Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2023) () |
Ekonomik şartlarda, elektrik (hem güç hem de enerji) alınıp satılabilir. Elektrik piyasası; genellikle finansal veya zorunlu değiş tokuş şeklinde; satın alımlara, satışlara ve kısa dönemli ticaretlere olanak tanıyan bir sistemdir.
Tarihçe
kavramlarının tanıtılması ve elektrik sistemlerinin özelleştirilmesi ilk olarak, Chicago Boys ile ilişkili diğer piyasa odaklı reformlarla paralel olarak, 1980'lerin başında Şili'de gerçekleşti. Şili modeli genellikle fiyatlandırmaya şeffaflık ve rasyonellik getirme gücü açısından başarılı olarak görüldü. Fakat bazı yapısal problemlere sahipti. Arjantin Şili modelini, market yoğunluğuna sınırlar koyarak ve sistem güvenliğini sağlamak için kaynağı elinde tutan birimlere ödeme yapısını geliştirdi. Arjantin 'de market kavramlarının tanıtılmasının başlıca amacı, mevcut üretim yerlerinin devlet tekelindeki geliştirilmesi gereken ve hizmet kesintilerine sebep olan) özelleştirilmesi ve bu yerlerin geliştirilmesi için gereken sermayeyi çekmekti. Dünya Bankası 1900'lü yıllarda, karışık pazarların tanıtıldığı diğer Latin Amerika ülkelerinde (Peru, Brezilya ve Kolombiya) sınırlı bir başarı ile aktif hale geldi.
1990 yılında Margaret Thatcher yönetimindeki İngiltere hükûmetinin, İngiltere elektrik üretimi sanayisini özelleştirmesi, elektrik piyasasında önemli bir olay oldu. Daha sonra bu süreç İngilizlerin, Eyalet ülkeleri(özellikle Avustralya ve Yeni Zelanda ve Alberta gibi bölgesel pazarlar) tarafından model olarak alınması ile ya da en azından serbestleşme için katalizör durumda olması ile devam etti. Fakat başka durumların çoğunda serbest pazar İngiltere örneğini karakterize eden yaygın özelleştirmeden bağımsız oluştu.
Amerika'da dikey entegre elektrik hizmetinin geleneksel model, kendi müşterilerine hizmet etmek için tasarlanmış iletişim sistemi ile birlikte yıllarca çok iyi çalıştı. Güvenilir elektrik kaynağına olan bağımlılık büyüdü ve bu yüzden elektriğin daha uzak mesafelere taşınması için güç havuzları oluşturuldu ve ara bağlantı noktaları geliştirildi.
Fakat 20. yüzyılın son on yılında, bazı Amerikalı politikacı ve akademisyenler, deregülasyon, bağımsız sistem operatörler (ISO) ve bölgesel iletişim birimler elektriksel güç endüstrileri(RTO) kurulmasını denemeyi planladı. Bu plan, büyük ölçüde artan rekabetçi ortamda tutunabilme yolu olarak düşünüldü. Birçok sayıda devlet serbestleşmeye karar verdi ama bazıları 2000 ve 2001 yıllarındaki Kaliforniya krizinden sonra bu kararı geri çekti. Farklı serbestleşme süreçlerinde kurum ve market tasarımları genellikle çok farklıydı ama içerik olarak hepsi aynıydı. Bunlar; üretim ve perakendenin potansiyel rekabet elemanlarını, iletim ve dağıtımın doğal tekel elemanlarından ayırmak ve toptan elektrik satış piyasası ve perakende elektrik piyasasının kurulması. Toptan satış piyasasının rolü jeneratörler, perakendeciler ve diğer finansal aracılar ile hem kısa süreli hem ileriye dönük elektrik teslimatı ticaretine izin vermek.
Bazı ülkeler yatırım sahibi olmayan hizmetleri serbestleşmenin tedarikçinin müşteri seçimi gibi bazı hususlarından muaf tuttu. Örneğin, bazı Yeni İngiltere ülkeleri, belediye aydınlatma tesislerini serbestleşmenin birçok yönünden muaf tutar ve bu belediye birimleri müşterilerin rakip satıcılardan satın almasına izin vermek zorunda değildir. Bu ülkelerdeki belediye araçları, dikey entegre birimleri işlevi görmeyi ve hem kendi servis alanlarında hem de kendi müşterilerinin yanı sıra bu alanların dışındaki pazarlarda da satış yapmayı tercih edebilir.
