Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Râzî (Farsça: رازی) ya da tam adıyla Ebû Bekr Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî (865, Rey - 925, Rey), Fars simyacı, hekim ve filozof. Gençlik yıllarında edebiyat ve musikî ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır. Râzî doğduğu şehir olan Rey'de felsefe, matematik, doğa bilimleri ve astronomi eğitimi aldıktan sonra Bağdat ve başka İslam şehirlerinde öğrenimini tamamladı. Daha sonrasında da tıp öğrenimi gördü. Rey ve Bağdat hastanelerinde başhekim olarak çalışan Râzî'nin eserlerinin hemen hemen hepsi Latinceye çevrilmiştir. Tıp alanında yazdığı adlı ansiklopedi 17. yüzyıla kadar alanında en önemli başvuru kaynağı olmuştur. Râzî'nin tıp bilimine yaptığı en önemli katkılardan biri de ilk defa kimyayı tıbbın hizmetine sunmuş olmasıdır.
Râzî | |
|---|---|
 Râzî'nin temsilî bir portresi. | |
| Doğum | Ebû Bekr Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî 865 Rey |
| Ölüm | 925 (59-60 yaşlarında) Rey |
| İkamet | Rey |
| Milliyet | Fars |
| Meslek | Simyacı, Kimyager, Hekim ve Filozof |
Hayatı
Razî eczacılık, simya, müzik ve felsefe dallarında son derece önemli katkılar yapmıştır. Farklı alanlarla alakalı yaklaşık 200 kitap ve makalesi vardır.Pediatri'nin babası olarak bilinir. Ayrıca göz bilimleri konusunda da otorite kabul edilmiştir. Alkol ve gazyağını bulan ve çiçek hastalığını kızamıktan farklı olduğunu ilk keşfeden kişidir. İngiliz oryantalist 'a göre tüm zamanların en yetkin bilim insanlarından biridir. Daha çok tıp-eczacılık alanındaki başarısıyla tanınmıştır. İS 750 yılından sonra Türk ve Pers kültürlerinin katılmasıyla kozmopolit bir hal alan İslam medeniyeti her alanda ilerleme kaydetmeye başlamıştır. Bu dönemde birçok İslam şehrinde büyük kütüphaneler kurulmuştur. Bunlar aynı zamanda araştırma merkezleriydi.
Kişiliği ve başarıları
Antik Çağ'a ait birçok kitabın çevirileri yapılmıştır. Antik Çağ'da Thales'le başlayıp gelişen doğa felsefesinin İskenderiye kütüphanesinin yakılmasıyla kesintiye uğramasından sonra İslam uygarlığı içinde tekrar doğuşu Ebû Bekir er-Râzî ile olmuştur. Bunun yanı sıra Aristoteles ve idealizm felsefesinin takipçisi Fârâbî'yi ve idealizm ve doğa felsefesini birleştirmeye çalışan İbn-i Sina'yı önemli isimler arasında sayabiliriz. Ebu Bekir el Razi İslam içindeki önemli akımlarla çatışmaya girmiş ve İslam uygarlığı içinde Thales benzeri bir gelenek kuramamıştır. Daha sonraları Moğol istilası ve Haçlı seferleri'nin sonucu olarak bu gelişme durmuştur. Bilhassa Moğol istilası bu elde edilen gelişmelere büyük darbe vurmuştur. Sadece Sivas Kütüphanesi'nin yakılmasında 250.000 kitap yok olmuştur.
Din hakkında görüşleri
Razi'ye din ile ilgili atfedilen birçok çelişkili söylem bulunmaktadır. Biruni'nin kaleme aldığı Razi'nin Bibliografisi (Risāla fī Fihrist Kutub al-Rāzī) isimli kitaba göre Râzî iki adet "kafir kitabı" yazmıştır: "Fī al-Nubuwwāt" (Kehanetler Üzerine) ve "Fī Ḥiyal al-Mutanabbīn" (Sahte Peygamberlerin Hileleri Üzerine). Bu kitapların ilki Biruni'ye göre "dinlere karşı olduğu iddia ediliyordu" ve ikincisi de "peygamberlerin gerekliliğine saldırdığı iddia ediliyordu."Risale isimli eserinde Biruni, Razi'nin dini görüşlerini eleştirir ve fikirlerine ihtiyatla yaklaştığını söyler ve hatta Razi'nin Mani dininden esinlendiğini iddia eder. Bununla birlikte Biruni Razi'nin, aralarında Fi Wujub Da‘wat al-Nabi ‘Ala Man Nakara bi al-Nubuwwat (Kehanetleri İnkâr Edenlere Karşı Peygamberin Öğretilerini Yayma Zorunluluğu) ve Fi anna li al-Insan Khaliqan Mutqinan Hakiman (Bu Adamın Zeki ve Kusursuz Bir Yaradanı Var) da olan din hakkındaki başka kitaplarını da çalışmaları altında "dini bilimler" başlığında listelemiştir. Razi'nin din ile ilgili günümüze kadar ulaşmış herhangi bir çalışması bulunmamaktadır.
Razi'ye atfedilen pek çok görüş ve alıntı Râzî'nin günümüze ulaşmış eserlerinden değil, aslen Ebu Hatim el-Razi tarafından yazılan, Aʿlām al-nubuwwa isimli bir kitaptan gelmektedir. Ebu Hatim, bir İsmaili misyoneriydi ve Razi'yle münazaralarda bulunurdu; ancak bu misyonerin Râzî'nin görüşlerini güvenilir bir şekilde kaydedip etmediği halen tartışılmaktadır. Eski tarihçilerden Şehristani, "bu tip suçlamalara genel olarak şüpheyle yaklaşılmalı çünkü suçlamalar Muhammed bin Zekeriya Râzî tarafından sert bir şekilde saldırılan İsmaililer tarafından yapılmışlardır." diye iddia etmiştir.
Ebu Hatim'e göre Râzî dinler hakkında şiddetli eleştirilerde bulunmuştur; özellikle de peygamberlik deneyimi sonucu vahiy inmiş dinlere karşı. Râzî, "[Tanrı] birtakım kişileri diğerlerinin üzerine tayin etmemeli ki bu onlara zeval getirecek şekilde birbirlerinin aralarında ne rekabet ne de anlaşmazlık çıksın" demiştir.
Ölümü
Müşfik, cömert ve çalışkan bir insan olan Râzî, öğrencileri ve hastaları ile ilgilenmediği zamanlarını hep okuyup yazarak geçirmiştir. Muhtemel olarak yoğun çalışma performansının bir sonucu olarak hayatının sonlarına doğru parkinson hastalığına yakalanmış gözlerine katarakt inmiştir. Hastalıkları sebebi ile doğduğu yer olan Rey'de 925 yılında ölmüştür. (Kaya, 2007: 479)
Bu dönemde İslam uygarlığının en önemli başarısı Budistlerden aldıkları rakamlarla antik dönem eserlerden elde ettikleri geometriyi sentezleyerek analitik geometri ve cebiri geliştirmeleridir. İspanya'daki Endülüs uygarlığı aracılığıyla bilhassa İbn Rüşd ve diğer bilim insanlarının eserlerinin Latinceye çevrilmesi Bertrand Russell'ın deyimiyle Avrupa uygarlığının doğuşu olmuştur. El-Râzî gözlerine inen katarakt dolayısıyla öğrencilerinin ameliyatla tedavi önerisini, "Artık çok geç, zaten dünyayı yeterince gördüm!" diyerek kabul etmemiştir.
Eserleri
Râzî kendisinin de ifade ettiği üzere kaleme aldığı iki yüzden fazla eseri vardır. Ancak bunlardan sadece elli dokuzu günümüze ulaşabilmiştir. Bunlardan birkaçı:
- El-Hâvi (20 cilt), 907, (Latince başta olmak üzere 11 dile çevrilmiştir. Döneminin tıp alanındaki en ayrıntılı ve bilgi içeren ders kitabıdır.)
- Kitabul-Mansur, 920,
- Kîtâb sırru sınâ'ati't-tıb.
- Kitâbü't-Tecârib.
- Et-Tıbbü'l-Mansûrî.
- El-Hâvî yahut el-Câmi'u'l-kebîr.
- Ahlaku't-tâbib. Mahmut Kaya " Ünlü Hekim Filozof EbûBekir er-Râzî ve Hekimlik Ahlakı ile ilgili Bir Rîsâlesi " başlığı ile Türkçeye çevirip neşretmiştir.
