Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hahuli Manastırı (Gürcüce: ხახული; translit.: “h’ah’uli”), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.
 Türkçede Haho Kilisesi olarak da bilinen Hahuli Kilisesi manastırın ana kilisesidir. 19. yüzyılda camiye çevrilmiştir. | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Bağbaşı, Tortum |
| Koordinatlar | 40°30′45″K 41°27′18″D / 40.51250°K 41.45500°D |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Cami (19. yüzyıl - günümüz) |
| Mimari | |
| Mimari tür | Manastır |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 10. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Kesme taş |
Tarihçe
Hahuli Manastırı, Hahuli vadisinin orta kesiminde, Hahuli Çayı'nın sol kıyısında, bir tepenin eteğinde düzlenmiş bir alanda kurulmuştur. Ana kilise ile 10 küçük kilise, surlar ve başka yapılardan oluşur. Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba’nın verdiği bilgiye göre, Hahuli Manastırı’nın kurucusu Tao hükümdarı Kurapalati III. Davit’dir. Tao-Klarceti bölgesindeki büyük manastırlardan biri olan Hahuli Manastırı’nın yapılarından günümüze kiliselerin dışında neredeyse bir şey kalmamıştır. İoane Okropiri’nin elyazması Matta İncili çevirisindeki (11. yüzyıl) nota göre, Hahuli Manastırı Meryem Ana adına kurulmuştur. Bugün Gürcistan'da Gelati Manastırı’nda bulunan "Meryem Ana ikonu", Kurucu Davit’in öncülüğünde Hahuli Kilisesi’nden götürülmüştür. Manastırın yakınında yer alır. Kale vadiden geçen yolu kontrol etmek ve manastırı korumak amacıyla inşa edilmiştir.
Hahuli Manastırı 10. yüzyıl sonundan başlayarak seçkin din adamlarının yetiştirildiği, el sanatları için önemli bir merkez haline gelmiştir. Örneğin günümüzde Tiflis Devlet Sanat Müzesi’nde korunan Hahuli triptiği içindeki "Mucize Gösteren Meryem İkonası" 10. yüzyılda Hahuli Manastırı için yaptırılmıştır. İoane Hahuleli ve Davit Tbileli gibi ünlü isimler bu manastırda elyazmaları kopyalamışlardır. 1556 yılında burada kopyalanan bir elyazmasından manastırın 16. yüzyılda halen işlevini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bir süre sonra Osmanlıların Tao-Klarceti bölgesini ele geçirmesiyle manastırın faaliyetleri son bulmuştur. Camiye çevrilen Hahuli Kilisesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra bir süre yeniden kilise olarak kullanılmıştır. Manastırın avlusunda bulunan ve günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmış olan küçük kiliselerden biri bugün caminin odunluğu olarak kullanılmaktadır.
Mimari
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1917 yılındaki araştırma gezisi sırasında, manastır alanının alçak taş surlarla çevrili olduğunu, ana kilise ile 5 küçük kilisenin surların içinde, 3 küçük kilisenin surlarında dışında bulunduğunu yazmıştır. Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, haç planlı (27 x 19 m), kubbeli bir yapıdır. 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilisenin kubbesi doğuda duvar payeleri, batıda serbest bir çift destek üzerine oturtulmuştur. Üç nefli olan kilisenin batı haç kolu doğu haç kolundan yaklaşık iki buçuk kat, kuzey-güney haç kollarından ise üç kat daha derin biçimde planlanmıştır. Kilisenin nefleri üçlü kemer dizileriyle birbirlerine bağlanmıştır. Tümüyle ayakta duran yapının duvar resimleri, içte, kubbe içi ve eteğinde, apsiste parça parça günümüze ulaşmıştır. Kilisenin dış kısmında bitkisel ve figürlü süslemeler yer alır. Kilisede "İsa'nın Kudüs'e Girişi" sahnesi de bulunuyordu. 1917 yılında Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin araştırma ekibinde yer ala Gürcü ressam Lado Gudiaşvili o sırada bu sahnenin yağlıboya bir kopyasını yapmıştır. Daha sonraki tarihte kilisedeki fresk ortadan kalktığı için o sahnenin sadece bu kopyası günümüze ulaşmıştır. 1981 yılında da kültür varlıkları arasına alınan kilise günümüzde de cami olarak kullanılmaktadır.