Pazarın yapısı
Elektriğin doğası gereği depolanması ve istenildiği anda mevcut olması zordur. Dolayısıyla, diğer ürünlerin aksine, normal çalışma koşulları altında onu depolamak, pay etmek ya da onun için sıraya girmiş müşterilerin olması imkânsızdır. Üstelik arz ve talep sürekli değişir.
Bu yüzden, bir kontrol ajansı, iletim sistemi operatörü ve iletim şebekesi boyunca sistemin beklenen talebinin karşılanması için üretim birimlerini koordine etmek fiziksel gereksinimdir.
Eğer arz ve talep arasında bir uyumsuzluk olursa sistem frekansının (ya 50 ya da 60 hertz ) artması ya da azalması için jeneratörler hızlanır ya da yavaşlar. Frekans önceden belirlenmiş bir aralığın dışına çıkarsa sistem operatörü üretimi arttıracak ya da yükü azaltacak.
Ayrıca, fizik yasaları elektriğin elektrik şebekesi üzerinden nasıl aktığını tespit eder. Dolayısıyla, iletimde kaybolan elektrik miktarı ve ağın herhangi bir kısmındaki tıkanıklık düzeyi üretim birimlerinin ekonomik sevkini etkileyecektir.
Her elektrik piyasasının faaliyet alanı herhangi bir coğrafi alanda mevcut iletim şebekesi ya da toptancılar, perakendeciler ve temel tüketiciler ağından oluşur ve bu pazarlar ulusal sınırların ötesine geçebilir.
Toptan elektrik piyasası
Toptan elektrik pazarı, rakip üreticilerin elektrik ürünlerini perakendecilere sundukları zaman ortaya çıkar. Daha sonra perakendeciler elektriği yeniden fiyatlandırır ve onu piyasaya sürer. Toptan fiyatlandırma büyük perakende tedarikçilerinin özel alanıyken, piyasalar Yeni İngiltere gibi giderek son tüketicilere açılmaya başlıyor. Enerji maliyetlerindeki gereksiz masrafları kesmek isteyen büyük son tüketiciler, bu tarz satın alma özündeki avantajların farkına varmaya başlıyor. Tüketicilerin doğrudan üreticiden elektrik satın alması yeni bir olgudur.
Toptan elektrik alımı elbette ki bazı dezavantajlara sahip (pazar belirsizliği, üyelik giderleri, vergiler, teminat yatırımı, organizasyon masrafları, elektriğin günlük bazda alımının gerekmesi gibi). Fakat son kullanıcının elektrik miktarı daha büyükse, geçiş yapmak için fayda ve teşvik de o kadar büyük olur.
Ekonomik ve verimli toptan elektrik pazarını geliştirmek için bir dizi kriterin karşılanması esastır. Yani teklif tabanlı, kısıtlı güvenlik, düğüm fiyatlı ekonomik sevkine sahip koordineli spot piyasa varlığı şarttır. Bu kriterler, ABD, Avustralya, Yeni Zelanda ve Singapur'da büyük ölçüde uygulanmıştır.
Teklif tabanlı, kısıtlı güvenlikli, düğüm fiyatlarla ekonomik dağıtım
Gün öncesi piyasasındaki sistem fiyatı, prensip olarak, genellikle bir saat aralıklarla, üreticilerden gelen teklifler ile tüketicilerden gelen tekliflerin karşılaştırılması, klasik kaynak ve talep fiyatlarının dengesinin geliştirilmesi sağlanır ve sistem operatörünün yük akış modeli iletim ithalatındaki kısıtlamaların bağlanacağını belirttiği alt bölgeler için ayrı ayrı hesaplanır.
Ağdaki her düğüm noktası elektriğinin teorik fiyatı gölge fiyat, bir ek kilovat saatin söz konusu düğümünde talep edildiği varsayılan, olarak hesaplanır ve mevcut birimlerin en iyi geri yüklemesinden kaynaklanacak varsayımsal olarak maliyeti artan sistem, varsayımsal kilovat saatin varsayımsal üretim maliyetini kurar. Bu, konumsal fiyatlandırma (LMP) veya düğümsel fiyatlandırma olarak bilinir ve bazı serbestleşmiş piyasalarda kullanılır, en önemlisi de PJM Ara bağlantısında, ABD, Yeni Zelanda, Singapur, ERCOT, New York ve Yeni İngiltere pazarlarında.
