD 22 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Akilli sozlesmeler 5 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Mayis 2021 10 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 21 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 8 Mart 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi PDF Blockchain Turkiye 12 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 28 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 10 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 28 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 15 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 3 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi 21 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 30 Mart 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 22 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi 12 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF 17 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi PDF 24 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 20 Temmuz 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi