Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Évariste Galois (25 Ekim 1811 – 31 Mayıs 1832), Fransız matematikçi ve siyasi aktivist.
Évariste Galois | |
|---|---|
 Évariste Galois | |
| Doğum | 25 Ekim 1811 Bourg-la-Reine, Fransa |
| Ölüm | 31 Mayıs 1832 (20 yaşında) Paris |
| Milliyet | Fransız |
| Vatandaşlık | Fransa |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik |
| İmza | |
 | |
Henüz gençlik yıllarındayken, bir polinomun radikaller tarafından çözülebilmesi için gerekli ve yeterli bir durumu belirleyebildi ve böylece 350 yıldır açık olan bir problemi çözdü. Çalışmaları soyut cebirin iki ana dalı olan Galois teorisinin ve grup teorisinin temellerini attı. Bir düelloda aldığı yaralardan 20 yaşında öldü.
Hayatı
İlk yılları
Galois 25 Ekim 1811 tarihinde Nicholas-Gabriel Galois ve Adélaïde-Marie çiftinin çocukları olarak Dünyaya geldi. Babası Bourg-la-Reine’in liberal partisinin başı olan bir cumhuriyetçiydi. Daha sonra XVIII. Louis'nin 1814 yılında tahta geri dönmesi ile kasabanın Belediye Başkanı olarak görev yaptı. Bir hukukçunun kızı olan annesi, akıcı bir Latince ve klasik edebiyat okuyucusuydu. Oğullarının ilk on iki yıllık eğitiminden kendisi sorumluydu. Galois 10 yaşındayken Reims kolejinde okuması için teklif aldı. Ancak annesi eğitimine evde devam etmesini tercih etti.
Ekim 1823’te Lycée Louis-le-Grand’a girdi. Okula girdiği ilk dönemdeki bazı karmaşıklıklara rağmen (yüze yakın öğrencinin okuldan kovulması ile sonuçlandı) ilk iki yılında başarılı bir tablo çizdi. Daha sonra aldığı bu eğitimden sıkılan Évariste, 14 yaşında matematiğe ciddi bir ilgi göstermeye başladı.
Adrien Marie Legendre’nin Éléments de Géométrie eserini buldu ve söylenilene göre bu kitabı bir roman okur gibi okuyup ilk okuyuşunda bu konu üzerinde tamamen uzmanlaştı. Henüz 15 yaşındayken Joseph Louis Lagrange’ın Réflexions sur la résolution algébrique des équations gibi daha sonra onun eşitlik kuramı üzerinde çalışması için ilham kaynağı olan önemli çalışmalarını ve profesyonel matematikçiler için oluşturulmuş Leçons sur le calcul des fonctions gibi eserleri okumaktaydı. Buna rağmen sınıf çalışmalarında sönük kalmakta ve öğretmenlerinden uyarılar almaktaydı.
Matematik hayatı
Galois 1828 yılında hiçbir hazırlık yapmaksızın o zamanlarda Fransa’daki en ünlü matematik enstitüsü olan École Polytechnique’ nin sınavlarına girmeyi denedi ve sözlü sınavlardaki açıklama yetersizliklerinden ötürü başarısız oldu. Aynı yıl École Normale adlı diğerinden oldukça aşağıda görülen ve Évariste’nin oradaki birkaç profesörü kendisine yakın bulduğu matematik enstitüsüne girdi.
Takip eden yıllarda Galois sonsuz kesirler üzerine ilk çalışmasını yayımladı. Yine bu yıllarda cebirsel denklemler alanında önemli keşiflerde bulunmaya başlamıştı. Bilim Akademisine iki adet makale gönderdi. Bu makalelere Augustin Louis Cauchy tarafından atıfta bulunulmasına rağmen hala tam olarak bilinmeyen sebeplerden ötürü Cauchy bu iki çalışmayı yayımlamadı. Ancak birçok karşıt görüşe rağmen, Cauchy’nin Galois’in çalışmalarının önemini anladığı ve sadece bu iki çalışmayı akademinin düzenlediği bir yarışmaya sokmak tek bir makale olacak şekilde bir araya getirmesini tavsiye ettiğine inanılır. O zamanın önemli matematikçilerinden olan Cauchy’e göre bu çalışmaların kazanma olasılığı çok yüksekti.
28 Temmuz 1829’da kasabanın rahibi ile aralarında geçen şiddetli bir politik tartışmadan sonra Galois’in babası intihar etti. Babasının intiharından birkaç gün sonra Évariste Polytechnique’e girmek için şansını tekrar denedi ancak yine başarısız oldu. Galois’in enstitüye kolayca girebilecek kadar yetenekli ve başarılı olduğu tartışmasız bir gerçekti, ancak neden başarısız olduğuna dair birçok iddia bulunmaktadır. Évariste’nin başarısızlığına dair diğerlerinden daha mantıklı görünen iddia Galois’in açıklamalarını yaparken konuları çok fazla açıklamadan atlaması ve sınavı yapan kişinin yetersizliğinden ötürü kafasını karışması ve bu durumun Galois’in çok fazla sinirlenmesine yol açarak kendine hakim olamamasıdır. Babasının intiharının da Galois’in ruh halini etkilediği söylenmektedir.
Polytechnique’e yapıtığı başvuruların reddedilmesinin ardından Galois, École Normale’e kabul edilebilmek için Baccalureate sınavlarına girdi ve başarılı oldu. Matematik dersindeki sınav gözetmeni Galois hakkında "Bu öğrenci fikir ve söylemek istediklerini açıkça ifade etmekte sıkıntıları vardır. Fakat zekidir. Dikkate değer araştırıcı bir zekâsı vardır."
Évariste birkaç kez daha denklemler üzerine olan kuramını açıklayan raporunu birkaç kez daha yayımlamaya çalıştı ancak hayatı boyunca birçok farklı nedenden ötürü asla yayımlanmadı. Daha önce de söz edildiği gibi ilk denemesi Cauchy tarafından reddedilmişti. Ancak Şubat 1830’da Cauchy’nin tavsiyesini dinleyerek çalışmasını Akademi sekreteri Joseph Fourier’e yarışmaya aday gösterilmesi için gönderdi. Ne yazık ki Galois’in çalışmasını göndermesinin ardından kısa süre sonra Fourier hayatını kaybetti ve Évariste’nin eseri kayboldu. Yarışmanın büyük ödülü Niels Henrik Abel ve Carl Gustav Jacob Jacobi arasında paylaştırıldı. Kaybolan makalesine rağmen Galois o yıl üç adet çalışma daha yayımladı. Bunlardan biri daha sonra Galois kuramı olarak anılacak kuramın temellerini oluşturuyordu. Diğer çalışma denklemlerin sayısal çözümlenmesi (kök bulma) ile ilgiliydi. Üçüncü çalışması ise sayı kuramı için önemli bir yere sahipti.
Siyasi hayatı
Galois Fransa’daki karışıklıkların olduğu zamanlarda yaşamıştı. X. Charles, XVIII. Louis'den sonra 1824 yılında ülkenin başına geçmiş ancak 1827 yılında partisi, seçmenler ile ilgili yaşanan bir aksaklık nedeniyle ve 1830 yılında karşıt liberal partinin çoğunluğu kazanması üzerine oldukça zor zamanlar yaşadı. Bu durum üzerine Charles, tahttan çekilme, askeri darbe gibi Temmuz Devrimine yol açan birçok olayla karşılaştı. Bu devrimin sonucunda Louis-Philippe Kral oldu. Polytechnique’deki meslektaşları Temmuz Devrimi sırasında sokaklarda tarih yazmakta iken Galois ve École Normale’de okuyan diğer öğrenciler okul müdürü tarafından okula kilitlenmişti. Bu duruma çok sinirlenen Galois müdürü çok sert eleştiren bir yazı yazdı ve bunu Gazette des Écoles’te gerçek adını kullanarak yayımladı. Gazette’nin editörünün Galois’in ismini gizlemesine rağmen Évariste okuldan kovuldu.
4 Ocak 1831 tarihinde okuldan kovulması resmîleşince Galois, okulu çabucak terk ederek Ulusal Muhafızların topçu birliğine katıldı. Zamanını sadece matematiksel çalışmalarına ve siyasal bağlarına ayırıyordu. Birlikte çıkan karışıklıkları üzerine, Galois üye olduktan çok kısa süre sonra, 31 Aralık 1830’da Ulusal Muhafızların topçu birliği Hükûmetin istikrarını bozacakları endişesi ile kapatıldı. Bu sırada Galois’in üyesi olduğu birlikten on dokuz subay tutuklandı ve Hükûmeti devirmeye çalışma iddiası ile tutuklandı.
Nisan 1831’de subaylar suçlarından beraat ettiler ve 9 Mayıs 1831’de bu subayların anısına aralarında Alexandre Dumas’nın da bulunduğu birçok tanınmış insanında yer aldığı bir ziyafet düzenlendi. Olaylar kargaşalı bir şekilde devam etti ve Galois kadehinin üstünde bir bıçak ile Kral Louis Philippe için kadeh kaldırdı. Bu hareket açıkça Kral'ın hayatına yönelik bir tehdit anlamı taşıyordu ve bu nedenle tutuklandı. Ancak 15 Haziran 1831’de bu suçtan beraat etti.
Bastille Günü (14 Temmuz 1831) geldiğinde Galois, üzerinde kapatılan topçu birliği üniforması ve birçok silah, bir tüfek ve bir bıçak ile protestonun başında yer alıyordu. Bu hareketlerinden ötürü tekrar tutuklandı. Yasa dışı üniforma giymekten altı ay hapse mahkûm edildi ancak dokuz buçuk ay sonra 29 Nisan 1832’de serbest kaldı. Mahkûmiyeti sırasında matematiksel fikirlerini geliştirmeye devam etti.
Son günleri
Galois, École Normale’den kovulduktan sonra, zamanını politik etkinlikler ile geçirmesine rağmen matematik ile ilgilenmeye devam etti. 1831’de kovulmasının resmîleşmesinin ardından ileri cebir alanında özel ders vermeyi denedi. Dersleri biraz ilgi toplasa da daha sonra bu ilgi kayboldu. Siméon Poisson ona denklemler teorisi üzerine olan çalışmasını yayımlamasını önerdi. Bu tavsiyeye uyarak 17 Ocak 1831’de makalesini yayımladı. Ancak 4 Haziran 1831 tarihinde Poisson Galois’in çalışmasının anlaşılmaz olduğunu iddia etti ve “Gaolis’in savı kesinliğini yargılayabilmemiz için ne yeterince açık ne de yeterince iyi geliştirilmiştir.” şeklinde bir yorumda bulundu. Ancak Galois’e gönderilen ret raporu teşvik edici bir not ile bitmekteydi. “Yazarın daha kesin bir fikir oluşturması için tüm çalışmasını yayımlamasını tavsiye ederiz.”
Poisson’un raporu Galois’in Bastille Günü tutuklanmasından önce yazıldıysa da rapor ona ancak Ekim ayında hapisteyken ulaştı. Galois’in doğası ve ruh hali göz önüne alındığında beklenildiği gibi ret raporuna çok sert tepki göstermiş ve çalışmalarının Akademi tarafından yayımlanması fikrinden vazgeçerek arkadaşı Auguste Chevalier aracılığıyla özel olarak yayımlamaya karar verdi. Bu sert çıkışına rağmen Galois, Poisson’un tavsiyelerini dikkate aldı ve hapishanede kaldığı süre boyunca tüm matematiksel çalışmalarını bir araya getirdi ve serbest kaldığı 29 Nisan 1832 tarihine kadar fikirlerini parlatmaya devam etti.
Galois’in ölümcül düellosu 30 Mayıs tarihinde gerçekleşti. Bu düellonun arkasında yatan gerçek sebepler belirsiz kalmaya devam etmektedir. Asıl sebep ile ilgili ortada sonradan uydurulan birçok dayanaksız görüş bulunmaktadır. Bilinen tek şey ölümünden beş gün önce Chevalier’e yazdığı mektupta ima ettiği biten bir aşk ilişkisidir.
Gerçek mektuplar üzerinde yapılan bazı çalışmalar Galois’in romantik bir ilgi duyduğu bu kadının Galois’in hayatının son birkaç ayını geçirdiği pansiyonun, hekiminin kızı Matmazel Stéphanie-Félicie Poterin du Motel olduğunu öne sürmektedir. Onun tarafından gönderilen ve Galois tarafından kopyalanmış mektup bölümleri. (İsmi vb. içeren kısımların tamamen silinmiş ya da bilerek saklanmıştır.) mevcuttur. Mektuplar du Motel’in Galois’e güvenip bazı sıkıntılarını anlattığı ve onu kendisi için düelloya çıkması yönünde teşvik ettiği yönünde bilgiler içermektedir. Bu varsayım Galois’in ölmeden önceki gece arkadaşlarına yazdığı mektuplarla desteklenmektedir. Bu zayıf tarihsel detayları temel alarak Galois’in hayatını anlatan yazarların birçoğu tarafından oluşturulan ve sıkça gündeme gelen daha detaylı bir varsayım ise bütün bu olayların polis ve kralcı kesim tarafından politik bir rakibi ortadan kaldırmak amaçlı kurgulanmış bir komplo olduğudur.
Düelloda karşısına çıktığı kişi Alexandre Dumas tarafından verilen bilgiye göre Galois’in ilk tutuklanması ile sonuçlanan olayın yaşandığı gün onurlarına ziyafet düzenlenen on dokuz topçu subayından biri ve du Motel’in nişanlısı olan Pescheux d'Herbinville’dir. Ancak Dumas bu iddiasında tek başınadır. Olaydan birkaç gün sonra çıkan gazetelerin günümüze ulaşan kısımlarında rakibinin Galois’in kendisi ile aynı zamanda mahkûm olan Cumhuriyetçi arkadaşlarından biri olan Ernest Duchatelet olduğu öne sürülmektedir. Bilgilerdeki bu karışıklık katilin gerçek kimliğinin asla öğrenilemeyeceği ihtimalini doğurmaktadır.
Düellonun arkasında yatan sebep ne olursa olsun, Galois ölümünün yaklaştığına ikna olmuştu ve bu nedenle bütün gece ayakta kalıp diğer Cumhuriyetçi dostlarına veda mektupları ve matematiksel vasiyetini oluşturacak olan Auguste Chevalier’e yazdığı fikirlerini ve üç adet çalışmasını içeren ünlü mektubunu yazdı. Matematikçi Hermann Weyl Galois’in mirası hakkında “Bu mektup, eğer içerdiği fikirler yenilik ve derinlik açısından değerlendirilirse belki de insanlığın yazın tarihindeki en önemli yazılı eserdir.” yorumunu yapmıştır. Son yazılarında, üzerinde çalıştığı konular hakkında genel bilgiler vermiş ve Akademiye sunduğu çalışmasına ve diğerlerine ek açıklamalar getirmiştir.