Pratik olarak, yukarıda tarif edilen LMP algoritması, kısıtlı güvenlik içeren, gün öncesi piyasasında teklifler sunan üreticilere dayalı arz ile beraber en az maliyetli sevk hesabı ile çalıştırılır ve talep, söz konusu düğümlerde hizmet veren kuruluşların akıttığı kaynaklardan gelen tekliflere bağlıdır.
İletim ağı üzerinde kısıtlamaları olan LMP piyasasında, kısıtlamaların alt baş tarafına daha pahalı üretim sevk edilmesi gerekir. Kısıtlamanın her iki tarafındaki ücretler ücretlendirmeye sebebiyet veren ve kısıtlı kiralamalardan ayrılır.
Bir ağın belirli bir kısmı termal sınıra ulaştığında ya da ağın başka kısmında bir durum yüzünden potansiyel aşırı yüklenme meydana gelirse, bu durumlar kısıtlanmaya sebep olabilir. İkinci durum, güvenlik kısıtlaması olarak adlandırılır. İletim sistemleri herhangi bir olay meydana geldiğinde bile arz sürekliliğini sağlamak için çalıştırılır. Bu, güvenlik kısıtlı sistem olarak bilinir.
Algoritmanın birçok sistemince DC model AC modele tercih edilir, bu nedenle ısıl limitin kısıtlaması ve yeniden gönderilmesi tahmin edilir/tanımlanır, ancak reaktif güç eksiklikleri kaynaklanan kısıtlamalar ve yeniden göndermeler tahmin edilemez/tanımlanamaz. Bazı sistemler hesaba sıra dışı kayıp katarlar. Gerçek zamanlı piyasa fiyatları yukarıda bahsedilen LMP algoritması tarafından uygun ünitelerden dengelenmiş arz ile belirlenmektedir. Bu işlem yarım saat veya bir saat aralıklarla(pazara bağlı olarak) iletim şebekesindeki düğümde 5 dakika boyunca devam eder. LMP' nin güvenlik kısıtlamalarına ve yeniden gönderim hesaplamasıyla ilişkili olması gerektiğini belirleyen kurumsal yeniden gönderilme hesaplaması sistemdeki herhangi bir yerde planlanmamış kesinti durumunda sistem istikrarını korumak için yeterli pay ayırmalı. Bu durum spot piyasada arz temelli, güvenlik kısıtlamalı, düğümsel fiyatlardaki ekonomik dağılımla sonuçlanır.
Piyasanın tanıtılmasından bu yana, Yeni Zelanda 2001 ve 2003 yılları arasında sıkıntılar yaşadı. 2005 yılı boyunca yüksek fiyatlarla ve 2006 yılında (Nisan 2006 itibarıyla) daha yüksek fiyatlar ve ciddi bir krizle karşı karşıya kaldı. Bu problemler, Yeni Zelanda'nın yüksek hidro elektrik üretiminden dolayı kuraklık riski altında olmasından kaynaklandı.
Kurulan birçok pazar, düğüm fiyatlandırma ile işçi çalıştırmıyor, örnek olarak; İngiltere, EPEX SPOT (çoğu Avrupa ülkeleri) ve Nord Pool Point (İskandinav ve Baltık ülkeleri).
Risk yönetimi
Finansal risk yönetimi, genellikle serbestleşmiş elektrik piyasasındaki katılımcılar için hatırı sayılır fiyat ve marketlerin gösterebileceği hacim risklerinden dolayı yüksek bir önceliğe sahiptir. Toptan elektrik piyasası karmaşıklığının sonucu talep zirvesi ve arz sıkıntısı dönemlerinde son derece yüksek fiyat dalgalanmaları olabilir. Bu fiyat riskinin belirli karakteristikleri talep ve hava modeli arasındaki ilişki ve üretim tesisi çeşitlerinin karışımı gibi pazarın fiziksel temellerine son derece bağımlıdır. Yakıt veya tesis temeli pozisyonu uzun sürelerde değiştiği zaman, fiyat riski ön görülmesi zor yüksek fiyat ve fiyat adımları ortaya şeklinde çıkabilir.
İşlem hacmi riski sık sık elektrik piyasası katılımcılarının belirsiz işlem hacimleri veya üretim ya da tüketim miktarları sayesinde doğal olay olarak gösterilir. Örneğin, bir perakendeci herhangi bir saat için veya gelecekteki birkaç gün için müşteri talebini; ve bir üretici yakıt sıkıntısını ya da tesis kesintisini doğru bir şekilde öngöremez. Rüzgar enerjisi gibi önemli güç kaynaklarının piyasaya girişi piyasa fiyatları üzerinde etkili olabilir.
Toptan satış piyasasından toplu alım yapan elektrik perakendecileri ve toptan satış piyasasında toplu satış yapan üreticiler bu fiyatlara ve iş hacmi etkilerine maruz kalmamak ve kendilerini dalgalanmadan korumak için vadeli satış sözleşmeleri ne girişeceklerdir. Bu sözleşmelerin yapısı bölgesel pazarlarda farklı anlaşmalar ve market yapılarından dolayı, çeşitlilik gösterir. Ancak, iki en basit ve yaygın türleri; fiziksel teslimat için basit sabit fiyatlı ileriye dönük sözleşmeler ve tarafların belli bir süreliğine anlaştıkları işlem fiyatındaki faklılıklar için yapılan sözleşmelerdir. Fark için bir sözleşme olması durumunda, eğer herhangi bir zaman diliminde toptan satış fiyat listesi sonuçları Kullanım ücretinden daha yüksek olursa, üretici gerçek ücret ile işlem ücreti arasındaki farkını iade edecektir. Benzer olarak gerçek fiyat işlem ücretinden daha az olursa, perakendeci gerçek fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı üreticiye öder. Gerçek fiyat indeksi bazen piyasaya göre nokta ya da havuz fiyat olarak adlandırılır.
Birçok başka korunma sözleşmeleri (esneklik sözleşmeleri, Sanal İhale, Mali İletim Hakları, önceden belirlenmiş fiyatla alım hakkı gibi sözleşmeler ) sofistike elektrik piyasalarında imzalanır. Genelde taraflar arasındaki finansal riskleri ortadan kaldırmak için tasarlanmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . www.epias.com.tr. 18 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Elektrik piyasasi haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Ekonomik sartlarda elektrik hem guc hem de enerji alinip satilabilir Elektrik piyasasi genellikle finansal veya zorunlu degis tokus seklinde satin alimlara satislara ve kisa donemli ticaretlere olanak taniyan bir sistemdir Tarihcekavramlarinin tanitilmasi ve elektrik sistemlerinin ozellestirilmesi ilk olarak Chicago Boys ile iliskili diger piyasa odakli reformlarla paralel olarak 1980 lerin basinda Sili de gerceklesti Sili modeli genellikle fiyatlandirmaya seffaflik ve rasyonellik getirme gucu acisindan basarili olarak goruldu Fakat bazi yapisal problemlere sahipti Arjantin Sili modelini market yogunluguna sinirlar koyarak ve sistem guvenligini saglamak icin kaynagi elinde tutan birimlere odeme yapisini gelistirdi Arjantin de market kavramlarinin tanitilmasinin baslica amaci mevcut uretim yerlerinin devlet tekelindeki gelistirilmesi gereken ve hizmet kesintilerine sebep olan ozellestirilmesi ve bu yerlerin gelistirilmesi icin gereken sermayeyi cekmekti Dunya Bankasi 1900 lu yillarda karisik pazarlarin tanitildigi diger Latin Amerika ulkelerinde Peru Brezilya ve Kolombiya sinirli bir basari ile aktif hale geldi 1990 yilinda Margaret Thatcher yonetimindeki Ingiltere hukumetinin Ingiltere elektrik uretimi sanayisini ozellestirmesi elektrik piyasasinda onemli bir olay oldu Daha sonra bu surec Ingilizlerin Eyalet ulkeleri ozellikle Avustralya ve Yeni Zelanda ve Alberta gibi bolgesel pazarlar tarafindan model olarak alinmasi ile ya da en azindan serbestlesme icin katalizor durumda olmasi ile devam etti Fakat baska durumlarin cogunda serbest pazar Ingiltere ornegini karakterize eden yaygin ozellestirmeden bagimsiz olustu Amerika da dikey entegre elektrik hizmetinin geleneksel model kendi musterilerine hizmet etmek icin tasarlanmis iletisim sistemi ile birlikte yillarca cok iyi calisti Guvenilir elektrik kaynagina olan bagimlilik buyudu ve bu yuzden elektrigin daha uzak mesafelere tasinmasi icin guc havuzlari olusturuldu ve ara baglanti noktalari gelistirildi Fakat 20 yuzyilin son on yilinda bazi Amerikali politikaci ve akademisyenler deregulasyon bagimsiz sistem operatorler ISO ve bolgesel iletisim birimler elektriksel guc endustrileri RTO kurulmasini denemeyi planladi Bu plan buyuk olcude artan rekabetci ortamda tutunabilme yolu olarak dusunuldu Bircok sayida devlet serbestlesmeye karar verdi ama bazilari 2000 ve 2001 yillarindaki Kaliforniya krizinden sonra bu karari geri cekti Farkli serbestlesme sureclerinde kurum ve market tasarimlari genellikle cok farkliydi ama icerik olarak hepsi ayniydi Bunlar uretim ve perakendenin potansiyel rekabet elemanlarini iletim ve dagitimin dogal tekel elemanlarindan ayirmak ve toptan elektrik satis piyasasi ve perakende elektrik piyasasinin kurulmasi Toptan satis piyasasinin rolu jeneratorler perakendeciler ve diger finansal aracilar ile hem kisa sureli hem ileriye donuk elektrik teslimati ticaretine izin vermek Bazi ulkeler yatirim sahibi olmayan hizmetleri serbestlesmenin tedarikcinin musteri secimi gibi bazi hususlarindan muaf tuttu Ornegin bazi Yeni Ingiltere ulkeleri belediye aydinlatma tesislerini serbestlesmenin bircok yonunden muaf tutar ve bu belediye birimleri musterilerin rakip saticilardan satin almasina izin vermek zorunda degildir Bu ulkelerdeki belediye araclari dikey entegre birimleri islevi gormeyi ve hem kendi servis alanlarinda hem de kendi musterilerinin yani sira bu alanlarin disindaki pazarlarda da satis yapmayi tercih edebilir Pazarin yapisiElektrigin dogasi geregi depolanmasi ve istenildigi anda mevcut olmasi zordur Dolayisiyla diger urunlerin aksine normal calisma kosullari altinda onu depolamak pay etmek ya da onun icin siraya girmis musterilerin olmasi imkansizdir Ustelik arz ve talep surekli degisir Bu yuzden bir kontrol ajansi iletim sistemi operatoru ve iletim sebekesi boyunca sistemin beklenen talebinin karsilanmasi icin uretim birimlerini koordine etmek fiziksel gereksinimdir Eger arz ve talep arasinda bir uyumsuzluk olursa sistem frekansinin ya 50 ya da 60 hertz artmasi ya da azalmasi icin jeneratorler hizlanir ya da yavaslar Frekans onceden belirlenmis bir araligin disina cikarsa sistem operatoru uretimi arttiracak ya da yuku azaltacak Ayrica fizik yasalari elektrigin elektrik sebekesi uzerinden nasil aktigini tespit eder Dolayisiyla iletimde kaybolan elektrik miktari ve agin herhangi bir kismindaki tikaniklik duzeyi uretim birimlerinin ekonomik sevkini etkileyecektir Her elektrik piyasasinin faaliyet alani herhangi bir cografi alanda mevcut iletim sebekesi ya da toptancilar perakendeciler ve temel tuketiciler agindan olusur ve bu pazarlar ulusal sinirlarin otesine gecebilir Toptan elektrik piyasasiTurkiye nin elektrigin kaynaklari Toptan elektrik pazari rakip ureticilerin elektrik urunlerini perakendecilere sunduklari zaman ortaya cikar Daha sonra perakendeciler elektrigi yeniden fiyatlandirir ve onu piyasaya surer Toptan