Gaziantep kastelleri ve livasları, Türkiye'nin Gaziantep şehrinde bulunan yer altı su yapılarıdır.
Suyun buharlaşmadan iletilmesi amacıyla inşa edilmiştir. Su tünellerine livas, suyun halkın kullanımına sunulduğu yapılara kastel denmektedir. Kastellerin 13. ve 16.yy'larda yapıldığı bilinmektedir. Günümüz gelebilmiş altı tane kastel mevcuttur.UNESCO, 2018'de kastel ve livasları (Dünya Mirası Geçici Listesi)'ne eklemiştir.
Kastel kelimesi, Kilis ilinde çeşmeler için kullanılmakla birlikte, Gaziantep'te yer altı kanalları ile gelen suya ulaşmak için kısmen veya tamamen yeraltında yapılan ve 10-40 basamakla inilen "büyük su tesisleri" anlamında kullanılmaktadır. Geçmiş yıllarda yaklaşık olarak 20 adet kastel olduğu bildirilmiştir. Ancak 1935'li yıllarda yeni su yolları ve şebekeler açıldığı sırada, bu önemli miras ve emanetlerin yarısından çoğu kaybedilmiştir. Günümüze yalnızca 6 tanesi taşınabilmiştir. Gaziantep kent merkezindeki tek su kaynağının Alleben deresi olması ve şehrin jeolojik yapısının yer altında tüneller açmaya uygun olmasından ötürü, şehir dışından getirilen bu kanallar ile gelen su, yeryüzüne çıkmadan evlere, camilere ve kastellere dağıtılmıştır. Su, kastele gelmeden önce iki kola ayrılır; ilk kol içme ve kullanma suyu olarak havuzlara gider, ikincisi ise temizlik amacıyla kullanmak için tuvaletlere dağıtılırdı. Tuvaletlere gelen su ise, önce çimecelik adı verilen yaklaşık 1.20 metre derinliğinde ve kayaya oyulmuş havuzlara gelmekteydi.
Gaziantep’te tarihi kent dokusunda birçok cami, han, hamam, medrese, kastel, çeşme ve özel kullanımdaki evlerin kuyularına su sağlayan yer altı su kanalları bulunmaktadır. Yerel dilde livas adı verilen yer altı su kanalları, şehir dışındaki kaynaktan şehre su taşımakta kullanılmış ve şehir içinde birçok farklı hatta ayrılarak kente su sağlayan bir su yolu ağı oluşturmuştur. Bütün kullanıcıları ilgilendiren bir sistem olması ve yaşamın temel gereklerinden biri olan su ile ilgili olması nedeni ile suyun dağılımı ve kullanımı ile ilgili birtakım kurallar oluşmuştur. Bu kurallar kent içinde su yollarının oluşumunu doğrudan etkilemiştir.
Livas ve kastel sistemi, Gaziantep gibi kurak iklime sahip olan bir kentte kültürel bir gelenek olması yönüyle istisnai bir örnektir. Bu sistem yer altında yüzlerce yıl boyunca geliştirilmiştir ve inşasında sürekli olarak aynı açıda eğimi korumak, inşa edilen her yeni yapıya su tedarik edebilmek için sistemi uzatarak geliştirmek, kastellere giren temiz su livaslarını çıkışta pis su olarak ayrı bir kanala almak, halkın farklı su kullanım ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde tasarlanmış bir yer altı su yapısı oluşturmak, büyük ve faydalı bir mühendislik başarısı olmuştur.
Gaziantep'te bulunan ve günümüze kadar ulaşan altı tane kastel yapısı vardır, bunlar;
- Bişirici (Pişirici) Kasteli ve Mescidi
- İmam-ı Gazali (Gazali) Kasteli ve Mescidi
- Ahmet Çelebi Kasteli
- Kozluca Kasteli ve Mescidi (Tahtani Mescit)
- İhsanbey (Esenbek) Kasteli ve Mescidi
- Şeyh Fethullah Kasteli ve Mescidi'dir.
Kaynakça
- ^ . 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ a b . Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2018.
- ^ a b "The Underground Water Structures in Gaziantep; Livas' and Kastels" (İngilizce). UNESCO. 5 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Haziran 2018.
- ^ . ilkha.com. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2024.
- ^ a b c d "Gaziantep'te Kastel Adı Verilen Su Tesisleri" (PDF). 1984. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ "Gaziantep Tarihi Su Sisteminin Osmanlı Dönemindeki Yönetimi". Meltem Uçar. 10 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ "Pişirici Kasteli". Gaziantep Şahinbey Belediyesi. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024.
- ^ Altan, Hilal Merve (2019). "Kaya Oyma Su Yapılarında Hasar Tespiti". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
Gaziantep ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;:1
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gaziantep kastelleri ve livaslari Turkiye nin Gaziantep sehrinde bulunan yer alti su yapilaridir Suyun buharlasmadan iletilmesi amaciyla insa edilmistir Su tunellerine livas suyun halkin kullanimina sunuldugu yapilara kastel denmektedir Kastellerin 13 ve 16 yy larda yapildigi bilinmektedir Gunumuz gelebilmis alti tane kastel mevcuttur UNESCO 2018 de kastel ve livaslari Dunya Mirasi Gecici Listesi ne eklemistir Kastel kelimesi Kilis ilinde cesmeler icin kullanilmakla birlikte Gaziantep te yer alti kanallari ile gelen suya ulasmak icin kismen veya tamamen yeraltinda yapilan ve 10 40 basamakla inilen buyuk su tesisleri anlaminda kullanilmaktadir Gecmis yillarda yaklasik olarak 20 adet kastel oldugu bildirilmistir Ancak 1935 li yillarda yeni su yollari ve sebekeler acildigi sirada bu onemli miras ve emanetlerin yarisindan cogu kaybedilmistir Gunumuze yalnizca 6 tanesi tasinabilmistir Gaziantep kent merkezindeki tek su kaynaginin Alleben deresi olmasi ve sehrin jeolojik yapisinin yer altinda tuneller acmaya uygun olmasindan oturu sehir disindan getirilen bu kanallar ile gelen su yeryuzune cikmadan evlere camilere ve kastellere dagitilmistir Su kastele gelmeden once iki kola ayrilir ilk kol icme ve kullanma suyu olarak havuzlara gider ikincisi ise temizlik amaciyla kullanmak icin tuvaletlere dagitilirdi Tuvaletlere gelen su ise once cimecelik adi verilen yaklasik 1 20 metre derinliginde ve kayaya oyulmus havuzlara gelmekteydi Gaziantep te tarihi kent dokusunda bircok cami han hamam medrese kastel cesme ve ozel kullanimdaki evlerin kuyularina su saglayan yer alti su kanallari bulunmaktadir Yerel dilde livas adi verilen yer alti su kanallari sehir disindaki kaynaktan sehre su tasimakta kullanilmis ve sehir icinde bircok farkli hatta ayrilarak kente su saglayan bir su yolu agi olusturmustur Butun kullanicilari ilgilendiren bir sistem olmasi ve yasamin temel gereklerinden biri olan su ile ilgili olmasi nedeni ile suyun dagilimi ve kullanimi ile ilgili birtakim kurallar olusmustur Bu kurallar kent icinde su yollarinin olusumunu dogrudan etkilemistir Livas ve kastel sistemi Gaziantep gibi kurak iklime sahip olan bir kentte kulturel bir gelenek olmasi yonuyle istisnai bir ornektir Bu sistem yer altinda yuzlerce yil boyunca gelistirilmistir ve insasinda surekli olarak ayni acida egimi korumak insa edilen her yeni yapiya su tedarik edebilmek icin sistemi uzatarak gelistirmek kastellere giren temiz su livaslarini cikista pis su olarak ayri bir kanala almak halkin farkli su kullanim ihtiyaclarini karsilayacak bicimde tasarlanmis bir yer alti su yapisi olusturmak buyuk ve faydali bir muhendislik basarisi olmustur Gaziantep te bulunan ve gunumuze kadar ulasan alti tane kastel yapisi vardir bunlar Bisirici Pisirici Kasteli ve Mescidi Imam i Gazali Gazali Kasteli ve Mescidi Ahmet Celebi Kasteli Kozluca Kasteli ve Mescidi Tahtani Mescit Ihsanbey Esenbek Kasteli ve Mescidi Seyh Fethullah Kasteli ve Mescidi dir Kaynakca 27 Subat 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2024 a b Gaziantep Il Kultur ve Turizm Mudurlugu 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2018 a b The Underground Water Structures in Gaziantep Livas and Kastels Ingilizce UNESCO 5 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Haziran 2018 ilkha com 11 Haziran 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2024 a b c d Gaziantep te Kastel Adi Verilen Su Tesisleri PDF 1984 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Subat 2024 Gaziantep Tarihi Su Sisteminin Osmanli Donemindeki Yonetimi Meltem Ucar 10 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Pisirici Kasteli Gaziantep Sahinbey Belediyesi 29 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2024 Altan Hilal Merve 2019 Kaya Oyma Su Yapilarinda Hasar Tespiti 24 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2024 Gaziantep ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 1 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme