Karabet Tomayan Efendi, (d. Mayıs 1852, Merzifon), Osmanlı Ermeni siyasetçi.
Karabet Tomayan Efendi | |
---|---|
Meclis-i Mebûsan 5. Dönem Mebusu | |
Görev süresi 14 Mayıs 1914 - 21 Aralık 1918 | |
Seçim bölgesi | 1914 – Kayseri |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | Mayıs 1852 Merzifon, Osmanlı Devleti |
Ölüm | ? ? |
Milliyeti | Osmanlı Ermeni |
Evlilik(ler) | Lucy Tomayan |
Erken dönem
Okul çağına geldiği yıllarda Lübnan'dan Merzifon'a gelen rahipler dönerlerken yanlarına kendi manastırlarında yetiştirmek üzere Tomayan'ı yanlarına aldılar. Oradaki öğrenimini tamamladıktan sonra Merzifon'a döndü. Tomayan kalan eğitimini tamamlamak için İsviçre'nin Lozan şehrine gitti; orada 4 yıldan fazla Protestan bir üniversitede din eğitimi alarak aynı üniversitede hoca olarak çalışmaya başladı. Lozan'dan eğitimini tamamlamış ve profesör unvanı almış olarak tekrar Merzifon'a döndü. Aynı zamanda kurulacak olan Merzifon Anadolu Koleji'nin müşterek idarecisi ve profesörü olarak gelmişti. 1886 yılında İsviçre’yi ziyaret etti ve bu ikinci ziyaretinde davasında kendisine yardımcı olacak Lucy Tomayan ile tanıştı ve evlendi.
Ankara Mahkemeleri Süreci
Bundan sonra tüm Osmanlı, hatta başta İngiltere ve Amerika olmak üzere yurt dışında da Karabet Tomayan'ın adını duyuran olay meydana geldi. Bu olay 6 Ocak 1893 tarihinde Ankara ve Sivas vilayetleri dahilinde aynı anda biri “İslam Vatanperver Komitesi”, diğeri “Müslümanların Selametini İsteyen Hindistanlılar” imzasıyla hazırlanan bildiri asma olayıydı. Yapılan ilk araştırmalar sonucunda ilanların Ermeniler tarafından dağıtıldığı ve bunun Müslümanlar tarafından yapıldığı izlenimi verilerek tüm bu şehirlerde büyük bir isyan başlatmak istedikleri ortaya çıktı. Bunun üzerine olaylara karıştığı tespit edilen Ermenilerin evlerinde kapsamlı bir arama faaliyeti başlatıldı ve bazı Ermeniler tutuklandı. Bu Ermeniler yaptıklarını pişmanlık ile itiraf ederek bildirilerin kendilerine Karabet Tomayan tarafından gönderildiğini ve Tomayan'ın Ermeni komitesi mührüyle mühürlenmiş mektubunu gördüklerini söylemişlerdi. Merzifon ve çevresindeki olaylardan dolayı tutuklanan Ermeniler ve bunlar arasında bulunan iki Anadolu Koleji öğretmeninin davası birleştirilerek ve bölge mahkemesi olması dolayısıyla Ankara Mahkemesi’nde görülmeye başlandı. 59 sanık, devletin iç güvenliğini bozmak ve devlete bağlı vatandaşları kandırmak, saltanat aleyhine isyana davet etmek bu suretle Osmanlı Devleti’nin bir kısmını devlet idaresinden çıkarıp Ermenistan adıyla bağımsız bir hükûmet teşkil etmek iddiasıyla mahkeme huzuruna çıkarılıyorlardı. Başta İngiltere ve Amerika olmak üzere yabancı devletlerin de ilgiyle takip ettiği Ankara İstinaf Mahkemesi’nin komisyonu Başkan ve iki yardımcısı Türk, üyelerden biri Katolik Ermeni, diğeri ise Rum olmak üzere 5 kişiden oluşuyordu. Ankara İstinaf Mahkemesi’nin kararları son oturumu olan 10. oturumda, 12 Haziran 1893 Pazartesi günü verildi, Merzifon Anadolu Koleji’nin iki öğretmeni Tomayan ve Kayayan idama mahkûm edilenler arasındaydı. Karar sonrası özellikle İngiltere Ermeni cemiyetleri ile onları destekleyen Hristiyan cemaatler ve misyoner teşkilatları gerek basın, gerekse düzenledikleri miting ve toplantılar sayesinde İngiltere kamuoyunda büyük bir tepkinin oluşmasını sağlamışlardı. Osmanlı hükûmeti Karabet Tomayan ile Ohannes Kayayan isimli iki suçlunun bir daha geri dönmemek üzere Osmanlı ülkesi dışına sürülmelerine Padişah tarafından izin verildiğini duyurdu.
1914 Meclis-i Mebusan Seçimleri
Tomayan İngiltere ve Avrupa’daki tüm bu faaliyetlerine rağmen Osmanlı Devleti’ne yeniden dönme ümidini hiç kaybetmemişti. Bunun en önemli delili ise 1914 seçimlerinden Kayseri milletvekili olarak aday gösterilmesi ve seçilmesidir. Yine aynı tarihlerde Londra’da Puzantiyon gazetesinde yer alan ve daha sonra Tanin gazetesinde de yayınlanan bir makalesinde Ermenilerin yaşadığı şehirlerde yapılacak ıslahatlarla ilgili olarak son derece olumlu ifadeler kullanmıştır. Tomayan aradan geçen seneler içinde adeta bir öz eleştiri yapmaktadır. Ermeni meselesini çıkaranların Ermeniler olmadığını, birçok meselede olduğu gibi bunun da Avrupalı devletlerin parlamentoları tarafından ortaya atıldığını söylemektedir. Tomayan bu yazıyı yazmaktaki amacını ise doğuda bulunan Ermenileri ihtiyatlı olmaya davet etmek olarak açıklamaktadır. Bundan sonra Karabet Tomayan Meclis-i Mebusan vekili olarak Osmanlı ülkesine geri döndü, mecliste yapılan tartışmalara katıldı, Teşvik-i Sanayi Kanununu çıkarılması için görüşlerini beyan etti. Ancak Osmanlı Devleti’nin de I. Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte ülkeyi terk ederek İngiltere’ye gitti.
Kaynakça
- ^ a b c d e f İskefiyeli, Zeynep (Mayıs 2018). "Karabet Tomayan'ın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ermenilere Nasihatleri". Türkiyet Araştırmaları Dergisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. ss. 465-480.
- ^ Adolphe Hoffmann, A l’Ombre du Croissant: Récit Oriental, Gen'eve: J.-H. Jehebner, Libraire-Editeur;Librairie Fischbacher, Paris, 1898, s.8.
- ^ Florence Balgarnie, “The Troubles in Armenia (Turkey) with the Exiles. Interview with Professor and Madame Thoumaian”, Great Thoughts, May 1 1895, s. 88-90
- ^ Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Esas Evrakı, (Y. EE), Defter No: 871, s. 373
- ^ BOA, Y. MTV, 74/77; Y. MTV. 74/94; Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS), 272/81; Osmanlı Belgelerinde Ermenileri (OBE), c. 12, Belge No: 175
- ^ Ceride-i Mehakim, No: 731, 1309: 10821-10826; Yıldız Perakende Umum Evrakı (Y. PRK. UM), 27/35, ss.182-184
- ^ Hüseyin Kazım Kadri, II. Meşrutiyetin Perde Arkası ve Makedonya, Arnavutluk, Ermenistan ile Suriye'nin Elden Çıkışı: Türkiye'nin Çöküşü, Yay. Haz., Yılmaz Daşcıoğlu, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 1992, ss. 141-142
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karabet Tomayan Efendi d Mayis 1852 Merzifon Osmanli Ermeni siyasetci Karabet Tomayan EfendiMeclis i Mebusan 5 Donem MebusuGorev suresi 14 Mayis 1914 21 Aralik 1918Secim bolgesi 1914 KayseriKisisel bilgilerDogum Mayis 1852 Merzifon Osmanli DevletiOlum Milliyeti Osmanli ErmeniEvlilik ler Lucy TomayanErken donemOkul cagina geldigi yillarda Lubnan dan Merzifon a gelen rahipler donerlerken yanlarina kendi manastirlarinda yetistirmek uzere Tomayan i yanlarina aldilar Oradaki ogrenimini tamamladiktan sonra Merzifon a dondu Tomayan kalan egitimini tamamlamak icin Isvicre nin Lozan sehrine gitti orada 4 yildan fazla Protestan bir universitede din egitimi alarak ayni universitede hoca olarak calismaya basladi Lozan dan egitimini tamamlamis ve profesor unvani almis olarak tekrar Merzifon a dondu Ayni zamanda kurulacak olan Merzifon Anadolu Koleji nin musterek idarecisi ve profesoru olarak gelmisti 1886 yilinda Isvicre yi ziyaret etti ve bu ikinci ziyaretinde davasinda kendisine yardimci olacak Lucy Tomayan ile tanisti ve evlendi Ankara Mahkemeleri SureciBundan sonra tum Osmanli hatta basta Ingiltere ve Amerika olmak uzere yurt disinda da Karabet Tomayan in adini duyuran olay meydana geldi Bu olay 6 Ocak 1893 tarihinde Ankara ve Sivas vilayetleri dahilinde ayni anda biri Islam Vatanperver Komitesi digeri Muslumanlarin Selametini Isteyen Hindistanlilar imzasiyla hazirlanan bildiri asma olayiydi Yapilan ilk arastirmalar sonucunda ilanlarin Ermeniler tarafindan dagitildigi ve bunun Muslumanlar tarafindan yapildigi izlenimi verilerek tum bu