fiyatlandirma buyuk perakende tedarikcilerinin ozel alaniyken piyasalar Yeni Ingiltere gibi giderek son tuketicilere acilmaya basliyor Enerji maliyetlerindeki gereksiz masraflari kesmek isteyen buyuk son tuketiciler bu tarz satin alma ozundeki avantajlarin farkina varmaya basliyor Tuketicilerin dogrudan ureticiden elektrik satin almasi yeni bir olgudur Toptan elektrik alimi elbette ki bazi dezavantajlara sahip pazar belirsizligi uyelik giderleri vergiler teminat yatirimi organizasyon masraflari elektrigin gunluk bazda aliminin gerekmesi gibi Fakat son kullanicinin elektrik miktari daha buyukse gecis yapmak icin fayda ve tesvik de o kadar buyuk olur Ekonomik ve verimli toptan elektrik pazarini gelistirmek icin bir dizi kriterin karsilanmasi esastir Yani teklif tabanli kisitli guvenlik dugum fiyatli ekonomik sevkine sahip koordineli spot piyasa varligi sarttir Bu kriterler ABD Avustralya Yeni Zelanda ve Singapur da buyuk olcude uygulanmistir Teklif tabanli kisitli guvenlikli dugum fiyatlarla ekonomik dagitim Gun oncesi piyasasindaki sistem fiyati prensip olarak genellikle bir saat araliklarla ureticilerden gelen teklifler ile tuketicilerden gelen tekliflerin karsilastirilmasi klasik kaynak ve talep fiyatlarinin dengesinin gelistirilmesi saglanir ve sistem operatorunun yuk akis modeli iletim ithalatindaki kisitlamalarin baglanacagini belirttigi alt bolgeler icin ayri ayri hesaplanir Agdaki her dugum noktasi elektriginin teorik fiyati golge fiyat bir ek kilovat saatin soz konusu dugumunde talep edildigi varsayilan olarak hesaplanir ve mevcut birimlerin en iyi geri yuklemesinden kaynaklanacak varsayimsal olarak maliyeti artan sistem varsayimsal kilovat saatin varsayimsal uretim maliyetini kurar Bu konumsal fiyatlandirma LMP veya dugumsel fiyatlandirma olarak bilinir ve bazi serbestlesmis piyasalarda kullanilir en onemlisi de PJM Ara baglantisinda ABD Yeni Zelanda Singapur ERCOT New York ve Yeni Ingiltere pazarlarinda Pratik olarak yukarida tarif edilen LMP algoritmasi kisitli guvenlik iceren gun oncesi piyasasinda teklifler sunan ureticilere dayali arz ile beraber en az maliyetli sevk hesabi ile calistirilir ve talep soz konusu dugumlerde hizmet veren kuruluslarin akittigi kaynaklardan gelen tekliflere baglidir Iletim agi uzerinde kisitlamalari olan LMP piyasasinda kisitlamalarin alt bas tarafina daha pahali uretim sevk edilmesi gerekir Kisitlamanin her iki tarafindaki ucretler ucretlendirmeye sebebiyet veren ve kisitli kiralamalardan ayrilir Bir agin belirli bir kismi termal sinira ulastiginda ya da agin baska kisminda bir durum yuzunden potansiyel asiri yuklenme meydana gelirse bu durumlar kisitlanmaya sebep olabilir Ikinci durum guvenlik kisitlamasi olarak adlandirilir Iletim sistemleri herhangi bir olay meydana geldiginde bile arz surekliligini saglamak icin calistirilir Bu guvenlik kisitli sistem olarak bilinir Algoritmanin bircok sistemince DC model AC modele tercih edilir bu nedenle isil limitin kisitlamasi ve yeniden gonderilmesi tahmin edilir tanimlanir ancak reaktif guc eksiklikleri kaynaklanan kisitlamalar ve yeniden gondermeler tahmin edilemez tanimlanamaz Bazi sistemler hesaba sira disi kayip katarlar Gercek zamanli piyasa fiyatlari yukarida bahsedilen LMP algoritmasi tarafindan uygun unitelerden dengelenmis arz ile belirlenmektedir Bu islem yarim saat veya bir saat araliklarla pazara bagli olarak iletim sebekesindeki dugumde 5 dakika boyunca devam eder LMP nin guvenlik kisitlamalarina ve yeniden gonderim hesaplamasiyla iliskili olmasi gerektigini belirleyen kurumsal yeniden gonderilme hesaplamasi sistemdeki herhangi bir yerde planlanmamis kesinti durumunda sistem istikrarini korumak icin yeterli pay ayirmali Bu durum spot piyasada arz temelli guvenlik kisitlamali dugumsel fiyatlardaki ekonomik dagilimla sonuclanir Piyasanin tanitilmasindan bu yana Yeni Zelanda 2001 ve 2003 yillari arasinda sikintilar yasadi 2005 yili boyunca yuksek fiyatlarla ve 2006 yilinda Nisan 2006 itibariyla daha yuksek fiyatlar ve ciddi bir krizle karsi karsiya kaldi Bu problemler Yeni Zelanda nin yuksek hidro elektrik uretiminden dolayi kuraklik riski altinda olmasindan kaynaklandi Kurulan bircok pazar dugum fiyatlandirma ile isci calistirmiyor ornek olarak Ingiltere EPEX SPOT cogu Avrupa ulkeleri ve Nord Pool Point Iskandinav ve Baltik ulkeleri Risk yonetimi Finansal risk yonetimi genellikle serbestlesmis elektrik piyasasindaki katilimcilar icin hatiri sayilir fiyat ve marketlerin gosterebilecegi hacim risklerinden dolayi yuksek bir oncelige sahiptir Toptan elektrik piyasasi karmasikliginin sonucu talep zirvesi ve arz sikintisi donemlerinde son derece yuksek fiyat dalgalanmalari olabilir Bu fiyat riskinin belirli karakteristikleri talep ve hava modeli arasindaki iliski ve uretim tesisi cesitlerinin karisimi gibi pazarin fiziksel temellerine son derece bagimlidir Yakit veya tesis temeli pozisyonu uzun surelerde degistigi zaman fiyat riski on gorulmesi zor yuksek fiyat ve fiyat adimlari ortaya seklinde cikabilir Islem hacmi riski sik sik elektrik piyasasi katilimcilarinin belirsiz islem hacimleri veya uretim ya da tuketim miktarlari sayesinde dogal olay olarak gosterilir Ornegin bir perakendeci herhangi bir saat icin veya gelecekteki birkac gun icin musteri talebini ve bir uretici yakit sikintisini ya da tesis kesintisini dogru bir sekilde ongoremez Ruzgar enerjisi gibi onemli guc kaynaklarinin piyasaya girisi piyasa fiyatlari uzerinde etkili olabilir Toptan satis piyasasindan toplu alim yapan elektrik perakendecileri ve toptan satis piyasasinda toplu satis yapan ureticiler bu fiyatlara ve is hacmi etkilerine maruz kalmamak ve kendilerini dalgalanmadan korumak icin vadeli satis sozlesmeleri ne giriseceklerdir Bu sozlesmelerin yapisi bolgesel pazarlarda farkli anlasmalar ve market yapilarindan dolayi cesitlilik gosterir Ancak iki en basit ve yaygin turleri fiziksel teslimat icin basit sabit fiyatli ileriye donuk sozlesmeler ve taraflarin belli bir sureligine anlastiklari islem fiyatindaki fakliliklar icin yapilan sozlesmelerdir Fark icin bir sozlesme olmasi durumunda eger herhangi bir zaman diliminde toptan satis fiyat listesi sonuclari Kullanim ucretinden daha yuksek olursa uretici gercek ucret ile islem ucreti arasindaki farkini iade edecektir Benzer olarak gercek fiyat islem ucretinden daha az olursa perakendeci gercek fiyat ile kullanim fiyati arasindaki farki ureticiye oder Gercek fiyat indeksi bazen piyasaya gore nokta ya da havuz fiyat olarak adlandirilir Bircok baska korunma sozlesmeleri esneklik sozlesmeleri Sanal Ihale Mali Iletim Haklari onceden belirlenmis fiyatla alim hakki gibi sozlesmeler sofistike elektrik piyasalarinda imzalanir Genelde taraflar arasindaki finansal riskleri ortadan kaldirmak icin tasarlanmistir Ayrica bakinizTurkiye de elektrikKaynakca www epias com tr 18 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2023