Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dönme ya da dönüş; bir merkeze bağlı olarak dairesel hareket yapan cisimlerin hareketine denir. Üç boyutlu cisimler her zaman hayali bir dönüş eksen çizgisi etrafında döner. Eğer bu eksen cismin gövdesinden ve kütle merkezinden geçerse, cismin kendi etrafında döndüğü söylenir. Bir dış noktaya göre merkez seçilirse (örneğin; Dünya ve Güneş) bu harekete dönüş veya orbital dönüş denir ve genellikle yerçekimi tarafından oluşturulur.
Matematik
Matematiksel olarak; dönüş bir esnemez,sert cisim hareketidir ve ötelenmeden farklı olarak sabit bir noktası vardır. Bu tanım tüm iki ve üç boyutlu cisimlerin dönüşleri için geçerlidir (uzayda ve düzlemde).
Tüm sert,esnemez cisim hareketleri dönüş ve ötelenme veya bu iki etkenin birleşmesiyle oluşur.
Dönüş; kademeli bir radyal oryantasyon hareketidir ve bir noktaya bağlıdır. Bu nokta hareketin ekseni üzerindedir. Eksen, cismin hareket düzlemine 90° açıdadır. Eğer eksen cismin merkezinde değil ve bir dış noktadaysa, cisim orbital bir eksen üzerinde hareket eder. Temel olarak yörüngesel dönme ve dönüş arasında herhangi bir fark yoktur. Tek ayrım sağlayan konu, dönüş ekseninin cismin içinden veya cismin dışındaki bir sabit noktada olmasıdır. Bu ayrım hem sert,esnemez cisimler hem de esneyebilir cisimler için geçerlidir.
Eğer bir eksen üzerindeki dönüşe aynı eksen üzerinde başka bir dönüş uygulanırsa üçüncü bir dönüş ortaya çıkar. Bir dönüşün tersi de bir dönüş hareketidir. Bu sebeple, bir eksen üzerindeki dönüşler bir grup oluşturur. Bazen bir eksen üzerindeki dönüşe başka bir dönüş etki ettiğinde sonuç bir dönüşten ziyade bir öteleme hareketide oluşturabilir.X,Y ve Z eksenleri üzerindeki dönüşler esas (ana) dönüşlerdir. Bir eksende bir dönüş başlatılması öncelikle X ekseninin dönüş yapması gerekir. Daha sonra bu dönüşü Y eksenindeki dönme hareketi ve Z eksenindeki dönme hareketleri takip eder. Bu tanımla uzaydaki herhangi bir dönüş hareketi esas dönme eksenleriyle açıklanabilir. Uçak dinamiğinde esas dönüşler: merkezi dönüş, kanat merkezi dönüş ve gövde merkezi dönüşü olarak bilinir. Bu terminolojiler bilgisayar grafiklendirmesinde de kullanılır.
Astronomi
Dönüş hareketi astronomide de çok sık görülen bir durumdur. Yıldızlar, gezegenler ve benzer şekil ve yapılı gök cisimleri kendi etraflarında dönüş hareketi yaparlar. Güneş sistemindeki gezegenlerin dönüş oranı ilk olarak görsel takip cihazlarıyla ölçülmüştür. Stellar dönüşü; Doppler değişimi üzerinden aktif yüzey etkenleri kullanılarak takip edilip hesaplanmıştır.
Bu dönüş hareketleri bir merkezi ivlemelenme ürünler ve bu ivme Dünya’ya göre dünyanın ekvator bölgesindeki yer çekim kuvvetini karşılar. Bu sonuçlardan biri ekvatora yakın cisimlerin daha hafif tartılmalarıdır. Bir diğer sonuç ise dünyanın kuzey ve güney kısımlarından içeriye doğru basık olmasıdır. Bir başka sonuç ise gezegenlerin dönüş hareketleri yüzünden yalpalanım oluşmasıdır. Bir jiroskopta olduğu gibi genel etki gezegenin dönüş ekseni üzerindeki hareketin yalpalanmasıdır. Şu an için Dünyanın merkezi ve dönüş ekseni arası 23.44° dir ancak bu açı bin yıllar içerisinde yavaş bir şekilde değişmektedir.
Dönüş ve dolanım
Dolanım genellikle dönüşle eş anlamda kullanır ancak özellikle astronomi ve yan dallarında sadece algıda ve anlamada kolaylık sağlanması için orbital dolanım olarak kullanılır. Genel tanımda ise dolanım; bir cismin başka bir cismin etrafında dönmesine denir. Dönüş ise bir cismin kendi eksen çizgisi etrafında dönmesine denir. Uydular kendi gezegenleri etrafında, gezegenlerde kendi yıldızları etrafında dolanım yaparlar (örneğin dünya ve güneş) yıldızlarda bulundukları galaksilerde dolanım yaparlar. Galaksilerin hareket bileşenleri karışıktır ancak genellikle bir dönüş bileşeni barındırır.
Tersin (geri) dönüş
Güneş sistemimizdeki çoğu gezegen (Dünya dahil) güneşi orbitleyerek dönüş hareketi yaparlar. Venüs ve Uranüs bu gezegenlerin dışındadır. Uranüs neredeyse kendi köşe merkezine göre dönüş hareketi yapmaktadır. Günümüzde Uranüs’ün bu dönüşü basit bir orbit dönüşü iken büyük bir patlama ile yörüngeden dışa savruldu ve kendi merkezi ekseni etrafında dönmeye başladı. Venüs’ün ise yavaşça geriye doğru dönüş yaptığı düşünülmektedir. Cüce gezegen Pluto (eskiden gezegen kabul edilen) ise tüm teorilere aykırıdır.
Fizik
Dönüşün sürati açısal frekans (rad/s) veya frekans (dönme/dakika) veya periyot (saniye,gün) ile bulunur. Açısal frekansın değişim miktarına açısal ivmelenme denir (rad/s²). Bu değişim tork yüzünden meydana gelir. Dönüşteki bir değişimin ve torkun arasındaki oran ise eylemsizlikle bulunur. Açısal hız vektörü bir dönüş eksenine bağlıdır aynı şekilde torkta bir eksensel vektördür. Matematiksel olarak bir eksen etrafındaki dönüş hareketinin fiziği eksen-açı gösterimi ile uygulanır. Sağ el kuralına göre, gözlemciye ters olan yön saat yönünde dönüşe ve gözlemciye göre olan eksen ise saat yönünün tersinde dönüş demektir tıpkı bir vida gibi.
Euler dönüşü
Euler dönüşü, dönüş tanımına yeni bir perspektiften bakar. Bu dönüş üç temel dönüş biriminin değiştirilmesi ile oluşturulur. Birimlerden (Euler açıları) birisi değiştirilip diğerleri sabit tutulur. Euler dönüşleri hiçbir zaman tek bir dış eksene göre veya merkezden geçen dönme eksenlerine göre yazılmaz ancak bunların birleşimi tarzında yazılabilir. Euler dönüşleri birden çok eksen dönüşler sistemlerinin birleşmesinden meydana gelir: bunlar ilki ilk açıdır ve z eksenine bağlıdır. Bu dönüşlere devinim, nütasyon ve esas dönüş denir.
Uçuş dinamiği
Uçuş dinamiğinde, Euler açıları merkez, dönüş ve kanat açıları olarak tanımlanır. Dönüş tanımı ise havacılıkta yukarı eğilim anlamında kullanılır yani uçağın burun kısmının kalkıştan sonra yukarı doğru çıkmasıdır. Esas dönüş birimleri ile birçok fiziksel sistem oluşturulabilir bunlara örnek olarak joystick ve yalpa çemberleri verilebilir. Çok basit ancak bir o kadar da kolay yön verme sağlar. Ancak bu dönüş birimlerinin elverişsiz yanı hesaplamalardan kullanımlarının çok zor olmasıdır. Karışık eksen dönüşlerinde yalpa çember kilitlenmeleri sonucu açılar ait oldukları eksenlerden hesaplanamazlar.
Eğlence parkları
Eğlence parklarındaki çoğu makinede dönüş kullanılmaktadır. Dönme dolap bir merkezi eksen etrafında sabitlenmiştir ve dönüş yapar. Her gondol için paralel bir eksen vardır ve yerçekiminden etkilenirler. Bu sebeple her gondol için herhangi bir anda dönüşten ziyade öteleme olmaktadır. Öteleme vektörünün uç kısmı bir çember oluşturur. Bir atlıkarınca dikey eksen üzerine sabitlenmiştir. Birçok makine çeşitli dönüş eksenlerinin birleşiminden yararlanmaktadır. Uçan salıncaklarda dikey eksen mekanik olarak elde edilmiştir bunun yanında oluşan yatay dönüş ekseni merkezkaç kuvvetinden oluşmaktadır. Çoğu roller-coasterda ise yatay eksen dönüşü kullanılır ve insanların savrulmamaları eylemsizliklerinden kaynaklanır.