30 Mayıs 1832 tarihinde sabasın erken saatlerinde karnından vuruldu ve ertesi gün sabah saat on sularında Cochin hastanesinde hayatını kaybetti. Cenazesi sırasında bir ayaklanma başlatma planları yapılmaktaydı ancak aynı zamana denk gelen General Jean Maximillien Lamarque’ın ölümü, cenaze töreninin herhangi bir olay olmadan tamamlanmasını sağladı. Sadece Galois’in küçük kardeşi Galois’in ölümünden önceki olaylar hakkında bilgilendirildi. Galois öldüğünde 20 yaşındaydı ve küçük kardeşi Alfred’e olan son sözleri:
Ne pleure pas, Alfred ! J’ai besoin de tout mon courage pour mourir à vingt ans! (Ağlama Alfred! Yirmi yaşında ölmek için tüm cesaretime ihtiyacım var.)
oldu.
2 Haziran tarihinde Évariste Galois Montparnasse mezarlığındaki günümüzde yeri tam olarak bilinmeyen sıradan bir mezara gömüldü. Doğduğu kasabanın mezarlığında onun ansına akrabalarının mezarlarının yanına bir anıt mezar inşa edilmiştir.
Galois’in matematiksel çalışmaları 1843 yılında Liouville tarafından incelenip onay aldıktan sonra Journal de Mathématiques Pures et Appliquées’ın Ekim-Kasım 1846 sayısında resmi olarak yayımlandı. Çalışmalarının en önemli katkısı beşinci ve daha yüksek dereceden denklemlerin kökler ile genel bir çözüm yolu olmadığının kanıtıydı. Abel’in 1824 yılında bu durumu kanıtlayan bir çalışma yayımlamasına ve Ruffini’nin 1799 yılında yayımladığı ve hatalı olduğu ortaya çıkan çözümüne rağmen Galois’in yöntemleri şimdi Galois kuramı olarak bilinen kuram üzerine derin araştırmalara öncülük etti. Örneğin, bir kişi Galois kuramını kullanarak herhangi bir polinom denkleminin kökler ile bir çözümü olup olmadığını belirleyebilir.
Matematiğe katkıları
Arkadaşı Auguste Chevalier’e ölümünden 2 gün önce yazdığı 29 Mayıs 1832 tarihli mektubunun son cümlelerinden:
Tu prieras publiquement Jacobi ou Gauss de donner leur avis, non sur la vérité, mais sur l'importance des théorèmes.
Après cela, il y aura, j'espère, des gens qui trouveront leur profit à déchiffrer tout ce gâchis.
(Jacobi ya da Gauss’a açıkça bu teoremler hakkında doğru olup olmaları konusunda değil, önemleri hakkında fikirlerini sor. Daha sonra, umarım, bu karmaşayı çözmenin kendi yararlarına olacağını anlayacak bazı kişiler olacaktır.)
Galois’in toplanabilen çalışmaları yaklaşık 60 sayfadan oluşmaktadır ancak bunların içinde neredeyse matematiğin her alanını ilgilendiren birçok önemli fikir yer almaktadır. Galois’in çalışmaları kendisi gibi erken yaşta ölen Niels Henrik Abel’in çalışmaları ile karşılaştırılmaktadır ve ikilinin çalışmaları arasında önemli ölçüde benzerlik vardır.
Cebir
Galois’ten önceki birçok matematikçinin bugün grup olarak bilinen kavramdan söz etmesine rağmen grup (Fransızca groupe) kelimesini bugün anlaşıldığı şekilde teknik açıdan kullanan ilk kişi Galois’tir. Bu durum onu cebirin yeni bir alanı olarak bilinen grup teorisinin kurucusu yapmıştır. Günümüzde normal alt grup olarak bilinen kavramı geliştirmiştir. Bir grubun sağ ve sol eşkümelerine ayrıldığında bu eşkümelerin örtüşmesi durumuna doğru ayrıştırma adını vermiştir. Bu bugün normal altgrup olarak bilinen kavramdır. Galois ayrıca günümüzde bilindiği şekliyle sonlu cisim (Galois’in anısına Galois cismi olarak da bilinir.) fikrini de ortaya atmıştır.
Chevalier’e yazdığı mektup ve eklediği üç çalışmanın ikincisinde sonlu cisimler üzerindeki doğrusal gruplar üzerine temel çalışmalar yapmıştır.
