Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kadı, Osmanlı Devleti'nde kaza adı verilen yerleşim yerlerine belli bir süre için merkezi yönetim tarafından atamış, görev bölgesindeki şer’i ve idari yargıdan tek başına sorumlu olan ayrıca mülki idare amiri, yerel yönetici ve emniyet müdürlüğü görevlerini yerine getiren bir kamu görevlisidir.
Kadıların doğrudan ve bizzat ilgilendiği konular adli içerikli konulardı. Diğer görevlerdeki işlevleri doğrudan işi yapmak yerine işlemleri denetlemektir. II. Mahmut dönemindeki reformlar sırasında belediye ve güvenlik ile ilgili görevleri, Tanzimat Dönemi'nde ise idari görevleri alınmış ve sadece yargı işleri ile uğraşır olmuşlardır. Kadılık kurumu, 1924 yılında Türk idari ve adli teşkilatından tamamen kaldırılmıştır.
Kadılar, bir hukuk adamı olarak bağımsız ve padişahın mutlak yetkisine sahip vekili idiler. Görev yaptıkları bölgede hiçbir makamdan emir almadan tamamen bağımsız biçimde hareket etmekle birlikte yalnızca padişaha ve Divan’a karşı sorumlu idiler. Şer‘î hukuku uygulamakla yükümlü oldukları için merkezi hükûmet memuru olduğu kadar ahalinin de devlet karşısındaki temsilcisi ve sözcüsü durumunda idiler. Bir olay ve şikayet halinde diğer kadılar tarafından teftiş edilmekteydiler. İncelenmesi gereken yolsuzlukları tahkik ve teftişle görevli toprak kadılığı denen seyyar kadılıklar da mevcuttu.
Kadıların atanması
Kadılık, Osmanlı Devleti'nde belli başlı başına bir meslek olarak görülmüş; medrese tahsili olan ve hukuk bilgisi olan kişiler kadı olmuştur. Osmanlı Devleti’nde ilk kadının Osman Gazi tarafından atandığı bilinir. Başlangıçta kadılar kazaskerlerin merkezi otorite ile yazışmaları sonucu padişah tarafından tayin edilmekteydi; II. Mehmed'in yönetimi devralmasıyla birlikte tayinlerde yeni düzenlemeler yapılmıştır. Kadı olarak atanacak kişilerde kazaskerlerin teklifi önem kazanmış ve nihayetinde veziriazam tarafından değerlendirilerek kadı olarak atamaların yapılmasına başlanmıştır.
Osmanlı medreselerinde eğitimini tamamladıktan sonra ilim ehli olarak kalmak niyetinde olmayan gençlerin önündeki ikinci seçenek, kadı olarak atanmaktı. Kadı unvanıyla atanmak niyetinde olan adaylar ilk önce padişah huzurunda sınava tabi tutulmaktaydılar. Bu kural 18. yüzyıldan itibaren değişmiş, adaylar kazasker huzurunda sınava alınmışlardır. Sınavı kazanan adaylar, kazaskerlik dairelerinden birine kayıt yaptırmak zorundaydılar.
Adaylar, büyük bir merkezdeki kadı mahkemesinde en az beşer kişi olmak üzere stajyer olarak görevlendirilirdi. Üç-beş yıl staj yaptıktan sonra kadı adayları İstanbul'a gelip bir sene mülazemet (asistanlık) ile vakit geçirir ve daha sonra alt kademedeki kazalardan birinin kadılığına tayin edilirdi. Kadıların tayin, azil ve nakil işlemleri Anadolu ve Rumeli kazaskerlikleri tarafından yapılırdı. Her yeni hükümdarın cülusundan sonra kadıların görevlerinin yeniden tayin ve tasdiki gerekliydi.
Kanuni Sultan Süleyman devrinden sonra Osmanlı Devleti'nde makam sahibi olan kişilerin çocuklarının - medrese mezunu olmasalar bile -kadılık memuriyetine atanmaları sıkça görülen bir durum haline gelmiştir.
Görevleri ve görev süreleri
Kadılar, görev yaptıkları kaza birimlerinde padişah adına hem mülki amirliği, hem belediye başkanlığı hem de hâkimlik makamını temsil etmekteydiler. Kadıların doğrudan ve bizzat ilgilendiği konular adli içerikli konulardı. Diğer görevlerde doğrudan işi yapmak yerine işlemleri denetleyen bir kişi olarak görev yapmışlardır.
Mevleviye payesine sahip büyük kadılar bir sene, kaza kadıları yirmi ay süre ile atanmıştır. Mahalli halk ile yakınlaşmalarının önlenmesi için sürenin kısa tutulduğu düşünülür.
- Adlî görevleri
Kadılar görev yaptıkları yöredeki şer'i mahkemelerde pek çok konuda davaya bakmakla görevliydi; nikâh, izdivaç, miras bölüştürme, yetim ve mal-i gâibin muhafazası, vasi tayin ve azli, vasiyetlerin ve vakıfların hükümlerine riayet edilmesinin nezareti, cürüm ve cinayet ve sair bütün davalara şer'i mahkemelerde kadılar bakmakta ve Hanefi mezhebine göre hüküm vermekteydiler. Kadılar davaları camilerde görmekteydi; kendi evini de mahkeme olarak kullanabilmekteydi.
Kadı görev yaptığı bölgede noter olarak da hizmet vermiştir. Noterlik hizmeti kapsamındaki görevleri vakfiye düzenleme, varis atama, alacak verecek senetleri yapmak, yetim mallarının nasıl idare edileceğini belirleme, tapu kayıtlarını düzenlemek, evlenme, boşanma gibi görevlerdir.
- İdari ve Belediye görevleri
Kadının başlıca idari görevleri şunlardı:
- Şehrin yönetimini ve asayişini sağlamak,
- Esnaf loncalarının denetimi,
- Üretimin ve pazar yerlerinin kontrolü,
- Cami, vakıf ve okul yönetimlerinin denetlenmesi,
- Şehrin imar düzeninin sağlanması.
Kadıların başlıca beledî görevleri şunlardır:
- Şehrin genel düzenini ve çevre temizliğini sağlamak,
- Pazar yerlerinin düzenli olarak kurulmasını temin etmek,
- Çarşı ve pazarlarda satılan ürünlerin fiyat kontrolünü yapmak,
- Esnafın ticari amaçla kullandığı ölçü aletlerinin kontrolünü yapmak,
- Bölgede gerekli olan imar ve düzenleme faaliyetlerini gerçekleştirmek,
- Halkın sürekli olarak ihtiyaç duyduğu temel maddelerin karaborsaya düşmesini önlemek,
- Düzeni sağlayabilmek için tembihlerde bulunmak ve gerekli gördüğü yerlerde tedbir ve yasaklar koymak,
- Emir ve yasaklara uymayanlara gerekli cezaları vermek.
Yardımcıları
Geniş bir bölgede bütün davaları göremeyen kadının nâibleri vardı; naibler kadının görevlerini kendi nahiyelerinde yerine getirirlerdi. Şehrin asayişini sağlamakta kadıya subaşı, , kalelerde dizdarlar gibi görevliler yardımcı olurdu. Kadı şehrin imar nizamını mimarbaşı ile birlikte sağlardı. Mahalle imamı, müftüler ve mahkeme kâtipleri de kadılara görevlerinde yardımcı olurdu.
Görevden alınma ve istifa
Kadılar hukuki görevlerini yerine getirirken kasıtlı olarak hukuka aykırı bir karar almadıkça ve mülki ve beledi görevlerini sebepsiz olarak ihmal etmedikçe görevden alınmaları veya süreleri dolmadan görev yerlerinin değiştirilmesi söz konusu olmamıştır. Ancak kadılar kendi istekleri doğrultusunda görevlerinden istifa edebilirler ve karşılıklı olarak anlaşmak suretiyle iki kadı kendi aralarında görev yerlerini değiştirebilirlerdi. İstifanın kabuülü ve görevden alınma ancak görevini kötüye kullanma, yolsuzluk olaylarına karışma, bir rahatsızlık sonucu kör, sağır, dilsiz olma gibi belli şartlarda gerçekleşirdi.