Spor
Dönüş kelimesi sporda genellikle spin(çevirme) olarak tanımlanır. Üst dönme ve geri dönme tenisteki dönme etkenleridir. Bilardo ve türlerinde de dönme hareketlerinden faydalanılır. Curving, kriket ve masa tenisi sporları dönme hareketinden faydalanarak topa veya cisimlere yön verilen sporlarıdır.
Kaynakça
- ^ "An Oasis, or a Secret Lair?". ESO Picture of the Week. 16 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ekim 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Donme ya da donus bir merkeze bagli olarak dairesel hareket yapan cisimlerin hareketine denir Uc boyutlu cisimler her zaman hayali bir donus eksen cizgisi etrafinda doner Eger bu eksen cismin govdesinden ve kutle merkezinden gecerse cismin kendi etrafinda dondugu soylenir Bir dis noktaya gore merkez secilirse ornegin Dunya ve Gunes bu harekete donus veya orbital donus denir ve genellikle yercekimi tarafindan olusturulur Bir kurenin eksendeki donusuMatematikMatematiksel olarak donus bir esnemez sert cisim hareketidir ve otelenmeden farkli olarak sabit bir noktasi vardir Bu tanim tum iki ve uc boyutlu cisimlerin donusleri icin gecerlidir uzayda ve duzlemde Tum sert esnemez cisim hareketleri donus ve otelenme veya bu iki etkenin birlesmesiyle olusur Bir cismin belirli eksen etrafinda donusu Donus kademeli bir radyal oryantasyon hareketidir ve bir noktaya baglidir Bu nokta hareketin ekseni uzerindedir Eksen cismin hareket duzlemine 90 acidadir Eger eksen cismin merkezinde degil ve bir dis noktadaysa cisim orbital bir eksen uzerinde hareket eder Temel olarak yorungesel donme ve donus arasinda herhangi bir fark yoktur Tek ayrim saglayan konu donus ekseninin cismin icinden veya cismin disindaki bir sabit noktada olmasidir Bu ayrim hem sert esnemez cisimler hem de esneyebilir cisimler icin gecerlidir Donus eksenleri ve cisimler arasindaki baginti Eger bir eksen uzerindeki donuse ayni eksen uzerinde baska bir donus uygulanirsa ucuncu bir donus ortaya cikar Bir donusun tersi de bir donus hareketidir Bu sebeple bir eksen uzerindeki donusler bir grup olusturur Bazen bir eksen uzerindeki donuse baska bir donus etki ettiginde sonuc bir donusten ziyade bir oteleme hareketide olusturabilir X Y ve Z eksenleri uzerindeki donusler esas ana donuslerdir Bir eksende bir donus baslatilmasi oncelikle X ekseninin donus yapmasi gerekir Daha sonra bu donusu Y eksenindeki donme hareketi ve Z eksenindeki donme hareketleri takip eder Bu tanimla uzaydaki herhangi bir donus hareketi esas donme eksenleriyle aciklanabilir Ucak dinamiginde esas donusler merkezi donus kanat merkezi donus ve govde merkezi donusu olarak bilinir Bu terminolojiler bilgisayar grafiklendirmesinde de kullanilir AstronomiDonus hareketi astronomide de cok sik gorulen bir durumdur Yildizlar gezegenler ve benzer sekil ve yapili gok cisimleri kendi etraflarinda donus hareketi yaparlar Gunes sistemindeki gezegenlerin donus orani ilk olarak gorsel takip cihazlariyla olculmustur Stellar donusu Doppler degisimi uzerinden aktif yuzey etkenleri kullanilarak takip edilip hesaplanmistir dolayi olusan Bu donus hareketleri bir merkezi ivlemelenme urunler ve bu ivme Dunya ya gore dunyanin ekvator bolgesindeki yer cekim kuvvetini karsilar Bu sonuclardan biri ekvatora yakin cisimlerin daha hafif tartilmalaridir Bir diger sonuc ise dunyanin kuzey ve guney kisimlarindan iceriye dogru basik olmasidir Bir baska sonuc ise gezegenlerin donus hareketleri yuzunden yalpalanim olusmasidir Bir jiroskopta oldugu gibi genel etki gezegenin donus ekseni uzerindeki hareketin yalpalanmasidir Su an icin Dunyanin merkezi ve donus ekseni arasi 23 44 dir ancak bu aci bin yillar icerisinde yavas bir sekilde degismektedir Donus ve dolanimDolanim genellikle donusle es anlamda kullanir ancak ozellikle astronomi ve yan dallarinda sadece algida ve anlamada kolaylik saglanmasi icin orbital dolanim olarak kullanilir Genel tanimda ise dolanim bir cismin baska bir cismin etrafinda donmesine denir Donus ise bir cismin kendi eksen cizgisi etrafinda donmesine denir Uydular kendi gezegenleri etrafinda gezegenlerde kendi yildizlari etrafinda dolanim yaparlar ornegin dunya ve gunes yildizlarda bulunduklari galaksilerde dolanim yaparlar Galaksilerin hareket bilesenleri karisiktir ancak genellikle bir donus bileseni barindirir Tersin geri donusGunes sistemimizdeki cogu gezegen Dunya dahil gunesi orbitleyerek donus hareketi yaparlar Venus ve Uranus bu gezegenlerin disindadir Uranus neredeyse kendi kose merkezine gore donus hareketi yapmaktadir Gunumuzde Uranus un bu donusu basit bir orbit donusu iken buyuk bir patlama ile yorungeden disa savruldu ve kendi merkezi ekseni etrafinda donmeye basladi Venus un ise yavasca geriye dogru donus yaptigi dusunulmektedir Cuce gezegen Pluto eskiden gezegen kabul edilen ise tum teorilere aykiridir FizikDonusun surati acisal frekans rad s veya frekans donme dakika veya periyot saniye gun ile bulunur Acisal frekansin degisim miktarina acisal ivmelenme denir rad s Bu degisim tork yuzunden meydana gelir Donusteki bir degisimin ve torkun arasindaki oran ise eylemsizlikle bulunur Acisal hiz vektoru bir donus eksenine baglidir ayni sekilde torkta bir eksensel vektordur Matematiksel olarak bir eksen etrafindaki donus hareketinin fizigi eksen aci gosterimi ile uygulanir Sag el kuralina gore gozlemciye ters olan yon saat yonunde donuse ve gozlemciye gore olan eksen ise saat yonunun tersinde donus demektir tipki bir vida gibi Euler donusuEuler donusu donus tanimina yeni bir perspektiften bakar Bu donus uc temel donus biriminin degistirilmesi ile olusturulur Birimlerden Euler acilari birisi degistirilip digerleri sabit tutulur Euler donusleri hicbir zaman tek bir dis eksene gore veya merkezden gecen donme eksenlerine gore yazilmaz ancak bunlarin birlesimi tarzinda yazilabilir Euler donusleri birden cok eksen donusler sistemlerinin birlesmesinden meydana gelir bunlar ilki ilk acidir ve z eksenine baglidir Bu donuslere devinim nutasyon ve esas donus denir Dunya uzerindeki Euler donusleri Ucus dinamigiUcus dinamiginde Euler acilari merkez donus ve kanat acilari olarak tanimlanir Donus tanimi ise havacilikta yukari egilim anlaminda kullanilir yani ucagin burun kisminin kalkistan sonra yukari dogru cikmasidir Esas donus birimleri ile bircok fiziksel sistem olusturulabilir bunlara ornek olarak joystick ve yalpa cemberleri verilebilir Cok basit ancak bir o kadar da kolay yon verme saglar Ancak bu donus birimlerinin elverissiz yani hesaplamalardan kullanimlarinin cok zor olmasidir Karisik eksen donuslerinde yalpa cember kilitlenmeleri sonucu acilar ait olduklari eksenlerden hesaplanamazlar Donusun uzaydaki temel kurallariEglence parklariEglence parklarindaki cogu makinede donus kullanilmaktadir Donme dolap bir merkezi eksen etrafinda sabitlenmistir ve donus yapar Her gondol icin paralel bir eksen vardir ve yercekiminden etkilenirler Bu sebeple her gondol icin herhangi bir anda donusten ziyade oteleme olmaktadir Oteleme vektorunun uc kismi bir cember olusturur Bir atlikarinca dikey eksen uzerine sabitlenmistir Bircok makine cesitli donus eksenlerinin birlesiminden yararlanmaktadir Ucan salincaklarda dikey eksen mekanik olarak elde edilmistir bunun yaninda olusan yatay donus ekseni merkezkac kuvvetinden olusmaktadir Cogu roller coasterda ise yatay eksen donusu kullanilir ve insanlarin savrulmamalari eylemsizliklerinden kaynaklanir SporDonus kelimesi sporda genellikle spin cevirme olarak tanimlanir Ust donme ve geri donme tenisteki donme etkenleridir Bilardo ve turlerinde de donme hareketlerinden faydalanilir Curving kriket ve masa tenisi sporlari donme hareketinden faydalanarak topa veya cisimlere yon verilen sporlaridir Kaynakca An Oasis or a Secret Lair ESO Picture of the Week 16 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ekim 2013