- Makâle fî emârâti'ikbâl ve'd-devle. Mahmut Kaya " İkbâl ve Devlete Kavuşmanın Belirtileri " başlığı ile Türkçeye tercüme edip yayınlamıştır. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. (İstanbul 2003. s. 101-103)
- Makâle fîmâ ba'de't-tabî'a.
- Et-Tıbbü'r- rûhânî. Hüseyin Karaman Ruh Sağlığı adıyla Türkçeye çevirmiştir. (İstanbul 2004)
- Es-Sîretü'l-felsefiyye. Mahmut Kaya " Filozofça Yaşama " başlığıyla Türkçeye tercüme etmiştir. Felsefe arşivi, sy. 27, (İstanbul 1991, s.91-201)
Kaynakça
- Genel
- " Ebû Bekir er- Râzî ile Ebû Hâtim er-Râzî Arasında Geçen Tartışma/ A'lâ mü'n-nübüvve", Çeviren M.Kaya (İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde), İstanbul: Klasik, sf. 83-99.
- Fahri M. (1987). İslam Felsefesi Tarihi, Çeviren: K. Turhan, İstanbul : İklim.
- Özel
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2015.
- ^ Hakeem Abdul Hameed, Exchanges between India and Central Asia in the field of Medicine
- ^ David W. Tschanz, PhD (2003), "Arab(?) Roots of European Medicine", Heart Views 4 (2).
- ^ Rhazes: His career and his writings", Seminars in Pediatric Infectious Diseases 12 (3): 266–272
- ^ Browne (2001, p. 44)
- ^ a b Deuraseh, Nurdeng (2008). "Risalat Al-Biruni Fi Fihrist Kutub Al-Razi: A Comprehensive Bibliography of the Works of Abu Bakr Al-Rāzī (d. 313 A.h/925) and Al-Birūni (d. 443/1051)". Journal of Aqidah and Islamic Thought 9: 51–100.
- ^ Abdul Latif Muhammad al-Abd (1978). Al-ṭibb al-rūḥānī li Abū Bakr al-Rāzī. Cairo: Maktabat al-Nahḍa al-Miṣriyya. pp. 4, 13, 18.
- ^ Sarah Stroumsa (1999). Freethinkers of Medieval Islam: Ibn Al-Rawandi, Abu Bakr Al-Razi and Their Impact on Islamic Thought. Brill.
- ^ Kraus, P & Pines, S (1913–1938). "Al-Razi".Encyclopedia of Islam. p. 1136.
- ^ Amira Nowaira (10 May 2010). "When Islamic atheism thrived". guardian.co.uk.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Razi Farsca رازی ya da tam adiyla Ebu Bekr Muhammed bin Zekeriyya er Razi 865 Rey 925 Rey Fars simyaci hekim ve filozof Genclik yillarinda edebiyat ve musiki ile ilgilenmistir ve gecimini kuyumculuk yaparak saglamistir Razi dogdugu sehir olan Rey de felsefe matematik doga bilimleri ve astronomi egitimi aldiktan sonra Bagdat ve baska Islam sehirlerinde ogrenimini tamamladi Daha sonrasinda da tip ogrenimi gordu Rey ve Bagdat hastanelerinde bashekim olarak calisan Razi nin eserlerinin hemen hemen hepsi Latinceye cevrilmistir Tip alaninda yazdigi adli ansiklopedi 17 yuzyila kadar alaninda en onemli basvuru kaynagi olmustur Razi nin tip bilimine yaptigi en onemli katkilardan biri de ilk defa kimyayi tibbin hizmetine sunmus olmasidir RaziRazi nin temsili bir portresi DogumEbu Bekr Muhammed bin Zekeriyya er Razi 865 ReyOlum925 59 60 yaslarinda ReyIkametReyMilliyetFarsMeslekSimyaci Kimyager Hekim ve FilozofHayatiRazi eczacilik simya muzik ve felsefe dallarinda son derece onemli katkilar yapmistir Farkli alanlarla alakali yaklasik 200 kitap ve makalesi vardir Pediatri nin babasi olarak bilinir Ayrica goz bilimleri konusunda da otorite kabul edilmistir Alkol ve gazyagini bulan ve cicek hastaligini kizamiktan farkli oldugunu ilk kesfeden kisidir Ingiliz oryantalist a gore tum zamanlarin en yetkin bilim insanlarindan biridir Daha cok tip eczacilik alanindaki basarisiyla taninmistir IS 750 yilindan sonra Turk ve Pers kulturlerinin katilmasiyla kozmopolit bir hal alan Islam medeniyeti her alanda ilerleme kaydetmeye baslamistir Bu donemde bircok Islam sehrinde buyuk kutuphaneler kurulmustur Bunlar ayni zamanda arastirma merkezleriydi Kisiligi ve basarilari Antik Cag a ait bircok kitabin cevirileri yapilmistir Antik Cag da Thales le baslayip gelisen doga felsefesinin Iskenderiye kutuphanesinin yakilmasiyla kesintiye ugramasindan sonra Islam uygarligi icinde tekrar dogusu Ebu Bekir er Razi ile olmustur Bunun yani sira Aristoteles ve idealizm felsefesinin takipcisi Farabi yi ve idealizm ve doga felsefesini birlestirmeye calisan Ibn i Sina yi onemli isimler arasinda sayabiliriz Ebu Bekir el Razi Islam icindeki onemli akimlarla catismaya girmis ve Islam uygarligi icinde Thales benzeri bir gelenek kuramamistir Daha sonralari Mogol istilasi ve Hacli seferleri nin sonucu olarak bu gelisme durmustur Bilhassa Mogol istilasi bu elde edilen gelismelere buyuk darbe vurmustur Sadece Sivas Kutuphanesi nin yakilmasinda 250 000 kitap yok olmustur Din hakkinda gorusleri Razi ye din ile ilgili atfedilen bircok celiskili soylem bulunmaktadir Biruni nin kaleme aldigi Razi nin Bibliografisi Risala fi Fihrist Kutub al Razi isimli kitaba gore Razi iki adet kafir kitabi yazmistir Fi al Nubuwwat Kehanetler Uzerine ve Fi Ḥiyal al Mutanabbin Sahte Peygamberlerin Hileleri Uzerine Bu kitaplarin ilki Biruni ye gore dinlere karsi oldugu iddia ediliyordu ve ikincisi de peygamberlerin gerekliligine saldirdigi iddia ediliyordu Risaleisimli eserinde Biruni Razi nin dini goruslerini elestirir ve fikirlerine ihtiyatla yaklastigini soyler ve hatta Razi nin Mani dininden esinlendigini iddia eder Bununla birlikte Biruni Razi nin aralarinda Fi Wujub Da wat al Nabi Ala Man Nakara bi al Nubuwwat Kehanetleri Inkar Edenlere Karsi Peygamberin Ogretilerini Yayma Zorunlulugu ve Fi anna li al Insan Khaliqan Mutqinan Hakiman Bu Adamin Zeki ve Kusursuz Bir Yaradani Var da olan din hakkindaki baska kitaplarini da calismalari altinda dini bilimler basliginda listelemistir Razi nin din ile ilgili gunumuze kadar ulasmis herhangi bir calismasi bulunmamaktadir Razi ye atfedilen pek cok gorus ve alinti Razi nin gunumuze ulasmis eserlerinden degil aslen Ebu Hatim el Razi tarafindan yazilan Aʿlam al nubuwwaisimli bir kitaptan gelmektedir Ebu Hatim bir Ismaili misyoneriydi ve Razi yle munazaralarda bulunurdu ancak bu misyonerin Razi nin goruslerini guvenilir bir sekilde kaydedip etmedigi halen tartisilmaktadir Eski tarihcilerden Sehristani bu tip suclamalara genel olarak supheyle yaklasilmali cunku suclamalar Muhammed bin Zekeriya Razi tarafindan sert bir sekilde saldirilan Ismaililer tarafindan yapilmislardir diye iddia etmistir Ebu Hatim e gore Razi dinler hakkinda siddetli elestirilerde bulunmustur ozellikle de peygamberlik deneyimi sonucu vahiy inmis dinlere karsi Razi Tanri birtakim kisileri digerlerinin uzerine tayin etmemeli ki bu onlara zeval getirecek sekilde birbirlerinin aralarinda ne rekabet ne de anlasmazlik ciksin demistir Olumu Musfik comert ve caliskan bir insan olan Razi ogrencileri ve hastalari ile ilgilenmedigi zamanlarini hep okuyup yazarak gecirmistir Muhtemel olarak yogun calisma performansinin bir sonucu olarak hayatinin sonlarina dogru parkinson hastaligina yakalanmis gozlerine katarakt inmistir Hastaliklari sebebi ile dogdugu yer olan Rey de 925 yilinda olmustur Kaya 2007 479 Bu donemde Islam uygarliginin en onemli basarisi Budistlerden aldiklari rakamlarla antik donem eserlerden elde ettikleri geometriyi sentezleyerek analitik geometri ve cebiri gelistirmeleridir Ispanya daki Endulus uygarligi araciligiyla bilhassa Ibn Rusd ve diger bilim insanlarinin eserlerinin Latinceye cevrilmesi Bertrand Russell in deyimiyle Avrupa uygarliginin dogusu olmustur El Razi gozlerine inen katarakt dolayisiyla ogrencilerinin ameliyatla tedavi onerisini Artik cok gec zaten dunyayi yeterince gordum diyerek kabul etmemistir Receuil des traites de medecine adli eserde hasta birini tedavi eden Razi betimlemesi EserleriRazi kendisinin de ifade ettigi uzere kaleme aldigi iki yuzden fazla eseri vardir Ancak bunlardan sadece elli dokuzu gunumuze ulasabilmistir Bunlardan birkaci El Havi 20 cilt 907 Latince basta olmak uzere 11 dile cevrilmistir Doneminin tip alanindaki en ayrintili ve bilgi iceren ders kitabidir Kitabul Mansur 920 Kitab sirru sina ati t tib Kitabu t Tecarib Et Tibbu l Mansuri El Havi yahut el Cami u l kebir Ahlaku t tabib Mahmut Kaya Unlu Hekim Filozof EbuBekir er Razi ve Hekimlik Ahlaki ile ilgili Bir Risalesi basligi ile Turkceye cevirip nesretmistir Makale fi emarati ikbal ve d devle Mahmut Kaya Ikbal ve Devlete Kavusmanin Belirtileri basligi ile Turkceye tercume edip yayinlamistir Islam Filozoflarindan Felsefe Metinleri Istanbul 2003 s 101 103 Makale fima ba de t tabi a Et Tibbu r ruhani Huseyin Karaman Ruh Sagligi adiyla Turkceye cevirmistir Istanbul 2004 Es Siretu l felsefiyye Mahmut Kaya Filozofca Yasama basligiyla Turkceye tercume etmistir Felsefe arsivi sy 27 Istanbul 1991 s 91 201 KaynakcaGenel Ebu Bekir er Razi ile Ebu Hatim er Razi Arasinda Gecen Tartisma A la mu n nubuvve Ceviren M Kaya Islam Filozoflarindan Felsefe Metinleri icinde Istanbul Klasik sf 83 99 Fahri M 1987 Islam Felsefesi Tarihi Ceviren K Turhan Istanbul Iklim Ozel Arsivlenmis kopya 26 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Mart 2015 Hakeem Abdul Hameed Exchanges between India and Central Asia in the field of Medicine David W Tschanz PhD 2003 Arab Roots of European Medicine Heart Views 4 2 Rhazes His career and his writings Seminars in Pediatric Infectious Diseases 12 3 266 272 Browne 2001 p 44 a b Deuraseh Nurdeng 2008 Risalat Al Biruni Fi Fihrist Kutub Al Razi A Comprehensive Bibliography of the Works of Abu Bakr Al Razi d 313 A h 925 and Al Biruni d 443 1051 Journal of Aqidah and Islamic Thought 9 51 100 Abdul Latif Muhammad al Abd 1978 Al ṭibb al ruḥani li Abu Bakr al Razi Cairo Maktabat al Nahḍa al Miṣriyya pp 4 13 18 Sarah Stroumsa 1999 Freethinkers of Medieval Islam Ibn Al Rawandi Abu Bakr Al Razi and Their Impact on Islamic Thought Brill Kraus P amp Pines S 1913 1938 Al Razi Encyclopedia of Islam p 1136 Amira Nowaira 10 May 2010 When Islamic atheism thrived guardian co uk