Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Samanyolu Galaksi'si gibi galaksilerin yerçekimsel alanına maruz kalan cisimlere etki eden gelgit dalgaları galaktik gelgit olarak bilinmektedir. Galaktik çarpışmalar, cüce galaksi ya da uydu galaksileri ve Samanyolu Galaksisi'nin Güneş Sistemimizde bulunan Oort bulutundaki gelgit etkisi yaratmaktadır.
Dış galaksiler üzerine etkisi
Galaksi çarpışmaları
Gelgit kuvvetleri yerçekimsel alanın gücü yerine düşümüne bağlıdır. Gelgit etkileri genellikle galaksinin çevresini anında sınırlandırır. İki büyük galaksi çarpışma ya da birbiri yakınından geçerse çok büyük gelgit kuvvetlerine maruz kalırlar. Galaktik gelgitler sık sık görsel çarpıcı gösteriler sunmaktadırlar.
Etkileşime geçen iki galaksi her zaman kafa kafaya çarpışmazlar ve gelgit kuvveti her galaksinin kendi ekseni üzerinde sapmasına ve uzaklaşmasına sebep olur. Kısaca iki galaksi birbiri etrafında turlamaya başlar. Bozunmaya uğrayan bölgeler her galaksinin ana bölümden çekilerek ayrılır. Bunlar galaksinin diferansiyel rotastonundan ayrılarak galaksiler arasından ayrılarak gelgit kuyruklarını oluştururlar. Bu kuyruklar güçlü kıvrımlardır. Fakat bu kuyruklar düz gözükebilir. Yıldızlar ve gazlardan oluşan kuyruklar yerçekimsel galaktik büklüm merkezleri yerine biçimsiz galaktik diskler tarafından çekilirler. Çarpışma sonucu gelgit kuyruğu oluşturan önemli örnek galaksiler Mice ve Antennae Galaksileri'dir.
Ay'ın su gelgitlerinin Dünya'nın her iki zıt tarafında yükselttiği gibi galaktik gelgit de galaktik birleşmenin iki kolunu oluşturur. Büyük bir kuyruk oluştuğu zaman bozunmuş galaksi diğer galaksiden daha hafiftir. Eğer bu olulan kuyruk bozunmuş galaksiden önemli ölçüde ağır ise sondaki kol buna bağlı olarak küçük olur ve köprü olarak adlandırılan ana kol ise daha belirgin olur. Gelgit köprülerini gelgit kuyruklarından ayırmak oldukça zordur. İlk olarak geçen galaksi tarafından yutulabilir ya da galaksi kaynaşmasıyla sonuçlanabilir. Kısa bir süre için büyük kuyruktan daha çok görünür hale gelecektir. İkinci olarak eğer iki galaksiden biri önplandaysa ikinci galaksi ve aralarındaki köprü kısmen kaybolur. Birlikte bu etkiler bir galaksinin bittiği ve diğerinin bağladığı yerin görünmesini zorlaştırır. Gelgit halkaları, kuyrukların ana galaksilerle sonda birleşerek oluşurlar. Bu halkalar hala nadirdir.
Uydu etkileşimleri
Gelgit etkileri galaksilerin çevresinde çok güçlü olduğu için uydu galaksileri etkilenme eğilimindedirler. Uydu üzerine etki eden böyle bir harici kuvvet hareketlerini yönetir. Bu hareketler büyük ölçekli görülebilen etkilerdir. Cüce uydu galaksilerin iç yapı ve hareketleri galaktik gelgitler tarafından belki de ayrı ayrı etkilenirler. Uydu galaksileri galaktik çarpışmalarda meydana gelen aynı gelgit soyunmalarına maruz kalmaktadırlar. Yıldızlar ve gazlar galaksilerin uzantılarından kopuktur. Muhtemelen diğer çarpışan galaksi tarafından emilmişlerdir. Cüce galaksi M32, Andromeda galaksisinin uydu galaksisidir. Bu uydu galaksisi muhtemelen spiral kollarını gelgit soyunmasında kaybedebilirdi. Bu sırada çekirdekte kalan büyük yıldız oluşum oranı moleküler bulutsuları geride bırakarak gelgitsel hareketlere yol açabilir.
