Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akciğerli balıklar (Dipnoi), Sarcopterygii sınıfından solungaç solunumu yapmakla beraber ihtiyaç duyulduğunda hava solunumu da yapabilen tatlı sularda yaşayan balıklar takımı.
| Akciğerli balıklar | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||
| |||||||||
| Alt gruplar | |||||||||
| | |||||||||
Açıklama
Vücutları uzunca yapılı ve yuvarlakçadır. Sırt ve anal yüzgeçleri bulunmaz. Göğüs ve karın yüzgeçleri zeminde sürünmeye yarayacak biçimdedir. Bazılarının vücudu büyük yuvarlak pullarla örtülüdür. Pulsuz gözükenlerinde de deri altında küçük yuvarlak pullar mevcuttur. İskeletleri yeşil renkli olup, kısmen kıkırdak, kısmen kemiklidir. İki metre boyunda ve 15 kilogramdan ağır olanları vardır.
Akciğerli balıkların burun delikleri ağız boşluğuna açılır. Solungaçlarından başka, kısa bir tüple yemek borusunun alt bölgesine bağlı bir veya iki adet akciğerleri vardır. Bunlar gerçek akciğer değildir. Etrafları bol miktarda kılcal damarlarla örülmüş hava keseleridir. İstenildiği zaman akciğer görevi yaparlar. Yaşadıkları çevrenin suyu kuruduğu zaman balçığa gömülerek sayesinde kurak mevsimi atlatırlar. Hem solungaç, hem de akciğer solunumu yaptıklarından çift solunumlu anlamına gelen Dipnoi ismiyle de anılırlar.
Çoğunun nesli tükenmiş olmasına rağmen; bugün Avustralya, Güney Amerika ile Güney ve Batı Afrika'nın tatlı sularında yaşayan akciğerli balıklar vardır. Gündüzleri çoğunlukla su diplerinde göğüs ve karın yüzgeçlerine dayanarak dinlenir veya yavaş yavaş sürünerek yer değiştirirler. Balık, kurbağa ve sümüklü böcek gibi su hayvanlarını avlayarak beslenirler. Zaman zaman su yüzeyine çıkarak hava solumak suretiyle oksijen ikmali yaparlar. Akciğerlerini hava ile doldururken, geceleri çok uzaktan duyulan horultulu sesler çıkarırlar. Kendilerine yaklaşılınca yılan gibi tıslar ve ısırırlar.
Kurak mevsimlerde sular çekilmeye başlayınca, akciğerli balıkların her biri kendine balçık içinde bir tünel kazarak içine yerleşir. Tünelin üzerinde havanın girişine yarayan gözenekli bir kapak bulunur. Balık, çamurdan koza içinde mukuslu bir sıvı ifraz eder. Bunun sayesinde derisinin kuruması önlenmiş olur. Balık, kozasında derin bir uykuya dalar. Vücut fonksiyonlarını da yavaşlatır. Akciğerli balıklar gerekli oksijeni yuvanın üstündeki delikten almaya devam ederler. Yaz uykusu süresince gerekli enerji için kendi kas dokularının bir kısmını eriterek harcarlar. Bu suretle yağmurların tekrar başlayıp, akarsuların canlanmasına kadar hayatlarını sürdürürler. Kas dokusunun besin olarak harcanması sonucu bir mevsim içinde 3 santimlik bir boy kaybı olur. Bazen uzun süren kuraklık dönemlerinde vücutlarının yarısını eritirler. Afrika akciğer balıklarının, çamur kozalarında dört yıldan fazla yaşadığı tespit edilmiştir.
Dişiler yumurtlamak için su dibinde bazen bir metreden daha derin delikler açarlar. Yumurtalarını buraya bırakırlar. Erkekleri yumurtalara bekçilik yapar ve onları yüzgeçleriyle yelpazeleyerek su akımı meydana getirmek suretiyle havalandırırlar. Yumurtalar 10 gün içinde açılarak yavrular çıkar.
Yerliler bu balığı avlayıp yerler. Bilhassa yaz uykusunda iken kozalarını bularak onları rahatça yakalarlar. Bazen de toprağı kenarlardan oyarak kozayı toprak tabakayla beraber uzaklara naklederler. Koza içinde uyuyan balık bunun farkına varmaz.
Evrim
Yaklaşık 420 milyon yıl önce, Devonian döneminde, iki ayaklı balıkların ve kuaternivorların son ortak atasıiki ayrı evrimsel soy hattına ayrılmış, mevcut latakantların atası Sarcopterygians'ın atasından biraz daha önce ayrılmıştır. Youngolepis ve Diabolepis, 419-417 milyon yaşında, Erken Devoniyen'de (Lochkovian), şu anda bilinen en eski çift kabuklu balıklardır ve göstermektedir, çift nefesli balıkların evrimlerinin çok erken dönemlerinde sert kabuklu avları (durofaji) içeren bir diyete uyum sağladıklarını göstermektedir.
En eski iki ayaklı balıklardan biri olan Dipterus, modern Avustralya iki ayaklı balıklarınkine benzer yaprak şeklinde göğüs ve pelvik yüzgeçlere sahipti ve ilk formların da bugün yaşayan türlerinkine benzer işlevsel akciğerlere sahip olduğunu varsaymak mantıklı görünüyor.
En eski çift kabuklu balıklar denizeldi. Karbonifer sonrası çift kabuklu balıkların neredeyse tamamı tatlı su ortamlarında yaşar. Muhtemelen çift nefesli balıkların denizden tatlı su habitatlarına en az iki geçişi olmuştur. Yaşayan tüm iki ayaklı balıkların son ortak atası muhtemelen geç Karboniferdönemde, yaklaşık 300 milyon yıl önce yaşamıştır ve corona grubunun en eski üyeleri Permiyendönemden bilinmektedir.
Sınıflandırma
- Takım:
- Neoceratodontidae
- Neoceratodus forsteri ()
- Neoceratodontidae
- Takım:
- Lepidosirenidae
- Lepidosiren paradoxa ()
- Protopteridae
- Protopterus ()
- Protopterus aethiopicus ()
- Protopterus aethiopicus aethiopicus ()
- Protopterus aethiopicus congicus ()
- Protopterus aethiopicus mesmaekersi
- Protopterus amphibius ()
- Protopterus annectens ()
- Protopterus annectens annectens
- Protopterus annectens brieni
- Protopterus dolloi ()
- Protopterus aethiopicus ()
- Protopterus ()
- Lepidosirenidae
Kaynakça
- ^ "PBDB". paleobiodb.org. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2021.
- ^ "ITIS". Erişim tarihi: 6 Haziran 2022.
- ^ a b c d e f . web.archive.org. 27 Eylül 2007. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ . www.thoughtco.com. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ . www.newscientist.com. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ . www.ncbi.nlm.nih.gov. 6 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ . www.britannica.com. 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ . www.thoughtco.com. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
- ^ "Evolutionary history of lungfishes with a new phylogeny of post-Devonian genera". www.sciencedirect.com. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2023.
Dış bağlantılar
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Akcigerli baliklar Dipnoi Sarcopterygii sinifindan solungac solunumu yapmakla beraber ihtiyac duyuldugunda hava solunumu da yapabilen tatli sularda yasayan baliklar takimi Akcigerli baliklar Yasadigi donem araligi 419 2 0 myo Devoniyen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataUst sinif SarcopterygiiSinif Dipnoi Muller 1844Alt gruplarAciklamaVucutlari uzunca yapili ve yuvarlakcadir Sirt ve anal yuzgecleri bulunmaz Gogus ve karin yuzgecleri zeminde surunmeye yarayacak bicimdedir Bazilarinin vucudu buyuk yuvarlak pullarla ortuludur Pulsuz gozukenlerinde de deri altinda kucuk yuvarlak pullar mevcuttur Iskeletleri yesil renkli olup kismen kikirdak kismen kemiklidir Iki metre boyunda ve 15 kilogramdan agir olanlari vardir Akcigerli baliklarin burun delikleri agiz bosluguna acilir Solungaclarindan baska kisa bir tuple yemek borusunun alt bolgesine bagli bir veya iki adet akcigerleri vardir Bunlar gercek akciger degildir Etraflari bol miktarda kilcal damarlarla orulmus hava keseleridir Istenildigi zaman akciger gorevi yaparlar Yasadiklari cevrenin suyu kurudugu zaman balciga gomulerek sayesinde kurak mevsimi atlatirlar Hem solungac hem de akciger solunumu yaptiklarindan cift solunumlu anlamina gelen Dipnoi ismiyle de anilirlar Cogunun nesli tukenmis olmasina ragmen bugun Avustralya Guney Amerika ile Guney ve Bati Afrika nin tatli sularinda yasayan akcigerli baliklar vardir Gunduzleri cogunlukla su diplerinde gogus ve karin yuzgeclerine dayanarak dinlenir veya yavas yavas surunerek yer degistirirler Balik kurbaga ve