sehirlerde buyuk bir isyan baslatmak istedikleri ortaya cikti Bunun uzerine olaylara karistigi tespit edilen Ermenilerin evlerinde kapsamli bir arama faaliyeti baslatildi ve bazi Ermeniler tutuklandi Bu Ermeniler yaptiklarini pismanlik ile itiraf ederek bildirilerin kendilerine Karabet Tomayan tarafindan gonderildigini ve Tomayan in Ermeni komitesi muhruyle muhurlenmis mektubunu gorduklerini soylemislerdi Merzifon ve cevresindeki olaylardan dolayi tutuklanan Ermeniler ve bunlar arasinda bulunan iki Anadolu Koleji ogretmeninin davasi birlestirilerek ve bolge mahkemesi olmasi dolayisiyla Ankara Mahkemesi nde gorulmeye baslandi 59 sanik devletin ic guvenligini bozmak ve devlete bagli vatandaslari kandirmak saltanat aleyhine isyana davet etmek bu suretle Osmanli Devleti nin bir kismini devlet idaresinden cikarip Ermenistan adiyla bagimsiz bir hukumet teskil etmek iddiasiyla mahkeme huzuruna cikariliyorlardi Basta Ingiltere ve Amerika olmak uzere yabanci devletlerin de ilgiyle takip ettigi Ankara Istinaf Mahkemesi nin komisyonu Baskan ve iki yardimcisi Turk uyelerden biri Katolik Ermeni digeri ise Rum olmak uzere 5 kisiden olusuyordu Ankara Istinaf Mahkemesi nin kararlari son oturumu olan 10 oturumda 12 Haziran 1893 Pazartesi gunu verildi Merzifon Anadolu Koleji nin iki ogretmeni Tomayan ve Kayayan idama mahkum edilenler arasindaydi Karar sonrasi ozellikle Ingiltere Ermeni cemiyetleri ile onlari destekleyen Hristiyan cemaatler ve misyoner teskilatlari gerek basin gerekse duzenledikleri miting ve toplantilar sayesinde Ingiltere kamuoyunda buyuk bir tepkinin olusmasini saglamislardi Osmanli hukumeti Karabet Tomayan ile Ohannes Kayayan isimli iki suclunun bir daha geri donmemek uzere Osmanli ulkesi disina surulmelerine Padisah tarafindan izin verildigini duyurdu 1914 Meclis i Mebusan SecimleriTomayan Ingiltere ve Avrupa daki tum bu faaliyetlerine ragmen Osmanli Devleti ne yeniden donme umidini hic kaybetmemisti Bunun en onemli delili ise 1914 secimlerinden Kayseri milletvekili olarak aday gosterilmesi ve secilmesidir Yine ayni tarihlerde Londra da Puzantiyon gazetesinde yer alan ve daha sonra Tanin gazetesinde de yayinlanan bir makalesinde Ermenilerin yasadigi sehirlerde yapilacak islahatlarla ilgili olarak son derece olumlu ifadeler kullanmistir Tomayan aradan gecen seneler icinde adeta bir oz elestiri yapmaktadir Ermeni meselesini cikaranlarin Ermeniler olmadigini bircok meselede oldugu gibi bunun da Avrupali devletlerin parlamentolari tarafindan ortaya atildigini soylemektedir Tomayan bu yaziyi yazmaktaki amacini ise doguda bulunan Ermenileri ihtiyatli olmaya davet etmek olarak aciklamaktadir Bundan sonra Karabet Tomayan Meclis i Mebusan vekili olarak Osmanli ulkesine geri dondu mecliste yapilan tartismalara katildi Tesvik i Sanayi Kanununu cikarilmasi icin goruslerini beyan etti Ancak Osmanli Devleti nin de I Dunya Savasi na girmesi ile birlikte ulkeyi terk ederek Ingiltere ye gitti Kaynakca a b c d e f Iskefiyeli Zeynep Mayis 2018 Karabet Tomayan in Birinci Dunya Savasi Oncesinde Ermenilere Nasihatleri Turkiyet Arastirmalari Dergisi Erzurum Ataturk Universitesi ss 465 480 Adolphe Hoffmann A l Ombre du Croissant Recit Oriental Gen eve J H Jehebner Libraire Editeur Librairie Fischbacher Paris 1898 s 8 Florence Balgarnie The Troubles in Armenia Turkey with the Exiles Interview with Professor and Madame Thoumaian Great Thoughts May 1 1895 s 88 90 Basbakanlik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu Osmanli Arsivi BOA Yildiz Esas Evraki Y EE Defter No 871 s 373 BOA Y MTV 74 77 Y MTV 74 94 Yildiz Sadaret Hususi Maruzat Evraki Y A HUS 272 81 Osmanli Belgelerinde Ermenileri OBE c 12 Belge No 175 Ceride i Mehakim No 731 1309 10821 10826 Yildiz Perakende Umum Evraki Y PRK UM 27 35 ss 182 184 Huseyin Kazim Kadri II Mesrutiyetin Perde Arkasi ve Makedonya Arnavutluk Ermenistan ile Suriye nin Elden Cikisi Turkiye nin Cokusu Yay Haz Yilmaz Dascioglu Hikmet Nesriyat Istanbul 1992 ss 141 142