Galois kuramı
Galois’in matematik alanına yaptığı en büyük katkı Galois kuramıdır. Galois, bir polinomun cebirsel çözümünün polinomun kökleri ile ilişkili permütasyon gruplarının yapısı ile alakalı olduğunu fark etmiştir. Bu gruplara polinomun Galois grubu denir. Eğer bir denklemin Galois grubunun kendinden sonra gelen her biri içinde abelien oranı ile normal olan alt grupları bulunabilirse denklemin kökler ile çözülebileceğini bulmuştur. Bunun daha sonra matematikçilerin birçok alana uyarlayacağı önemli bir yaklaşım oldu kanıtlanmıştır.
Analiz
Galois’in ayrıca Abelian integralleri kuramı ve sonsuz kesirler konularında katkıları olmuştur.
Kaynakça
https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89variste_Galois 13 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce vikipedi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Evariste Galois 25 Ekim 1811 31 Mayis 1832 Fransiz matematikci ve siyasi aktivist Evariste GaloisEvariste GaloisDogum25 Ekim 1811 1811 10 25 Bourg la Reine FransaOlum31 Mayis 1832 20 yasinda ParisMilliyetFransizVatandaslikFransaKariyeriDaliMatematikImza Henuz genclik yillarindayken bir polinomun radikaller tarafindan cozulebilmesi icin gerekli ve yeterli bir durumu belirleyebildi ve boylece 350 yildir acik olan bir problemi cozdu Calismalari soyut cebirin iki ana dali olan Galois teorisinin ve grup teorisinin temellerini atti Bir duelloda aldigi yaralardan 20 yasinda oldu HayatiIlk yillari Galois 25 Ekim 1811 tarihinde Nicholas Gabriel Galois ve Adelaide Marie ciftinin cocuklari olarak Dunyaya geldi Babasi Bourg la Reine in liberal partisinin basi olan bir cumhuriyetciydi Daha sonra XVIII Louis nin 1814 yilinda tahta geri donmesi ile kasabanin Belediye Baskani olarak gorev yapti Bir hukukcunun kizi olan annesi akici bir Latince ve klasik edebiyat okuyucusuydu Ogullarinin ilk on iki yillik egitiminden kendisi sorumluydu Galois 10 yasindayken Reims kolejinde okumasi icin teklif aldi Ancak annesi egitimine evde devam etmesini tercih etti Ekim 1823 te Lycee Louis le Grand a girdi Okula girdigi ilk donemdeki bazi karmasikliklara ragmen yuze yakin ogrencinin okuldan kovulmasi ile sonuclandi ilk iki yilinda basarili bir tablo cizdi Daha sonra aldigi bu egitimden sikilan Evariste 14 yasinda matematige ciddi bir ilgi gostermeye basladi Adrien Marie Legendre nin Elements de Geometrie eserini buldu ve soylenilene gore bu kitabi bir roman okur gibi okuyup ilk okuyusunda bu konu uzerinde tamamen uzmanlasti Henuz 15 yasindayken Joseph Louis Lagrange in Reflexions sur la resolution algebrique des equations gibi daha sonra onun esitlik kurami uzerinde calismasi icin ilham kaynagi olan onemli calismalarini ve profesyonel matematikciler icin olusturulmus Lecons sur le calcul des fonctions gibi eserleri okumaktaydi Buna ragmen sinif calismalarinda sonuk kalmakta ve ogretmenlerinden uyarilar almaktaydi Matematik hayati Galois 1828 yilinda hicbir hazirlik yapmaksizin o zamanlarda Fransa daki en unlu matematik enstitusu olan Ecole Polytechnique nin sinavlarina girmeyi denedi ve sozlu sinavlardaki aciklama yetersizliklerinden oturu basarisiz oldu Ayni yil Ecole Normale adli digerinden oldukca asagida gorulen ve Evariste nin oradaki birkac profesoru kendisine yakin buldugu matematik enstitusune girdi Takip eden yillarda Galois sonsuz kesirler uzerine ilk calismasini yayimladi Yine bu yillarda cebirsel denklemler alaninda onemli kesiflerde bulunmaya baslamisti Bilim Akademisine iki adet makale gonderdi Bu makalelere Augustin Louis Cauchy tarafindan atifta bulunulmasina ragmen hala tam olarak bilinmeyen sebeplerden oturu Cauchy bu iki calismayi yayimlamadi Ancak bircok karsit goruse ragmen Cauchy nin Galois in calismalarinin onemini anladigi ve sadece bu iki calismayi akademinin duzenledigi bir yarismaya sokmak tek bir makale olacak sekilde bir araya getirmesini tavsiye ettigine inanilir O zamanin onemli matematikcilerinden olan Cauchy e gore bu calismalarin kazanma olasiligi cok yuksekti 28 Temmuz 1829 da kasabanin rahibi ile aralarinda gecen siddetli bir politik tartismadan sonra Galois in babasi intihar etti Babasinin intiharindan birkac gun sonra Evariste Polytechnique e girmek icin sansini tekrar denedi ancak yine basarisiz oldu Galois in enstituye kolayca girebilecek kadar yetenekli ve basarili oldugu tartismasiz bir gercekti ancak neden basarisiz olduguna dair bircok iddia bulunmaktadir Evariste nin basarisizligina dair digerlerinden daha mantikli gorunen iddia Galois in aciklamalarini yaparken konulari cok fazla aciklamadan atlamasi ve sinavi yapan kisinin yetersizliginden oturu kafasini karismasi ve bu durumun Galois in cok fazla sinirlenmesine yol acarak kendine hakim olamamasidir Babasinin intiharinin da Galois in ruh halini etkiledigi soylenmektedir Polytechnique e yapitigi basvurularin reddedilmesinin ardindan Galois Ecole Normale e kabul edilebilmek icin Baccalureate sinavlarina girdi ve basarili oldu Matematik dersindeki sinav gozetmeni Galois hakkinda Bu ogrenci fikir ve soylemek istediklerini acikca ifade etmekte sikintilari vardir Fakat zekidir Dikkate deger arastirici bir zekasi vardir Evariste birkac kez daha denklemler uzerine olan kuramini aciklayan raporunu birkac kez daha yayimlamaya calisti ancak hayati boyunca bircok farkli nedenden oturu asla yayimlanmadi Daha once de soz edildigi gibi ilk denemesi Cauchy tarafindan reddedilmisti Ancak Subat 1830 da Cauchy nin tavsiyesini dinleyerek calismasini Akademi sekreteri Joseph Fourier e yarismaya aday gosterilmesi icin gonderdi Ne yazik ki Galois in calismasini gondermesinin ardindan kisa sure sonra Fourier hayatini kaybetti ve Evariste nin eseri kayboldu Yarismanin buyuk odulu Niels Henrik Abel ve Carl Gustav Jacob Jacobi arasinda paylastirildi Kaybolan makalesine ragmen Galois o yil uc adet calisma daha yayimladi Bunlardan biri daha sonra Galois kurami olarak anilacak kuramin temellerini olusturuyordu Diger calisma denklemlerin sayisal cozumlenmesi kok bulma ile ilgiliydi Ucuncu calismasi ise sayi kurami icin onemli bir yere sahipti Siyasi hayati Galois Fransa daki karisikliklarin oldugu zamanlarda yasamisti X Charles XVIII Louis den sonra 1824 yilinda ulkenin basina gecmis ancak 1827 yilinda partisi secmenler ile ilgili yasanan bir aksaklik nedeniyle ve 1830 yilinda karsit liberal partinin cogunlugu kazanmasi uzerine oldukca zor zamanlar yasadi Bu durum uzerine Charles tahttan cekilme askeri darbe gibi Temmuz Devrimine yol acan bircok olayla karsilasti Bu devrimin sonucunda Louis Philippe Kral oldu Polytechnique deki meslektaslari Temmuz Devrimi sirasinda sokaklarda tarih yazmakta iken Galois ve Ecole Normale de okuyan diger ogrenciler okul muduru tarafindan okula kilitlenmisti Bu duruma cok sinirlenen Galois muduru cok sert elestiren bir yazi yazdi ve bunu Gazette des Ecoles te gercek adini kullanarak yayimladi Gazette nin editorunun Galois in ismini gizlemesine ragmen Evariste okuldan kovuldu 4 Ocak 1831 tarihinde okuldan kovulmasi resmilesince Galois okulu cabucak terk ederek Ulusal Muhafizlarin topcu birligine katildi Zamanini sadece matematiksel calismalarina ve siyasal baglarina ayiriyordu Birlikte cikan karisikliklari uzerine Galois uye olduktan cok kisa sure sonra 31 Aralik 1830 da Ulusal Muhafizlarin topcu birligi Hukumetin istikrarini bozacaklari endisesi ile kapatildi Bu sirada Galois in uyesi oldugu birlikten on dokuz subay tutuklandi ve Hukumeti devirmeye calisma iddiasi ile tutuklandi Nisan 1831 de subaylar suclarindan beraat ettiler ve 9 Mayis 1831 de bu subaylarin anisina aralarinda Alexandre Dumas nin da bulundugu bircok taninmis insaninda yer aldigi bir ziyafet duzenlendi Olaylar kargasali bir sekilde devam etti ve Galois kadehinin ustunde bir bicak ile Kral Louis Philippe icin kadeh kaldirdi Bu hareket acikca Kral in hayatina yonelik bir tehdit anlami tasiyordu ve bu nedenle tutuklandi Ancak 15 Haziran 1831 de bu suctan beraat etti Bastille Gunu 14 Temmuz 1831 geldiginde Galois uzerinde kapatilan topcu birligi uniformasi ve bircok silah bir tufek ve bir bicak ile protestonun basinda yer aliyordu Bu hareketlerinden oturu tekrar tutuklandi Yasa disi uniforma giymekten alti ay hapse mahkum edildi ancak dokuz bucuk ay sonra 29 Nisan 1832 de serbest kaldi Mahkumiyeti sirasinda matematiksel fikirlerini gelistirmeye devam etti Son gunleri Bourg la Reine de bulunan Galois anit mezari Galois Ecole Normale den kovulduktan sonra zamanini politik etkinlikler ile gecirmesine ragmen matematik ile ilgilenmeye devam etti 1831 de kovulmasinin resmilesmesinin ardindan ileri cebir alaninda ozel ders vermeyi denedi Dersleri biraz ilgi toplasa da daha sonra bu ilgi kayboldu Simeon Poisson ona denklemler teorisi uzerine olan calismasini yayimlamasini onerdi Bu tavsiyeye uyarak 17 Ocak 1831 de makalesini yayimladi Ancak 4 Haziran 1831 tarihinde Poisson Galois in calismasinin anlasilmaz oldugunu iddia etti ve Gaolis in savi kesinligini yargilayabilmemiz icin ne yeterince acik ne de yeterince iyi gelistirilmistir seklinde bir yorumda bulundu Ancak Galois e gonderilen ret raporu tesvik edici bir not ile bitmekteydi Yazarin daha kesin bir fikir olusturmasi icin tum calismasini yayimlamasini tavsiye ederiz Poisson un raporu Galois in Bastille Gunu tutuklanmasindan once yazildiysa da rapor ona ancak Ekim ayinda hapisteyken ulasti Galois in dogasi ve ruh hali goz onune alindiginda beklenildigi gibi ret raporuna cok sert tepki gostermis ve calismalarinin Akademi tarafindan yayimlanmasi fikrinden vazgecerek arkadasi Auguste Chevalier araciligiyla ozel olarak yayimlamaya karar verdi Bu sert cikisina ragmen Galois Poisson un tavsiyelerini dikkate aldi ve hapishanede kaldigi sure boyunca tum matematiksel calismalarini bir araya getirdi ve serbest kaldigi 29 Nisan 1832 tarihine kadar fikirlerini parlatmaya devam etti Galois in olumcul duellosu 30 Mayis tarihinde gerceklesti Bu duellonun arkasinda yatan gercek sebepler belirsiz kalmaya devam etmektedir Asil sebep ile ilgili ortada sonradan uydurulan bircok dayanaksiz gorus bulunmaktadir Bilinen tek sey olumunden bes gun once Chevalier e yazdigi mektupta ima ettigi biten bir ask iliskisidir Gercek mektuplar uzerinde yapilan bazi calismalar Galois in romantik bir ilgi duydugu bu kadinin Galois in hayatinin son birkac ayini gecirdigi pansiyonun hekiminin kizi Matmazel Stephanie Felicie Poterin du Motel oldugunu one surmektedir Onun tarafindan gonderilen ve Galois tarafindan kopyalanmis mektup bolumleri Ismi vb iceren kisimlarin tamamen silinmis ya da bilerek saklanmistir mevcuttur Mektuplar du Motel in Galois e guvenip bazi sikintilarini anlattigi ve onu kendisi icin duelloya cikmasi yonunde tesvik ettigi yonunde bilgiler icermektedir Bu varsayim Galois in olmeden onceki gece arkadaslarina yazdigi mektuplarla desteklenmektedir Bu zayif tarihsel detaylari temel alarak Galois in hayatini anlatan yazarlarin bircogu tarafindan olusturulan ve sikca gundeme gelen daha detayli bir varsayim ise butun bu olaylarin polis ve kralci kesim tarafindan politik bir rakibi ortadan kaldirmak amacli kurgulanmis bir komplo oldugudur Duelloda karsisina ciktigi kisi Alexandre Dumas tarafindan verilen bilgiye gore Galois in ilk tutuklanmasi ile sonuclanan olayin yasandigi gun onurlarina ziyafet duzenlenen on dokuz topcu subayindan biri ve du Motel in nisanlisi olan Pescheux d Herbinville dir Ancak Dumas bu iddiasinda tek basinadir Olaydan birkac gun sonra cikan gazetelerin gunumuze ulasan kisimlarinda rakibinin Galois in kendisi ile ayni zamanda mahkum olan Cumhuriyetci arkadaslarindan biri olan Ernest Duchatelet oldugu one surulmektedir Bilgilerdeki bu karisiklik katilin gercek kimliginin asla ogrenilemeyecegi ihtimalini dogurmaktadir Duellonun arkasinda yatan sebep ne olursa olsun Galois olumunun yaklastigina ikna olmustu ve bu nedenle butun gece ayakta kalip diger Cumhuriyetci dostlarina veda mektuplari ve matematiksel vasiyetini olusturacak olan Auguste Chevalier e yazdigi fikirlerini ve uc adet calismasini iceren unlu mektubunu yazdi Matematikci Hermann Weyl Galois in mirasi hakkinda Bu mektup eger icerdigi fikirler yenilik ve derinlik acisindan degerlendirilirse belki de insanligin yazin tarihindeki en onemli yazili eserdir yorumunu yapmistir Son yazilarinda uzerinde calistigi konular hakkinda genel bilgiler vermis ve Akademiye sundugu calismasina ve digerlerine ek aciklamalar getirmistir 30 Mayis 1832 tarihinde sabasin erken saatlerinde karnindan vuruldu ve ertesi gun sabah saat on sularinda Cochin hastanesinde hayatini kaybetti Cenazesi sirasinda bir ayaklanma baslatma planlari yapilmaktaydi ancak ayni zamana denk gelen General Jean Maximillien Lamarque in olumu cenaze toreninin herhangi bir olay olmadan tamamlanmasini sagladi Sadece Galois in kucuk kardesi Galois in olumunden onceki olaylar hakkinda bilgilendirildi Galois oldugunde 20 yasindaydi ve kucuk kardesi Alfred e olan son sozleri Ne pleure pas Alfred J ai besoin de tout mon courage pour mourir a vingt ans Aglama Alfred Yirmi yasinda olmek icin tum cesaretime ihtiyacim var oldu 2 Haziran tarihinde Evariste Galois Montparnasse mezarligindaki gunumuzde yeri tam olarak bilinmeyen siradan bir mezara gomuldu Dogdugu kasabanin mezarliginda onun ansina akrabalarinin mezarlarinin yanina bir anit mezar insa edilmistir Galois in matematiksel calismalari 1843 yilinda Liouville tarafindan incelenip onay aldiktan sonra Journal de Mathematiques Pures et Appliquees in Ekim Kasim 1846 sayisinda resmi olarak yayimlandi Calismalarinin en onemli katkisi besinci ve daha yuksek dereceden denklemlerin kokler ile genel bir cozum yolu olmadiginin kanitiydi Abel in 1824 yilinda bu durumu kanitlayan bir calisma yayimlamasina ve Ruffini nin 1799 yilinda yayimladigi ve hatali oldugu ortaya cikan cozumune ragmen Galois in yontemleri simdi Galois kurami olarak bilinen kuram uzerine derin arastirmalara onculuk etti Ornegin bir kisi Galois kuramini kullanarak herhangi bir polinom denkleminin kokler ile bir cozumu olup olmadigini belirleyebilir Matematige katkilariArkadasi Auguste Chevalier e olumunden 2 gun once yazdigi 29 Mayis 1832 tarihli mektubunun son cumlelerinden Tu prieras publiquement Jacobi ou Gauss de donner leur avis non sur la verite mais sur l importance des theoremes Apres cela il y aura j espere des gens qui trouveront leur profit a dechiffrer tout ce gachis Jacobi ya da Gauss a acikca bu teoremler hakkinda dogru olup olmalari konusunda degil onemleri hakkinda fikirlerini sor Daha sonra umarim bu karmasayi cozmenin kendi yararlarina olacagini anlayacak bazi kisiler olacaktir Galois in toplanabilen calismalari yaklasik 60 sayfadan olusmaktadir ancak bunlarin icinde neredeyse matematigin her alanini ilgilendiren bircok onemli fikir yer almaktadir Galois in calismalari kendisi gibi erken yasta olen Niels Henrik Abel in calismalari ile karsilastirilmaktadir ve ikilinin calismalari arasinda onemli olcude benzerlik vardir Cebir Galois ten onceki bircok matematikcinin bugun grup olarak bilinen kavramdan soz etmesine ragmen grup Fransizca groupe kelimesini bugun anlasildigi sekilde teknik acidan kullanan ilk kisi Galois tir Bu durum onu cebirin yeni bir alani olarak bilinen grup teorisinin kurucusu yapmistir Gunumuzde normal alt grup olarak bilinen kavrami gelistirmistir Bir grubun sag ve sol eskumelerine ayrildiginda bu eskumelerin ortusmesi durumuna dogru ayristirma adini vermistir Bu bugun normal altgrup olarak bilinen kavramdir Galois ayrica gunumuzde bilindigi sekliyle sonlu cisim Galois in anisina Galois cismi olarak da bilinir fikrini de ortaya atmistir Chevalier e yazdigi mektup ve ekledigi uc calismanin ikincisinde sonlu cisimler uzerindeki dogrusal gruplar uzerine temel calismalar yapmistir Galois kurami Galois in matematik alanina yaptigi en buyuk katki Galois kuramidir Galois bir polinomun cebirsel cozumunun polinomun kokleri ile iliskili permutasyon gruplarinin yapisi ile alakali oldugunu fark etmistir Bu gruplara polinomun Galois grubu denir Eger bir denklemin Galois grubunun kendinden sonra gelen her biri icinde abelien orani ile normal olan alt gruplari bulunabilirse denklemin kokler ile cozulebilecegini bulmustur Bunun daha sonra matematikcilerin bircok alana uyarlayacagi onemli bir yaklasim oldu kanitlanmistir Analiz Galois in ayrica Abelian integralleri kurami ve sonsuz kesirler konularinda katkilari olmustur Kaynakcahttps en wikipedia org wiki C3 89variste Galois 13 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce vikipedi