Büyük Patlama Kronolojisi, Evrenin kronolojisi büyük patlama kozmolojisine göre evrenin geçmiş ve geleceğini tanımlar. Planck çağından beri evrenin egemen bilimsel modellere göre nasıl geliştiğini kozmolojik koordinatların zaman parametrelerini kullanarak açıklar. Evren'in genişlemesinin 13,8 milyar yıl önce başlamış olduğu tahmin edilmektedir. Evrenin kronolojisini özetlemek için 4 ana parçaya ayırmak uygundur.
Evrenin çok erken safhalarında, Planck çağından kozmik enflasyona kadar ya da kozmik zamanın ilk pikosaniyelerinden itibaren bu süre şu andaki parçacık fiziğindeki deney kavrayışının ötesinde aktil teori araştırma alanıdır.
Erken evren, kuark çağından foton çağına kadar ya da kozmik zaman ilk 380.000 yılında tanıdık kuvvetler ve temel parçacıklar ortaya çıktı ancak evren plazma durumunda takip eden "karanlık çağda" 380.000 yılından 150 milyon yıla kadar kaldı. Bu durumda evren şeffaf olmasına rağmen büyük ölçeklerde yapılar henüz oluşmamıştı.
Yaklaşık 150 milyon yıl yıldız evrimi, galaksi oluşumu ve evrimi ve galaksi kümeleri ve üstkümelerin oluşumu da dahil olmak üzere büyük ölçekli yapı oluşumu günümüze kadar sürdü. Galaksimizin ince bir disk olarak oluşması yaklaşık 5 milyar (9 Gya) yıl sürdü. Güneş sistemimizin oluşması yaklasık 9.2 milyar (4.6 Gya) yıl sürdü. Bu oluşumla birlikte dünya üzerindeki hayatın doğması yaklaşık 9.8 milyar (4 Gya) yıl sürdü.
Uzak bir gelecekte yıldızların oluşumunun durmasından sonra evrenin nihai kaderı için çeşitli senaryolar vardır.
İleri Erken Dönemde Evren
Evrenin en erken dönemini ilgilendiren tüm fikirler (evrendoğum) kuramsaldır. Bugün, hiçbir parçacık hızlandırıcı deneyi, dönemi anlamayı sağlayacak şiddetteki enerjilere ulaşamamaktadır. İleri sürülen tüm senaryolar, temel farklılıklar göstermektedir. Bu senaryolara örnek olarak; Hartle-Hawking ilk durumu, sicim durumu (manzarası), Bran enflasyonu, sicim gaz kozmolojisi ve the ekspirotik evren verilebilir. Bu örneklerden bazıları birbiriyle bağdaşır.
Planck Dönemi
- 10 -43 saniyeden daha kısa sürede gerçekleşmiştir.
Planck çağı (enflasyonun olmadığı) büyük patlama kozmolojisinde yüksek sıcaklığın bulunduğu dönemde dört temel kuvvetin elektromanyetizma,yerçekimi, zayıf nükleer etkileşim ve güçlü nükleer etkileşimin olduğu dönemdir. Bu büyük sıcaklıklarda fizik adına çok az şey anlaşılabilir. Farklı hipotezler farklı senaryolar sunar. Geleneksel büyük patlama kozmolojisi bu andan önce yerçekimsel tekilliğin olduğunu tahmin eder. Ancak bu teori genel göreliliğe ve kuantum etkilerinin yıkılmasına bel bağlar.
Enfasyon kozmolojisinde enflasyonun sonundan önceki zamanda (büyük patlamadan sonra aşağı yukarı 10−32 saniye) geleneksel büyük patlama çizgisini takip etmez.
Planck çağını formüle etmek için birçok model girişimde bulundu. Bunlardan bir tanesi kurgusal fikirler sunan "Yeni fizik"tir. Örnek olarak Harttle-Hawking başlangıç durumu, sicim gaz kozmolojisi ve ekpyrotic evren bulunmaktadır.
Büyük Birleşme Dönemi
- Büyük Patlama'dan sonra 10–43 ile 10–36 saniye arasından gerçekleşmiştir.
Evren Planck döneminden çıkıp ve soğumaya başlayınca yer çekimi kuvveti, diğer temel kuvvetler olan elektromanyetizma ile zayıf nükleer kuvvetten, yani ayrılarak farklılaşmaya başlamıştır. Hatta fizik, bu dönemde bu temel kuvvetlerin, dünyanın gözlenen güçlerini üretmeyi durduran Standart Model'in da kapsayan çok daha büyük bir gruba dahil olduğu büyük birleşme ile açıklanabilir. Kaldı ki nükleer enerjinin zayıf nükleer kuvvetten kopmasıyla bu büyük birleşme de bozulmuştur. Bu durum, patlama ardından genişleme olur olmaz görülmüştür. Bazı teorilere göre de bu olay yaratmıştır. Güçlü etkileşim ve zayıf etkileşimin , bu dönemde sadece Higgs bozonu parçacığının görülmesinin beklenebileceğini anlatır.
Elektro-Zayıf Dönemi
- Büyük patlamadan sonra 10–36 (enflasyonun sonu ) ile 10–12 saniyeler arasında.
Evrenin sıcaklığı yeterince düşük iken geleneksel büyük patlama kozmolojisine göre, elektrozayıf çağ, Büyük Patlama'nın ardından 10−36 saniye sonra başladı. Evrenin sıcaklığı,güçlü kuvveti elektro zayıf kuvvetten ayıracak kadar düşüktü. Enflasyon kozmolojisinde enflasyon çağı, elektro-zayıf çağ yaklaşık olarak 10−32 saniyede son bulduğunda başladı.
Enflasyon Dönemi
Büyük patlamadan sonra 10−32 saniye sonra başladı.
Kozmik enflasyon enflasyon denilen hipotez alan tarafından ivmelenerek genişlemesiyle üretilen bir çağdır. Bu çağdaki özellikler Higgs alanı ve karanlık enerji ile benzerlikler gösterir. Genişleme yavaşlarken homojenlikten gelen sapmalar büyüdü ve evreni daha kaotik bir hale getirdi. Genişlemenin hızlanmasıyla evren daha homojen bir hale geldi. Geçmişteki uzun süre devam eden enflasyon genişlemesi evrendeki yüksek derecedeki homojenliği açıklar. Enflasyondan önceki durumda evren aşırı derecede düzensiz olmasına rağmen, bugün bile gözlemlenen büyük ölçeklerde homojenlik gözükür.
Enflasyon alanı büyük patlama genişlemesinde başlayan sıradan bir nokta olarak adlandırılan "yeniden ısınma" sıradan parçacıkların içine doğru bozunmaya başlayınca, enflasyon sona erdi. Yeniden ısınma süresi genellikle büyük patlamadan sonraki zaman diye anılır. Bu öyle bir zamana değinir ki o zamanda geleneksek kozmoloji (enflasyon olmayan) büyük patlama tekilliği ile evrenin sıcaklığının düşmesi arasında geçmiştir. Enflasyon kozmolojisinden geleneksel büyük patlama meydana gelmedi.
En basit enflasyona ait modellere göre, enflasyon Big Bang'den sonra yaklaşık 10−32 saniyeye karşılık gelen bir sıcaklıkta sona erdi. Yukarıda açıklandığı gibi, bu enflasyon çağı 10−32 saniyeden az sürdü anlamına gelmez. Aslında, evrenin gözlenen homojenliğini açıklamak için, bu süre 10−32 saniyeden daha uzun olmalıdır. Enflasyon Kozmolojisinde en erken anlam dolu zaman "Büyük patlamadan sonrasında" enflasyonun bittiği zamandır.
17 Mart 2014 tarihinde, BICEP2 işbirliği ile astrofizikçiler enflasyon yerçekimi dalgalarının B-mode güç spekturumunda keşfedildiğini duyurdular. Bu keşif enflasyon teorisi için açık deneysel bir kanıt olarak yorumlandı. Ancak, Haziran 19, 2014 tarihinde, enflasyon bulgularının rapor edilmesiyle güven düştü ve son olarak, 2 Şubat 2015'te, BICEP2/Keck ve Planck uydusunun ortak veri analizleriyle B-mode larının keşfi için istatistiklerin çok düşük olduğu yorumlandı ve bunun sebebinin Samanyolundaki kutuplaşmış tozlara dayandırdılar.
Baryogenez
Günümüzde evrendeki baryonlarının miktarının anti baryonlara göre neden bu kadar çok olduğunu açıklayacak yeterli gözlemsel bir kanıt yoktur. Bu fenomen için kozmolojik enflasyonun bitmesinden bir süre sonra gözlemlerde sayılacak olan adayın Sakharov koşullarını tatmin etmesi gerekmektedir. Parçacık fiziği Bu koşullar altında karşılaşmış asimetriler için bu simetrilerin evrende gözlemlenen baryon ve anti baryonlardan sayılabilmesi için deneysel olarak çok küçük olduğunu söyler.