sumuklu bocek gibi su hayvanlarini avlayarak beslenirler Zaman zaman su yuzeyine cikarak hava solumak suretiyle oksijen ikmali yaparlar Akcigerlerini hava ile doldururken geceleri cok uzaktan duyulan horultulu sesler cikarirlar Kendilerine yaklasilinca yilan gibi tislar ve isirirlar Kurak mevsimlerde sular cekilmeye baslayinca akcigerli baliklarin her biri kendine balcik icinde bir tunel kazarak icine yerlesir Tunelin uzerinde havanin girisine yarayan gozenekli bir kapak bulunur Balik camurdan koza icinde mukuslu bir sivi ifraz eder Bunun sayesinde derisinin kurumasi onlenmis olur Balik kozasinda derin bir uykuya dalar Vucut fonksiyonlarini da yavaslatir Akcigerli baliklar gerekli oksijeni yuvanin ustundeki delikten almaya devam ederler Yaz uykusu suresince gerekli enerji icin kendi kas dokularinin bir kismini eriterek harcarlar Bu suretle yagmurlarin tekrar baslayip akarsularin canlanmasina kadar hayatlarini surdururler Kas dokusunun besin olarak harcanmasi sonucu bir mevsim icinde 3 santimlik bir boy kaybi olur Bazen uzun suren kuraklik donemlerinde vucutlarinin yarisini eritirler Afrika akciger baliklarinin camur kozalarinda dort yildan fazla yasadigi tespit edilmistir Disiler yumurtlamak icin su dibinde bazen bir metreden daha derin delikler acarlar Yumurtalarini buraya birakirlar Erkekleri yumurtalara bekcilik yapar ve onlari yuzgecleriyle yelpazeleyerek su akimi meydana getirmek suretiyle havalandirirlar Yumurtalar 10 gun icinde acilarak yavrular cikar Yerliler bu baligi avlayip yerler Bilhassa yaz uykusunda iken kozalarini bularak onlari rahatca yakalarlar Bazen de topragi kenarlardan oyarak kozayi toprak tabakayla beraber uzaklara naklederler Koza icinde uyuyan balik bunun farkina varmaz EvrimYaklasik 420 milyon yil once Devonian doneminde iki ayakli baliklarin ve kuaternivorlarin son ortak atasiiki ayri evrimsel soy hattina ayrilmis mevcut latakantlarin atasi Sarcopterygians in atasindan biraz daha once ayrilmistir Youngolepis ve Diabolepis 419 417 milyon yasinda Erken Devoniyen de Lochkovian su anda bilinen en eski cift kabuklu baliklardir ve gostermektedir cift nefesli baliklarin evrimlerinin cok erken donemlerinde sert kabuklu avlari durofaji iceren bir diyete uyum sagladiklarini gostermektedir En eski iki ayakli baliklardan biri olan Dipterus modern Avustralya iki ayakli baliklarinkine benzer yaprak seklinde gogus ve pelvik yuzgeclere sahipti ve ilk formlarin da bugun yasayan turlerinkine benzer islevsel akcigerlere sahip oldugunu varsaymak mantikli gorunuyor En eski cift kabuklu baliklar denizeldi Karbonifer sonrasi cift kabuklu baliklarin neredeyse tamami tatli su ortamlarinda yasar Muhtemelen cift nefesli baliklarin denizden tatli su habitatlarina en az iki gecisi olmustur Yasayan tum iki ayakli baliklarin son ortak atasi muhtemelen gec Karboniferdonemde yaklasik 300 milyon yil once yasamistir ve corona grubunun en eski uyeleri Permiyendonemden bilinmektedir SiniflandirmaTakim Neoceratodontidae Neoceratodus forsteri Takim Lepidosirenidae Lepidosiren paradoxa Protopteridae Protopterus Protopterus aethiopicus Protopterus aethiopicus aethiopicus Protopterus aethiopicus congicus Protopterus aethiopicus mesmaekersi Protopterus amphibius Protopterus annectens Protopterus annectens annectens Protopterus annectens brieni Protopterus dolloi Kaynakca PBDB paleobiodb org 18 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2021 ITIS Erisim tarihi 6 Haziran 2022 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link a b c d e f web archive org 27 Eylul 2007 27 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2021 www thoughtco com 14 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 www newscientist com 18 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 www ncbi nlm nih gov 6 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 www britannica com 24 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 www thoughtco com 14 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2023 Evolutionary history of lungfishes with a new phylogeny of post Devonian genera www sciencedirect com 30 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2023 Dis baglantilar Ingilizce