Soyunma mekanizması karşılaştırılabilir iki galaksi arasında aynıdır. Fakat zayıf yerçekimsel alan galaksinin tamamı yerine sadece uydunun etkilenmesini sağlar. Eğer uydu normal galaksiden aşırı küçük ise gelgit enkaz kuyrukları birbirinin simetriğidir ve çok benzer yörüngeleri takip ederler. Eğer uydu galaksi normalden 10.000 kat kütle olarak büyük ise uydunun kendi yerçekimi kuyruklara etki eder. Bu sayede simetriyi bozar ve kuyrukların farklı yönlerde ivmelenmesini sağlar. Ortaya çıkan yapı uydu galakinin hem ağırlığına hem de yörüngesine bağlıdır.
Galaksinin içindeki bölümlere etkileri
Gelgit etkileri galaksinin içinde de görülebilir. Yıldızların ve gezegen sistemlerin oluşumları ile sonuçlanabilir. Tipik bir yıldızın yerçekimi kendi sistemini hakimiyeti altına alır. Fakat sistemin dış bölümlerinde yıldızın yerçekimi zayıftır ve galaktik gelgitler önemli ölçülerde olabilir. Güneş sistemindeki Oort bulutunun uzun periyotlu kuyruklu yıldızların kaynağı olduğuna inanılır.
Oort bulutunun Güneş sistemini çevreleyen çok büyük bir kalkan olduğuna inanılır. Bu bulutsunun yarıçapı bir ışık yılının üzerindedir. Budenli büyük bir mesafede Samanyolu'nun yerçekimsel alan düşümü belirgin bir rol oynamaktadır. Çünkü bu düşüm sayesinde galaktik gelgitler küresel Oort bulutunun biçimini bozabilir. Bulutsuyu galaktik merkez yöününde genişleterek ve diğer iki ekseni üzerinde sıkıştırarak deforme eder.
Güneş'in yerçekimi bu denli mesafelerde düşük kaldığı için bu küçük galaktik olaylar uzak mesafelerdeki gezegenimsi cisimleri etkileyebilir. Bu cisimleri Güneş'e doğru gönderebilir ve gezegenlerin apsislerini düşürebilir. Kaya ve buz karışımından böyle bir cisim kuyruklu yıldıza dönüşebilir. Böylece Güneş sistemindeki güneş radyasyonunu arttırabilir.
Ayrıca galaktik gelgitlerin Oort bulutunun oluşumunda etkili olduğu söylenmektedir. Apsisi büyük olan gezegenimsilerin günberilerinin arttırılmasıyla sağlanmaktadır. Bu olayın gösterdiği üzere galaktik gelgitlerin karmaşık etkileri olduğunu göstermektedir ve gezegensel sistemlerdeki büyük cisimlerin davranışlarına büyük ölçüde bağlıdır. Bu etkilerin ortalamaları alındığında önemsiz olabilir fakat Oort bulutu kaynaklı kuyruklu yıldızların %90'ı galaktik gelgitlerin sonucudur.
Dünya üzerindeki etkisi
Galaktik gelgitlerin Dünya üzerindeki etkisi ihmal edilebilecek düzeydedir. Dünya üzerindeki etkisi deniz seviyesindeki değişiklikler ölçülerek gözlemlenebilir. Eğer Güneş'in gelgit etkisi 1 ise Ay'ın ki de 2 ve Samanyolu'nun ise 10−12 dir. Bu nedenle eğer Ay'dan kaynaklanan gelgit etkileri su seviyesini 10 metre yükseltiyorsa Samanyolu'ndan kaynaklı su yükselmesi yaklaşık 10 pikometre kadardır. Bu da bir atomun boyutundan bile küçüktür.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Toomre A. & Toomre J. (1972). "Galactic Bridges and Tails". The Astrophysical Journal. Cilt 178. ss. 623-666. Bibcode:1972ApJ...178..623T. doi:10.1086/151823.
- Wehner E.H. (2006). "NGC 3310 and its tidal debris: remnants of galaxy evolution". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 371 (3). ss. 1047-1056. arXiv:astro-ph/0607088 $2. Bibcode:2006MNRAS.371.1047W. doi:10.1111/j.1365-2966.2006.10757.x.
- Piatek S. & Pryor C. (1993). "Can Galactic Tides Inflate the Apparent M/L's of Dwarf Galaxies?". Bulletin of the American Astronomical Society. Cilt 25. s. 1383. Bibcode:1993AAS...183.5701P.
- Bekki, Kenji; Couch, Warrick J.; Drinkwater, Michael J.; Gregg, Michael D. (2001). "A New Formation Model for M32: A Threshed Early-Type Spiral Galaxy?". The Astrophysical Journal. 557 (1). ss. Issue 1, pp. L39-L42. arXiv:astro-ph/0107117 $2. Bibcode:2001ApJ...557L..39B. doi:10.1086/323075.
- Johnston, K.V.; Hernquist, L. & Bolte, M. (1996). "Fossil Signatures of Ancient Accretion Events in the Halo". The Astrophysical Journal. Cilt 465. s. 278. arXiv:astro-ph/9602060 $2. Bibcode:1996ApJ...465..278J. doi:10.1086/177418.
- Choi, J.-H.; Weinberg, M.D.; Katz, N. (2007). "The dynamics of tidal tails from massive satellites". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 381 (3). ss. 987-1000. arXiv:astro-ph/0702353 $2. Bibcode:2007MNRAS.381..987C. doi:10.1111/j.1365-2966.2007.12313.x.
- Peñarrubia J., McConnachie A. & Babul A. (2006). "On the Formation of Extended Galactic Disks by Tidally Disrupted Dwarf Galaxies". The Astrophysical Journal. 650 (1). ss. L33-L36. arXiv:astro-ph/0606101 $2. Bibcode:2006ApJ...650L..33P. doi:10.1086/508656.
- Fouchard M. (2006). "Long-term effects of the Galactic tide on cometary dynamics". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 95 (1–4). ss. 299-326. Bibcode:2006CeMDA..95..299F. doi:10.1007/s10569-006-9027-8.
- Higuchi A., Kokubo E. & Mukai, T. (2005). "Orbital Evolution of Planetesimals by the Galactic Tide". Bulletin of the American Astronomical Society. Cilt 37. s. 521. Bibcode:2005DDA....36.0205H.
- Nurmi P., Valtonen M.J. & Zheng J.Q. (2001). "Periodic variation of Oort Cloud flux and cometary impacts on the Earth and Jupiter". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 327 (4). ss. 1367-1376. Bibcode:2001MNRAS.327.1367N. doi:10.1046/j.1365-8711.2001.04854.x.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Samanyolu Galaksi si gibi galaksilerin yercekimsel alanina maruz kalan cisimlere etki eden gelgit dalgalari galaktik gelgit olarak bilinmektedir Galaktik carpismalar cuce galaksi ya da uydu galaksileri ve Samanyolu Galaksisi nin Gunes Sistemimizde bulunan Oort bulutundaki gelgit etkisi yaratmaktadir NGC 4676 Fareler GalaksileriDis galaksiler uzerine etkisiGalaksi carpismalari Carpisan Anten Galaksileri nin kuyruklari Gelgit kuvvetleri yercekimsel alanin gucu yerine dusumune baglidir Gelgit etkileri genellikle galaksinin cevresini aninda sinirlandirir Iki buyuk galaksi carpisma ya da birbiri yakinindan gecerse cok buyuk gelgit kuvvetlerine maruz kalirlar Galaktik gelgitler sik sik gorsel carpici gosteriler sunmaktadirlar Etkilesime gecen iki galaksi her zaman kafa kafaya carpismazlar ve gelgit kuvveti her galaksinin kendi ekseni uzerinde sapmasina ve uzaklasmasina sebep olur Kisaca iki galaksi birbiri etrafinda turlamaya baslar Bozunmaya ugrayan bolgeler her galaksinin ana bolumden cekilerek ayrilir Bunlar galaksinin diferansiyel rotastonundan ayrilarak galaksiler arasindan ayrilarak gelgit kuyruklarini olustururlar Bu kuyruklar guclu kivrimlardir Fakat bu kuyruklar duz gozukebilir Yildizlar ve gazlardan olusan kuyruklar yercekimsel galaktik buklum merkezleri yerine bicimsiz galaktik diskler tarafindan cekilirler Carpisma sonucu gelgit kuyrugu olusturan onemli ornek galaksiler Mice ve Antennae Galaksileri dir Ay in su gelgitlerinin Dunya nin her iki zit tarafinda yukselttigi gibi galaktik gelgit de galaktik birlesmenin iki kolunu olusturur Buyuk bir kuyruk olustugu zaman bozunmus galaksi diger galaksiden daha hafiftir Eger bu olulan kuyruk bozunmus galaksiden onemli olcude agir ise sondaki kol buna bagli olarak kucuk olur ve kopru olarak adlandirilan ana kol ise daha belirgin olur Gelgit koprulerini gelgit kuyruklarindan ayirmak oldukca zordur Ilk olarak gecen galaksi tarafindan yutulabilir ya da galaksi kaynasmasiyla sonuclanabilir Kisa bir sure icin buyuk kuyruktan daha cok gorunur hale gelecektir Ikinci olarak eger iki galaksiden biri onplandaysa ikinci galaksi ve aralarindaki kopru kismen kaybolur Birlikte bu etkiler bir galaksinin bittigi ve digerinin bagladigi yerin gorunmesini zorlastirir Gelgit halkalari kuyruklarin ana galaksilerle sonda birleserek olusurlar Bu halkalar hala nadirdir Uydu etkilesimleri Gelgit etkileri galaksilerin cevresinde cok guclu oldugu icin uydu galaksileri etkilenme egilimindedirler Uydu uzerine etki eden boyle bir harici kuvvet hareketlerini yonetir Bu hareketler buyuk olcekli gorulebilen etkilerdir Cuce uydu galaksilerin ic yapi ve hareketleri galaktik gelgitler tarafindan belki de ayri ayri etkilenirler Uydu galaksileri galaktik carpismalarda meydana gelen ayni gelgit soyunmalarina maruz kalmaktadirlar Yildizlar ve gazlar galaksilerin uzantilarindan kopuktur Muhtemelen diger carpisan galaksi tarafindan emilmislerdir Cuce galaksi M32 Andromeda galaksisinin uydu galaksisidir Bu uydu galaksisi muhtemelen spiral kollarini gelgit soyunmasinda kaybedebilirdi Bu sirada cekirdekte kalan buyuk yildiz olusum orani molekuler bulutsulari geride birakarak gelgitsel hareketlere yol acabilir Soyunma mekanizmasi karsilastirilabilir iki galaksi arasinda aynidir Fakat zayif yercekimsel alan galaksinin tamami yerine sadece uydunun etkilenmesini saglar Eger uydu normal galaksiden asiri kucuk ise gelgit enkaz kuyruklari birbirinin simetrigidir ve cok benzer yorungeleri takip ederler Eger uydu galaksi normalden 10 000 kat kutle olarak buyuk ise uydunun kendi yercekimi kuyruklara etki eder Bu sayede simetriyi bozar ve kuyruklarin farkli yonlerde ivmelenmesini saglar Ortaya cikan yapi uydu galakinin hem agirligina hem de yorungesine baglidir Galaksinin icindeki bolumlere etkileriGelgit etkileri galaksinin icinde de gorulebilir Yildizlarin ve gezegen sistemlerin olusumlari ile sonuclanabilir Tipik bir yildizin yercekimi kendi sistemini hakimiyeti altina alir Fakat sistemin dis bolumlerinde yildizin yercekimi zayiftir ve galaktik gelgitler onemli olculerde olabilir Gunes sistemindeki Oort bulutunun uzun periyotlu kuyruklu yildizlarin kaynagi olduguna inanilir Oort bulutu Oort bulutunun Gunes sistemini cevreleyen cok buyuk bir kalkan olduguna inanilir Bu bulutsunun yaricapi bir isik yilinin uzerindedir Budenli buyuk bir mesafede Samanyolu nun yercekimsel alan dusumu belirgin bir rol oynamaktadir Cunku bu dusum sayesinde galaktik gelgitler kuresel Oort bulutunun bicimini bozabilir Bulutsuyu galaktik merkez younunde genisleterek ve diger iki ekseni uzerinde sikistirarak deforme eder Gunes in yercekimi bu denli mesafelerde dusuk kaldigi icin bu kucuk galaktik olaylar uzak mesafelerdeki gezegenimsi cisimleri etkileyebilir Bu cisimleri Gunes e dogru gonderebilir ve gezegenlerin apsislerini dusurebilir Kaya ve buz karisimindan boyle bir cisim kuyruklu yildiza donusebilir Boylece Gunes sistemindeki gunes radyasyonunu arttirabilir Ayrica galaktik gelgitlerin Oort bulutunun olusumunda etkili oldugu soylenmektedir Apsisi buyuk olan gezegenimsilerin gunberilerinin arttirilmasiyla saglanmaktadir Bu olayin gosterdigi uzere galaktik gelgitlerin karmasik etkileri oldugunu gostermektedir ve gezegensel sistemlerdeki buyuk cisimlerin davranislarina buyuk olcude baglidir Bu etkilerin ortalamalari alindiginda onemsiz olabilir fakat Oort bulutu kaynakli kuyruklu yildizlarin 90 i galaktik gelgitlerin sonucudur Dunya uzerindeki etkisiGalaktik gelgitlerin Dunya uzerindeki etkisi ihmal edilebilecek duzeydedir Dunya uzerindeki etkisi deniz seviyesindeki degisiklikler olculerek gozlemlenebilir Eger Gunes in gelgit etkisi 1 ise Ay in ki de 2 ve Samanyolu nun ise 10 12 dir Bu nedenle eger Ay dan kaynaklanan gelgit etkileri su seviyesini 10 metre yukseltiyorsa Samanyolu ndan kaynakli su yukselmesi yaklasik 10 pikometre kadardir Bu da bir atomun boyutundan bile kucuktur Ayrica bakinizOort bulutu Roche limiti Cuce gokada Etkilesen gokadaKaynakcaToomre A amp Toomre J 1972 Galactic Bridges and Tails The Astrophysical Journal Cilt 178 ss 623 666 Bibcode 1972ApJ 178 623T doi 10 1086 151823 Wehner E H 2006 NGC 3310 and its tidal debris remnants of galaxy evolution Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 371 3 ss 1047 1056 arXiv astro ph 0607088 2 Bibcode 2006MNRAS 371 1047W doi 10 1111 j 1365 2966 2006 10757 x Piatek S amp Pryor C 1993 Can Galactic Tides Inflate the Apparent M L s of Dwarf Galaxies Bulletin of the American Astronomical Society Cilt 25 s 1383 Bibcode 1993AAS 183 5701P Bekki Kenji Couch Warrick J Drinkwater Michael J Gregg Michael D 2001 A New Formation Model for M32 A Threshed Early Type Spiral Galaxy The Astrophysical Journal 557 1 ss Issue 1 pp L39 L42 arXiv astro ph 0107117 2 Bibcode 2001ApJ 557L 39B doi 10 1086 323075 Johnston K V Hernquist L amp Bolte M 1996 Fossil Signatures of Ancient Accretion Events in the Halo The Astrophysical Journal Cilt 465 s 278 arXiv astro ph 9602060 2 Bibcode 1996ApJ 465 278J doi 10 1086 177418 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Choi J H Weinberg M D Katz N 2007 The dynamics of tidal tails from massive satellites Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 381 3 ss 987 1000 arXiv astro ph 0702353 2 Bibcode 2007MNRAS 381 987C doi 10 1111 j 1365 2966 2007 12313 x KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Penarrubia J McConnachie A amp Babul A 2006 On the Formation of Extended Galactic Disks by Tidally Disrupted Dwarf Galaxies The Astrophysical Journal 650 1 ss L33 L36 arXiv astro ph 0606101 2 Bibcode 2006ApJ 650L 33P doi 10 1086 508656 Fouchard M 2006 Long term effects of the Galactic tide on cometary dynamics Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 95 1 4 ss 299 326 Bibcode 2006CeMDA 95 299F doi 10 1007 s10569 006 9027 8 Higuchi A Kokubo E amp Mukai T 2005 Orbital Evolution of Planetesimals by the Galactic Tide Bulletin of the American Astronomical Society Cilt 37 s 521 Bibcode 2005DDA 36 0205H KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Nurmi P Valtonen M J amp Zheng J Q 2001 Periodic variation of Oort Cloud flux and cometary impacts on the Earth and Jupiter Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 327 4 ss 1367 1376 Bibcode 2001MNRAS 327 1367N doi 10 1046 j 1365 8711 2001 04854 x