Erken Dönemde Evren
Kozmik enflasyon sona erdikten sonra evren, kuark-gluon plazması ile doldu. Bu noktadan itibaren evrenin erken aşması fizik tarafından daha iyi anlaşılmaktadır ve enerji kuark çağındaki enerjiler direkt olarak deneylere cevap verebilir.
Süpersimetrinin Kırılması
Eğer süpersimetri evrenimizin bir özelliği ise, o zaman enerji 1 TeV (elektro zayıf simetri ölçeği) daha düşük bir noktada kırılamaz. Parçacıkların kütleleri ve onların süper partnerleri hiçbir şekilde bilinen parçacıkların gözlenemeyen süper partnerlerine eşit olamaz.
Kuark dönemi ve Elektrozayıf Simetrinin Kırıldığı Dönem
Büyük patlamadan sonra 10-12 saniye ile 10-6 saniye arasında.
Evrenin sıcaklığı belirli birçok yüksek enerji seviyesinin altına düştüğünde Higgs alanının kendiliğinden beklenen vacum değerini kazanır. Bu değer ki elektrozayıf gauge simetrisini kırar. Bu kırılmayla ilgili iki etki görülür.
1. Zayıf kuvvet ve elektromanyetik kuvvet ve kendi bozonlarının farklı bir şekilde açıkça günümüz evreninde farklı dizilerde görülür.
2. Higgs mekanizması vasıtasıyla, bütün element parçacıkları Higgs alanıyla etkileşiminden kütle kazanır.
Bu çağın sonunda, temel etkileşimlerden olarak yerçekimi, elektromanyetizma, güçlü etkileşim ve zayıf etkileşim temel etkileşimleri artık bugünkü biçimlerini almış ve temel parçacıklar kütlelerini kazanmış olur. Ancak hala evrenin sıcaklığı quarkların bükülerek hadronları oluşturması için çok sıcaktır.
Hadron Dönemi
Büyük patlamadan sonra 10-6 saniye ile 1 saniye arasında olmuştur.
Evreni oluşturan kuark-gluon plazmalar hadronlara kadar soğumaya devam etti. Bunlara proton ve nötronlardan oluşan baryonlarda dahildir. Büyük patlsmadan yaklaşık 1 saniye sonra nötrino çiftleri ayrışarak uzay boyunca serbestçe harekete başladı. Nötrino enerjileri gözlemleyebilmek için çok düşük olduğundan dolayı kozmik nötrino arka planı kozmik mikro dalgaların arka planına benzer. Ancak kozmik nötrino arka planlarının var olduğuna dair kesin bir kanıt yoktur.
Lepton Dönemi
Büyük patlamadan sonra 1 saniye ile 10 saniye arasında olmuştur.
Hadronların ve anti-hadronların büyük çoğunluğu birbirlerini hadron çağının sonunda ortadan kaldırmıştır. Lepton ve anti leptonların evrenin geri kalan kütlesine egemen olmasını sağlamıştır. Büyük patlamadan yaklaşık 10 saniye sonra evrenin sıcaklığı yeni lepton ve anti lepton çiftlerinin birbirini yok edemeyeceği noktaya kadar düşmüştür. Geriye küçük lepton kalıntıları kalmıştır.
Proton Dönemi
Büyük patlamadan sonra 10 saniye ile 380.000 yılları arasında olmuştur.
Lepton ve anti leptonların birbirini yok etmelerinden sonra lepton çağının sonunda evrendeki enerjiye fotonlar tarafından egemen olundu. Bu fotonlar hala sık sık yüktü protonlar, elektronlar ve (son olarak) hala yüklü protonlar, elektronlar ve (sonunda) çekirdeklerle etkileşime girdiler ve bunu önündeki 380.000 yıl boyunca yapmaya devam ettiler.
Nükleosentez Dönemi
Büyük patlamadan sonra 3 dakika ile 20 dakika arasında olmuştur.
Foton çağı sırasında evrenin sıcaklığı atomik çekirdeklerin oluşmaya başladığı noktaya kadar düştü. Protonlar ve nötronlar nükleer füzyon süresince atom çekirdekleri için birleşmeye başladı. Serbest nötronlar protonlarla birleşerek döteryumu oluşturdu. Döteryum hızla füzyona helyum-4 ile füzyona girdi. Evrenin yoğunluğunun ve sıcaklığının nükleosentezin devam edemeyeceği noktaya kadar düşmesiyle nükleosentez sadece 17 boyunca devam etti. Bu zamana kadar bütün nötronlar helyum-4 çekirdeğinin içine katılmıştı. Bu yaklaşık olarak hidrojenin helyum-4 den üç kat daha fazla kütlesinin olmasına sebep oldu.
Maddenin Hakimiyeti
Büyük patlamadan 70.000 yıl sonra
Şu anda, relativistik olmayan maddenin (atomik çekirdekler) ve relativistik radyasyonun (fotonlar) yoğunlukları eşittir. Oluşturulabilen en küçük yapı parçacığı olan Jean'in uzunluğu (yerçekimi çekimi ile basınç etkilerinin birleşimi ile) düşmeye başladı ve serbest akış radyasyonu tarafından silinip yok olmak yerine tedirginliklerin genliği büyümeye başladı.
ΛCDM göre, bu aşamada soğuk karanlık madde egemen oldu. Yerçekimini yükseltmek için kozmik enflasyon tarafından küçük homojen olmayan genlik kalıntıları çöktü. Sonuç olarak yoğun bölgeler daha yoğun ve rarefied bölgelerini de daha düşük rarefied haline çevirdi. Ancak günüz karanlık madde teorileri sonuçsuz oldukları için henüz erken safhalar için bir fikir birliği yoktur.
Yeniden Birleşme
Büyük patlamadan 377.000 yıl sonra
Hidrojen ve helyum atomları evrenin yoğunluğunun düştüğü zaman oluşmaya başlar. Buda büyük patlamadan yaklaşık 377.000 yıl sonrasında olduğu düşünülmektedir. Hidrojen ve helyum iyonizleşmenin (çekirdeğe bağlı elektron bulunmaması yani çekirdeğin pozitif yüklü olması ) başlarındayken evren sakinleşiyordu. Elektronlar iyonlar tarafından yakalıyor ve elektriksel nötr hale geliyorlardı. Bu süreç nispeten hızlıdır (helyum için hidrojenden daha hızlıdır) ve bu süreç yeniden birleşme olarak adlandırılır. Yeniden birleşmenin sonunda evrendeki birçok proton nötr atomlara bağlıdır. Sonuç olarak fotonların serbest yolları etkin bir biçimde sonsuz olur ve fotonlar serbest bir şekilde şeffaf olan evrende gezinebilir (Thomson saçılması). Bu kozmik olay genellikle ayrılma olarak görülür.
Evrenin genişlemesi yüzünden evren büyük ölçüde soğuduktan sonra ayrılma sırasında mevcut olan fotonlar kozmik evrendeki mikrodalga arka plandaki fotonlarla aynıdır. Bu zaman zarfında elektron baryon plasmasındaki -baryon akustik salınımları olarak bilinir- mevcut basınç dalgaları maddenin dağılımına gömüldü. Yoğunlaştırıldığı zaman büyük ölçekli objelerin dağılımındaki çok küçük bir önceliğini yükseltir. Sonuç olarak, kozmik mikrodalga arka planı evrenin bu çağının bir resmini verir. Bu resimde enflasyon boyunca üretilen küçük dalgalanmaları (diagrama bakın) içerir ve objelerin dağılımını örnek olarak galaksilerin evrendeki dağılımını zamanla gelişen evrende objelerin boyutlarını ve ölçeklerini belirleyebiliriz.
Karanlık Çağlar
Ayrışma olmadan önce, evrendeki fotonların çoğunluğu foton-baryon sıvısındaki elektron ve protonlarla etkileşim içindeydi. Sonuç olarak evren "sisli" ya da opaktı. O zamanın ışığı bugünkü teleskoplarla gözlemleyebilmemiz için yeterli değildi. Evrendeki baryonik madde iyonize plazmadan oluşuyordu ve sadece nötr hale geldiği zaman yeniden kombinasyon boyunca serbest elektronları kazanıyordu. Dolayısıyla fotonları bırakmak kozmik mikrodalga arka planı (CMB) yaratıyordu. Fotonlar bırakıldığı zaman ya da ayrıldığı evren şeffaf oluyordu. Bu noktada sadece 21 cm dönüş hatlı nötr hidrojen tarafından yayılıyordu. Bugünlerde bu zayıf radyasyonu tespit etmek için gözlemsel bir efor harcanıyor. Evrenin erken dönemlerini çalışmak için prensipte kozmik mikro dalga arka planından daha güçlü bir koz. Karanlık çağlar bugünkü düşüncelerle büyük patlamadan sonraki 150 ile 800 milyon yıl arasında sürdü. 2010'daki Ekim ayında UDfy-38135539 keşfi, ilk gözlenen galaksinin yeniden iyonşalaşma çağında var olduğu bulundu ve o zamanlara bir pencere açma imkânı sağladı. Galaksinin bu periyodun ilk zamanlarında gözlemlendi ve sonuç olarak Leiden University's Richard J. Bouwens ve Garth D. Illingsworth UC Observatories/Lick Observatory. gözlemlenen en uzak galaksi olduğu kaydedildi. Galaksi UDFj-39546284'ün büyük patlamadan 480 milyon sonra ya da kozmik karanlık çağların yarısında bulunduğu ve 13.2 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunduğu keşfedildi. Son zamanlarda, UDFy-38135539, EGSY8p7 ve GN-z11galaksileri büyük patmadan sonra 380-550 milyon sonra bulunduğu ve 13.4 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunduğu keşfedildi.
