Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Algol değişenleri veya Algol türü ikililer örten çift yıldızların ışık eğrisi biçimlerine göre yapılan sınıflamanın bir grubunu teşkil etmektedirler. Tutulmalar dışındaki ışık şiddetleri kabaca sabittir ve izlenen ufak değişimler basıklık ve yansıma etkilerinden kaynaklanmaktadır. Buna bağlı olarak tutulma başlama ve bitiş zamanları, gözlenen ışık eğrileri üzerinden doğrudan hesaplanabilmektedir. Aralarında çok farklı minimum derinlikleri gösteren sistemler bulunmaktadır (0.01 kadirden birkaç kadire kadar). Genelde minimum derinlikleri eşit değildir. Ancak minimum derinlikleri neredeyse birbirine eşit olan Algol türü sistemler de mevcuttur. Bazı örneklerinde ikinci minimum derinliği son derece sığdır (yıldızlardan birinin çok soğuk olması nedeniyle) veya hiç görünmez (yüksek yörünge basıklığından dolayı).
Algol türü ışık eğrileri, genelde her ikisi de küresel şekilli veya biri belirli düzeyde elipsoid şekil bozulmasına uğramış bileşenlere sahip örten çiftler tarafından üretilmektedir. GCVS'de EA olarak kodlanan Algol türü değişenlerin bilinen örneklerinin yarısı, Roche şişimini doldurmuş bir bileşene sahiptir. Bu bileşen oldukça sönüktür ve sistemin toplam ışınımına katkısı çok azdır. Toplam ışık değişimine katkısı ancak kızılötesi dalgaboylarında kayda değer olarak hissedilebilir. Bu koşullar altında tanımlanan EA grubu, çok farklı evrim durumuna sahip çift sistemler içermektedir:
- O’dan M'e kadar her tayf türünden iki anakol yıldızından oluşma sistemler (CM Lac).
- Bir veya her ikisi de belli ölçüde evrimleşmiş ancak henüz Roche şişimini doldurmamış bileşenler içeren sistemler (AR Lac).
- Bir bileşeni evrimleşmiş bir anakol yıldızı, diğeri ise Roche şişimini doldurarak karşı bileşene madde aktaran sistemler (RZ Cas).
- Bir bileşeni ileri düzeyde evrimleşmiş sıcak bir veya beyaz cüce olan sistemler. Karşı bileşen genelde daha az evrimleşmiş veya anakolda olan bir yıldızdır (V1379 Aql, V471 Tau).
Yukarıda tarif edilen üçüncü evrim durumundaki yıldızlar yarı-ayrık sistemlerdir. Bir bileşeni anakolda, diğeri ise evrimleşmiş bir altdev veya devdir. Evrimleşmiş bileşenden anakol bileşene doğru bir madde aktarımı söz konusudur. Literaturde "Algol-türü yıldızlar" veya "Algol-benzeri yıldızlar" terimi genelde bu sistemler için kullanılmaktadır. Tutulma gösteren örnekleri GCVS'de EA veya EB olarak kodlanan çift sistemlerin ışık eğrilerine benzer ışık değişimi gösterirler. Hiç tutulma göstermeyen örnekleri de mevcuttur. EB türü ışık eğrisi biçiminin prototipi olarak kabul edilen (β Lyrae), aslında Algol-türü bir değişendir.
Keşif ve gözlemler
Keşfedilen ilk EA türü değişen, grubun aynı zamanda prototipi olan Algol= (β Persei)'dir. Işık değişimi gösterdiği bundan yaklaşık 2000 yıl önce antik Çin'de biliniyordu. 1783'te , Algol'ün ışık değişiminin son derece düzenli bir döneme (2.867 gün) sahip olduğunu belirleyen ilk kişidir. Gözlenen ışık değişiminin tutulmalardan kaynaklandığını da ilk kez öneren kişidir. Algol, parçalı tutulmalar gösteren yarı-ayrık bir çifttir ve bileşenler arası kütle aktarımına sahiptir. Yoldaş bileşeni kromosferik aktivite gösteren geç tayf türünden bir yıldız olup radyo dalgaları ve x-ışını da yaymaktadır. Ayrıca 3'lü bir sistemdir.