Kadılık kurumunun çöküşü
Osmanlı Devleti'nin askeri, siyasi ve idari yapılanmasında güç kaybetmeye başlamasıyla meydana gelen çözülme sürecinde adli teşkilatlanma da olumsuz etkilenmiştir. 19. yüzyılda gerçekleşen sanayi devriminden sonra ucuz ve bol olan mallarını Osmanlı topraklarında satmak isteyen Avrupalı tüccarların Osmanlı halkı ile kurduğu ticari ilişkiler sırasında doğan sıkıntılarını kadıların huzuruna götürmek yerine tüccar heyetlerine başvurmaları sonucu ticaret mahkemeleri kurulmuş ve bu durum kadılık kurumunun sonunu hazırladı. Kadılık mesleğinin gelirinin iyi olmaması ve saygınlığını yitirmesi sonucunda bu mesleğe ilgi azaldı; mahkemelerde medrese mezunu kadılar yerine naipler söz sahibi oldular. Halkın aralarındaki ihtilafları çözmek için maddi yönden ucuz olan ve zaman bakımından tasarruf sağlayan bir yol olarak müftülerden fetva almayı tercih etmesi sonucu gelirleri azalan yargı mensupları rüşvet olaylarına karışmaya başladı; ülkeden yargı mensuplarına karşı güvensizlik arttı.
Kadıların güvenlik ve belediye alanındaki görevleri II. Mahmut dönemindeki reformlar sırasında, idari görevleri Tanzimat döneminde ellerinden alındı. 1879'daki adli düzenlemeler sonucu savcılık kurumu, avukatlık ve noterlik unsurları sisteme dahil edildi. Cumhuriyetin ilanından sonra laik bir sisteme geçildi ve artık ihtiyaç duyulmayan Şer’i mahkemeler tamamen ortadan kaldırıldı. 1924 yılında kabul edilen 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile medreselerin kapatılması sonucu kadı yetiştirilebilecek bir eğitim kurumu kalmadı. Bununla birlikte aynı yıl kabul edilen 469 sayılı Mehakimi Şer’iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilâtına Ait Ahkâmı Muaddil Kanun’la kadılık kurumu, Türk idari ve adli teşkilatından tamamen kaldırıldı.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Bozatay, Şeniz Anbarlı; Demir, Konur Alp. . Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt:6 Sayı: 10 2014-Haziran. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017.
- ^ a b c d e Ortaylı, İlber. "Osmanlı Devleti'nde Kadı". Turhan Kitabevi, Ankara, 1994. 9 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017.
- ^ a b c d Ortaylı, İlber. "Osmanlı Devleti'nde Kadı" (PDF). Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, Yıl 2001. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kadi Osmanli Devleti nde kaza adi verilen yerlesim yerlerine belli bir sure icin merkezi yonetim tarafindan atamis gorev bolgesindeki ser i ve idari yargidan tek basina sorumlu olan ayrica mulki idare amiri yerel yonetici ve emniyet mudurlugu gorevlerini yerine getiren bir kamu gorevlisidir Kadilarin dogrudan ve bizzat ilgilendigi konular adli icerikli konulardi Diger gorevlerdeki islevleri dogrudan isi yapmak yerine islemleri denetlemektir II Mahmut donemindeki reformlar sirasinda belediye ve guvenlik ile ilgili gorevleri Tanzimat Donemi nde ise idari gorevleri alinmis ve sadece yargi isleri ile ugrasir olmuslardir Kadilik kurumu 1924 yilinda Turk idari ve adli teskilatindan tamamen kaldirilmistir Kadilar bir hukuk adami olarak bagimsiz ve padisahin mutlak yetkisine sahip vekili idiler Gorev yaptiklari bolgede hicbir makamdan emir almadan tamamen bagimsiz bicimde hareket etmekle birlikte yalnizca padisaha ve Divan a karsi sorumlu idiler Ser i hukuku uygulamakla yukumlu olduklari icin merkezi hukumet memuru oldugu kadar ahalinin de devlet karsisindaki temsilcisi ve sozcusu durumunda idiler Bir olay ve sikayet halinde diger kadilar tarafindan teftis edilmekteydiler Incelenmesi gereken yolsuzluklari tahkik ve teftisle gorevli toprak kadiligi denen seyyar