"Karanlık Çağlar" kozmik arkpalan radyasyonun sıcaklığının 4000 K'den 60 K düştüğü bir dönemdir. Arka plan sıcaklığı 373 K ile 273 K arasındadır. Bu 7 milyon yıl boyunca suyun sıva halde bulunmasına imkân verir. Büyük patlama olduktan 10 ile 17 milyon yıl sonrasına denk gelmektedir. (kırmızıya kayma 137-100) Loeb'e (2014) göre prensipte ilk yaşamın mümkün olması için bu pencerinin olanak sağladığını tahmin ediyor. Bu da "Erken evrende yaşanılabilir çağ" olarak adlandırılıyor.
Büyük Ölçekte Yapıların Oluşumu
Büyük patlama modelindeki yapı formları büyük yapılardan önce küçük yapıların oluşmasıyla hiyerarşik bir şekilde devam eder. İlk oluşan yapılar kuazarlardır. Kuazarlar parlak, erken aktif galaksiler ve III yıldızların popülasyonu olduğu düşünülmektedir. Bu çağdan önce, evrenin evrilmesi doğrusal kozmolojil pertübasyon teorisi ile anlaşılabilir. Yani bütün yapılar mükemmel homojen olan evrenden küçük sapmalar olarak anlaşılabilir. Bu hesaplamayı sayısal olarak nispeten çalışmak kolaydır. Bu noktada doğrusal olmayan yapıların oluşması ve hesaba dayalı problemlerin zorlaştırır. Örneğin N-body simülasyonu milyar tane parçacık içerir.
Yeniden İyonlaşma
Büyük patlamadan sonra 150 milyon yıldan 1 milyar yıla kadar sürmüştür.
Kütle-çekimindeki çökmelerden ilk yıldızlar ve kuazarlar oluşurlar. Yaydıkları yoğun radyasyon çevresindeki evreni iyonlaştırır. Bu noktadan itibaren evrenin çoğu kendi halinde plazma olmuştur.
Yıldızların Oluşumu
İlk yıldızlar büyük olasılıklar III. popülasyon yıldızlarıdır. Büyük patlamadaki hafif elementlerin (hidrojeni helyum ve lityum) oluşması ve ağır elementler haline dönme sürecinin başlamasıyla ilk yıldızlar oluştu. Ancak henüz III. tür yıldızlar gözlemlenememiştir ve onları anlamak için halen onların oluşumuna ve evrimine bakalarak hesaplama modelleriyle uğraşırız. Şans eseri kozmik mikrodalga arka plan radyasyon gözlemleri yıldızların ciddi şekilde oluştuğu zamanları belirlemek için kullanılır. Bu tarz gözlemleri analizi European Space Agency's Planck telescope tarafından yapılır. BBC News yayınladığına göre 2015 Şubat ayında başlarında büyük patlamadan 560 milyon yıl sonra ilk kuşak yıldızların ortaya çıktıklarına karar verilmiştir.
Galaksilerin, Galaksi Takımlarının ve Süper Galaksi Takımların Oluşumu
Büyük hacimli maddelerin çökmesiyle galaksi oluşur. II. tür yıldızlar bu sürecin başlarında I. tür yıldızların daha sonra oluşmasıyla oluştu.
Evren şimdiki yaşının sadece% 7 iken Johannes Schedler projesi, 12,7 milyar ışık yılı uzakta bir kuazar CFHQS + 3755 1641 belirlemiştir.
11 Temmuz 2007 tarihinde, Mauna Kea, California Pasadena Teknoloji Enstitüsü ve ekibi Richard Ellis 10 metrelik Keck II teleskopu kullanılarak 13.2 milyar uzakta 6 oluşan galaksiler buldu ve bu galaksiler evren 500 milyon yaşında iken oluştular. Son derece erken oluşan bu objelerden sadece 10 tanesi bugün bilinmektedir. Son gözlemler gösteriyor ki yeni veriler daha önce bahsedilenden verilerden (yaşlardan) daha kısa olduğunu söylüyor. 2013 yılında gözlemlenen en uzak galaksi 13.1 milyar yıl uzaktadır.
Hubble Ultra Derin Alan gösteriyorki şu andaki evrenin yaşının sadece % 5 iken küçük galaksiler birleşerek 13 milyar ışık yılı uzaklıktaki büyük bir galaksı oluşturuyordu. Bu yaş tahminin şimdi biraz daha kısa olduğuna inanılmaktadır.
Ortaya konulan bilime dayanarak çekirdek kozmik kronolojisi Samanyolu Galaktik ince diskinin aşağı 8.8±1.7 milyar yıl önce oluşmuştur.
Kütleçekimi atraksiyonu galaksileri birbirine doğru grup kümeleri oluşturmak için çeker.
Güneş Sistemimizin Oluşumu
Büyük patlamadan sonra 9 milyar ile 20 milyar yıl arasında.
Güneş Sistemi yaklaşık 4.6 milyar yıl önce ya da büyük patlamadan 9 milyar sonra oluşmaya başladı. Moleküler bulutun bir parçası hidrojenlerin çoğu ve diğer elementlerin izleri merkezde büyük bir küre olacak şekilde çökmeye başladı. Bu küre güneştir. Aynı zamanda kürenin çevresinde de çökmeler oluyordu. Daha sonra çevredeki bu yığılmadan gezegenler, asteroitler ve kuyruklu yıldızlar oluşacaktı. Güneş son nesil yıldızlardan biridir ve güneş sistemi daha önceki yıldız nesillerinden oluşan maddelerle birleşir.
Büyük patlama yaklaşık olarak 13,799 ± 0.021 milyar yıl önce meydana gelmiştir. Evrenin genişlemesi hızlandığı gibi göründüğü için, evrenin büyük ölçekli yapıları hiç olmadığı kadar evren içinde büyüdüler. Mevcut hızlandırılmış genişleme ufka giren herhangi enflasyona ait olan yapıları önler ve yeni kütleçekimine bağlı yapıların oluşmasını önler.
Güneş bir dizi ana yıldızdır. Güneşin gelecek evrimleri bazı belirginliklere bakarak tahmin edileblir. Bir miyar yıl veya daha fazla bir zaman ölçeği üzerinde sabit değildir. Dünyanın şu andaki biyosferi bir milyar yıl içinde kaybolur. Güneşin ısısı kademeli olarak artarken bir noktada dünya üzerindeki sıvı su ve hayat bitecektir. Dünyanın manyetik alanı, eksenel eğim ve atmosver uzun vadeli değişimlerin konusudur. Güneş sisteminin kendisi bir milyon ve bir milyar üstü zamanlarda kaotiktir.
Sonunda bugünden 5.4 miyar yıl sonra, güneşin çekirdeği etrafındaki kabuk içinde helyum füzyonunu başlatmak için yeteri kadar ısınmış olur. Bu güneşin dış katmanın büyük ölçüde genişlemesine sebep olacaktır ve güneş kendisinin kırmızı cüce olarak adlandırılacağı döneme girecektir. 7.5 milyar yıl içinde güneşin yarıçapı bugünkünden 1.2AU(256) defa genişleyecektir. 2008'de güneşin geçerli boyutu ve dünya ile güneş arasındaki gel-git etkileşimi duyuruldu. Aslında dünya daha düşük bir yörüngeye geri çekilecektir ve güneş tarafından yutulacaktır. Güneş kütlesinin %38'ini kaybetmesine rağmen güneş daha fazla genişlemeden önce dünya güneşe katılmış olacaktır.
Güneş hayatını milyarlarca yıl sürdürüp birkaç aşama daha geçirdikten sonra sonunda uzun ömürlü bir beyaz cüce olacaktır. Neticede milyarlarca yıl sonra, güneş ışığını kaybedip siyah cüce olacaktır.
Evrenin Nihai Kaderi
Evrenin olası uzun vadeli evrim için birkaç rakip senaryo vardır. Bunlardan bazıları kozmolojik sabit, proton çürüme olasılığı ve doğa yasalarının ötesinde Standart Model gibi sabit değerleri vardır.