Yörünge dönemleri, bir günden daha kısa değerlerden birkaç yıla kadar çok geniş bir aralığa dağılmıştır. Bu konuda uç örnek olarak yörünge dönemi 27 yıl olan ε Aurigae gösterilebilir. EA türü bir ışık eğrisininin oluşabilmesi için bileşenlerin yarıçapları, bileşenler arası uzaklığın ufak bir kesri olması gerekmektedir. Bu koşul, ayrık veya yarı-ayrık sistemler olmasını gerektirmektedir. Uç örnek olarak ε Aur'da parlak bileşenin bir süperdev olmasına karşın, yörünge o derece geniştirki (yarı-büyük eksine uzunluğu 6000R), bu koşul hâlen sağlanabilmektedir.
EA türü örten değişenlerin yörünge dönemleri, ışık eğrilerinde oluşturdukları keskin tutulmalardan son derece duyarlı olarak tespit edilebilmektedir. Birçoğu belirgin dönem değişimi göstermektedir. Dönem değişimini yaratan fiziksel mekanizmalar çok çeşitlidir. Eksen dönmesi (eliptik yörüngeli ve eş-dönmeye sahip olmayanlar), ilave cisim varlığı, kütle aktarımı veya kaybı ve Güneş benzeri manyetik çevrimler, izlenen dönem değişimlerinin temel nedenleridir.
Grubun prototipi Algol'ün yörünge döneminde izlenen 1.783 yıllık çevrimsel değişim, sisteme fiziksel olarak bağlı üçüncü bir yıldızdan kaynaklanmaktadır (Algol C). Bunun yanında manyetik çevrim kökenli 32 yıllık bir değişim daha göstermektedir.
Örnekler
- IQ Per: B7V+A2V tayf türlerinde bileşenlere sahip bu sistemin yörünge dönemi 1.74 gündür. Bu sistem evrimleşmemiş bileşenler içeren sistemlere güzel bir örnektir. Bu nedenle birinci minimumdaki tutulması halkalı, ikinci mininumdaki ise tam tutulma ile gerçekleşmektedir. Orta şiddette bir yörünge basıklığına sahiptir ve eksen dönmesi göstermektedir. Eksen dönmesi etkisinin dışında ortalama dönemi uzun süreden beri sabittir.
- RT And: F8V+G5V bileşenlerden oluşmuş 0.63 gün yörünge dönemli bir örten çifttir. Bileşenlerden en az birinin kromosferik etkinlik gösterdiği düşünülmektedir. Bu etkinlik sonucu yıldız yüzeyinde oluşan karanlık lekelerin dönme modülasyonu etkisi, ışık eğrisinin tutulmalar dışındaki kısmında "dalga biçimi bozulmalar" yaratmaktadır. Yörünge döneminin sabit bir şekilde azaldığı görülmüştür. Bu tür sistemler GCVS'de "EA/RS" şeklinde kodlanmışlardır ve "kısa dönemli RS CVn'ler" olarak da bilinirler.
- MR Cyg: B3V+B8V tayf türüne sahip bileşenler içeren bir çift sistemdir. Yörünge dönemi 1.677 gündür. Yarı-ayrık bir sistem olduğu düşünülmektedir. Işık eğrisi maksimumlarında belirgin bir şekilde, basıklık ve yansıma etkisi hissedilmektedir, ancak diğer uç örneklere göre çok şiddetli değildir. Uzun zaman içerisinde yörünge döneminin sabit olduğu görülmektedir.
- VW Cyg: A3e+K1IV bilşenlere sahip, 8.43 gün yörünge dönemli yarı-ayrık bir sistemdir. GCVS'de ayrık çift olarak sınıflandırılmıştır. Baş minimum oldukça derin ve tam tutulma göstermektedir. Ancak tam tutulmaya ilişkin evrelerdeki ışık değişimi hafif eğrisellikler göstermektedir. Bu etkinin baş yıldızı saran çevresel maddeden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yörünge dönemi düzensiz artış ve azalışlar göstermektedir. Bileşenler arası yüksek sıcaklık farkı nedeniyle yan minimum derinliği son derece sığdır.
- RS Cep: A5IIIe+G8IV-III bileşenlere sahip, 12.42 gün yörünge dönemli yarı-ayrık bir sistemdir. GCVS'de ayrık çiftler kategorisine alınmıştır. Baş minimumda tam tutulma izlenmektedir. Tam tutulma evrelerinde ışık eğrisinde izlenen eğrisellikler, VW Cygni örneğinde olduğu gibi, baş yıldızı saran çevresel maddeden kaynaklanmaktadır. RS Cep'in yörünge dönemi düzenli olarak artma göstermektedir.
Kaynakça
- Eclipsing Binary Stars12 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., D. Bruton (Stephen F. Austin State University)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Algol degisenleri veya Algol turu ikililer orten cift yildizlarin isik egrisi bicimlerine gore yapilan siniflamanin bir grubunu teskil etmektedirler Tutulmalar disindaki isik siddetleri kabaca sabittir ve izlenen ufak degisimler basiklik ve yansima etkilerinden kaynaklanmaktadir Buna bagli olarak tutulma baslama ve bitis zamanlari gozlenen isik egrileri uzerinden dogrudan hesaplanabilmektedir Aralarinda cok farkli minimum derinlikleri gosteren sistemler bulunmaktadir 0 01 kadirden birkac kadire kadar Genelde minimum derinlikleri esit degildir Ancak minimum derinlikleri neredeyse birbirine esit olan Algol turu sistemler de mevcuttur Bazi orneklerinde ikinci minimum derinligi son derece sigdir yildizlardan birinin cok soguk olmasi nedeniyle veya hic gorunmez yuksek yorunge basikligindan dolayi Algol turu isik egrileri genelde her ikisi de kuresel sekilli veya biri belirli duzeyde elipsoid sekil bozulmasina ugramis bilesenlere sahip orten ciftler tarafindan uretilmektedir GCVS de EA olarak kodlanan Algol turu degisenlerin bilinen orneklerinin yarisi Roche sisimini doldurmus bir bilesene sahiptir Bu bilesen oldukca sonuktur ve sistemin toplam isinimina katkisi cok azdir Toplam isik degisimine katkisi ancak kizilotesi dalgaboylarinda kayda deger olarak hissedilebilir Bu kosullar altinda tanimlanan EA grubu cok farkli evrim durumuna sahip cift sistemler icermektedir O dan M e kadar her tayf turunden iki anakol yildizindan olusma sistemler CM Lac Bir veya her ikisi de belli olcude evrimlesmis ancak henuz Roche sisimini doldurmamis bilesenler iceren sistemler AR Lac Bir bileseni evrimlesmis bir anakol yildizi digeri ise Roche sisimini doldurarak karsi bilesene madde aktaran sistemler RZ Cas Bir bileseni ileri duzeyde evrimlesmis sicak bir veya beyaz cuce olan sistemler Karsi bilesen genelde daha az evrimlesmis veya anakolda olan bir yildizdir V1379 Aql V471 Tau Yukarida tarif edilen ucuncu evrim durumundaki yildizlar yari ayrik sistemlerdir Bir bileseni anakolda digeri ise evrimlesmis bir altdev veya devdir Evrimlesmis bilesenden anakol bilesene dogru bir madde aktarimi soz konusudur Literaturde Algol turu yildizlar veya Algol benzeri yildizlar terimi genelde bu sistemler icin kullanilmaktadir Tutulma gosteren ornekleri GCVS de EA veya EB olarak kodlanan cift sistemlerin isik egrilerine benzer isik degisimi gosterirler Hic tutulma gostermeyen ornekleri de mevcuttur EB turu isik egrisi biciminin prototipi olarak kabul edilen b Lyrae aslinda Algol turu bir degisendir Kesif ve gozlemlerKesfedilen ilk EA turu degisen grubun ayni zamanda prototipi olan Algol b Persei dir Isik degisimi gosterdigi bundan yaklasik 2000 yil once antik Cin de biliniyordu 1783 te Algol un isik degisiminin son derece duzenli bir doneme 2 867 gun sahip oldugunu belirleyen ilk kisidir Gozlenen isik degisiminin tutulmalardan kaynaklandigini da ilk kez oneren kisidir Algol parcali tutulmalar gosteren yari ayrik bir cifttir ve bilesenler arasi kutle aktarimina sahiptir Yoldas bileseni kromosferik aktivite gosteren gec tayf turunden bir yildiz olup radyo dalgalari ve x isini da yaymaktadir Ayrica 3 lu bir sistemdir Yorunge donemleri bir gunden daha kisa degerlerden birkac yila kadar cok genis bir araliga dagilmistir Bu konuda uc ornek olarak yorunge donemi 27 yil olan e Aurigae gosterilebilir EA turu bir isik egrisininin olusabilmesi icin bilesenlerin yaricaplari bilesenler arasi uzakligin ufak bir kesri olmasi gerekmektedir Bu kosul ayrik veya yari ayrik sistemler olmasini gerektirmektedir Uc ornek olarak e Aur da parlak bilesenin bir superdev olmasina karsin yorunge o derece genistirki yari buyuk eksine uzunlugu 6000R bu kosul halen saglanabilmektedir EA turu orten degisenlerin yorunge donemleri isik egrilerinde olusturduklari keskin tutulmalardan son derece duyarli olarak tespit edilebilmektedir Bircogu belirgin donem degisimi gostermektedir Donem degisimini yaratan fiziksel mekanizmalar cok cesitlidir Eksen donmesi eliptik yorungeli ve es donmeye sahip olmayanlar ilave cisim varligi kutle aktarimi veya kaybi ve Gunes benzeri manyetik cevrimler izlenen donem degisimlerinin temel nedenleridir Grubun prototipi Algol un yorunge doneminde izlenen 1 783 yillik cevrimsel degisim sisteme fiziksel olarak bagli ucuncu bir yildizdan kaynaklanmaktadir Algol C Bunun yaninda manyetik cevrim kokenli 32 yillik bir degisim daha gostermektedir OrneklerIQ Per B7V A2V tayf turlerinde bilesenlere sahip bu sistemin yorunge donemi 1 74 gundur Bu sistem evrimlesmemis bilesenler iceren sistemlere guzel bir ornektir Bu nedenle birinci minimumdaki tutulmasi halkali ikinci mininumdaki ise tam tutulma ile gerceklesmektedir Orta siddette bir yorunge basikligina sahiptir ve eksen donmesi gostermektedir Eksen donmesi etkisinin disinda ortalama donemi uzun sureden beri sabittir RT And F8V G5V bilesenlerden olusmus 0 63 gun yorunge donemli bir orten cifttir Bilesenlerden en az birinin kromosferik etkinlik gosterdigi dusunulmektedir Bu etkinlik sonucu yildiz yuzeyinde olusan karanlik lekelerin donme modulasyonu etkisi isik egrisinin tutulmalar disindaki kisminda dalga bicimi bozulmalar yaratmaktadir Yorunge doneminin sabit bir sekilde azaldigi gorulmustur Bu tur sistemler GCVS de EA RS seklinde kodlanmislardir ve kisa donemli RS CVn ler olarak da bilinirler MR Cyg B3V B8V tayf turune sahip bilesenler iceren bir cift sistemdir Yorunge donemi 1 677 gundur Yari ayrik bir sistem oldugu dusunulmektedir Isik egrisi maksimumlarinda belirgin bir sekilde basiklik ve yansima etkisi hissedilmektedir ancak diger uc orneklere gore cok siddetli degildir Uzun zaman icerisinde yorunge doneminin sabit oldugu gorulmektedir VW Cyg A3e K1IV bilsenlere sahip 8 43 gun yorunge donemli yari ayrik bir sistemdir GCVS de ayrik cift olarak siniflandirilmistir Bas minimum oldukca derin ve tam tutulma gostermektedir Ancak tam tutulmaya iliskin evrelerdeki isik degisimi hafif egrisellikler gostermektedir Bu etkinin bas yildizi saran cevresel maddeden kaynaklandigi dusunulmektedir Yorunge donemi duzensiz artis ve azalislar gostermektedir Bilesenler arasi yuksek sicaklik farki nedeniyle yan minimum derinligi son derece sigdir RS Cep A5IIIe G8IV III bilesenlere sahip 12 42 gun yorunge donemli yari ayrik bir sistemdir GCVS de ayrik ciftler kategorisine alinmistir Bas minimumda tam tutulma izlenmektedir Tam tutulma evrelerinde isik egrisinde izlenen egrisellikler VW Cygni orneginde oldugu gibi bas yildizi saran cevresel maddeden kaynaklanmaktadir RS Cep in yorunge donemi duzenli olarak artma gostermektedir KaynakcaEclipsing Binary Stars12 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde D Bruton Stephen F Austin State University