kadiliklar da mevcuttu Kadilarin atanmasiKadilik Osmanli Devleti nde belli basli basina bir meslek olarak gorulmus medrese tahsili olan ve hukuk bilgisi olan kisiler kadi olmustur Osmanli Devleti nde ilk kadinin Osman Gazi tarafindan atandigi bilinir Baslangicta kadilar kazaskerlerin merkezi otorite ile yazismalari sonucu padisah tarafindan tayin edilmekteydi II Mehmed in yonetimi devralmasiyla birlikte tayinlerde yeni duzenlemeler yapilmistir Kadi olarak atanacak kisilerde kazaskerlerin teklifi onem kazanmis ve nihayetinde veziriazam tarafindan degerlendirilerek kadi olarak atamalarin yapilmasina baslanmistir Osmanli medreselerinde egitimini tamamladiktan sonra ilim ehli olarak kalmak niyetinde olmayan genclerin onundeki ikinci secenek kadi olarak atanmakti Kadi unvaniyla atanmak niyetinde olan adaylar ilk once padisah huzurunda sinava tabi tutulmaktaydilar Bu kural 18 yuzyildan itibaren degismis adaylar kazasker huzurunda sinava alinmislardir Sinavi kazanan adaylar kazaskerlik dairelerinden birine kayit yaptirmak zorundaydilar Adaylar buyuk bir merkezdeki kadi mahkemesinde en az beser kisi olmak uzere stajyer olarak gorevlendirilirdi Uc bes yil staj yaptiktan sonra kadi adaylari Istanbul a gelip bir sene mulazemet asistanlik ile vakit gecirir ve daha sonra alt kademedeki kazalardan birinin kadiligina tayin edilirdi Kadilarin tayin azil ve nakil islemleri Anadolu ve Rumeli kazaskerlikleri tarafindan yapilirdi Her yeni hukumdarin culusundan sonra kadilarin gorevlerinin yeniden tayin ve tasdiki gerekliydi Kanuni Sultan Suleyman devrinden sonra Osmanli Devleti nde makam sahibi olan kisilerin cocuklarinin medrese mezunu olmasalar bile kadilik memuriyetine atanmalari sikca gorulen bir durum haline gelmistir Gorevleri ve gorev sureleriFransa nin Izmir konsolosu Izmir kadisinin onunde 1699 tarihli seyahatnamede yer alan bir Jean Du Mont gravuru Kadilar gorev yaptiklari kaza birimlerinde padisah adina hem mulki amirligi hem belediye baskanligi hem de hakimlik makamini temsil etmekteydiler Kadilarin dogrudan ve bizzat ilgilendigi konular adli icerikli konulardi Diger gorevlerde dogrudan isi yapmak yerine islemleri denetleyen bir kisi olarak gorev yapmislardir Mevleviye payesine sahip buyuk kadilar bir sene kaza kadilari yirmi ay sure ile atanmistir Mahalli halk ile yakinlasmalarinin onlenmesi icin surenin kisa tutuldugu dusunulur Adli gorevleri Kadilar gorev yaptiklari yoredeki ser i mahkemelerde pek cok konuda davaya bakmakla gorevliydi nikah izdivac miras bolusturme yetim ve mal i gaibin muhafazasi vasi tayin ve azli vasiyetlerin ve vakiflarin hukumlerine riayet edilmesinin nezareti curum ve cinayet ve sair butun davalara ser i mahkemelerde kadilar bakmakta ve Hanefi mezhebine gore hukum vermekteydiler Kadilar davalari camilerde gormekteydi kendi evini de mahkeme olarak kullanabilmekteydi Kadi gorev yaptigi bolgede noter olarak da hizmet vermistir Noterlik hizmeti kapsamindaki gorevleri vakfiye duzenleme varis atama alacak verecek senetleri yapmak yetim mallarinin nasil idare edilecegini belirleme tapu kayitlarini duzenlemek evlenme bosanma gibi gorevlerdir Idari ve Belediye gorevleri Kadinin baslica idari gorevleri sunlardi Sehrin yonetimini ve asayisini saglamak Esnaf loncalarinin denetimi Uretimin ve pazar yerlerinin kontrolu Cami vakif ve okul yonetimlerinin denetlenmesi Sehrin imar duzeninin saglanmasi Kadilarin baslica beledi gorevleri sunlardir Sehrin genel duzenini ve cevre temizligini saglamak Pazar yerlerinin duzenli olarak kurulmasini temin etmek Carsi ve pazarlarda satilan urunlerin fiyat kontrolunu yapmak Esnafin ticari amacla kullandigi olcu aletlerinin kontrolunu yapmak Bolgede gerekli olan imar ve duzenleme faaliyetlerini gerceklestirmek Halkin surekli olarak ihtiyac duydugu temel maddelerin karaborsaya dusmesini onlemek Duzeni saglayabilmek icin tembihlerde bulunmak ve gerekli gordugu yerlerde tedbir ve yasaklar koymak Emir ve yasaklara uymayanlara gerekli cezalari vermek YardimcilariGenis bir bolgede butun davalari goremeyen kadinin naibleri vardi naibler kadinin gorevlerini kendi nahiyelerinde yerine getirirlerdi Sehrin asayisini saglamakta kadiya subasi kalelerde dizdarlar gibi gorevliler yardimci olurdu Kadi sehrin imar nizamini mimarbasi ile birlikte saglardi Mahalle imami muftuler ve mahkeme katipleri de kadilara gorevlerinde yardimci olurdu Gorevden alinma ve istifaKadilar hukuki gorevlerini yerine getirirken kasitli olarak hukuka aykiri bir karar almadikca ve mulki ve beledi gorevlerini sebepsiz olarak ihmal etmedikce gorevden alinmalari veya sureleri dolmadan gorev yerlerinin degistirilmesi soz konusu olmamistir Ancak kadilar kendi istekleri dogrultusunda gorevlerinden istifa edebilirler ve karsilikli olarak anlasmak suretiyle iki kadi kendi aralarinda gorev yerlerini degistirebilirlerdi Istifanin kabuulu ve gorevden alinma ancak gorevini kotuye kullanma yolsuzluk olaylarina karisma bir rahatsizlik sonucu kor sagir dilsiz olma gibi belli sartlarda gerceklesirdi Kadilik kurumunun cokusuOsmanli Devleti nin askeri siyasi ve idari yapilanmasinda guc kaybetmeye baslamasiyla meydana gelen cozulme surecinde adli teskilatlanma da olumsuz etkilenmistir 19 yuzyilda gerceklesen sanayi devriminden sonra ucuz ve bol olan mallarini Osmanli topraklarinda satmak isteyen Avrupali tuccarlarin Osmanli halki ile kurdugu ticari iliskiler sirasinda dogan sikintilarini kadilarin huzuruna goturmek yerine tuccar heyetlerine basvurmalari sonucu ticaret mahkemeleri kurulmus ve bu durum kadilik kurumunun sonunu hazirladi Kadilik mesleginin gelirinin iyi olmamasi ve sayginligini yitirmesi sonucunda bu meslege ilgi azaldi mahkemelerde medrese mezunu kadilar yerine naipler soz sahibi oldular Halkin aralarindaki ihtilaflari cozmek icin maddi yonden ucuz olan ve zaman bakimindan tasarruf saglayan bir yol olarak muftulerden fetva almayi tercih etmesi sonucu gelirleri azalan yargi mensuplari rusvet olaylarina karismaya basladi ulkeden yargi mensuplarina karsi guvensizlik artti Kadilarin guvenlik ve belediye alanindaki gorevleri II Mahmut donemindeki reformlar sirasinda idari gorevleri Tanzimat doneminde ellerinden alindi 1879 daki adli duzenlemeler sonucu savcilik kurumu avukatlik ve noterlik unsurlari sisteme dahil edildi Cumhuriyetin ilanindan sonra laik bir sisteme gecildi ve artik ihtiyac duyulmayan Ser i mahkemeler tamamen ortadan kaldirildi 1924 yilinda kabul edilen 430 sayili Tevhid i Tedrisat Kanunu ile medreselerin kapatilmasi sonucu kadi yetistirilebilecek bir egitim kurumu kalmadi Bununla birlikte ayni yil kabul edilen 469 sayili Mehakimi Ser iyenin Ilgasina ve Mehakim Teskilatina Ait Ahkami Muaddil Kanun la kadilik kurumu Turk idari ve adli teskilatindan tamamen kaldirildi Kaynakca a b c d e f Bozatay Seniz Anbarli Demir Konur Alp Mehmet Akif Ersoy Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Cilt 6 Sayi 10 2014 Haziran 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2017 a b c d e Ortayli Ilber Osmanli Devleti nde Kadi Turhan Kitabevi Ankara 1994 9 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2017 a b c d Ortayli Ilber Osmanli Devleti nde Kadi PDF Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 24 Yil 2001 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Mayis 2017