Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Nisan 2019) |
Gece bulutları ya da gece parlayan bulutlar alacakaranlıkta üst atmosferdeki görünen mezosferik bulut tabakasına ait kutup bulutlarının çok daha parlak ve her tarafa yayılan uçları parçalanmış gibi gözüken bulutumsu olaylardır. Su buzunun içindeki kristallerden oluşmaktadırlar. Notrilucent (gece parlayan) latincede kabaca gece parlayanı anlamına gelir. Genelde yaz aylarında 50 ve 70 enlemleri arasında ekvatorun kuzey ve güneyinde gözlemlenirler. Sadece güneş ufkun altındayken gözlemlenirler.
Dünya atmosferinde en yüksekte bulunurlar, mezosferin 76’dan 85. km’ye uzanan yüksekliklerinde bulunurlar. Normalde görülebilmeleri açısından çok silik olurlar ve sadece güneş ufkun altındayen, atmosferin alt tabakaları dünyanın gölgesine girdiğinde görünürler. Gece parlayan (notrilucent) bulutlar tam olarak anlaşılmamıştır ve daha yeni keşfedilmiş olaylardır, 1885’den önce görüldüklerine dair bir kayıt bulunmamaktadır.
Oluşum
Gece parlayan (Notrilucent) bulutlar sadece çok sıkı koşullar altında oluşurlar, varoluşları üst atmosferdeki değişimler için kullanılabilecek hassas rehberlerdir. Sınıflandırmaları görece olarak yenidir. Gece parlayan (Notrilucent) bulutların oluşum sıklıkları, parlaklıkları ve uzamları artıyor gibi görünmektedir. 2012’de Cumberland’ın fizikteki doktora çalışmaları gece parlayan (notrilucent) bulutların iklim değişikliğiyle ilgili Miner’s Canary olduklarını desteklemektedir.
Gece bulutları veya gece parlayan (notrilucent) bulutlar 100 nm’e kadar küçük su buzu kristallerinden oluşmaktadır ve 76’dan 85 km’ye kadar yükseltilerde bulunurlar, dünyanın atmosferindeki diğer bütün bulutlardan yüksektedirler. Dünyanın aşağı atmosferindeki bulutlar su parçacıkların etrafında toplandığında oluşur ama mezosferik bulutlar direkt olarak su buharından oluşabilir, ek olarak toz parçacıkları üzerinde de.
Buz Aeronomisinin mezosferdeki uydusundan alınan verilere göre gece parlayan (notrilucent) bulutlar oluşmak için su buharı, toz ve çok soğuk havalara ihtiyaç duyar. Üst atmosferdeki su buharı ve tozun kaynağı kesin bilgilerle bilinmemektedir. Tozun mikrometeorlardan geldiğine inanılmaktadır, yine de volkanlardan çıkan parçacıklar ve troposferdeki toz da bir olasılıktır. Nemin ise troposfere boşluklardan yükseliyor olabilir ve metanın stratosferdeki hidroksil ile tepkimesinden de oluşuyor olabilir.
Space Shuttles’ın egzozu, 46 km’den sonra Solid Rocket Booster’dan ayrılışından sonra sadece su buharı olan, cüzi tekil bulutları oluşturan şey olarak bulunmuştur. Su buharının yarısı termosfere salınır, genelde 103 ile 114 km yüksekliği arasında. 11.8.2014'te SpaceX Falcon9 Orlando Florida üzerinde muhteşem gece parlayan bulutlar oluşturmuştur.
Egzoz Arktik bölgeye bir günden az bir sürede taşınabilir, fakat bu çok yüksek hızlı taşımanın mekanizması bilinmemektedir. Su kuzeye doğru göç ettikçe, termosferden daha serin olan, atmosferin hemen üstündeki mezosfere düşer. Tekil gece parlayan (notrilucent) bulutların mekanizması bu olsa da olayın bütününde katkısını sağlayanın bu olduğu düşünülmemektedir. Mezosfer çok az nem içerirken, yaklaşık olarak Sahra çölündeki havanın milyonda yüzü kadar ve fazlasıyla inceyken, buz kristalleri sadece -120C derecenin altında oluşabilmektedir. Bu da demektir ki gece parlayan (notrilucent) bulutlar öncelikli olarak yaz aylarında, önsezilere aykırı olarak, mezosferin en soğuk olduğu zamanlarda oluşmaktadır, bu sebeple Kutup halkalarının içinde gözlemlenemezler (orada olsalar da) çünkü güneş hiçbir zaman o mevsim ve o enlemde ufuğun altında olmaz. Gece parlayan (notrilucent) bulutlar çoğunlukla kutup bölgeleri yakınlarında oluşur, çünkü mezosfer en soğuk oradadır. Güney yarım küredeki bulutlar kuzey yarımküredeki bulutlardan 1 km yüksekte olur. Güneşin kızılötesi radyasyonu su moleküllerini parçalarına ayırır, gece parlayan (notrilucent) bulut oluşumu için uygun suyu azaltır. Radyasyonun güneş döngüsü ile birlikte döngüsel değiştiği bilinir ve uydular bulutların parlaklığını ve kızılötesi radyasyonun artışını iki güneş döngüsüdür takip etmektedir. Bulutlardaki değişimin yoğun bir şekilde UV ışınlarıyla yıllık olarak değiştiği bulunmuştur; ama bu uzun gecikmenin sebebi bilinmemektedir.
Gece parlayan (notrilucent) bulutların, 50 MHz’den 1.3 GHz’e kadar değişen tekrarsıklığında (frekansta) yüksek radar yansıtması sergilediği bilinir. Bu hareketin nedeni tam bilinmemekle birlikte, buz tanelerinin etrafını kaplayan sodyum ve demir metalleri bir açıklama olabilir, bu özellik bulutu radarlar için yansıtıcı kılabilir. Sodyum ve demir atomları gelen mikrometeorlardan sıyrılır ve gece parlayan (notrilucent) bulutların bulunduğu yükseltinin üzerine yerleşir ve ölçümler gösterir ki bu elementler bulutun varlığında bir hayli tükenirler. Diğer deneyler ortaya koymuştur ki gece parlayan (notrilucent) bulutların aşırı soğuk ısılarında, sodyum buharı buz tabakası üzerinde hızla depolanabilir.
Keşif ve Araştırma
Gece parlayan (notrilucent) bulutların ilk bilinen görüntülenmesi 1885’tedir, 1883’teki Krakatoa’nın patlak vermesinden sonra. Görüntülenmesinin volkanın patlamasıyla arasındaki bağlantı açık değildir veya insanların volkanik kalıntının yarattığı inanılmaz günbatımını izlemesiyle bir ilgisi olup olmadığı bilinmemektedir. Çalışmalar gece parlayan (notrilucent) bulutların sadece volkan hareketlerinden kaynaklanmadığını gösteriyor, yine de patlamayla birlikte toz ve su buharının üst atmosfere taşınıp bulutları oluşturması mümkündür. Aynı zamanda bilim insanları bulutun volkanik külün bir başka tezahürü olduğunu fakat havada kaldığını varsayıyor. En son olarak da bulutların volkanik kül kalıntısı olduğu teorisi Malzev tarafından 1926’da çürütülmüştür.
Keşfedilişini izleyen yıllarda, geniş kapsamlı olarak, onları ilk fotoğraflayan ve gece parlayan bulut anlamındaki notrilucent ismini veren Alman Otto Jesse tarafından incelenmiştir. Notları bulutların 1885 ilk yılında ortaya çıktığına delil olmuştur. O Krakatoa patlamasından sonra ortaya çıkan alışılagelmişin dışındaki günbatımları hakkında detaylı inceleme yapmıştır ve o zamandan beri görünürse eğer şüphesiz bulutları fark etmiştir. Bulutların sistematik fotoğrafik gözlemlerinin düzenlenmesi 1887’de Jesse, Forester ve Stolze tarafından yapılmıştır ve o yıldan sonra, Berlin Gözlemevi tarafından gözlemler devam etmiştir. Bu araştırma sırasında üçgenlere bölme yoluyla bulutların yüksekliğine karar verilmiştir. Proje 1896’da yürürlükten kalkmıştır.
Otto Jesse’nin ölümünden on yıllar sonra 1901’de, bulutların doğasıyla ilgili birkaç yeni sezi vardı. Wegener’in kestirdiği kadarıyla su buzundan oluşuyorlardı, daha sonra doğruluğu gösterildi. Çalışmalar yerden yapılan gözlemlere dayanıyordu ve bilim insanlarının 1960'ta direkt roket ölçümleri başlayana kadar mezosfer hakkında çok az bilgisi vardı. Bunlar ilk defa gösterdi ki, bulutların oluşumu mezosferdeki ısının çok düşük olmasıyla örtüşüyordu.
Gece parlayan (notrilucent) bulutlar uzaydan ilk defa OGO-6 uydusu tarafından 1972’de gözlemlenmiştir. OGO-6’nın kutup uçları etrafındaki dağınık parlak katman gözlemleri bulutların kutuba olan uzamları olarak belirlenmiştir. Daha sonraki bir uydu, Solar Mesosphere Explorer, 1981 ve 1986 yılları arasında ultraviole spektrometre kullanarak bulutların dağılımını haritalamıştır. Bulutlar 1995 yılında Utah Eyalet Üniversitesi tarafından çıplak gözle görünür olmadıkları zamanlarda bile ışıklı radar kullanarak gözlemlenmiştir. Bulutların birincil bileşeninin su buzu olduğu 2001 yılında Üst Atmosfer Araştırması Uydusu üzerindeki HALOE aleti tarafından ilk defa onaylanmıştır. 2001’de İsveçli Odin uydusu bulutlar üzerinde tayfsal analiz yapmıştır ve onların dağılımlarıyla ilgili çeşitlilik içeren örüntüleri göz önüne seren günlük küresel haritalar oluşturmuştur. 25 Nisan 2007’de AIM(Mezosferdeki buzun aeronomisi) uydusu fırlatılmıştır. Bu gece parlayan (notrilucent) uyduları çalışmaya adanmış ilk uydudur ve ilk gözlemini 25 Mayıs 2007’de yapmıştır. Uydunun çektiği fotoğraflara göre bulutların şekilleri, troposfer bulutlarınınkilere benzerlik göstermektedir, bu da dinamiklerinin de benzer olabileceği ile ilgili ipuçları vermiştir.
28 Ağustos 2006’da Mars Express görevinden bilim insanları, Mars’ın yüzeyi üstünde boyları 100 km’ye uzayan karbon dioksit kristalleri bulduklarını duyurmuştur. Bunlar bir gezegen yüzeyinde bulunmuş en yüksek bulutlardır. Dünyadaki gece parlayan (notrilucent) bulutlar gibi bunlar da sadece güneş ufkun altındayken gözlemlenebilirler. Geophysical Research Letters dergisinin 2009 Haziran sayısında yayınlanmış makaleye göre gece parlayan (notrilucent) bulutlar Tunguska olayını izleyen sürede gözlemlenmiş olmaları, onları yaratan etkinin bir göktaşına bağlı olabileceğine delil olabilir.
19 Eylül 2009’da Birleşik Devletler Denizcilik Araştırma Laboratuvarı (NRL) ve Birleşik Devletler Uzay Savunma Test Programı (STP) beraber, NASA’nın Wallops Uçuş Tesisi’nden fırlatılan Black Brant XII yörüngealtı sondaj roketini kullanarak yapay gece parlayan (notrilucent) bulutlar yaratarak Yüklü Aerosol Salım Deneyi (CARE) yürütmüştür. NRL/STP STPSat-1 uzay mekiğinin üzerindeki Mezosferik Radikalleri için Uzaysal Heterodin Görüntüleyicisini(SHIMMER) ve yüzeydeki aletleri kullanarak bulutlar haftalarca gözlemlenmiştir. Roketin egzoz izi gözlemlenip, Birleşik Devletler’de New Jersey’den Massachusetts’e kadar haber organizasyonlarında sunulmuştur.
Gözlem
Gece parlayan (notrilucent) bulutlar genelde renksiz veya uçuk mavidir, yine de bazen kırmızı ve yeşil renklerini içerebilmektedirler. Karakteristik mavi renk, bulutu aydınlatan güneş ışığının geçtiği yol boyunca ozon tarafından tutulması sonucu oluşur. Ayrıca özelliksiz çizgiler halinde de ortaya çıkabilirler, ama sıklıkla belirgin damarlı çizgiler, dalga benzeri devinimler ve girdaplar şeklindedir. “Güzel doğal olaylar” olarak dikkate alınırlar. Sirrus bulutlarıyla karıştırılabilirler, ama büyütüldüğünde daha keskin görünürler. Roket egzozları gümüş rengi ve maviden başka renkler de gösterir çünkü oluşan aynı boyuttaki su damlaları onlara yanar döner bir hal verir.
Gece parlayan bulutlar 50 ile 65 derece arasında gözlemlenebilirler. Çok ender olarak daha düşük enlemlerde de gözlemlenirler (Paris, Utah, İtalya, Türkiye ve İspanya’da gözlemlenmiştir) ve kutup bölgelerinde bulutlar gözlemlenebilecek kadar koyu renkli değildir. Yaz aylarında oluşurlar, kuzey yarım kürede Mayıs ortasından Ağustos ortasına kadar, güney yarımkürede Kasım ortasından Şubat ortasına kadar gözlemlenir. Çok silik ve ince yapıdadırlar ve sadece alt atmosferdeki bulutlar alacakaranlıkta gölge altında kaldığında ve gece parlayan (notrilucent) bulutlar güneş tarafından aydınlatıldığında gözlemlenebilirler. En iyi güneş ufkun 6 ve 16 derece altındayken görünürler. Her iki yarıkürede de oluşsalar da kuzey kutbunda yüz kat daha fazla gözlemlenir. Güney yarımküredeki bulutlar daha siliktir ve daha az sıklıkla oluşurlar, ayrıca güney yarım kürede daha az insan yaşadığı için gözlem yapacak çok fazla insan yoktur. Bulutlar şekil ve örüntü bakımından çok çeşitlidir. 1970'te Fogle tarafından beş gruba ayrılarak bir tanımlama şeması oluşturulmuştur. O zamanlardan bu zamanlara bu ayrımlar geliştirilmiştir ve alt kategorilere ayrılmıştır. Yerden, uzaydan ve sondaj roketlerinden gözlemlenebilirler. Bazı gece parlayan (notrilucent) bulutlar daha küçük kristallerden, 30 nm ve daha azı, oluşmuşlardır ve yeterince ışığı dağıtmadıkları için gözle görünür değillerdir.
Küresel Isınmaya Etkileri
Son yıllardaki kademeli artışlarının ve görece olarak daha sık oluşmalarının sebebi küresel ısınmaya bağlanılmaktadır. Colorado Üniversitesi’nden Atmosfer ve Uzay Fizikçisi atmosfer bilimcisi Gary Thomas, bulutların gözleminin Krakatoa ve endüstriel devrimle ilişkili olduğunu ve yirminci yüzyılda daha yaygın ve sık göründüğünü, özellikle 1964 ve 1986 arasında tepe yapmış olduğunu öne sürmektedir.
Küresel ısınma ve gece parlayan (notrilucent) bulutların bağlantısı yine de tartışmalıdır. Gary Thomas gece parlayan (notrilucent) bulutların küresel ısınmayla ilgili olabileceğini ilk öne süren Wilfried Schröder’den sonra makalesini yazmıştır. Yakınlarda 2012’de Lonnie Cumberlan’ın fizik alanındaki doktora tezi gece parlayan (notrilucent) bulutların Miner’s Canary olabileceği ve üst atmosferdeki artan suya bağlı olduğu için küresel ısınmayla etkileştiğini destekler. NASA bilim insanları metanın atmosferde daha üst katmanlara yönelmesinin su buharının artışı ve o yükseltilerdeki gece parlayan (notrilucent) bulutların oluşumuyla desteklenmiş olabileceğinden şüphelenir. İklim modelleri sera gazları salımının artışının üst atmosferin ısısını düşürerek gece parlayan (notrilucent) bulutların daha sık ve yaygın oluşumuna katlı sağladığını tahmin eder. Yoğun tarım faaliyetlerinin metan gazını arttırarak üst tabakadaki su buharını arttırması bununla yarışan bir kuramdır. Metan konsentrasyonları 100 yıl içerisinde iki katına çıkmıştır. Tromp ve arkaşları tartışmalı olarak hidrojen ekonomisindeki değişimlerin serbest hidrojen konsantrasyonunda 1ppm artışa sebep olarak gece parlayan (notrilucent) bulutların oluşumuna sebep olacağını öne sürmektedir.
Kaynakça
- Gadsden, M.; Parviainen, P. (1995). Observing Noctilucent Clouds (PDF). International Association of Geomagnetism & Aeronomy. . Alınan 2008-10-16.
- Schröder, Wilfried (Kasım 2001). "Otto Jesse and the Investigation of Noctilucent Clouds 115 Years Ago" (PDF). Bulletin of the American Meteorological Society 82 (11): 2457–2468. Bibcode:2001BAMS...82.2457S. doi:10.1175/1520-0477(2001)082<2457:OJATIO>2.3.CO;2. Retrieved 2008-10-18.[dead link]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Nisan 2019 Gece bulutlari ya da gece parlayan bulutlar alacakaranlikta ust atmosferdeki gorunen mezosferik bulut tabakasina ait kutup bulutlarinin cok daha parlak ve her tarafa yayilan uclari parcalanmis gibi gozuken bulutumsu olaylardir Su buzunun icindeki kristallerden olusmaktadirlar Notrilucent gece parlayan latincede kabaca gece parlayani anlamina gelir Genelde yaz aylarinda 50 ve 70 enlemleri arasinda ekvatorun kuzey ve guneyinde gozlemlenirler Sadece gunes ufkun altindayken gozlemlenirler Kuresoo bog Viljandimaa Estonya uzerindeki gece parlayan bulutlar Dunya atmosferinde en yuksekte bulunurlar mezosferin 76 dan 85 km ye uzanan yuksekliklerinde bulunurlar Normalde gorulebilmeleri acisindan cok silik olurlar ve sadece gunes ufkun altindayen atmosferin alt tabakalari dunyanin golgesine girdiginde gorunurler Gece parlayan notrilucent bulutlar tam olarak anlasilmamistir ve daha yeni kesfedilmis olaylardir 1885 den once gorulduklerine dair bir kayit bulunmamaktadir OlusumGece parlayan Notrilucent bulutlar sadece cok siki kosullar altinda olusurlar varoluslari ust atmosferdeki degisimler icin kullanilabilecek hassas rehberlerdir Siniflandirmalari gorece olarak yenidir Gece parlayan Notrilucent bulutlarin olusum sikliklari parlakliklari ve uzamlari artiyor gibi gorunmektedir 2012 de Cumberland in fizikteki doktora calismalari gece parlayan notrilucent bulutlarin iklim degisikligiyle ilgili Miner s Canary olduklarini desteklemektedir Gece bulutlari veya gece parlayan notrilucent bulutlar 100 nm e kadar kucuk su buzu kristallerinden olusmaktadir ve 76 dan 85 km ye kadar yukseltilerde bulunurlar dunyanin atmosferindeki diger butun bulutlardan yuksektedirler Dunyanin asagi atmosferindeki bulutlar su parcaciklarin etrafinda toplandiginda olusur ama mezosferik bulutlar direkt olarak su buharindan olusabilir ek olarak toz parcaciklari uzerinde de Buz Aeronomisinin mezosferdeki uydusundan alinan verilere gore gece parlayan notrilucent bulutlar olusmak icin su buhari toz ve cok soguk havalara ihtiyac duyar Ust atmosferdeki su buhari ve tozun kaynagi kesin bilgilerle bilinmemektedir Tozun mikrometeorlardan geldigine inanilmaktadir yine de volkanlardan cikan parcaciklar ve troposferdeki toz da bir olasiliktir Nemin ise troposfere bosluklardan yukseliyor olabilir ve metanin stratosferdeki hidroksil ile tepkimesinden de olusuyor olabilir Space Shuttles in egzozu 46 km den sonra Solid Rocket Booster dan ayrilisindan sonra sadece su buhari olan cuzi tekil bulutlari olusturan sey olarak bulunmustur Su buharinin yarisi termosfere salinir genelde 103 ile 114 km yuksekligi arasinda 11 8 2014 te SpaceX Falcon9 Orlando Florida uzerinde muhtesem gece parlayan bulutlar olusturmustur Egzoz Arktik bolgeye bir gunden az bir surede tasinabilir fakat bu cok yuksek hizli tasimanin mekanizmasi bilinmemektedir Su kuzeye dogru goc ettikce termosferden daha serin olan atmosferin hemen ustundeki mezosfere duser Tekil gece parlayan notrilucent bulutlarin mekanizmasi bu olsa da olayin butununde katkisini saglayanin bu oldugu dusunulmemektedir Mezosfer cok az nem icerirken yaklasik olarak Sahra colundeki havanin milyonda yuzu kadar ve fazlasiyla inceyken buz kristalleri sadece 120C derecenin altinda olusabilmektedir Bu da demektir ki gece parlayan notrilucent bulutlar oncelikli olarak yaz aylarinda onsezilere aykiri olarak mezosferin en soguk oldugu zamanlarda olusmaktadir bu sebeple Kutup halkalarinin icinde gozlemlenemezler orada olsalar da cunku gunes hicbir zaman o mevsim ve o enlemde ufugun altinda olmaz Gece parlayan notrilucent bulutlar cogunlukla kutup bolgeleri yakinlarinda olusur cunku mezosfer en soguk oradadir Guney yarim kuredeki bulutlar kuzey yarimkuredeki bulutlardan 1 km yuksekte olur Gunesin kizilotesi radyasyonu su molekullerini parcalarina ayirir gece parlayan notrilucent bulut olusumu icin uygun suyu azaltir Radyasyonun gunes dongusu ile birlikte dongusel degistigi bilinir ve uydular bulutlarin parlakligini ve kizilotesi radyasyonun artisini iki gunes dongusudur takip etmektedir Bulutlardaki degisimin yogun bir sekilde UV isinlariyla yillik olarak degistigi bulunmustur ama bu uzun gecikmenin sebebi bilinmemektedir Gece parlayan notrilucent bulutlarin 50 MHz den 1 3 GHz e kadar degisen tekrarsikliginda frekansta yuksek radar yansitmasi sergiledigi bilinir Bu hareketin nedeni tam bilinmemekle birlikte buz tanelerinin etrafini kaplayan sodyum ve demir metalleri bir aciklama olabilir bu ozellik bulutu radarlar icin yansitici kilabilir Sodyum ve demir atomlari gelen mikrometeorlardan siyrilir ve gece parlayan notrilucent bulutlarin bulundugu yukseltinin uzerine yerlesir ve olcumler gosterir ki bu elementler bulutun varliginda bir hayli tukenirler Diger deneyler ortaya koymustur ki gece parlayan notrilucent bulutlarin asiri soguk isilarinda sodyum buhari buz tabakasi uzerinde hizla depolanabilir Kesif ve ArastirmaGece parlayan notrilucent bulutlarin ilk bilinen goruntulenmesi 1885 tedir 1883 teki Krakatoa nin patlak vermesinden sonra Goruntulenmesinin volkanin patlamasiyla arasindaki baglanti acik degildir veya insanlarin volkanik kalintinin yarattigi inanilmaz gunbatimini izlemesiyle bir ilgisi olup olmadigi bilinmemektedir Calismalar gece parlayan notrilucent bulutlarin sadece volkan hareketlerinden kaynaklanmadigini gosteriyor yine de patlamayla birlikte toz ve su buharinin ust atmosfere tasinip bulutlari olusturmasi mumkundur Ayni zamanda bilim insanlari bulutun volkanik kulun bir baska tezahuru oldugunu fakat havada kaldigini varsayiyor En son olarak da bulutlarin volkanik kul kalintisi oldugu teorisi Malzev tarafindan 1926 da curutulmustur Bargerveen Drenthe Hollanda uzerindeki gece parlayan bulutlar Kesfedilisini izleyen yillarda genis kapsamli olarak onlari ilk fotograflayan ve gece parlayan bulut anlamindaki notrilucent ismini veren Alman Otto Jesse tarafindan incelenmistir Notlari bulutlarin 1885 ilk yilinda ortaya ciktigina delil olmustur O Krakatoa patlamasindan sonra ortaya cikan alisilagelmisin disindaki gunbatimlari hakkinda detayli inceleme yapmistir ve o zamandan beri gorunurse eger suphesiz bulutlari fark etmistir Bulutlarin sistematik fotografik gozlemlerinin duzenlenmesi 1887 de Jesse Forester ve Stolze tarafindan yapilmistir ve o yildan sonra Berlin Gozlemevi tarafindan gozlemler devam etmistir Bu arastirma sirasinda ucgenlere bolme yoluyla bulutlarin yuksekligine karar verilmistir Proje 1896 da yururlukten kalkmistir Stockholm Isvec uzerindeki gece parlayan bulutlar Otto Jesse nin olumunden on yillar sonra 1901 de bulutlarin dogasiyla ilgili birkac yeni sezi vardi Wegener in kestirdigi kadariyla su buzundan olusuyorlardi daha sonra dogrulugu gosterildi Calismalar yerden yapilan gozlemlere dayaniyordu ve bilim insanlarinin 1960 ta direkt roket olcumleri baslayana kadar mezosfer hakkinda cok az bilgisi vardi Bunlar ilk defa gosterdi ki bulutlarin olusumu mezosferdeki isinin cok dusuk olmasiyla ortusuyordu Gece parlayan notrilucent bulutlar uzaydan ilk defa OGO 6 uydusu tarafindan 1972 de gozlemlenmistir OGO 6 nin kutup uclari etrafindaki daginik parlak katman gozlemleri bulutlarin kutuba olan uzamlari olarak belirlenmistir Daha sonraki bir uydu Solar Mesosphere Explorer 1981 ve 1986 yillari arasinda ultraviole spektrometre kullanarak bulutlarin dagilimini haritalamistir Bulutlar 1995 yilinda Utah Eyalet Universitesi tarafindan ciplak gozle gorunur olmadiklari zamanlarda bile isikli radar kullanarak gozlemlenmistir Bulutlarin birincil bileseninin su buzu oldugu 2001 yilinda Ust Atmosfer Arastirmasi Uydusu uzerindeki HALOE aleti tarafindan ilk defa onaylanmistir 2001 de Isvecli Odin uydusu bulutlar uzerinde tayfsal analiz yapmistir ve onlarin dagilimlariyla ilgili cesitlilik iceren oruntuleri goz onune seren gunluk kuresel haritalar olusturmustur 25 Nisan 2007 de AIM Mezosferdeki buzun aeronomisi uydusu firlatilmistir Bu gece parlayan notrilucent uydulari calismaya adanmis ilk uydudur ve ilk gozlemini 25 Mayis 2007 de yapmistir Uydunun cektigi fotograflara gore bulutlarin sekilleri troposfer bulutlarininkilere benzerlik gostermektedir bu da dinamiklerinin de benzer olabilecegi ile ilgili ipuclari vermistir 28 Agustos 2006 da Mars Express gorevinden bilim insanlari Mars in yuzeyi ustunde boylari 100 km ye uzayan karbon dioksit kristalleri bulduklarini duyurmustur Bunlar bir gezegen yuzeyinde bulunmus en yuksek bulutlardir Dunyadaki gece parlayan notrilucent bulutlar gibi bunlar da sadece gunes ufkun altindayken gozlemlenebilirler Geophysical Research Letters dergisinin 2009 Haziran sayisinda yayinlanmis makaleye gore gece parlayan notrilucent bulutlar Tunguska olayini izleyen surede gozlemlenmis olmalari onlari yaratan etkinin bir goktasina bagli olabilecegine delil olabilir 19 Eylul 2009 da Birlesik Devletler Denizcilik Arastirma Laboratuvari NRL ve Birlesik Devletler Uzay Savunma Test Programi STP beraber NASA nin Wallops Ucus Tesisi nden firlatilan Black Brant XII yorungealti sondaj roketini kullanarak yapay gece parlayan notrilucent bulutlar yaratarak Yuklu Aerosol Salim Deneyi CARE yurutmustur NRL STP STPSat 1 uzay mekiginin uzerindeki Mezosferik Radikalleri icin Uzaysal Heterodin Goruntuleyicisini SHIMMER ve yuzeydeki aletleri kullanarak bulutlar haftalarca gozlemlenmistir Roketin egzoz izi gozlemlenip Birlesik Devletler de New Jersey den Massachusetts e kadar haber organizasyonlarinda sunulmustur GozlemUluslararasi Uzay Istasyonu ekipleri tarafafindan fotograflanan gece parlayan bulutlar Gece parlayan notrilucent bulutlar genelde renksiz veya ucuk mavidir yine de bazen kirmizi ve yesil renklerini icerebilmektedirler Karakteristik mavi renk bulutu aydinlatan gunes isiginin gectigi yol boyunca ozon tarafindan tutulmasi sonucu olusur Ayrica ozelliksiz cizgiler halinde de ortaya cikabilirler ama siklikla belirgin damarli cizgiler dalga benzeri devinimler ve girdaplar seklindedir Guzel dogal olaylar olarak dikkate alinirlar Sirrus bulutlariyla karistirilabilirler ama buyutuldugunde daha keskin gorunurler Roket egzozlari gumus rengi ve maviden baska renkler de gosterir cunku olusan ayni boyuttaki su damlalari onlara yanar doner bir hal verir Estonya nin kuzey ucundaki gece parlayan bulutlar Gece parlayan bulutlar 50 ile 65 derece arasinda gozlemlenebilirler Cok ender olarak daha dusuk enlemlerde de gozlemlenirler Paris Utah Italya Turkiye ve Ispanya da gozlemlenmistir ve kutup bolgelerinde bulutlar gozlemlenebilecek kadar koyu renkli degildir Yaz aylarinda olusurlar kuzey yarim kurede Mayis ortasindan Agustos ortasina kadar guney yarimkurede Kasim ortasindan Subat ortasina kadar gozlemlenir Cok silik ve ince yapidadirlar ve sadece alt atmosferdeki bulutlar alacakaranlikta golge altinda kaldiginda ve gece parlayan notrilucent bulutlar gunes tarafindan aydinlatildiginda gozlemlenebilirler En iyi gunes ufkun 6 ve 16 derece altindayken gorunurler Her iki yarikurede de olussalar da kuzey kutbunda yuz kat daha fazla gozlemlenir Guney yarimkuredeki bulutlar daha siliktir ve daha az siklikla olusurlar ayrica guney yarim kurede daha az insan yasadigi icin gozlem yapacak cok fazla insan yoktur Bulutlar sekil ve oruntu bakimindan cok cesitlidir 1970 te Fogle tarafindan bes gruba ayrilarak bir tanimlama semasi olusturulmustur O zamanlardan bu zamanlara bu ayrimlar gelistirilmistir ve alt kategorilere ayrilmistir Yerden uzaydan ve sondaj roketlerinden gozlemlenebilirler Bazi gece parlayan notrilucent bulutlar daha kucuk kristallerden 30 nm ve daha azi olusmuslardir ve yeterince isigi dagitmadiklari icin gozle gorunur degillerdir Kuresel Isinmaya EtkileriSon yillardaki kademeli artislarinin ve gorece olarak daha sik olusmalarinin sebebi kuresel isinmaya baglanilmaktadir Colorado Universitesi nden Atmosfer ve Uzay Fizikcisi atmosfer bilimcisi Gary Thomas bulutlarin gozleminin Krakatoa ve endustriel devrimle iliskili oldugunu ve yirminci yuzyilda daha yaygin ve sik gorundugunu ozellikle 1964 ve 1986 arasinda tepe yapmis oldugunu one surmektedir Kuresel isinma ve gece parlayan notrilucent bulutlarin baglantisi yine de tartismalidir Gary Thomas gece parlayan notrilucent bulutlarin kuresel isinmayla ilgili olabilecegini ilk one suren Wilfried Schroder den sonra makalesini yazmistir Yakinlarda 2012 de Lonnie Cumberlan in fizik alanindaki doktora tezi gece parlayan notrilucent bulutlarin Miner s Canary olabilecegi ve ust atmosferdeki artan suya bagli oldugu icin kuresel isinmayla etkilestigini destekler NASA bilim insanlari metanin atmosferde daha ust katmanlara yonelmesinin su buharinin artisi ve o yukseltilerdeki gece parlayan notrilucent bulutlarin olusumuyla desteklenmis olabileceginden suphelenir Iklim modelleri sera gazlari saliminin artisinin ust atmosferin isisini dusurerek gece parlayan notrilucent bulutlarin daha sik ve yaygin olusumuna katli sagladigini tahmin eder Yogun tarim faaliyetlerinin metan gazini arttirarak ust tabakadaki su buharini arttirmasi bununla yarisan bir kuramdir Metan konsentrasyonlari 100 yil icerisinde iki katina cikmistir Tromp ve arkaslari tartismali olarak hidrojen ekonomisindeki degisimlerin serbest hidrojen konsantrasyonunda 1ppm artisa sebep olarak gece parlayan notrilucent bulutlarin olusumuna sebep olacagini one surmektedir KaynakcaGadsden M Parviainen P 1995 Observing Noctilucent Clouds PDF International Association of Geomagnetism amp Aeronomy ISBN 0 9650686 0 9 Alinan 2008 10 16 Schroder Wilfried Kasim 2001 Otto Jesse and the Investigation of Noctilucent Clouds 115 Years Ago PDF Bulletin of the American Meteorological Society 82 11 2457 2468 Bibcode 2001BAMS 82 2457S doi 10 1175 1520 0477 2001 082 lt 2457 OJATIO gt 2 3 CO 2 Retrieved 2008 10 18 dead link