Ana kilisenin avlusunda, biri ana kilisenin güneyinde diğeri kuzeyinde bulunan tek nefli iki küçük kilise (şapel) bugün de büyük ölçüde ayaktadır. Biri ana kilisenin güneyinde, diğeri güneydoğusunda bulunan tek nefli iki küçük kilise ise, tamamen yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında, derenin sağ kıyısında bulunan tek nefli küçük kilise, büyük ölçüde ayaktayken, ana kilisenin batısında yer alan küçük kilisesi ise yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneybatısında bir başka küçük kilise ile doğu tarafındaki tek nefli küçük kilise de büyük ölçüde ayaktadır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında küçük bir kilisenin daha olduğu bilinmektedir. Tek nefli bu yapıdan geriye bir şey kalmamıştır. Küçük kiliselerden biri Aziz Giorgi adına inşa edilmiştir. Bu şapellerde iç ve dış duvarlarda süslemelere rastlanmaz.
Galeri
-
![image]()
Pençelerinde karaca tutan kartal kabartması -
![image]()
Hahuli Kilisesi'nin içi -
![image]()
Fresk -
![image]()
Büyük İskender'in uçuşu -
![image]()
Hahuli triptiği olarak bilinen Meryem Ana ikonu
Kaynakça
- ^ "Haho Kilisesi (Taş Cami) - Erzurum". 29 Ağustos 2019. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ağustos 2019.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 59". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 48, .
- ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87, .
- ^ Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87-88, .
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 122, .
- ^ Nino Hundadze - "Lado Gudiaşvili- Özgür Ruhlu Sanatçı" ("ლადო გუდიაშვილი - თავისუფალი სულის შემოქმედი") - Gürcistan Ulusal Müzesi|
- ^ ""В Грузии сегодня отмечают Бзоба — праздник Входа Господня в Иерусалим" NewsGeorgia, 9 Nisan 2023 - "Вход Господень в Иерусалим. Начало XI века. Церковь Успения Пресвятой Богородицы, Хахули. Копия Ладо Гудиашвили, 1917 год. Коллекция Музея изобразительных искусств им. Шалвы Амиранашвили"". 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 122-124, .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hahuli Manastiri Gurcuce ხახული translit h ah uli tarihsel Tao bolgesinde gunumuzde Erzurum ilinin Tortum ilcesine bagli ve eski adi Hahuli olan Bagbasi koyunde Orta Cag dan kalma Gurcu dinsel yapilar toplulugudur 10 yuzyilda kurulmus olan manastirin ana kilisesi 19 yuzyilda camiye donusturulmus ve adina da Tas Cami denmistir Hahuli ManastiriTurkcede Haho Kilisesi olarak da bilinen Hahuli Kilisesi manastirin ana kilisesidir 19 yuzyilda camiye cevrilmistir Temel bilgilerKonumBagbasi TortumKoordinatlar40 30 45 K 41 27 18 D 40 51250 K 41 45500 D 40 51250 41 45500MezhepGurcu Ortodoks KilisesiDurumCami 19 yuzyil gunumuz MimariMimari turManastirMimari bicimGurcu mimarisiTamamlanma10 yuzyilOzelliklerKubbe sayisi1MalzemelerKesme tasTarihceHahuli Manastiri Hahuli vadisinin orta kesiminde Hahuli Cayi nin sol kiyisinda bir tepenin eteginde duzlenmis bir alanda kurulmustur Ana kilise ile 10 kucuk kilise surlar ve baska yapilardan olusur Gurcu vakayinamesi Kartlis Tshovreba nin verdigi bilgiye gore Hahuli Manastiri nin kurucusu Tao hukumdari Kurapalati III Davit dir Tao Klarceti bolgesindeki buyuk manastirlardan biri olan Hahuli Manastiri nin yapilarindan gunumuze kiliselerin disinda neredeyse bir sey kalmamistir Ioane Okropiri nin elyazmasi Matta Incili cevirisindeki 11 yuzyil nota gore Hahuli Manastiri Meryem Ana adina kurulmustur Bugun Gurcistan da Gelati Manastiri nda bulunan Meryem Ana ikonu Kurucu Davit in onculugunde Hahuli Kilisesi nden goturulmustur Manastirin yakininda yer alir Kale vadiden gecen yolu kontrol etmek ve manastiri korumak amaciyla insa edilmistir Hahuli Manastiri 10 yuzyil sonundan baslayarak seckin din adamlarinin yetistirildigi el sanatlari icin onemli bir merkez haline gelmistir Ornegin gunumuzde Tiflis Devlet Sanat Muzesi nde korunan Hahuli triptigi icindeki Mucize Gosteren Meryem Ikonasi 10 yuzyilda Hahuli Manastiri icin yaptirilmistir Ioane Hahuleli ve Davit Tbileli gibi unlu isimler bu manastirda elyazmalari kopyalamislardir 1556 yilinda burada kopyalanan bir elyazmasindan manastirin 16 yuzyilda halen islevini surdurdugu anlasilmaktadir Bir sure sonra Osmanlilarin Tao Klarceti bolgesini ele gecirmesiyle manastirin faaliyetleri son bulmustur Camiye cevrilen Hahuli Kilisesi 1877 1878 Osmanli Rus Savasi ndan sonra bir sure yeniden kilise olarak kullanilmistir Manastirin avlusunda bulunan ve gunumuze buyuk olcude saglam ulasmis olan kucuk kiliselerden biri bugun caminin odunlugu olarak kullanilmaktadir MimariGurcu tarihci ve arkeolog Ekvtime Takaisvili 1917 yilindaki arastirma gezisi sirasinda manastir alaninin alcak tas surlarla cevrili oldugunu ana kilise ile 5 kucuk kilisenin surlarin icinde 3 kucuk kilisenin surlarinda disinda bulundugunu yazmistir Manastirin ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi hac planli 27 x 19 m kubbeli bir yapidir 10 yuzyilda insa edilmis olan kilisenin kubbesi doguda duvar payeleri batida serbest bir cift destek uzerine oturtulmustur Uc nefli olan kilisenin bati hac kolu dogu hac kolundan yaklasik iki bucuk kat kuzey guney hac kollarindan ise uc kat daha derin bicimde planlanmistir Kilisenin nefleri uclu kemer dizileriyle birbirlerine baglanmistir Tumuyle ayakta duran yapinin duvar resimleri icte kubbe ici ve eteginde apsiste parca parca gunumuze ulasmistir Kilisenin dis kisminda bitkisel ve figurlu suslemeler yer alir Kilisede Isa nin Kudus e Girisi sahnesi de bulunuyordu 1917 yilinda Gurcu tarihci ve arkeolog Ekvtime Takaisvili nin arastirma ekibinde yer ala Gurcu ressam Lado Gudiasvili o sirada bu sahnenin yagliboya bir kopyasini yapmistir Daha sonraki tarihte kilisedeki fresk ortadan kalktigi icin o sahnenin sadece bu kopyasi gunumuze ulasmistir 1981 yilinda da kultur varliklari arasina alinan kilise gunumuzde de cami olarak kullanilmaktadir Ana kilisenin avlusunda biri ana kilisenin guneyinde digeri kuzeyinde bulunan tek nefli iki kucuk kilise sapel bugun de buyuk olcude ayaktadir Biri ana kilisenin guneyinde digeri guneydogusunda bulunan tek nefli iki kucuk kilise ise tamamen yikilmistir Manastirin surlarinin disinda guneydogu tarafinda derenin sag kiyisinda bulunan tek nefli kucuk kilise buyuk olcude ayaktayken ana kilisenin batisinda yer alan kucuk kilisesi ise yikilmistir Manastirin surlarinin disinda guneybatisinda bir baska kucuk kilise ile dogu tarafindaki tek nefli kucuk kilise de buyuk olcude ayaktadir Manastirin surlarinin disinda guneydogu tarafinda kucuk bir kilisenin daha oldugu bilinmektedir Tek nefli bu yapidan geriye bir sey kalmamistir Kucuk kiliselerden biri Aziz Giorgi adina insa edilmistir Bu sapellerde ic ve dis duvarlarda suslemelere rastlanmaz GaleriPencelerinde karaca tutan kartal kabartmasi Hahuli Kilisesi nin ici Fresk Buyuk Iskender in ucusu Hahuli triptigi olarak bilinen Meryem Ana ikonuKaynakca Haho Kilisesi Tas Cami Erzurum 29 Agustos 2019 23 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Agustos 2019 a b Ekvtime Takaisvili 1917 Yilinda Guney Gurcistan da Arkeolojik Arastirma Gezisi 1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში Tiflis 1960 s 59 27 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 48 ISBN 978 9941 478 17 8 Mine Kadiroglu Bulent Isler Gurcu Sanatinin Ortacagi 2010 Ankara s 87 ISBN 9789944579216 Mine Kadiroglu Bulent Isler Gurcu Sanatinin Ortacagi 2010 Ankara s 87 88 ISBN 9789944579216 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 122 ISBN 978 9941 478 17 8 Nino Hundadze Lado Gudiasvili Ozgur Ruhlu Sanatci ლადო გუდიაშვილი თავისუფალი სულის შემოქმედი Gurcistan Ulusal Muzesi V Gruzii segodnya otmechayut Bzoba prazdnik Vhoda Gospodnya v Ierusalim NewsGeorgia 9 Nisan 2023 Vhod Gospoden v Ierusalim Nachalo XI veka Cerkov Uspeniya Presvyatoj Bogorodicy Hahuli Kopiya Lado Gudiashvili 1917 god Kollekciya Muzeya izobrazitelnyh iskusstv im Shalvy Amiranashvili 10 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 122 124 ISBN 978 9941 478 17 8