Büyük Donma: 1014 milyar yıl
Ölüm ısısı: süresiz devam eden metrik genişleme sonunda, evrendeki enerji yoğunluğu 101000 yıllık tahmini süresine kadar düşmeye devam edecektir. Bu süreden sonra termodinamik denge noktasına varacak ve bundan sonra yapım mümkün olmayacaktır. Bu olay sadece aşırı uzun vadede gerçekleşecektir. Çünkü ilk olarak tüm maddeler kara delik içine çekilir. Kara delikler Hawking ışımasıyla oldukça yavaş şekilde buharlaşırlar. Bu senaryodaki evren için yıldız oluşumu sona erdiğinde 1014 yıl sonra ya da daha sonra evrendeki yaşam desteği de ortadan kalkacaktır. Bazı büyük birleşmiş teorilerde proton çürümesi en az 1034 yıl yıldızlar arası gaz olarak kalır ve yıldızlara ait kalıntılarda lepton ve fotonlara çevrilecektir. (örnek olarak pozitron ve elektron) Bazı pozitron ve electronlar yeniden birleşerek fotonlara dönüşür. Bu durumda evren yüksel entropi durumuna ve düşük enerji salımına ulaşmıştır. Evrensel ölüm ısısı teorisi William Thomson'ın (Lord Kelvin) 1850'lerdeki fikirlerinden kaynaklanır. William Thomson doğadaki menanik enerjide ısı kaybı teorisinden çıkarım yapmış ve tahmin etmiştir. Termodinamiğin ilk iki yasasını somutlaştırarak evrensel hale getirmiştir.
Büyük Çıtırtı: 100+ milyar yıl
yeterince büyük değerler için evrenin karanlık enerji kapsamı, evrenin genişleme oranı büyümeye limitsiz olarak devam ederse Kütleçekimsel zorunlu sistemler için örneğin galaksi kümeleri, galaksiler ve güneş sistemi paramparça ederler. Neticede genişleme o kadar hızlı olur ki elektromanyetik kuvvet atomları ve molekülleri bir arada tutamaz. Son olarak, atomik çekirdekler bile paramparça olur ve evren bildiğimiz kadarıyla kütleçekimsel tekillik yüzünden sıra dışı bir biçimde son bulur.
Büyük Sökülme: 200+ milyar yıl
Büyük Çıtırtı senaryonun tersi olan bu senaryo, Evrenin metrik genişlemesi bir noktada tersine dönecek ve evren sıcak ve yoğun durumuna doğru geri gidecektir. Büyük çöküş salınan evreni kasdetmemesine rağmen, bu senaryo için salınan evren elemente ihtiyaç duyar. Örneğin periyodik model. Güncel gözlemler bu modelin pek doğru olmadığını söyler ve genişlemenin devam edeceğini hatta hızlanacağını doğrular.
Yarıkararlı Vakum Olayı
Kozmoloji geleneksel olarak sabit ya da en azından yarı kararlı evren olduğunu varsayar ama kuantum teorisindeki yanlış vakum olasılığı uzayın herhangi bir noktasında evrenin kendiliğinden daha düşük seviyedeki enerji durumuna yani daha stabil duruma ya da "gerçek vakum" çökebileceğini ima eder. Gerçek vakum ise dışarı doğru ışık hızıyla genişler.
Kaynakça
- ^ a b The in 2015 published the estimate of 13.799 ± 0.021 billion years ago (68% confidence interval).
- ^ del Peloso, E. F. (2005). "The age of the Galactic thin disk from Th/Eu nucleocosmochronology. III. Extended sample". Astronomy and Astrophysics 440 (3): 1153–1159. arXiv:astro-ph/0506458 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Bibcode:2005A&A...440.1153D 19 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..doi:10.1051/0004-6361:20053307.
- ^ a b Ryden B: "Introduction to Cosmology", pg. 196 Addison-Wesley 2003
- ^ Staff (17 March 2014). "BICEP2 2014 Results Release" 28 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. . Retrieved 18 March 2014.
- ^ Clavin, Whitney (17 March 2014). "NASA Technology Views Birth of the Universe" 20 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..NASA. Retrieved 17 March 2014.
- ^ (March 17, 2014). "Space Ripples Reveal Big Bang’s Smoking Gun" 14 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. The New York Times. Retrieved March 17, 2014.
- ^ (March 24, 2014). "Ripples From the Big Bang" 9 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. New York Times. Retrieved March 24, 2014.
- ^ a b Ade, P.A.R. (BICEP2 Collaboration); et al. (June 19, 2014). "Detection of B-Mode Polarization at Degree Angular Scales by BICEP2" 4 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .). Physical Review Letters112: 241101. arXiv:1403.3985 28 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Bibcode:2014PhRvL.112x1101A 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ . 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ (June 19, 2014). "Astronomers Hedge on Big Bang Detection Claim" 22 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. New York Times. Retrieved June 20, 2014.
- ^ Amos, Jonathan (June 19, 2014). "Cosmic inflation: Confidence lowered for Big Bang signal" 21 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. BBC News. Retrieved June 20, 2014.
- ^ BICEP2/Keck, Planck Collaborations (2015). "A Joint Analysis of BICEP2/Keck Array and Planck Data". Physical Review Lettesr 114 (10): 101301. arXiv:1502.00612 6 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..Bibcode:2015PhRvL.114j1301B 26 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1103/PhysRevLett.114.101301.
- ^ Clavin, Whitney (30 January 2015). "Gravitational Waves from Early Universe Remain Elusive" 8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. NASA. Retrieved 30 January 2015.
- ^ (30 January 2015). "Speck of Interstellar Dust Obscures Glimpse of Big Bang" 12 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. New York Times. Retrieved 31 January 2015.
- ^ Gravitational waves from early universe remain elusive" 5 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Science Daily. 31 January 2015. Retrieved 3 February 2015.
- ^ . 28 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ . 13 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ Hinshaw, G.; et al. (2009). "Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Data Processing, Sky Maps, and Basic Results" 10 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF). Astrophysical Journal Supplement 180 (2): 225–245. arXiv:0803.0732 6 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ Mukhanov, V: "Physical foundations of Cosmology", pg. 120, Cambridge 2005
- ^ Amos, Jonathan (2012-11-13). "Quasars illustrate dark energy's roller coaster ride" 30 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..BBC News. Retrieved 13 November 2012.
- ^ Wall, Mike (December 12, 2012). "Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen" 4 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ...
- ^ (October 2014). "The Habitable Epoch of the Early Universe" 6 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 13 (04): 337–339. arXiv:1312.0613 . 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021..Bibcode:2014IJAsB..13..337L 12 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1017/S1473550414000196. Retrieved15 December 2014.
- ^ "Ferreting Out The First Stars; physorg.com". 12 Ocak 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ . 22 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ "New Scientist" 14 July 2007
- ^ . 29 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ a b "Scientists confirm most distant galaxy ever". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ . 16 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.
- ^ Eduardo F. del Peloso a1a, Licio da Silva a1, Gustavo F. Porto de Mello and Lilia I. Arany-Prado (2005), "The age of the Galactic thin disk from Th/Eu nucleocosmochronology: extended sample" (Proceedings of the International Astronomical Union (2005), 1: 485-486 Cambridge University Press)
- ^ Planck Collaboration (2015). "Planck 2015 results. XIII. Cosmological parameters (See Table 4 on page 31 of PDF).". arXiv:1502.01589 16 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b K. P. Schroder; Robert Connon Smith (2008). "Distant future of the Sun and Earth revisited". 386 (1): 155–163.arXiv:0801.4031 . 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2016.. Bibcode:2008MNRAS.386..155S 27 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
- ^ J. Laskar (1994). "Large-scale chaos in the solar system". Astronomy and Astrophysics 287: L9–L12. Bibcode:1994A&A...287L...9L 18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ , p. 320–321.
- ^ "Introduction to Cataclysmic Variables (CVs)" 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. NASA Goddard Space Center. 2006. Retrieved 2006-12-29.
- ^ Palmer, Jason (22 February 2008). "Hope dims that Earth will survive Sun's death" 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..New Scientist.
- ^ G. Fontaine; P. Brassard; P. Bergeron (2001). "The Potential of White Dwarf Cosmochronology". Publications of the Astronomical Society of the Pacific 113 (782): 409–435. Bibcode:2001PASP..113..409F 25 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1086/319535. Retrieved 2008-05-11.
- ^ a b A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects, Fred C. Adams and Gregory Laughlin, Reviews of Modern Physics 69, #2 (April 1997), pp. 337–372. Bibcode: 1997RvMP...69..337A 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1103/RevModPhys.69.337.
- ^ Thomson, William. (1851). "On the Dynamical Theory of Heat, with numerical results deduced from Mr Joule's equivalent of a Thermal Unit, and M. Regnault's Observations on Steam." Excerpts. [§§1-14 & §§99-100], Transactions of the Royal Society of Edinburgh, March, 1851; and Philosophical Magazine IV. 1852, [from Mathematical and Physical Papers, vol. i, art. XLVIII, pp. 174]
- ^ M.S. Turner; F. Wilczek (1982). "Is our vacuum metastable?" 13 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF). Nature 298(5875): 633–634. Bibcode:1982Natur.298..633T 8 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1038/298633a0. Retrieved2015-10-31.
- ^ Coleman, Sidney; De Luccia, Frank (1980-06-15). "Gravitational effects on and of vacuum decay" 27 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (PDF). Physical Review D D21 (12): 3305–3315.Bibcode:1980PhRvD..21.3305C 1 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1103/PhysRevD.21.3305.
- ^ M. Stone (1976). "Lifetime and decay of excited vacuum states". Phys. Rev. D 14 (12): 3568–3573. Bibcode:1976PhRvD..14.3568S 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. doi:10.1103/PhysRevD.14.3568.
- ^ P.H. Frampton (1976). "Vacuum Instability and Higgs Scalar Mass". Phys. Rev. Lett.37 (21): 1378–1380. Bibcode:1976PhRvL..37.1378F 25 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..doi:10.1103/PhysRevLett.37.1378.
- ^ P.H. Frampton (1977). "Consequences of Vacuum Instability in Quantum Field Theory".Phys. Rev. D15 (10): 2922–28. Bibcode:1977PhRvD..15.2922F 3 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..doi:10.1103/PhysRevD.15.2922.
Dış bağlantılar
- PBS Online (2000). From the Big Bang to the End of the Universe - The Mysteries of Deep Space Timeline2 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved March 24, 2005.
- (1997). . Retrieved March 24, 2005.
- Space Telescope Science Institute Office of Public Outreach (2005). Home of the Hubble Space Telescope15 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved March 24, 2005.
- Fermilab graphics1 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (see "Energy time line from the Big Bang to the present" and "History of the Universe Poster")
- Exploring Time21 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from to the lifespan of the universe
- Astronomers' first detailed hint of what was going on less than a trillionth of a second after time began12 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Buyuk Patlama Kronolojisi Evrenin kronolojisi buyuk patlama kozmolojisine gore evrenin gecmis ve gelecegini tanimlar Planck cagindan beri evrenin egemen bilimsel modellere gore nasil gelistigini kozmolojik koordinatlarin zaman parametrelerini kullanarak aciklar Evren in genislemesinin 13 8 milyar yil once baslamis oldugu tahmin edilmektedir Evrenin kronolojisini ozetlemek icin 4 ana parcaya ayirmak uygundur Evrenin Tarihi yercekimisel dalgalar hipotezi buyuk patlamadan hemen sonra isiktan daha hizli genisleyen kozmik enflasyondan meydana gelmistir Evrenin cok erken safhalarinda Planck cagindan kozmik enflasyona kadar ya da kozmik zamanin ilk pikosaniyelerinden itibaren bu sure su andaki parcacik fizigindeki deney kavrayisinin otesinde aktil teori arastirma alanidir Erken evren kuark cagindan foton cagina kadar ya da kozmik zaman ilk 380 000 yilinda tanidik kuvvetler ve temel parcaciklar ortaya cikti ancak evren plazma durumunda takip eden karanlik cagda 380 000 yilindan 150 milyon yila kadar kaldi Bu durumda evren seffaf olmasina ragmen buyuk olceklerde yapilar henuz olusmamisti Yaklasik 150 milyon yil yildiz evrimi galaksi olusumu ve evrimi ve galaksi kumeleri ve ustkumelerin olusumu da dahil olmak uzere buyuk olcekli yapi olusumu gunumuze kadar surdu Galaksimizin ince bir disk olarak olusmasi yaklasik 5 milyar 9 Gya yil surdu Gunes sistemimizin olusmasi yaklasik 9 2 milyar 4 6 Gya yil surdu Bu olusumla birlikte dunya uzerindeki hayatin dogmasi yaklasik 9 8 milyar 4 Gya yil surdu Uzak bir gelecekte yildizlarin olusumunun durmasindan sonra evrenin nihai kaderi icin cesitli senaryolar vardir Ileri Erken Donemde EvrenEvrenin en erken donemini ilgilendiren tum fikirler evrendogum kuramsaldir Bugun hicbir parcacik hizlandirici deneyi donemi anlamayi saglayacak siddetteki enerjilere ulasamamaktadir Ileri surulen tum senaryolar temel farkliliklar gostermektedir Bu senaryolara ornek olarak Hartle Hawking ilk durumu sicim durumu manzarasi Bran enflasyonu sicim gaz kozmolojisi ve the ekspirotik evren verilebilir Bu orneklerden bazilari birbiriyle bagdasir Planck Donemi 10 43 saniyeden daha kisa surede gerceklesmistir Planck cagi enflasyonun olmadigi buyuk patlama kozmolojisinde yuksek sicakligin bulundugu donemde dort temel kuvvetin elektromanyetizma yercekimi zayif nukleer etkilesim ve guclu nukleer etkilesimin oldugu donemdir Bu buyuk sicakliklarda fizik adina cok az sey anlasilabilir Farkli hipotezler farkli senaryolar sunar Geleneksel buyuk patlama kozmolojisi bu andan once yercekimsel tekilligin oldugunu tahmin eder Ancak bu teori genel gorelilige ve kuantum etkilerinin yikilmasina bel baglar Enfasyon kozmolojisinde enflasyonun sonundan onceki zamanda buyuk patlamadan sonra asagi yukari 10 32 saniye geleneksel buyuk patlama cizgisini takip etmez Planck cagini formule etmek icin bircok model girisimde bulundu Bunlardan bir tanesi kurgusal fikirler sunan Yeni fizik tir Ornek olarak Harttle Hawking baslangic durumu sicim gaz kozmolojisi ve ekpyrotic evren bulunmaktadir Buyuk Birlesme Donemi Buyuk Patlama dan sonra 10 43 ile 10 36 saniye arasindan gerceklesmistir Evren Planck doneminden cikip ve sogumaya baslayinca yer cekimi kuvveti diger temel kuvvetler olan elektromanyetizma ile zayif nukleer kuvvetten yani ayrilarak farklilasmaya baslamistir Hatta fizik bu donemde bu temel kuvvetlerin dunyanin gozlenen guclerini uretmeyi durduran Standart Model in da kapsayan cok daha buyuk bir gruba dahil oldugu buyuk birlesme ile aciklanabilir Kaldi ki nukleer enerjinin zayif nukleer kuvvetten kopmasiyla bu buyuk birlesme de bozulmustur Bu durum patlama ardindan genisleme olur olmaz gorulmustur Bazi teorilere gore de bu olay yaratmistir Guclu etkilesim ve zayif etkilesimin bu donemde sadece Higgs bozonu parcaciginin gorulmesinin beklenebilecegini anlatir Elektro Zayif Donemi Buyuk patlamadan sonra 10 36 enflasyonun sonu ile 10 12 saniyeler arasinda Evrenin sicakligi yeterince dusuk iken geleneksel buyuk patlama kozmolojisine gore elektrozayif cag Buyuk Patlama nin ardindan 10 36 saniye sonra basladi Evrenin sicakligi guclu kuvveti elektro zayif kuvvetten ayiracak kadar dusuktu Enflasyon kozmolojisinde enflasyon cagi elektro zayif cag yaklasik olarak 10 32 saniyede son buldugunda basladi Enflasyon Donemi Buyuk patlamadan sonra 10 32 saniye sonra basladi Kozmik enflasyon enflasyon denilen hipotez alan tarafindan ivmelenerek genislemesiyle uretilen bir cagdir Bu cagdaki ozellikler Higgs alani ve karanlik enerji ile benzerlikler gosterir Genisleme yavaslarken homojenlikten gelen sapmalar buyudu ve evreni daha kaotik bir hale getirdi Genislemenin hizlanmasiyla evren daha homojen bir hale geldi Gecmisteki uzun sure devam eden enflasyon genislemesi evrendeki yuksek derecedeki homojenligi aciklar Enflasyondan onceki durumda evren asiri derecede duzensiz olmasina ragmen bugun bile gozlemlenen buyuk olceklerde homojenlik gozukur Enflasyon alani buyuk patlama genislemesinde baslayan siradan bir nokta olarak adlandirilan yeniden isinma siradan parcaciklarin icine dogru bozunmaya baslayinca enflasyon sona erdi Yeniden isinma suresi genellikle buyuk patlamadan sonraki zaman diye anilir Bu oyle bir zamana deginir ki o zamanda geleneksek kozmoloji enflasyon olmayan buyuk patlama tekilligi ile evrenin sicakliginin dusmesi arasinda gecmistir Enflasyon kozmolojisinden geleneksel buyuk patlama meydana gelmedi En basit enflasyona ait modellere gore enflasyon Big Bang den sonra yaklasik 10 32 saniyeye karsilik gelen bir sicaklikta sona erdi Yukarida aciklandigi gibi bu enflasyon cagi 10 32 saniyeden az surdu anlamina gelmez Aslinda evrenin gozlenen homojenligini aciklamak icin bu sure 10 32 saniyeden daha uzun olmalidir Enflasyon Kozmolojisinde en erken anlam dolu zaman Buyuk patlamadan sonrasinda enflasyonun bittigi zamandir 17 Mart 2014 tarihinde BICEP2 isbirligi ile astrofizikciler enflasyon yercekimi dalgalarinin B mode guc spekturumunda kesfedildigini duyurdular Bu kesif enflasyon teorisi icin acik deneysel bir kanit olarak yorumlandi Ancak Haziran 19 2014 tarihinde enflasyon bulgularinin rapor edilmesiyle guven dustu ve son olarak 2 Subat 2015 te BICEP2 Keck ve Planck uydusunun ortak veri analizleriyle B mode larinin kesfi icin istatistiklerin cok dusuk oldugu yorumlandi ve bunun sebebinin Samanyolundaki kutuplasmis tozlara dayandirdilar Baryogenez Gunumuzde evrendeki baryonlarinin miktarinin anti baryonlara gore neden bu kadar cok oldugunu aciklayacak yeterli gozlemsel bir kanit yoktur Bu fenomen icin kozmolojik enflasyonun bitmesinden bir sure sonra gozlemlerde sayilacak olan adayin Sakharov kosullarini tatmin etmesi gerekmektedir Parcacik fizigi Bu kosullar altinda karsilasmis asimetriler icin bu simetrilerin evrende gozlemlenen baryon ve anti baryonlardan sayilabilmesi icin deneysel olarak cok kucuk oldugunu soyler Erken Donemde EvrenKozmik enflasyon sona erdikten sonra evren kuark gluon plazmasi ile doldu Bu noktadan itibaren evrenin erken asmasi fizik tarafindan daha iyi anlasilmaktadir ve enerji kuark cagindaki enerjiler direkt olarak deneylere cevap verebilir Supersimetrinin Kirilmasi Eger supersimetri evrenimizin bir ozelligi ise o zaman enerji 1 TeV elektro zayif simetri olcegi daha dusuk bir noktada kirilamaz Parcaciklarin kutleleri ve onlarin super partnerleri hicbir sekilde bilinen parcaciklarin gozlenemeyen super partnerlerine esit olamaz Kuark donemi ve Elektrozayif Simetrinin Kirildigi Donem Buyuk patlamadan sonra 10 12 saniye ile 10 6 saniye arasinda Evrenin sicakligi belirli bircok yuksek enerji seviyesinin altina dustugunde Higgs alaninin kendiliginden beklenen vacum degerini kazanir Bu deger ki elektrozayif gauge simetrisini kirar Bu kirilmayla ilgili iki etki gorulur 1 Zayif kuvvet ve elektromanyetik kuvvet ve kendi bozonlarinin farkli bir sekilde acikca gunumuz evreninde farkli dizilerde gorulur 2 Higgs mekanizmasi vasitasiyla butun element parcaciklari Higgs alaniyla etkilesiminden kutle kazanir Bu cagin sonunda temel etkilesimlerden olarak yercekimi elektromanyetizma guclu etkilesim ve zayif etkilesim temel etkilesimleri artik bugunku bicimlerini almis ve temel parcaciklar kutlelerini kazanmis olur Ancak hala evrenin sicakligi quarklarin bukulerek hadronlari olusturmasi icin cok sicaktir Hadron Donemi Buyuk patlamadan sonra 10 6 saniye ile 1 saniye arasinda olmustur Evreni olusturan kuark gluon plazmalar hadronlara kadar sogumaya devam etti Bunlara proton ve notronlardan olusan baryonlarda dahildir Buyuk patlsmadan yaklasik 1 saniye sonra notrino ciftleri ayrisarak uzay boyunca serbestce harekete basladi Notrino enerjileri gozlemleyebilmek icin cok dusuk oldugundan dolayi kozmik notrino arka plani kozmik mikro dalgalarin arka planina benzer Ancak kozmik notrino arka planlarinin var olduguna dair kesin bir kanit yoktur Lepton Donemi Buyuk patlamadan sonra 1 saniye ile 10 saniye arasinda olmustur Hadronlarin ve anti hadronlarin buyuk cogunlugu birbirlerini hadron caginin sonunda ortadan kaldirmistir Lepton ve anti leptonlarin evrenin geri kalan kutlesine egemen olmasini saglamistir Buyuk patlamadan yaklasik 10 saniye sonra evrenin sicakligi yeni lepton ve anti lepton ciftlerinin birbirini yok edemeyecegi noktaya kadar dusmustur Geriye kucuk lepton kalintilari kalmistir Proton Donemi Buyuk patlamadan sonra 10 saniye ile 380 000 yillari arasinda olmustur Lepton ve anti leptonlarin birbirini yok etmelerinden sonra lepton caginin sonunda evrendeki enerjiye fotonlar tarafindan egemen olundu Bu fotonlar hala sik sik yuktu protonlar elektronlar ve son olarak hala yuklu protonlar elektronlar ve sonunda cekirdeklerle etkilesime girdiler ve bunu onundeki 380 000 yil boyunca yapmaya devam ettiler Nukleosentez Donemi Buyuk patlamadan sonra 3 dakika ile 20 dakika arasinda olmustur Foton cagi sirasinda evrenin sicakligi atomik cekirdeklerin olusmaya basladigi noktaya kadar dustu Protonlar ve notronlar nukleer fuzyon suresince atom cekirdekleri icin birlesmeye basladi Serbest notronlar protonlarla birleserek doteryumu olusturdu Doteryum hizla fuzyona helyum 4 ile fuzyona girdi Evrenin yogunlugunun ve sicakliginin nukleosentezin devam edemeyecegi noktaya kadar dusmesiyle nukleosentez sadece 17 boyunca devam etti Bu zamana kadar butun notronlar helyum 4 cekirdeginin icine katilmisti Bu yaklasik olarak hidrojenin helyum 4 den uc kat daha fazla kutlesinin olmasina sebep oldu Maddenin Hakimiyeti Buyuk patlamadan 70 000 yil sonra Su anda relativistik olmayan maddenin atomik cekirdekler ve relativistik radyasyonun fotonlar yogunluklari esittir Olusturulabilen en kucuk yapi parcacigi olan Jean in uzunlugu yercekimi cekimi ile basinc etkilerinin birlesimi ile dusmeye basladi ve serbest akis radyasyonu tarafindan silinip yok olmak yerine tedirginliklerin genligi buyumeye basladi LCDM gore bu asamada soguk karanlik madde egemen oldu Yercekimini yukseltmek icin kozmik enflasyon tarafindan kucuk homojen olmayan genlik kalintilari coktu Sonuc olarak yogun bolgeler daha yogun ve rarefied bolgelerini de daha dusuk rarefied haline cevirdi Ancak gunuz karanlik madde teorileri sonucsuz olduklari icin henuz erken safhalar icin bir fikir birligi yoktur Yeniden Birlesme Buyuk patlamadan 377 000 yil sonra Hidrojen ve helyum atomlari evrenin yogunlugunun dustugu zaman olusmaya baslar Buda buyuk patlamadan yaklasik 377 000 yil sonrasinda oldugu dusunulmektedir Hidrojen ve helyum iyonizlesmenin cekirdege bagli elektron bulunmamasi yani cekirdegin pozitif yuklu olmasi baslarindayken evren sakinlesiyordu Elektronlar iyonlar tarafindan yakaliyor ve elektriksel notr hale geliyorlardi Bu surec nispeten hizlidir helyum icin hidrojenden daha hizlidir ve bu surec yeniden birlesme olarak adlandirilir Yeniden birlesmenin sonunda evrendeki bircok proton notr atomlara baglidir Sonuc olarak fotonlarin serbest yollari etkin bir bicimde sonsuz olur ve fotonlar serbest bir sekilde seffaf olan evrende gezinebilir Thomson sacilmasi Bu kozmik olay genellikle ayrilma olarak gorulur Evrenin genislemesi yuzunden evren buyuk olcude soguduktan sonra ayrilma sirasinda mevcut olan fotonlar kozmik evrendeki mikrodalga arka plandaki fotonlarla aynidir Bu zaman zarfinda elektron baryon plasmasindaki baryon akustik salinimlari olarak bilinir mevcut basinc dalgalari maddenin dagilimina gomuldu Yogunlastirildigi zaman buyuk olcekli objelerin dagilimindaki cok kucuk bir onceligini yukseltir Sonuc olarak kozmik mikrodalga arka plani evrenin bu caginin bir resmini verir Bu resimde enflasyon boyunca uretilen kucuk dalgalanmalari diagrama bakin icerir ve objelerin dagilimini ornek olarak galaksilerin evrendeki dagilimini zamanla gelisen evrende objelerin boyutlarini ve olceklerini belirleyebiliriz Karanlik Caglar Ayrisma olmadan once evrendeki fotonlarin cogunlugu foton baryon sivisindaki elektron ve protonlarla etkilesim icindeydi Sonuc olarak evren sisli ya da opakti O zamanin isigi bugunku teleskoplarla gozlemleyebilmemiz icin yeterli degildi Evrendeki baryonik madde iyonize plazmadan olusuyordu ve sadece notr hale geldigi zaman yeniden kombinasyon boyunca serbest elektronlari kazaniyordu Dolayisiyla fotonlari birakmak kozmik mikrodalga arka plani CMB yaratiyordu Fotonlar birakildigi zaman ya da ayrildigi evren seffaf oluyordu Bu noktada sadece 21 cm donus hatli notr hidrojen tarafindan yayiliyordu Bugunlerde bu zayif radyasyonu tespit etmek icin gozlemsel bir efor harcaniyor Evrenin erken donemlerini calismak icin prensipte kozmik mikro dalga arka planindan daha guclu bir koz Karanlik caglar bugunku dusuncelerle buyuk patlamadan sonraki 150 ile 800 milyon yil arasinda surdu 2010 daki Ekim ayinda UDfy 38135539 kesfi ilk gozlenen galaksinin yeniden iyonsalasma caginda var oldugu bulundu ve o zamanlara bir pencere acma imkani sagladi Galaksinin bu periyodun ilk zamanlarinda gozlemlendi ve sonuc olarak Leiden University s Richard J Bouwens ve Garth D Illingsworth UC Observatories Lick Observatory gozlemlenen en uzak galaksi oldugu kaydedildi Galaksi UDFj 39546284 un buyuk patlamadan 480 milyon sonra ya da kozmik karanlik caglarin yarisinda bulundugu ve 13 2 milyar isik yili uzaklikta bulundugu kesfedildi Son zamanlarda UDFy 38135539 EGSY8p7 ve GN z11galaksileri buyuk patmadan sonra 380 550 milyon sonra bulundugu ve 13 4 milyar isik yili uzaklikta bulundugu kesfedildi Karanlik Caglar kozmik arkpalan radyasyonun sicakliginin 4000 K den 60 K dustugu bir donemdir Arka plan sicakligi 373 K ile 273 K arasindadir Bu 7 milyon yil boyunca suyun siva halde bulunmasina imkan verir Buyuk patlama olduktan 10 ile 17 milyon yil sonrasina denk gelmektedir kirmiziya kayma 137 100 Loeb e 2014 gore prensipte ilk yasamin mumkun olmasi icin bu pencerinin olanak sagladigini tahmin ediyor Bu da Erken evrende yasanilabilir cag olarak adlandiriliyor Buyuk Olcekte Yapilarin OlusumuBuyuk patlama modelindeki yapi formlari buyuk yapilardan once kucuk yapilarin olusmasiyla hiyerarsik bir sekilde devam eder Ilk olusan yapilar kuazarlardir Kuazarlar parlak erken aktif galaksiler ve III yildizlarin populasyonu oldugu dusunulmektedir Bu cagdan once evrenin evrilmesi dogrusal kozmolojil pertubasyon teorisi ile anlasilabilir Yani butun yapilar mukemmel homojen olan evrenden kucuk sapmalar olarak anlasilabilir Bu hesaplamayi sayisal olarak nispeten calismak kolaydir Bu noktada dogrusal olmayan yapilarin olusmasi ve hesaba dayali problemlerin zorlastirir Ornegin N body simulasyonu milyar tane parcacik icerir Yeniden Iyonlasma Buyuk patlamadan sonra 150 milyon yildan 1 milyar yila kadar surmustur Kutle cekimindeki cokmelerden ilk yildizlar ve kuazarlar olusurlar Yaydiklari yogun radyasyon cevresindeki evreni iyonlastirir Bu noktadan itibaren evrenin cogu kendi halinde plazma olmustur Yildizlarin Olusumu Ilk yildizlar buyuk olasiliklar III populasyon yildizlaridir Buyuk patlamadaki hafif elementlerin hidrojeni helyum ve lityum olusmasi ve agir elementler haline donme surecinin baslamasiyla ilk yildizlar olustu Ancak henuz III tur yildizlar gozlemlenememistir ve onlari anlamak icin halen onlarin olusumuna ve evrimine bakalarak hesaplama modelleriyle ugrasiriz Sans eseri kozmik mikrodalga arka plan radyasyon gozlemleri yildizlarin ciddi sekilde olustugu zamanlari belirlemek icin kullanilir Bu tarz gozlemleri analizi European Space Agency s Planck telescope tarafindan yapilir BBC News yayinladigina gore 2015 Subat ayinda baslarinda buyuk patlamadan 560 milyon yil sonra ilk kusak yildizlarin ortaya ciktiklarina karar verilmistir Galaksilerin Galaksi Takimlarinin ve Super Galaksi Takimlarin Olusumu Buyuk hacimli maddelerin cokmesiyle galaksi olusur II tur yildizlar bu surecin baslarinda I tur yildizlarin daha sonra olusmasiyla olustu Evren simdiki yasinin sadece 7 iken Johannes Schedler projesi 12 7 milyar isik yili uzakta bir kuazar CFHQS 3755 1641 belirlemistir 11 Temmuz 2007 tarihinde Mauna Kea California Pasadena Teknoloji Enstitusu ve ekibi Richard Ellis 10 metrelik Keck II teleskopu kullanilarak 13 2 milyar uzakta 6 olusan galaksiler buldu ve bu galaksiler evren 500 milyon yasinda iken olustular Son derece erken olusan bu objelerden sadece 10 tanesi bugun bilinmektedir Son gozlemler gosteriyor ki yeni veriler daha once bahsedilenden verilerden yaslardan daha kisa oldugunu soyluyor 2013 yilinda gozlemlenen en uzak galaksi 13 1 milyar yil uzaktadir Hubble Ultra Derin Alan gosteriyorki su andaki evrenin yasinin sadece 5 iken kucuk galaksiler birleserek 13 milyar isik yili uzakliktaki buyuk bir galaksi olusturuyordu Bu yas tahminin simdi biraz daha kisa olduguna inanilmaktadir Ortaya konulan bilime dayanarak cekirdek kozmik kronolojisi Samanyolu Galaktik ince diskinin asagi 8 8 1 7 milyar yil once olusmustur Kutlecekimi atraksiyonu galaksileri birbirine dogru grup kumeleri olusturmak icin ceker Gunes Sistemimizin Olusumu Buyuk patlamadan sonra 9 milyar ile 20 milyar yil arasinda Gunes Sistemi yaklasik 4 6 milyar yil once ya da buyuk patlamadan 9 milyar sonra olusmaya basladi Molekuler bulutun bir parcasi hidrojenlerin cogu ve diger elementlerin izleri merkezde buyuk bir kure olacak sekilde cokmeye basladi Bu kure gunestir Ayni zamanda kurenin cevresinde de cokmeler oluyordu Daha sonra cevredeki bu yigilmadan gezegenler asteroitler ve kuyruklu yildizlar olusacakti Gunes son nesil yildizlardan biridir ve gunes sistemi daha onceki yildiz nesillerinden olusan maddelerle birlesir Buyuk patlama yaklasik olarak 13 799 0 021 milyar yil once meydana gelmistir Evrenin genislemesi hizlandigi gibi gorundugu icin evrenin buyuk olcekli yapilari hic olmadigi kadar evren icinde buyuduler Mevcut hizlandirilmis genisleme ufka giren herhangi enflasyona ait olan yapilari onler ve yeni kutlecekimine bagli yapilarin olusmasini onler Gunes bir dizi ana yildizdir Gunesin gelecek evrimleri bazi belirginliklere bakarak tahmin edileblir Bir miyar yil veya daha fazla bir zaman olcegi uzerinde sabit degildir Dunyanin su andaki biyosferi bir milyar yil icinde kaybolur Gunesin isisi kademeli olarak artarken bir noktada dunya uzerindeki sivi su ve hayat bitecektir Dunyanin manyetik alani eksenel egim ve atmosver uzun vadeli degisimlerin konusudur Gunes sisteminin kendisi bir milyon ve bir milyar ustu zamanlarda kaotiktir Sonunda bugunden 5 4 miyar yil sonra gunesin cekirdegi etrafindaki kabuk icinde helyum fuzyonunu baslatmak icin yeteri kadar isinmis olur Bu gunesin dis katmanin buyuk olcude genislemesine sebep olacaktir ve gunes kendisinin kirmizi cuce olarak adlandirilacagi doneme girecektir 7 5 milyar yil icinde gunesin yaricapi bugunkunden 1 2AU 256 defa genisleyecektir 2008 de gunesin gecerli boyutu ve dunya ile gunes arasindaki gel git etkilesimi duyuruldu Aslinda dunya daha dusuk bir yorungeye geri cekilecektir ve gunes tarafindan yutulacaktir Gunes kutlesinin 38 ini kaybetmesine ragmen gunes daha fazla genislemeden once dunya gunese katilmis olacaktir Gunes hayatini milyarlarca yil surdurup birkac asama daha gecirdikten sonra sonunda uzun omurlu bir beyaz cuce olacaktir Neticede milyarlarca yil sonra gunes isigini kaybedip siyah cuce olacaktir Evrenin Nihai KaderiEvrenin olasi uzun vadeli evrim icin birkac rakip senaryo vardir Bunlardan bazilari kozmolojik sabit proton curume olasiligi ve doga yasalarinin otesinde Standart Model gibi sabit degerleri vardir Buyuk Donma 1014 milyar yil Olum isisi suresiz devam eden metrik genisleme sonunda evrendeki enerji yogunlugu 101000 yillik tahmini suresine kadar dusmeye devam edecektir Bu sureden sonra termodinamik denge noktasina varacak ve bundan sonra yapim mumkun olmayacaktir Bu olay sadece asiri uzun vadede gerceklesecektir Cunku ilk olarak tum maddeler kara delik icine cekilir Kara delikler Hawking isimasiyla oldukca yavas sekilde buharlasirlar Bu senaryodaki evren icin yildiz olusumu sona erdiginde 1014 yil sonra ya da daha sonra evrendeki yasam destegi de ortadan kalkacaktir Bazi buyuk birlesmis teorilerde proton curumesi en az 1034 yil yildizlar arasi gaz olarak kalir ve yildizlara ait kalintilarda lepton ve fotonlara cevrilecektir ornek olarak pozitron ve elektron Bazi pozitron ve electronlar yeniden birleserek fotonlara donusur Bu durumda evren yuksel entropi durumuna ve dusuk enerji salimina ulasmistir Evrensel olum isisi teorisi William Thomson in Lord Kelvin 1850 lerdeki fikirlerinden kaynaklanir William Thomson dogadaki menanik enerjide isi kaybi teorisinden cikarim yapmis ve tahmin etmistir Termodinamigin ilk iki yasasini somutlastirarak evrensel hale getirmistir Buyuk Citirti 100 milyar yil yeterince buyuk degerler icin evrenin karanlik enerji kapsami evrenin genisleme orani buyumeye limitsiz olarak devam ederse Kutlecekimsel zorunlu sistemler icin ornegin galaksi kumeleri galaksiler ve gunes sistemi paramparca ederler Neticede genisleme o kadar hizli olur ki elektromanyetik kuvvet atomlari ve molekulleri bir arada tutamaz Son olarak atomik cekirdekler bile paramparca olur ve evren bildigimiz kadariyla kutlecekimsel tekillik yuzunden sira disi bir bicimde son bulur Buyuk Sokulme 200 milyar yil Buyuk Citirti senaryonun tersi olan bu senaryo Evrenin metrik genislemesi bir noktada tersine donecek ve evren sicak ve yogun durumuna dogru geri gidecektir Buyuk cokus salinan evreni kasdetmemesine ragmen bu senaryo icin salinan evren elemente ihtiyac duyar Ornegin periyodik model Guncel gozlemler bu modelin pek dogru olmadigini soyler ve genislemenin devam edecegini hatta hizlanacagini dogrular Yarikararli Vakum Olayi Kozmoloji geleneksel olarak sabit ya da en azindan yari kararli evren oldugunu varsayar ama kuantum teorisindeki yanlis vakum olasiligi uzayin herhangi bir noktasinda evrenin kendiliginden daha dusuk seviyedeki enerji durumuna yani daha stabil duruma ya da gercek vakum cokebilecegini ima eder Gercek vakum ise disari dogru isik hiziyla genisler Kaynakca a b The in 2015 published the estimate of 13 799 0 021 billion years ago 68 confidence interval del Peloso E F 2005 The age of the Galactic thin disk from Th Eu nucleocosmochronology III Extended sample Astronomy and Astrophysics 440 3 1153 1159 arXiv astro ph 0506458 9 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bibcode 2005A amp A 440 1153D 19 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1051 0004 6361 20053307 a b Ryden B Introduction to Cosmology pg 196 Addison Wesley 2003 Staff 17 March 2014 BICEP2 2014 Results Release 28 Eylul 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 18 March 2014 Clavin Whitney 17 March 2014 NASA Technology Views Birth of the Universe 20 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde NASA Retrieved 17 March 2014 March 17 2014 Space Ripples Reveal Big Bang s Smoking Gun 14 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New York Times Retrieved March 17 2014 March 24 2014 Ripples From the Big Bang 9 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde New York Times Retrieved March 24 2014 a b Ade P A R BICEP2 Collaboration et al June 19 2014 Detection of B Mode Polarization at Degree Angular Scales by BICEP2 4 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF 29 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Physical Review Letters112 241101 arXiv 1403 3985 28 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bibcode 2014PhRvL 112x1101A 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 30 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 June 19 2014 Astronomers Hedge on Big Bang Detection Claim 22 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde New York Times Retrieved June 20 2014 Amos Jonathan June 19 2014 Cosmic inflation Confidence lowered for Big Bang signal 21 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC News Retrieved June 20 2014 BICEP2 Keck Planck Collaborations 2015 A Joint Analysis of BICEP2 Keck Array and Planck Data Physical Review Lettesr 114 10 101301 arXiv 1502 00612 6 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bibcode 2015PhRvL 114j1301B 26 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 PhysRevLett 114 101301 Clavin Whitney 30 January 2015 Gravitational Waves from Early Universe Remain Elusive 8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde NASA Retrieved 30 January 2015 30 January 2015 Speck of Interstellar Dust Obscures Glimpse of Big Bang 12 Subat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde New York Times Retrieved 31 January 2015 Gravitational waves from early universe remain elusive 5 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Science Daily 31 January 2015 Retrieved 3 February 2015 28 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 13 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 Hinshaw G et al 2009 Five Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe WMAP Observations Data Processing Sky Maps and Basic Results 10 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Astrophysical Journal Supplement 180 2 225 245 arXiv 0803 0732 6 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mukhanov V Physical foundations of Cosmology pg 120 Cambridge 2005 Amos Jonathan 2012 11 13 Quasars illustrate dark energy s roller coaster ride 30 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC News Retrieved 13 November 2012 Wall Mike December 12 2012 Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen 4 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde October 2014 The Habitable Epoch of the Early Universe 6 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde 13 04 337 339 arXiv 1312 0613 21 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2021 Bibcode 2014IJAsB 13 337L 12 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1017 S1473550414000196 Retrieved15 December 2014 Ferreting Out The First Stars physorg com 12 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2016 22 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 New Scientist 14 July 2007 29 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 a b Scientists confirm most distant galaxy ever 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2016 16 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 Eduardo F del Peloso a1a Licio da Silva a1 Gustavo F Porto de Mello and Lilia I Arany Prado 2005 The age of the Galactic thin disk from Th Eu nucleocosmochronology extended sample Proceedings of the International Astronomical Union 2005 1 485 486 Cambridge University Press Planck Collaboration 2015 Planck 2015 results XIII Cosmological parameters See Table 4 on page 31 of PDF arXiv 1502 01589 16 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b K P Schroder Robert Connon Smith 2008 Distant future of the Sun and Earth revisited 386 1 155 163 arXiv 0801 4031 17 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2016 Bibcode 2008MNRAS 386 155S 27 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1111 j 1365 2966 2008 13022 x J Laskar 1994 Large scale chaos in the solar system Astronomy and Astrophysics 287 L9 L12 Bibcode 1994A amp A 287L 9L 18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde p 320 321 Introduction to Cataclysmic Variables CVs 6 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde NASA Goddard Space Center 2006 Retrieved 2006 12 29 Palmer Jason 22 February 2008 Hope dims that Earth will survive Sun s death 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde New Scientist G Fontaine P Brassard P Bergeron 2001 The Potential of White Dwarf Cosmochronology Publications of the Astronomical Society of the Pacific 113 782 409 435 Bibcode 2001PASP 113 409F 25 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1086 319535 Retrieved 2008 05 11 a b A dying universe the long term fate and evolution of astrophysical objects Fred C Adams and Gregory Laughlin Reviews of Modern Physics 69 2 April 1997 pp 337 372 Bibcode 1997RvMP 69 337A 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 RevModPhys 69 337 Thomson William 1851 On the Dynamical Theory of Heat with numerical results deduced from Mr Joule s equivalent of a Thermal Unit and M Regnault s Observations on Steam Excerpts 1 14 amp 99 100 Transactions of the Royal Society of Edinburgh March 1851 and Philosophical Magazine IV 1852 from Mathematical and Physical Papers vol i art XLVIII pp 174 M S Turner F Wilczek 1982 Is our vacuum metastable 13 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Nature 298 5875 633 634 Bibcode 1982Natur 298 633T 8 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1038 298633a0 Retrieved2015 10 31 Coleman Sidney De Luccia Frank 1980 06 15 Gravitational effects on and of vacuum decay 27 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF Physical Review D D21 12 3305 3315 Bibcode 1980PhRvD 21 3305C 1 Subat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 PhysRevD 21 3305 M Stone 1976 Lifetime and decay of excited vacuum states Phys Rev D 14 12 3568 3573 Bibcode 1976PhRvD 14 3568S 9 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 PhysRevD 14 3568 P H Frampton 1976 Vacuum Instability and Higgs Scalar Mass Phys Rev Lett 37 21 1378 1380 Bibcode 1976PhRvL 37 1378F 25 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 PhysRevLett 37 1378 P H Frampton 1977 Consequences of Vacuum Instability in Quantum Field Theory Phys Rev D15 10 2922 28 Bibcode 1977PhRvD 15 2922F 3 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde doi 10 1103 PhysRevD 15 2922 Dis baglantilarPBS Online 2000 From the Big Bang to the End of the Universe The Mysteries of Deep Space Timeline2 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved March 24 2005 1997 Retrieved March 24 2005 Space Telescope Science Institute Office of Public Outreach 2005 Home of the Hubble Space Telescope15 Mayis 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved March 24 2005 Fermilab graphics1 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde see Energy time line from the Big Bang to the present and History of the Universe Poster Exploring Time21 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde from to the lifespan of the universe Astronomers first detailed hint of what was going on less than a trillionth of a second after time began12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde