Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halk edebiyatında âşıkların karşılıklı şiir söylemesidir. Kelimenin kökeninde iki anlam vardır: 1. Atmak: Birbirine laf atmak manası. 2. Aytışmak: Karşılıklı konuşmak, deyişmek (Ayıtmak/Aytmak: Konuşmak). Sözcüğün eski biçimi Aytışma şeklindedir. Deyişme de denir.
En az iki âşık kendi kendilerine ya da bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde şiir yarışı yaparlar. Birbirlerini denerler, ustalıklarıyla öne çıkmaya çalışırlar.
Atışmadaki yarışın yerini karşılıklı övgü ve tanışmanın aldığı buluşmalara ağırlama denir.
Sıralama
Deyişme şu sırayla yapılır: Merhabalaşma, giriş bölümüdür. Âşıklar, birbirlerini ve dinleyicileri "Hoşgeldiniz", "Sefa geldiniz", "Merhaba" gibi sözcüklerle rediflerine bağlanan kafiyelerle dörtlükler kurarak selamlar. İkinci bölümde âşıklar kendi ustalarının şiirlerinden örnekler söyler.
Tekerleme bölümü denilen üçüncü bölüm asıl deyişme bölümüdür. Ev sahibi ya da yaşlı bir kişi düz ya da geniş ayakla deyişmeyi açar. Âşıklar konu ve bend sınırlaması olmaksızın verilen oyun üzerinden deyişmeye başlar. Âşıklar asıl ustalıklarını ve sanatçılıklarını burada göstermeye çalışır. İlk ayak bitince diğer âşık yeni bir ayak açar. Deyişme sürdükçe ayaklar darayak halini alır. Deyişme karşılıklı soru-yanıt şekline döner. Âşıklar böylece birbirlerinin bilgi ve sanatlarını ölçer. Bir şekilde karşısındakini söz söylemez haline getiren âşık deyişmeyi kazanır.
Deyişmenin sonunda da âşıklar birbirlerini rahatlatmak, gönül almak için karşılıklı koşmalar söyler. Birbirlerini överek hoşgörü örneğiyle deyişmeyi bitirirler.
Örnek
Âşık Şenlik ile âşık ’nin deyişmesi:
Şenlik: Şöhretin vezir payında
Rütbesiyle şana layık
Oturuşun o duruşun
Hem sultana hana layık
Feryadî: Sefa geldin gözüm üzere
Olsam mihmana layık
Şeyhülislam, sadrazam
Doğru Al’Osman’a layık
Şenlik: Seninle oldum taaşşuk
Gözlerime geldi ışık
Duymadım sen kime aşık
Dillerin Kur’an’a layık
Feryadî: Bu düşkün gönlüm açarsın
Selim Sırat’ı geçersin
Kevser ırmaktan içersin
Olasan cihana layık
Şenlik:
Kul şenliği eder hürmet
Rikabın kıldım ziyaret
Sana nasip olsun cennet
Huriye gılmana layık
Feryadî: Sefil Feryadî göresen
Meram maksûda eresen
Sancak altında durusan
Habîb-i Rahman’a layık
Lebdeğmez
Dudakların birbirine değmesiyle çıkan harfleri kullanmadan yapılan atışmaya "lebdeğmez" veya "dudak değmez" denir. Aşıklar dudaklarının arasına, dik pozisyonda bir iğne yerleştirip "doğaçlama" olarak, içinde b, f, p, m, v harfleri bulunmayan sözcükler kullanarak hem çalarlar hem de atışırlar. Örneğin;
"Çekil izzetle, uzlet kûşesinde
Aziz ol, derd-i şöhretden cüdâ ol"(Ahmed Remzi Akyürek)
beytinde, sesli harflerden sonra dudakların birbirine dağmesiyle çıkabilecek olan b, f, p, m, v harleri kullanılmayarak lebdeğmez sanatı yapılmıştır.
Diğer halk edebiyatları
Ayrıca Kazak ve Kırgız halk edebiyatında Aytış olarak bilinen, (Kırgızca: айтыш ), (Kazakça: айтыс, Kazakça telaffuz: ), iki Akın (Âşık) arasında düzenlenen bir şarkı yarışması da vardır. Her bir akın genellikle ulusal enstrümanları (Kırgızların kopuz, Kazakların dombra) tıngırdatıp bir dizi konuda kendiliğinden uyaklı koşukta birbirlerine yanıt verir. Onlar (eğer karşı cinsten iseler) birbirlerinin tarzına, cinaslı siyasi açıklamalar yapmak ve düz bir şekilde atışarak birbirlerini, ama hepsi iyi mizahlı yapılır; Kırgızca akın sık sık bir iyi niyetli olması gerektiğinin söylemli atışı olabilir. İftira gibi her türlü özel izne rağmen, Kazakistan'da devlet başkanına karşı siyasi açıklamalar yapılmış Akın Vakası'nın var olduğu bilinmektedir.
Kırgız Akınlar bu nedenle iyi bir canlandırmayla (ve onların izleyici tarafından farkında olmaları önemlidir) bazı zor soyutlamaları (örneğin, canlı seyirci olmadan bir stüdyoda) gerçekleştirmektedirler. Seyirci genellikle bir yarışmada kazanan üzerinde oyu, bu resmi bir süreç olmasa da, birçok kişi "hissediyor" olabilir (herkes açıkça bunu ifade etmeden), seyirci hangi akının sadece kalabalık dinamikleri ile bir kazanan olduğu üzerine yakınlaşmıştır.
Genellikle Akınlar aynı milliyetten diğer Akınlarla yarışırlar, ancak Kırgız ve Kazak Türkçeleri arasında karşılıklı yüksek düzeyde anlaşılabilirlik nedeniyle, hatta son yıllarda, Kırgız ve Kazak Akınların birbirlerine karşı yarıştığı durumlar olmuştur.
Kaynakça
- ^ Sesli-Sözlük - Aytışma 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halk edebiyatinda asiklarin karsilikli siir soylemesidir Kelimenin kokeninde iki anlam vardir 1 Atmak Birbirine laf atmak manasi 2 Aytismak Karsilikli konusmak deyismek Ayitmak Aytmak Konusmak Sozcugun eski bicimi Aytisma seklindedir Deyisme de denir Atisma temali bir Kazak hatira parasi En az iki asik kendi kendilerine ya da bilirkisiler ve dinleyiciler karsisinda belli kurallar cercevesinde siir yarisi yaparlar Birbirlerini denerler ustaliklariyla one cikmaya calisirlar Atismadaki yarisin yerini karsilikli ovgu ve tanismanin aldigi bulusmalara agirlama denir SiralamaDeyisme su sirayla yapilir Merhabalasma giris bolumudur Asiklar birbirlerini ve dinleyicileri Hosgeldiniz Sefa geldiniz Merhaba gibi sozcuklerle rediflerine baglanan kafiyelerle dortlukler kurarak selamlar Ikinci bolumde asiklar kendi ustalarinin siirlerinden ornekler soyler Tekerleme bolumu denilen ucuncu bolum asil deyisme bolumudur Ev sahibi ya da yasli bir kisi duz ya da genis ayakla deyismeyi acar Asiklar konu ve bend sinirlamasi olmaksizin verilen oyun uzerinden deyismeye baslar Asiklar asil ustaliklarini ve sanatciliklarini burada gostermeye calisir Ilk ayak bitince diger asik yeni bir ayak acar Deyisme surdukce ayaklar darayak halini alir Deyisme karsilikli soru yanit sekline doner Asiklar boylece birbirlerinin bilgi ve sanatlarini olcer Bir sekilde karsisindakini soz soylemez haline getiren asik deyismeyi kazanir Deyismenin sonunda da asiklar birbirlerini rahatlatmak gonul almak icin karsilikli kosmalar soyler Birbirlerini overek hosgoru ornegiyle deyismeyi bitirirler OrnekAsik Senlik ile asik nin deyismesi Senlik Sohretin vezir payinda Rutbesiyle sana layik Oturusun o durusun Hem sultana hana layik Feryadi Sefa geldin gozum uzere Olsam mihmana layik Seyhulislam sadrazam Dogru Al Osman a layik Senlik Seninle oldum taassuk Gozlerime geldi isik Duymadim sen kime asik Dillerin Kur an a layik Feryadi Bu duskun gonlum acarsin Selim Sirat i gecersin Kevser irmaktan icersin Olasan cihana layik Senlik Kul senligi eder hurmet Rikabin kildim ziyaret Sana nasip olsun cennet Huriye gilmana layik Feryadi Sefil Feryadi goresen Meram maksuda eresen Sancak altinda durusan Habib i Rahman a layikLebdegmezDudaklarin birbirine degmesiyle cikan harfleri kullanmadan yapilan atismaya lebdegmez veya dudak degmez denir Asiklar dudaklarinin arasina dik pozisyonda bir igne yerlestirip dogaclama olarak icinde b f p m v harfleri bulunmayan sozcukler kullanarak hem calarlar hem de atisirlar Ornegin Cekil izzetle uzlet kusesinde Aziz ol derd i sohretden cuda ol Ahmed Remzi Akyurek beytinde sesli harflerden sonra dudaklarin birbirine dagmesiyle cikabilecek olan b f p m v harleri kullanilmayarak lebdegmez sanati yapilmistir Diger halk edebiyatlariAyrica Kazak ve Kirgiz halk edebiyatinda Aytis olarak bilinen Kirgizca ajtysh Kazakca ajtys Kazakca telaffuz ɑjte s iki Akin Asik arasinda duzenlenen bir sarki yarismasi da vardir Her bir akin genellikle ulusal enstrumanlari Kirgizlarin kopuz Kazaklarin dombra tingirdatip bir dizi konuda kendiliginden uyakli kosukta birbirlerine yanit verir Onlar eger karsi cinsten iseler birbirlerinin tarzina cinasli siyasi aciklamalar yapmak ve duz bir sekilde atisarak birbirlerini ama hepsi iyi mizahli yapilir Kirgizca akin sik sik bir iyi niyetli olmasi gerektiginin soylemli atisi olabilir Iftira gibi her turlu ozel izne ragmen Kazakistan da devlet baskanina karsi siyasi aciklamalar yapilmis Akin Vakasi nin var oldugu bilinmektedir Kirgiz Akinlar bu nedenle iyi bir canlandirmayla ve onlarin izleyici tarafindan farkinda olmalari onemlidir bazi zor soyutlamalari ornegin canli seyirci olmadan bir studyoda gerceklestirmektedirler Seyirci genellikle bir yarismada kazanan uzerinde oyu bu resmi bir surec olmasa da bircok kisi hissediyor olabilir herkes acikca bunu ifade etmeden seyirci hangi akinin sadece kalabalik dinamikleri ile bir kazanan oldugu uzerine yakinlasmistir Genellikle Akinlar ayni milliyetten diger Akinlarla yarisirlar ancak Kirgiz ve Kazak Turkceleri arasinda karsilikli yuksek duzeyde anlasilabilirlik nedeniyle hatta son yillarda Kirgiz ve Kazak Akinlarin birbirlerine karsi yaristigi durumlar olmustur Kaynakca Sesli Sozluk Aytisma 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde