Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa (d. 1832, Vidin - ö. 1901, İstanbul) bir Osmanlı generali (Müşir) ve matematikçisi. Lineer cebir üzerine çalışmaları ile bilinir.
| Hüseyin Tevfik Paşa | |
|---|---|
| Osmanlı İmparatorluğu Washington Büyükelçisi | |
| Görev süresi 11 Mayıs 1883 - 1 Ekim 1886 | |
| Yerine geldiği | Ferit Paşa |
| Yerine gelen | Rüstem Efendi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1832 Vidin |
| Ölüm | 1901 İstanbul |
| Mesleği | Asker, Matematikçi |
Yaşamı
Hüseyin Tevfik Paşa 1832 yılında günümüzde Bulgaristan sınırları içinde bulunan, o zamanlar Osmanlı Devleti'ne bağlı Vidin kentinde doğdu. Babası Hasan Tahsin Efendi'dir. Ailesi İmamzadeler olarak tanınırdı. İlköğrenimini Vidin'de tamamladıktan sonra 14-15 yaşlarında İstanbul'a gitti ve Maçka'da bulunan Mekteb-i İdadi-i Askeriye'de okudu. Daha sonra Harbiye Mektebi'ni bitirdi ve Erkan-ı Harbiye'ye kabul edildi.
Harbiye Mektebi'nde matematik derslerindeki yeteneğiyle Cambridge Üniversitesi'nden mezun olmuş olan matematik hocası Tahir Paşa'nın dikkatini çekmiş ve Tahir Paşa kendisine özel dersler vermiştir. Mezun olduktan sonra kendisi de Harbiye'de cebir dersleri vermeye başladı, Tahir Paşa ölünce onun matematik dersleri de Hüseyin Tevfik Paşa'ya kaldı. Harbiye'deki hocalığı devam ederken, Tophâne Tecrübe ve Muayene Komisyonu'na da getirildi. 1868'de Paris'teki Mekteb-î Osmanî'ye müdür muavini olarak gönderildi ve aynı zamanda balistik ve tüfek imalatı üzerine incelemelerde bulunmakla görevlendirildi. Bu arada matematik bilgisini geliştirmek için Paris'te üniversiteye devam etti ve Paris'te kaldığı iki yıl boyunca makaleler yayımladı ve bilimsel toplantılara katıldı.
Hüseyin Tevfik Paşa, 1872'de Osmanlı Devleti'nin Amerikan silah fabrikalarına ısmarladığı tüfeklerin imalatını ve 'ye uyulup uyulmadığını kontrol etme göreviyle ABD'ye gönderildi. 1878 yılına kadar ABD'nin Rhode Island eyaletinde kaldı ve bu süre içinde matematikle uğraştı; Linear Algebra adlı İngilizce kitabını bu sırada yazmış ve Argand'ın kompleks sayılarla ilgili teorisinde ileri sürdüğü çarpımı üç boyutlu uzaya uygulamanın bir yolunu bulmuştur. İki farklı zamanda basımı yapılan Linear Algebra isimli eserin her iki baskısını da içeren bir tıpkıbasımı Kazım Çeçen tarafından Hüseyin Tevfik Paşa ve Linear Algebra (İTÜ, 1988) adıyla yapılmıştır.
1878 yılında II. Abdülhamit tarafından Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'un başına Mühendishane Nazırı olarak atandı. Bu görevde kısa bir süre kaldı. 1883-1886 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin Washington Büyükelçiliği görevini sürdürdü. 1889 yılında Ticaret ve Nafia Nazırı görevine atandı. Ölümüne kadar padişah II. Albdülhamit'in yaveri olarak görev yaptı. 16 Haziran 1901 tarihinde öldü. Mezarı Eyüp semtinde, Beybaba Sokağında bulunmaktadır.
Gazi Ahmed Muhtar Paşa ve Yusuf Ziya Paşa ile birlikte 1865 yılında kurduğu Cemiyet-i Tedrisiyye-i İslâmiye sonradan Darüşşafaka Lisesi'ne dönüşmüştür.
Eserleri
Hüseyin Tevfik Paşa'nın eserleri şunlardır:
- Zeyl-i usul-i Cebir
- Cebr-i Âlâ
- Fenn-i Makina
- Mebahis-i İlmiye Mecuasmda yazdığı makaleler (Hesab-ı Müsenna = Dual Aritmetique)
- Tahir Paşa'nın Usul-i Cebir adlı eserine yazdığı ek
- Usul-i llm-i Hesap
- Astronomi
- Mahsusat ve Gayrı Mahsusat
- Linear Algebra
Lineer Cebir eserinin önsözünde Hüseyin Tevfik Paşa söyle yazmıştır: "Bu kitapta incelenen lineer cebir, dünyanın Sir William Hamilton'a borçlu olduğu quaterniyonlara çok benzer. Lineer cebir, quaterniyonların bütün potansiyellerine sahiptir ve güçlüğü daha azdır. Quaterniyonlar üniversitelerde öğretilmektedir ve kabul görmüş bir bilgidir. Lineer cebirin de aynı kabulü görüp görmeyeceğini, hattâ quaterniyonların yerini alıp almayacağını şimdiden bilmiyorum". Kendi sisteminin üstünlüğünü ise şöyle ifade etmiştir: "Quaterniyonların çarpımı, isim olarak bile düzlem geometride ele alındığında, bizi üç boyutlu uzayda çalışmaya zorlamaktadır; hâlbuki lineer cebirde yalnızca iki boyut ele alındığı zaman bir üçüncü boyutu düşünme durumunda değiliz".
Hüseyin Tevfik Paşa'nın bu eseri tercüme değildir ve konuya özgün katkı yapması açısından çok önemlidir.
Tevfik Paşa'nın başka pek çok görevleri olmuş, Fransa ve ABD'de kaldığı sıralarda Fransızca ve İngilizce'yi, bu dillerde kitap yazabilecek kadar iyi öğrenmiştir. Burada matematik dersleri vermiş, yine bu sıralarda arkadaşlarıyla çıkarttığı Mebâhis-i İlmiyye adlı aylık dergiye makaleler yazmıştır. Bu dergide yayımladığı makaleleri arasında "Mahsûsât ve Gayr-ı Mahsûsât" isimli felsefî bir yazısı, ayrıca türev ve fonksiyonlar üzerine yazıları bulunur.
Hüseyin Tevfik Paşa, daima devlet memuriyetiyle görevli olmasına rağmen, matematik bilimlerle ilgilenmeye zaman ayırabilmiş, zengin bir kütüphane oluşturmuş, çevresindeki Sâlih Zekî gibi yetenekli gençlere vakit ayırmış, periyodik yayınlarla entelektüel bir ortamın oluşmasına gayret sarf etmiştir. Gelecek nesillere katkıda bulunmuştur.
Galeri
-
![image]()
Hüseyin Tevfik Paşa'nın Eyüp'teki mezar taşı.
Kaynakça
- ^ Schubring, Gert. "Hüseyin Tevfik Pasha: The Inventor of'Linear Algebra'." Osmanlı Bilimi Araştırmaları 8.2 (2007): 43-48. <http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuoba/article/view/1023009103 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .>
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Aralık 2009.
- ^ Hüseyin Tevfik Paşa ve "Linear Algebra", Hazırlayan Kâzım Çeçen., İstanbul Teknik Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Tarihi Araştırma Merkezi, İstanbul, 1988
- ^ . 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2009.
- ^ Prof. Dr. Fikri AKDENİZ, "Osmanlı Dönemi Bilim Tarihinden Bir Kesit: Büyük Türk Matematikçisi Hüseyin tevfik Paşa (1832-1901) Kimdir?" [1] 12 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vidinli Huseyin Tevfik Pasa d 1832 Vidin o 1901 Istanbul bir Osmanli generali Musir ve matematikcisi Lineer cebir uzerine calismalari ile bilinir Huseyin Tevfik PasaOsmanli Imparatorlugu Washington BuyukelcisiGorev suresi 11 Mayis 1883 1 Ekim 1886Yerine geldigi Ferit PasaYerine gelen Rustem EfendiKisisel bilgilerDogum 1832 VidinOlum 1901 IstanbulMeslegi Asker MatematikciHuseyin Tevfik Pasa nin Linear Algebra adli kitabinin ilk baskisinin ic kapagi YasamiHuseyin Tevfik Pasa 1832 yilinda gunumuzde Bulgaristan sinirlari icinde bulunan o zamanlar Osmanli Devleti ne bagli Vidin kentinde dogdu Babasi Hasan Tahsin Efendi dir Ailesi Imamzadeler olarak taninirdi Ilkogrenimini Vidin de tamamladiktan sonra 14 15 yaslarinda Istanbul a gitti ve Macka da bulunan Mekteb i Idadi i Askeriye de okudu Daha sonra Harbiye Mektebi ni bitirdi ve Erkan i Harbiye ye kabul edildi Harbiye Mektebi nde matematik derslerindeki yetenegiyle Cambridge Universitesi nden mezun olmus olan matematik hocasi Tahir Pasa nin dikkatini cekmis ve Tahir Pasa kendisine ozel dersler vermistir Mezun olduktan sonra kendisi de Harbiye de cebir dersleri vermeye basladi Tahir Pasa olunce onun matematik dersleri de Huseyin Tevfik Pasa ya kaldi Harbiye deki hocaligi devam ederken Tophane Tecrube ve Muayene Komisyonu na da getirildi 1868 de Paris teki Mekteb i Osmani ye mudur muavini olarak gonderildi ve ayni zamanda balistik ve tufek imalati uzerine incelemelerde bulunmakla gorevlendirildi Bu arada matematik bilgisini gelistirmek icin Paris te universiteye devam etti ve Paris te kaldigi iki yil boyunca makaleler yayimladi ve bilimsel toplantilara katildi Huseyin Tevfik Pasa 1872 de Osmanli Devleti nin Amerikan silah fabrikalarina ismarladigi tufeklerin imalatini ve ye uyulup uyulmadigini kontrol etme goreviyle ABD ye gonderildi 1878 yilina kadar ABD nin Rhode Island eyaletinde kaldi ve bu sure icinde matematikle ugrasti Linear Algebra adli Ingilizce kitabini bu sirada yazmis ve Argand in kompleks sayilarla ilgili teorisinde ileri surdugu carpimi uc boyutlu uzaya uygulamanin bir yolunu bulmustur Iki farkli zamanda basimi yapilan Linear Algebra isimli eserin her iki baskisini da iceren bir tipkibasimi Kazim Cecen tarafindan Huseyin Tevfik Pasa ve Linear Algebra ITU 1988 adiyla yapilmistir 1878 yilinda II Abdulhamit tarafindan Muhendishane i Berri i Humayun un basina Muhendishane Naziri olarak atandi Bu gorevde kisa bir sure kaldi 1883 1886 yillari arasinda Osmanli Devleti nin Washington Buyukelciligi gorevini surdurdu 1889 yilinda Ticaret ve Nafia Naziri gorevine atandi Olumune kadar padisah II Albdulhamit in yaveri olarak gorev yapti 16 Haziran 1901 tarihinde oldu Mezari Eyup semtinde Beybaba Sokaginda bulunmaktadir Gazi Ahmed Muhtar Pasa ve Yusuf Ziya Pasa ile birlikte 1865 yilinda kurdugu Cemiyet i Tedrisiyye i Islamiye sonradan Darussafaka Lisesi ne donusmustur EserleriHuseyin Tevfik Pasa nin eserleri sunlardir Zeyl i usul i Cebir Cebr i Ala Fenn i Makina Mebahis i Ilmiye Mecuasmda yazdigi makaleler Hesab i Musenna Dual Aritmetique Tahir Pasa nin Usul i Cebir adli eserine yazdigi ek Usul i llm i Hesap Astronomi Mahsusat ve Gayri Mahsusat Linear Algebra Lineer Cebir eserinin onsozunde Huseyin Tevfik Pasa soyle yazmistir Bu kitapta incelenen lineer cebir dunyanin Sir William Hamilton a borclu oldugu quaterniyonlara cok benzer Lineer cebir quaterniyonlarin butun potansiyellerine sahiptir ve guclugu daha azdir Quaterniyonlar universitelerde ogretilmektedir ve kabul gormus bir bilgidir Lineer cebirin de ayni kabulu gorup gormeyecegini hatta quaterniyonlarin yerini alip almayacagini simdiden bilmiyorum Kendi sisteminin ustunlugunu ise soyle ifade etmistir Quaterniyonlarin carpimi isim olarak bile duzlem geometride ele alindiginda bizi uc boyutlu uzayda calismaya zorlamaktadir halbuki lineer cebirde yalnizca iki boyut ele alindigi zaman bir ucuncu boyutu dusunme durumunda degiliz Huseyin Tevfik Pasa nin bu eseri tercume degildir ve konuya ozgun katki yapmasi acisindan cok onemlidir Tevfik Pasa nin baska pek cok gorevleri olmus Fransa ve ABD de kaldigi siralarda Fransizca ve Ingilizce yi bu dillerde kitap yazabilecek kadar iyi ogrenmistir Burada matematik dersleri vermis yine bu siralarda arkadaslariyla cikarttigi Mebahis i Ilmiyye adli aylik dergiye makaleler yazmistir Bu dergide yayimladigi makaleleri arasinda Mahsusat ve Gayr i Mahsusat isimli felsefi bir yazisi ayrica turev ve fonksiyonlar uzerine yazilari bulunur Huseyin Tevfik Pasa daima devlet memuriyetiyle gorevli olmasina ragmen matematik bilimlerle ilgilenmeye zaman ayirabilmis zengin bir kutuphane olusturmus cevresindeki Salih Zeki gibi yetenekli genclere vakit ayirmis periyodik yayinlarla entelektuel bir ortamin olusmasina gayret sarf etmistir Gelecek nesillere katkida bulunmustur GaleriHuseyin Tevfik Pasa nin Eyup teki mezar tasi Kaynakca Schubring Gert Huseyin Tevfik Pasha The Inventor of Linear Algebra Osmanli Bilimi Arastirmalari 8 2 2007 43 48 lt http www journals istanbul edu tr iuoba article view 1023009103 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde gt Arsivlenmis kopya 27 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Aralik 2009 Huseyin Tevfik Pasa ve Linear Algebra Hazirlayan Kazim Cecen Istanbul Teknik Universitesi Bilim ve Teknoloji Tarihi Arastirma Merkezi Istanbul 1988 23 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2009 Prof Dr Fikri AKDENIZ Osmanli Donemi Bilim Tarihinden Bir Kesit Buyuk Turk Matematikcisi Huseyin tevfik Pasa 1832 1901 Kimdir 1 12 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde