Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sınırını aştığı anlardaki halidir. Dörtnala enflasyon olarak da adlandırılır. Paranın değerini yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.
Hiperenflasyonun nedenleri
Hiperenflasyonun en önemli nedeni aşırı parasal genişlemedir. Merkez Bankası bağımsız olmayan devletlerde para politikasını da hükûmet yönetir. İşte bu noktada hükûmetin maaşların ödenmesi, yatırım ya da bütçe açığının kapatılması için kontrolsüzce para basma kararı alması çok yüksek enflasyona neden olur.
İkincil olarak, ülkede siyasi istikrarın olmadığı, hükûmetlerin ortalama ömürlerinin 1-2 yıl olduğu durumlarda iktidar partisi, seçimlerin tekrarlanacağı ve halkın kendilerini cezalandırıp tekrar iktidara taşımayacağı beklentisi taşımaları durumunda kendilerinden sonra gelecek partinin iktisadi planlarını bilerek ve isteyerek bozacak kısa vadeli gayrı-iktisadi kararlar alabilirler. Özellikle gelişmemiş ve yeni gelişmekte olan ülkelerde gözlemlenen bu durum, ileride arz ve talep yönlü daralmalara yol açacak derin ekonomik krizlere sebep olabilir.
Enflasyon yaratmanın dayanılmaz cazibesi
Yüksek enflasyonla boğuşan ülkelerin hiperenflasyon tuzağına düşmelerinin nedenlerinden biri de bilerek ve isteyerek hedeflenenden daha yüksek bir enflasyon düzeyi yaratmaktır. Enflasyonun %80 olduğu bir ülke düşünün. Böyle bir durumda ülkeden yerli para cinsinden alacağı olan kişiler kendilerini enflasyonun yıpratma payına karşı kendilerini korumak (örneğin memur sendikalarının zam haricinde enflasyon farkı da talep etmesi) yerine belli bir para isterlerse hükûmet o parayı değersiz konuma düşürecek enflasyonu bilerek veya isteyerek oluşturabilir.
Hiperenflasyona özgü gelişmeler
Hiperenflasyon durumlarında görülen bazı özel durumlar vardır. Örneğin hiperenflasyon dönemlerinde kredi talebi olağanüstü şekilde artar. Bunun da en temel nedeni kredi taksitlerini ödemenin zorluğunun dönemler içerisinde enflasyon oranına bağlı olarak gitgide azalacak olmasıdır. Bunun yanı sıra hiperenflasyon durumlarında elde para tutmanın fırsat maliyeti çok pahalıdır. Bu durumda ülkedeki finansal okuryazarlık oranına bağlı olarak kişiler yerli parayı ya yüksek faizde değerlendirme ya da bir an evvel ellerinden çıkarma eğilimi gösterirler. İkinci durumun yoğun olduğu ülkelerde yüksek enflasyon düzeyine rağmen ekonomide suni bir canlılık görünebilir.
Para ikamesi
Hiperenflasyon döneminde kişiler kendilerini enflasyonun etkisinden korumak için yabancı para tutmaya başlarlar. Hiperenflasyon süreci ne kadar uzarsa, yabancı para cinsinden alışverişin niteliği de o denli artar. Örneğin ev sahipleri kira ücretini yabancı para cinsinden istemeye başlarlar ya da kişiler maaşlarını alır almaz yabancı paraya çevirirler. Yerli paraya olan güvenin bu derece sarsıldığı ortamda kişiler ülkedeki döviz talebini inanılmaz şekilde arttırır. Bunun sonucunda piyasada gittikçe kıtlaşan dövizin değeri artar, döviz kuru yükselir. İlginçtir ki bu durum belli bir sınıra kadar ülkenin makro politikalarını belirleyenler için katlanılabilir bir maliyettir zira döviz kurunun yükselmesi öncelikle reel kuru, ardından da ihracatı yükseltip ülkenin makro dengelerinde kısa süreli bir iyileşmeye neden olur. Ama orta vadede yabancı para cinsinden borçlu olan kesimlerin, örneğin devletin ve şirketler kesiminin, borçlarını katlayarak arttıracağı için önce bütçe açıklarına, önlem alınmaması halinde ise ekonomik krizlere neden olabilir.
Hiperenflasyonun çözümleri
Düşünülenin aksine kısa vadede %400'lük enflasyonu düşürmek %40'lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Çünkü böyle durumlarda daha önce siyasi maliyet yüzünden alınamamış tedbirler daha kolay alınabilmektedir. Üstelik %400'lük bir enflasyonu %200'e indirmenin siyasi kazancı, %40'lık enflasyonu %20'ye indirmekten daha fazla olabilir. İkincil olarak, çoğu zaman hiperenflasyona neden olan aşırı parasal genişlemeyi kontrol altına almak bile enflasyonu daha makul düzeylere indirmek için yeterli olabilmektedir.
Uzun vadeli çözümler için bütçe disiplinini sağlayacak reformların yapılması ön koşuldur. Bunun için de kararlı bir finansal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi idaresinin iyileştirilmesi ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali reform önşarttır.
En yüksek hiperenflasyonlar
| Ülke | Para birimi | En yüksek enflasyonlu ay | Aylık en yüksek enflasyon | Günlük enflasyon | Fiyatın ikiye katlanması için gerekli zaman |
|---|---|---|---|---|---|
| Macaristan | Temmuz 1944 | %4,19 × 1016 | %207 | 15 saat | |
| Zimbabve | Zimbabwe doları | Kasım 2008 | %7,96 × 1010 | %98 | 24,7 saat |
| Yugoslavya | Yugoslav dinarı | Ocak 1994 | %3,13 × 108 | %64,6 | 1,4 gün |
| Almanya | Ekim 1923 | %29.500 | %20,9 | 3,7 gün | |
| Yunanistan | Drahmi | Ekim 1944 | %13.800 | %17,9 | 4,3 gün |
| Tayvan | Mayıs 1949 | %2.178 | %11 | 6,7 gün |
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hiperenflasyon enflasyonun yilda yuzde 200 sinirini astigi anlardaki halidir Dortnala enflasyon olarak da adlandirilir Paranin degerini yitirdigi en siddetli enflasyon bicimidir Arjantin de hiperenflasyon yil Hiperenflasyonun nedenleriHiperenflasyonun en onemli nedeni asiri parasal genislemedir Merkez Bankasi bagimsiz olmayan devletlerde para politikasini da hukumet yonetir Iste bu noktada hukumetin maaslarin odenmesi yatirim ya da butce aciginin kapatilmasi icin kontrolsuzce para basma karari almasi cok yuksek enflasyona neden olur Ikincil olarak ulkede siyasi istikrarin olmadigi hukumetlerin ortalama omurlerinin 1 2 yil oldugu durumlarda iktidar partisi secimlerin tekrarlanacagi ve halkin kendilerini cezalandirip tekrar iktidara tasimayacagi beklentisi tasimalari durumunda kendilerinden sonra gelecek partinin iktisadi planlarini bilerek ve isteyerek bozacak kisa vadeli gayri iktisadi kararlar alabilirler Ozellikle gelismemis ve yeni gelismekte olan ulkelerde gozlemlenen bu durum ileride arz ve talep yonlu daralmalara yol acacak derin ekonomik krizlere sebep olabilir Enflasyon yaratmanin dayanilmaz cazibesi Yuksek enflasyonla bogusan ulkelerin hiperenflasyon tuzagina dusmelerinin nedenlerinden biri de bilerek ve isteyerek hedeflenenden daha yuksek bir enflasyon duzeyi yaratmaktir Enflasyonun 80 oldugu bir ulke dusunun Boyle bir durumda ulkeden yerli para cinsinden alacagi olan kisiler kendilerini enflasyonun yipratma payina karsi kendilerini korumak ornegin memur sendikalarinin zam haricinde enflasyon farki da talep etmesi yerine belli bir para isterlerse hukumet o parayi degersiz konuma dusurecek enflasyonu bilerek veya isteyerek olusturabilir Hiperenflasyona ozgu gelismelerHiperenflasyon durumlarinda gorulen bazi ozel durumlar vardir Ornegin hiperenflasyon donemlerinde kredi talebi olaganustu sekilde artar Bunun da en temel nedeni kredi taksitlerini odemenin zorlugunun donemler icerisinde enflasyon oranina bagli olarak gitgide azalacak olmasidir Bunun yani sira hiperenflasyon durumlarinda elde para tutmanin firsat maliyeti cok pahalidir Bu durumda ulkedeki finansal okuryazarlik oranina bagli olarak kisiler yerli parayi ya yuksek faizde degerlendirme ya da bir an evvel ellerinden cikarma egilimi gosterirler Ikinci durumun yogun oldugu ulkelerde yuksek enflasyon duzeyine ragmen ekonomide suni bir canlilik gorunebilir Para ikamesi Hiperenflasyon doneminde kisiler kendilerini enflasyonun etkisinden korumak icin yabanci para tutmaya baslarlar Hiperenflasyon sureci ne kadar uzarsa yabanci para cinsinden alisverisin niteligi de o denli artar Ornegin ev sahipleri kira ucretini yabanci para cinsinden istemeye baslarlar ya da kisiler maaslarini alir almaz yabanci paraya cevirirler Yerli paraya olan guvenin bu derece sarsildigi ortamda kisiler ulkedeki doviz talebini inanilmaz sekilde arttirir Bunun sonucunda piyasada gittikce kitlasan dovizin degeri artar doviz kuru yukselir Ilginctir ki bu durum belli bir sinira kadar ulkenin makro politikalarini belirleyenler icin katlanilabilir bir maliyettir zira doviz kurunun yukselmesi oncelikle reel kuru ardindan da ihracati yukseltip ulkenin makro dengelerinde kisa sureli bir iyilesmeye neden olur Ama orta vadede yabanci para cinsinden borclu olan kesimlerin ornegin devletin ve sirketler kesiminin borclarini katlayarak arttiracagi icin once butce aciklarina onlem alinmamasi halinde ise ekonomik krizlere neden olabilir Hiperenflasyonun cozumleriDusunulenin aksine kisa vadede 400 luk enflasyonu dusurmek 40 lik enflasyonu dusurmekten daha kolaydir Cunku boyle durumlarda daha once siyasi maliyet yuzunden alinamamis tedbirler daha kolay alinabilmektedir Ustelik 400 luk bir enflasyonu 200 e indirmenin siyasi kazanci 40 lik enflasyonu 20 ye indirmekten daha fazla olabilir Ikincil olarak cogu zaman hiperenflasyona neden olan asiri parasal genislemeyi kontrol altina almak bile enflasyonu daha makul duzeylere indirmek icin yeterli olabilmektedir Uzun vadeli cozumler icin butce disiplinini saglayacak reformlarin yapilmasi on kosuldur Bunun icin de kararli bir finansal istikrar programi uygulanmalidir Bu program dahilinde kurumsal acidan yapilanma vergilendirilmeyen tabani vergilendirmeye calisma vergi idaresinin iyilestirilmesi ve harcama onceliklerinin kesin olarak belirlendigi bir mali reform onsarttir En yuksek hiperenflasyonlarUlke Para birimi En yuksek enflasyonlu ay Aylik en yuksek enflasyon Gunluk enflasyon Fiyatin ikiye katlanmasi icin gerekli zamanMacaristan Temmuz 1944 4 19 1016 207 15 saatZimbabve Zimbabwe dolari Kasim 2008 7 96 1010 98 24 7 saatYugoslavya Yugoslav dinari Ocak 1994 3 13 108 64 6 1 4 gunAlmanya Ekim 1923 29 500 20 9 3 7 gunYunanistan Drahmi Ekim 1944 13 800 17 9 4 3 gunTayvan Mayis 1949 2 178 11 6 7 gunKaynakca Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi Terimler Sozlugu 5 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2013 PDF Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi Arastirma Genel Mudurlugu 13 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2013