Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Argu grubu Türk dillerinin Genel Türkçe öbeğine giren bir koludur. Öbeğin diğer gruplarına kıyasla bu grup çok dilli değildir. Argu dili ve Halaçça bu grubun tek temsilcileridir. Günümüzde sadece İran(merkez il, Kom ve Arak arasında) ve Afganistan'da 42.000 kişi tarafından konuşulan Halaçça yaşamaktadır.
| Argu | |
|---|---|
| Sınıflandırma | Türk dilleri
|
| Alt bölümler | |
Sınıflandırma
- Türk dilleri
- Genel Türkçe
- Argu Grubu
- Arguca
- Halaçça (Modern)
- Arguca
- Argu Grubu
- Genel Türkçe
Argular ve Arguca
Argu (Karahanlı Türkçesi: اَرْغوُ), Kâşgarlı Mahmud tarafından iki dilli bir Türk topluluğu olarak kaydedilmiş boy grubudur. Bu dil ve topluluk ilk ve tek kez Kaşgarlı tarafından Divan'da kaydedilip incelenmiştir. Kaşgarlı Mahmud'a göre dağların aralarında yaşadıkları için onlara “arada” anlamında Argu denmektedir. Modern Halaççanın keşfedilmesiyle Dîvânu Lugâti't Türk'te geçen Argucanın Halaççanın bir ata dili olduğu ortaya çıkmıştır.
Argu boylarının konuştuğu dilin Halaççanın atası olduğunu kanıtlayan bazı dil bilimsel özellikler vardır:
- Eski Türkçe söz sonunda -ny(-) sesi hem Halaççada hem de Argucada daima -n(-) sesine dönüşmüştür.
- İki dilde de dudaksıllaşma vardır. (Örn. bardım, käldim yerine bardum, käldüm)
- Kaşgarlıya göre, Argu boyları “değil” demek için ‘dag’ sözünü kullanır. Günümüzde yaşayan Türk dilleri içerisinde dag sözünü işleten tek dil Halaççadır. Diğer Türk dilleri *degül ya da *ermeŕ sözünden gelmiş sözleri kullanır.
- Argucada z yerine δ (peltek d, /ð/) vardır. Bu Halaççada da görülür.
Modern Halaçça
Yaşayan tek Argu dilidir. Günümüzde İran'da konuşulmaktadır. Halaççanın ata dili, Arguca kabul edilir.
Halaçlar ve dilleri
Halaçlar (Karahanlı Türkçesi: خَلَجْ), Kaşgarlı Mahmut tarafından Divan'da Türkmen olarak kaydedilen boylardır. Oğuzlar 24 boydur, iki boyunu Halaçlar oluşturur. “...Türkmenler aslında 24 kabiledir. Lâkin iki kabileden ibaret olan Xalaçlılar bazı kere bunlardan ayrıldıkları için kendileri Oğuz sayılmaz, asıl olan budur.” Kaşgarlı Mahmut, Oğuz maddesinde 22 boy sıralamıştır ancak Kızık ve Karkın boylarına yer vermemiştir.
Halaçlar söz başındaki ق (q) sesini خ (x) yaparlar.
| DLT'ye göre Türkçe | DLT'ye göre Arguca | DLT'ye göre Halaçça | Modern Halaçça |
|---|---|---|---|
| قَيُو (qayû) | قَنُو (qanû) | خَيُو (xayû) | qâa, qâanu |
Yayılımı
Argu boyları Talas, Balasagun ve Sayram bölgelerinde yaşamışlardı. Oğuz boylarına komşulardı. Kaşgarlı'ya göre bu sebepten Oğuz ve Arguların dilleri birbirinden etkilenmiştir.
Halaç adı, Arap coğrafyacılar tarafından 9-10. Yüzyıllarda Afganistan'daki Sır Derya ırmağı civarında kaydedilmiştir. Kışlaları Talas bölgesindedir. Divanda Oğuz olmayan Arguların yaşadığı bölge de burasıdır. Harezmi, Halaç Türklerini Eftalitlerden kalan boylar olarak gösterir. Halaçlar bugünkü İran'a daha sonra göç etmiş olmalıdır. İlk kaydedildikleri anavatanları Güney Orta Asya'dır.
Kaynakça
- ^ a b c d Ölmez, Mehmet (1995). Halaçlar ve Halaçça. Çağdaş Türk Dili, 84, 15-22.
- ^ a b Doerfer, Gerhard (1997). Khalaj Materials (İngilizce). Curzon. ss. 171-181. ISBN . 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2023.
- ^ Atalay, Besim (1939–1943). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi [Translation of the Dīwān Lughāt al-Turk]. I (1985 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurmu Basımevi.
- ^ a b Zahidoglu, Vahid; Daşdemir, Hicret (1 Ocak 2020). "KAŞGARLININ GÖZÜYLE OĞUZ-ARGU İLİŞKİLERİ". Türk Dili ULUSLARARASI DEDE KORKUT BİLGİ ŞÖLENİ VE DELİ DÖNMEZ'E AD VÉRME ÇALIŞTAYI'NIÑ BİLDİRİLER BÉTİĞİ. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2023.
- ^ a b c Atalay, Besim (1939–1943). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. III (1985 bas.). Ankara: Türk Tarih Kurmu Basımevi. ss. 218-219, 415.
- ^ . www.makaleler.com. 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2023.
Dış bağlantılar
- Khalaj, Turkic16 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ISO 639-3: klj15 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Argu grubu Turk dillerinin Genel Turkce obegine giren bir koludur Obegin diger gruplarina kiyasla bu grup cok dilli degildir Argu dili ve Halacca bu grubun tek temsilcileridir Gunumuzde sadece Iran merkez il Kom ve Arak arasinda ve Afganistan da 42 000 kisi tarafindan konusulan Halacca yasamaktadir ArguSiniflandirmaTurk dilleriSaz TurkcesiArguAlt bolumlerHalaccaTum Turk dilleri konusanlarin sayisi birbirini anlayabilen dillerden olusan gruplara ayrildiginda boyle bir paylasim ortaya cikmaktadirSiniflandirmaTurk dilleri Genel Turkce Argu Grubu Arguca Halacca Modern Argular ve Arguca Argu Karahanli Turkcesi ا ر غو Kasgarli Mahmud tarafindan iki dilli bir Turk toplulugu olarak kaydedilmis boy grubudur Bu dil ve topluluk ilk ve tek kez Kasgarli tarafindan Divan da kaydedilip incelenmistir Kasgarli Mahmud a gore daglarin aralarinda yasadiklari icin onlara arada anlaminda Argu denmektedir Modern Halaccanin kesfedilmesiyle Divanu Lugati t Turk te gecen Argucanin Halaccanin bir ata dili oldugu ortaya cikmistir Argu boylarinin konustugu dilin Halaccanin atasi oldugunu kanitlayan bazi dil bilimsel ozellikler vardir Eski Turkce soz sonunda ny sesi hem Halaccada hem de Argucada daima n sesine donusmustur Iki dilde de dudaksillasma vardir Orn bardim kaldim yerine bardum kaldum Kasgarliya gore Argu boylari degil demek icin dag sozunu kullanir Gunumuzde yasayan Turk dilleri icerisinde dag sozunu isleten tek dil Halaccadir Diger Turk dilleri degul ya da ermeŕ sozunden gelmis sozleri kullanir Argucada z yerine d peltek d d vardir Bu Halaccada da gorulur Modern Halacca Yasayan tek Argu dilidir Gunumuzde Iran da konusulmaktadir Halaccanin ata dili Arguca kabul edilir Halaclar ve dilleri Halaclar Karahanli Turkcesi خ ل ج Kasgarli Mahmut tarafindan Divan da Turkmen olarak kaydedilen boylardir Oguzlar 24 boydur iki boyunu Halaclar olusturur Turkmenler aslinda 24 kabiledir Lakin iki kabileden ibaret olan Xalaclilar bazi kere bunlardan ayrildiklari icin kendileri Oguz sayilmaz asil olan budur Kasgarli Mahmut Oguz maddesinde 22 boy siralamistir ancak Kizik ve Karkin boylarina yer vermemistir Halaclar soz basindaki ق q sesini خ x yaparlar Divani Lugat it Turk te gecen hangi anlamindaki kelimenin karsilastirmasi DLT ye gore Turkce DLT ye gore Arguca DLT ye gore Halacca Modern Halaccaق ي و qayu ق ن و qanu خ ي و xayu qaa qaanuYayilimiArgu boylari Talas Balasagun ve Sayram bolgelerinde yasamislardi Oguz boylarina komsulardi Kasgarli ya gore bu sebepten Oguz ve Argularin dilleri birbirinden etkilenmistir Halac adi Arap cografyacilar tarafindan 9 10 Yuzyillarda Afganistan daki Sir Derya irmagi civarinda kaydedilmistir Kislalari Talas bolgesindedir Divanda Oguz olmayan Argularin yasadigi bolge de burasidir Harezmi Halac Turklerini Eftalitlerden kalan boylar olarak gosterir Halaclar bugunku Iran a daha sonra goc etmis olmalidir Ilk kaydedildikleri anavatanlari Guney Orta Asya dir Kaynakca a b c d Olmez Mehmet 1995 Halaclar ve Halacca Cagdas Turk Dili 84 15 22 a b Doerfer Gerhard 1997 Khalaj Materials Ingilizce Curzon ss 171 181 ISBN 978 0 7007 0380 7 12 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2023 Atalay Besim 1939 1943 Divanu Lugat it Turk Tercumesi Translation of the Diwan Lughat al Turk I 1985 bas Ankara Turk Tarih Kurmu Basimevi a b Zahidoglu Vahid Dasdemir Hicret 1 Ocak 2020 KASGARLININ GOZUYLE OGUZ ARGU ILISKILERI Turk Dili ULUSLARARASI DEDE KORKUT BILGI SOLENI VE DELI DONMEZ E AD VERME CALISTAYI NIN BILDIRILER BETIGI 12 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2023 a b c Atalay Besim 1939 1943 Divanu Lugat it Turk Tercumesi III 1985 bas Ankara Turk Tarih Kurmu Basimevi ss 218 219 415 www makaleler com 15 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Subat 2023 Dis baglantilarKhalaj Turkic16 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISO 639 3 klj15 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce