Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jeltoksan Olayları (Kazakça: Желтоқсан көтерілісі; Jeltoqsan köterilisi); Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov'un, Kazakistan Komünist Partisi Birinci Sekreteri, Kazak kökenli 'i azlederek yerine Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nden 'in ataması üzerine Aralık 1986'da (Jeltoksan, Kazakça "aralık" ayı anlamına gelmektedir.) Kazakistan'ın başkenti Almatı'da patlak veren olaylar. Bazı kaynaklar Kolbin'in Rus kökenli olduğunu söylemekte, bazıları ise Çuvaş kökenli olduğunu iddia etmektedir.
| Jeltoksan Olayları | |
|---|---|
| Tarih | 16-19 Aralık 1986 |
| Diğer adı | Желтоқсан көтерілісі (Jeltoqsan köterilisi) |
| Neden | Genadi Kolbin'in Kazakistan Komünist Partisi 1. Sekreteri olarak atanması |
| Sonuç | Sivillerin katledilmesi, çok sayıda yaralı ve tutuklu. |
16 Aralık tarihinde başlayan olaylar, 19 Aralık tarihinde sona erdi. Protesto amacıyla 17 Aralık'ta toplanan öğrencilere halktan da binlerce kişi katıldı. Kitle, Kazakistan Komünist Partisinin de bulunduğu Brejnev Meydanı'na doğru yürüyüşe geçti. Nihayetinde yerel kuvvetlerle birlikte OMON güçleri şehre girdi. Şiddet olayları tüm şehre yayılmıştı. Ertesi gün protestolar Çimkent, Taldıkorgan ve Karağandı şehirlerine de sıçradı.
Olaylar
Kazak kökenli 'in 1964 yılından beri sürdürdüğü görevinden azledilerek Kazakistan Komünist Partisi Birinci Sekreterliği görevine başka bir cumhuriyetten 'in atanması, 17 Aralık sabahı barışçıl öğrenci gösterileri olarak başlayan protestoların ana sebebiydi.
Gorbaçov anılarında, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 27. Kongresinden sonra Kunayev ile buluştuğunu, buluşmada Kuneyev'in istifasının konuşulduğunu; Kunayev'in, Nursultan Nazarbayev'in parti içindeki yükselişinin önüne geçmek için Rus kökenli birinin yerine atanmasını talep ettiğini yazmaktadır. Kunayev ise kendi hatıratında, yerine gelecek kişi hakkında bir yorum yapılmadığını, Gorbaçov'un konu hakkında sadece "İyi bir yoldaş gönderilecek." dediğini ifade etmektedir.
Gösteriler, 200-300 kadar öğrencinin Brejnev Meydanı'nda, Parti binası önünde toplanmasıyla başladı. Katlıımlarla kısa sürede 1.000-5.000 arası sayıya ulaşan kalabalık, Komünist Partisi merkez binasına girerek binayı ele geçirdi. Daha sonra şehir hapishanesini de ele geçirerek birçok mahkûmu serbest bıraktı. Resmî haber ajansı TASS olayları şu sözlerle duyuruyordu.
"Milliyetçi unsurlarca kışkırtılan bir grup öğrenci, SBKP Genel Kurulunda alınan kararı bahane ederek sokakları işgal ettiler. Durumu fırsata çevirmek isteyerek kalabalığa karışan vahşi kışkırtıcılar, güvenlik güçlerini hedef alan yasa dışı eylemlere kalkıştılar. Birçok özel aracın yanı sıra bir yiyecek deposunu da ateşe veren göstericiler, yöre halkına da saldırıda bulunmuşlardır."
Meydan güvenlik güçlerince çembere alındı ve göstericilerin görüntüleri kaydedilmeye başlandı. Akşamüstüne doğru olaylar daha da şiddetlendi. Güvenlik güçlerine kalabalığı dağıtma emri verildi. Meydanda ve şehrin başka kısımlarında göstericilerle güvenlik güçleri arasındaki çatışmalar sabaha kadar devam etti. Ertesi gün olaylar neredeyse bir isyana dönüştü. Çatışmalar üçüncü günün sonuna kadar kontrol altına alınamadı.
Olayla ilgili rakamlar ve spekülasyonlar
Katılımcı sayısı ile ilgili değişik iddialar bulunmaktadır. Olaylar başladığında Moskova kaynaklı haberlerde, protestocuların 200 kişi civarında olduğu söylemekteydi. Kazak yetkililer, daha sonra bu rakamı 3.000'e yükseltti.
Ancak protestocuların 30-40 bin kişi civarında olduklarını, bunların en az 5.000 kadarının tutuklandığını, yaralı sayısının ise tahmin bile edilemediğini iddia eden kaynaklar da vardı. Olaylara öncülük edenler, ülke çapında 60.000 kişinin protesto eylemlere katıldığını söylemişlerdir.
Kazak Devlet Üniversitesi öğretim görevlilerinden Profesör Sayın Burbaşov olayları araştırmış ve çalışmasını şu şekilde özetlemiştir: Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi verilerine göre gösterilere 11.000 kişi katılmış, olayların neticesinde bir gösterici ölmüş, 660'ı da gözaltına alınmıştır. Resmî bilgilere göre gözaltına alınanlar; aşırı milliyetçiler, alkolikler ve uyuşturucu müptelaları olarak tanımlanmaktadır. Daha sonra ortaya çıkan bilgiler, 30-40 bin civarında göstericinin protesto eylemelerine katıldığını göstermektedir. Burbaşov bu bilgileri verdikten sonra şunları söylemektedir: Gösterici sayısının en az 25 bin kişi olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. İçlerinden 5.000 kadarı tutuklanmış ve hapsedilmiştir. Ne yazık ki can kayıpları hakkında doğru bir bilgiye ulaşamadım.
Kazakistan SSC Hükûmetine göre, sadece bir gösterici ve bir güvenlik görevlisi olaylarda hayatını kaybetti. 100 kadarı da tutuklandı. Tutuklananlardan bazıları da çalışma kamplarına gönderildi.
Kongre Kütüphanesi kaynakları ise olaylar sırasında en az 200 kişinin öldüğünü (Bunların bir kısmının öldürüldüğü öne sürülmektedir.) söylemektedir. Yaralı sayısı da kimi kaynaklara göre 1.000 kişinin üzerindedir.
SSCB dağıldıktan sonra Yeltoksan Olayları'na katılan göstericilerin hemen tamamının cezaları affedildi. Bu kişiler Sovyet baskı rejiminin kurbanları olarak addedildiler. Olayların 20. yıl dönümü dolayısıyla, 18 Eylül 2006 tarihinde başken Almatı'da "Özgürlüğün Şafağı" adlı bir anıt törenle açıldı. Jeltoksan Olayları, Kazakistan'ın bağımsızlık mücadelesinin simgesi hâline gelmiştir.
Kaynakça
- ^ "Nationalist riots in Kazakhstan: Violent nationalist riots erupted in Alma-Ata, the capital of Kazakhstan, on 17 and 18 December 1986", Informaworld
- ^ a b c "Reform and Nationalist Conflict 12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .",
- ^ a b “Soviet Troops Enforce Kazakh City Curfew”, The New York Times
- ^ “Soviet Nationalities: Russians Rule, Others Fume”, The New York Times.
- ^ “Origins of Kazakhstan Rioting Are Described”, The New York Times.
- ^ 1986 "December events showed people’s striving for independence" 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . KAZINFORM
- ^ a b Mikhael Gorbachev, Memoirs, New York: Doubleday, 1996, p. 330
- ^ Dinmukhamed Kunayev, O Moem Vremeni, Almaty: Dauir, 1992, p. 8
- ^ Los Angeles Times 10 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, 18 December 1986
- ^ "Soviet Riots Worse Than First Reported", San Francisco Chronicle, February 19, 1987. p. 22
- ^ a b "Kazakhstan: Jeltoqsan Protest Marked 20 Years Later 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", RadioFreeEurope/RadioLiberty
- ^ ""Jeltoqsan" Movement blames leader of Kazakh Communists 4 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", EurasiaNet
- ^ Bruce Pannier (14 Aralık 2006). "Kazakhstan: Zheltoqsan Protest Marked 20 Years Later". Radio Free Europe. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
- ^ San Francisco Chronicle. Retrieved March 27, 2010, from ProQuest Newsstand.
- ^ "Kazakhs remembering uprising of 1986 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Associated Press, 2006
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jeltoksan Olaylari Kazakca Zheltoksan koterilisi Jeltoqsan koterilisi Sovyetler Birligi Komunist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbacov un Kazakistan Komunist Partisi Birinci Sekreteri Kazak kokenli i azlederek yerine Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti nden in atamasi uzerine Aralik 1986 da Jeltoksan Kazakca aralik ayi anlamina gelmektedir Kazakistan in baskenti Almati da patlak veren olaylar Bazi kaynaklar Kolbin in Rus kokenli oldugunu soylemekte bazilari ise Cuvas kokenli oldugunu iddia etmektedir Jeltoksan OlaylariTarih16 19 Aralik 1986Diger adiZheltoksan koterilisi Jeltoqsan koterilisi NedenGenadi Kolbin in Kazakistan Komunist Partisi 1 Sekreteri olarak atanmasiSonucSivillerin katledilmesi cok sayida yarali ve tutuklu 16 Aralik tarihinde baslayan olaylar 19 Aralik tarihinde sona erdi Protesto amaciyla 17 Aralik ta toplanan ogrencilere halktan da binlerce kisi katildi Kitle Kazakistan Komunist Partisinin de bulundugu Brejnev Meydani na dogru yuruyuse gecti Nihayetinde yerel kuvvetlerle birlikte OMON gucleri sehre girdi Siddet olaylari tum sehre yayilmisti Ertesi gun protestolar Cimkent Taldikorgan ve Karagandi sehirlerine de sicradi OlaylarKazak kokenli in 1964 yilindan beri surdurdugu gorevinden azledilerek Kazakistan Komunist Partisi Birinci Sekreterligi gorevine baska bir cumhuriyetten in atanmasi 17 Aralik sabahi bariscil ogrenci gosterileri olarak baslayan protestolarin ana sebebiydi Gorbacov anilarinda Sovyetler Birligi Komunist Partisi 27 Kongresinden sonra Kunayev ile bulustugunu bulusmada Kuneyev in istifasinin konusuldugunu Kunayev in Nursultan Nazarbayev in parti icindeki yukselisinin onune gecmek icin Rus kokenli birinin yerine atanmasini talep ettigini yazmaktadir Kunayev ise kendi hatiratinda yerine gelecek kisi hakkinda bir yorum yapilmadigini Gorbacov un konu hakkinda sadece Iyi bir yoldas gonderilecek dedigini ifade etmektedir Gosteriler 200 300 kadar ogrencinin Brejnev Meydani nda Parti binasi onunde toplanmasiyla basladi Katliimlarla kisa surede 1 000 5 000 arasi sayiya ulasan kalabalik Komunist Partisi merkez binasina girerek binayi ele gecirdi Daha sonra sehir hapishanesini de ele gecirerek bircok mahkumu serbest birakti Resmi haber ajansi TASS olaylari su sozlerle duyuruyordu Milliyetci unsurlarca kiskirtilan bir grup ogrenci SBKP Genel Kurulunda alinan karari bahane ederek sokaklari isgal ettiler Durumu firsata cevirmek isteyerek kalabaliga karisan vahsi kiskirticilar guvenlik guclerini hedef alan yasa disi eylemlere kalkistilar Bircok ozel aracin yani sira bir yiyecek deposunu da atese veren gostericiler yore halkina da saldirida bulunmuslardir Meydan guvenlik guclerince cembere alindi ve gostericilerin goruntuleri kaydedilmeye baslandi Aksamustune dogru olaylar daha da siddetlendi Guvenlik guclerine kalabaligi dagitma emri verildi Meydanda ve sehrin baska kisimlarinda gostericilerle guvenlik gucleri arasindaki catismalar sabaha kadar devam etti Ertesi gun olaylar neredeyse bir isyana donustu Catismalar ucuncu gunun sonuna kadar kontrol altina alinamadi Olayla ilgili rakamlar ve spekulasyonlarKatilimci sayisi ile ilgili degisik iddialar bulunmaktadir Olaylar basladiginda Moskova kaynakli haberlerde protestocularin 200 kisi civarinda oldugu soylemekteydi Kazak yetkililer daha sonra bu rakami 3 000 e yukseltti Ancak protestocularin 30 40 bin kisi civarinda olduklarini bunlarin en az 5 000 kadarinin tutuklandigini yarali sayisinin ise tahmin bile edilemedigini iddia eden kaynaklar da vardi Olaylara onculuk edenler ulke capinda 60 000 kisinin protesto eylemlere katildigini soylemislerdir Kazak Devlet Universitesi ogretim gorevlilerinden Profesor Sayin Burbasov olaylari arastirmis ve calismasini su sekilde ozetlemistir Kazakistan Komunist Partisi Merkez Komitesi verilerine gore gosterilere 11 000 kisi katilmis olaylarin neticesinde bir gosterici olmus 660 i da gozaltina alinmistir Resmi bilgilere gore gozaltina alinanlar asiri milliyetciler alkolikler ve uyusturucu muptelalari olarak tanimlanmaktadir Daha sonra ortaya cikan bilgiler 30 40 bin civarinda gostericinin protesto eylemelerine katildigini gostermektedir Burbasov bu bilgileri verdikten sonra sunlari soylemektedir Gosterici sayisinin en az 25 bin kisi oldugunu rahatlikla soyleyebilirim Iclerinden 5 000 kadari tutuklanmis ve hapsedilmistir Ne yazik ki can kayiplari hakkinda dogru bir bilgiye ulasamadim Kazakistan SSC Hukumetine gore sadece bir gosterici ve bir guvenlik gorevlisi olaylarda hayatini kaybetti 100 kadari da tutuklandi Tutuklananlardan bazilari da calisma kamplarina gonderildi Kongre Kutuphanesi kaynaklari ise olaylar sirasinda en az 200 kisinin oldugunu Bunlarin bir kisminin olduruldugu one surulmektedir soylemektedir Yarali sayisi da kimi kaynaklara gore 1 000 kisinin uzerindedir SSCB dagildiktan sonra Yeltoksan Olaylari na katilan gostericilerin hemen tamaminin cezalari affedildi Bu kisiler Sovyet baski rejiminin kurbanlari olarak addedildiler Olaylarin 20 yil donumu dolayisiyla 18 Eylul 2006 tarihinde basken Almati da Ozgurlugun Safagi adli bir anit torenle acildi Jeltoksan Olaylari Kazakistan in bagimsizlik mucadelesinin simgesi haline gelmistir Kaynakca Nationalist riots in Kazakhstan Violent nationalist riots erupted in Alma Ata the capital of Kazakhstan on 17 and 18 December 1986 Informaworld a b c Reform and Nationalist Conflict 12 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Soviet Troops Enforce Kazakh City Curfew The New York Times Soviet Nationalities Russians Rule Others Fume The New York Times Origins of Kazakhstan Rioting Are Described The New York Times 1986 December events showed people s striving for independence 28 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde KAZINFORM a b Mikhael Gorbachev Memoirs New York Doubleday 1996 p 330 Dinmukhamed Kunayev O Moem Vremeni Almaty Dauir 1992 p 8 Los Angeles Times 10 Temmuz 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi 18 December 1986 Soviet Riots Worse Than First Reported San Francisco Chronicle February 19 1987 p 22 a b Kazakhstan Jeltoqsan Protest Marked 20 Years Later 13 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde RadioFreeEurope RadioLiberty Jeltoqsan Movement blames leader of Kazakh Communists 4 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde EurasiaNet Bruce Pannier 14 Aralik 2006 Kazakhstan Zheltoqsan Protest Marked 20 Years Later Radio Free Europe 21 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Aralik 2016 San Francisco Chronicle Retrieved March 27 2010 from ProQuest Newsstand Kazakhs remembering uprising of 1986 11 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Associated Press 2006