Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karadeniz kemençesi (Yunanca: Ποντιακή λύρα; Pontiakí lýra, Lazca: ჭილილი; Çilili, Ermenice: քամանի; Qamani) veya Laz kemençesi,Yunanistan ve Türkiye'de kullanılan yaylı müzik aletidir. Genellikle dörtlü aralıklarla B-E-A şeklinde akortlanmış üç teli vardır. Pontus Rumlarının önde gelen müzikal halk çalgısıdır. 11. ve 12. yüzyıllar arasında icat edildiği tahmin edilmektedir. Kemençe, birçok ahşap türünden yapılabilmektedir.
| Karadeniz kemençesi | |
|---|---|
 | |
| Türü | Telli çalgı |
| 321.322 (boyunlu kutu lir) | |
| Önemli müzisyenler | Bahattin Çamurali, Hüseyin Dilaver, Kâtip Şadi, Yusuf Cemal Keskin, Picoğlu Osman, Yaşar Turna, Mehmet Sırrı Öztürk, Kemal İpşir, Kâtip Şadi |
Ortaya çıkışı
Lir gibi ilk ortaya çıkan telli çalgılar parmak veya mızrapla çalınırdı. Yapımında at kuyruğunun kullanıldığı, dik olarak çalınan iki telli yaylı çalgıların, Orta Asya'daki göçebe binici topluluklar arasında ortaya çıkmış olma ihtimali yüksektir. Bu çalgılar günümüzde kullanılan Moğol Morin huur'una ve Kazak kobızına benziyorlardı. Bu yaylı çalgıların değişik formları Asya'dan Orta Doğu'ya ve Bizans İmparatorluğu'na ticaret yolları boyunca yayılmıştı.
Avrupa'da kullanılan tüm yaylı çalgılarının (kemençe de dahil olmak üzere) doğrudan atası, 9. yüzyılda kullanılan ve daha sonra Avrupa dönüşen Arap rebabıdır (ربابة).
Karadeniz kemençesinin, Pontus bölgesinin Bizans İmparatorluğu'na bağlı olduğu 11 ve 12. yüzyıllar arasında icat edildiği, "Kemençe" adının ise (küçük yaylı anlamında) ilk kez 10. yüzyılda verildiği anlaşılmaktadır. Pavlos Hairopoulos'a göre, bu çalgı bizzat Pontus Rumları tarafından tasarlanmış ve imal edilmiştir.
Yapısı ve mekaniği
| # | Parçanın adı |
|---|---|
| 1 | Tepe, Kifal |
| 2 | Kulak, Otia |
| 3 | Boyun, Goula |
| 4 | Kravat, Spaler |
| 5 | Kapak |
| 6 | Ses delikleri, Rothounia |
| 7 | Eşek, Gaidaron |
| 8 | Palikar |
| 9 | Gövde, Soma |
| 10 | Can direği |
| 11 | Teller |
Enstrümanın gövde, dübel ve sap yapımında erik ağacı başta olmak üzere ardıç, dut, ceviz, sedir, akasya vb. ağaçlar kullanılmaktadır. Ses tablası ise ladin, kaliteli çam veya köknardan yapılır. Geleneksel olarak, en iyi kemençelerin erik ağacından yapıldığı kabul edilmektedir. Ses tahtasında kullanılan ağacın büyüme halkaları birbirine yakınsa yüksek frekanslar daha iyi çalınırken, büyüme halkaları seyrekse alçak frekanslı sesler daha iyi çalınır. Genellikle, en yoğun halkalar kemençenin alt kısmında olur.
Kemençe, uzun çalgı sapı ve dikdörtgen gövdeli şişeyi andıran formunun benzersizliği ile ayırt edilir. Burgu kutusu damla şeklindedir ve Pontus lehçesinde "kifal" (baş) olarak adlandırılır.
Teller
1920'ye kadar kemençenin üç teli de ipekten yapılırdı. Bu teller melodik ama pes sesler çıkarırdı. Alternatif olarak, üstteki iki tel ipekten ve üçüncü tel bağırsaktan yapılırdı. En üstteki iki tel üçüncüden daha inceydi. Günümüzde teller ya ikisi de eşit kalınlıkta ve biri daha ince olacak şekilde ya da ikisi de eşit kalınlıkta ve biri tel ile kaplı olan iki telden yapılmaktadır.
Akort
Kemençe dörtlü aralıklar ile akort edilir. Kemençeyi çalmanın üç yolu vardır:
- Melodi en üstteki telde çalınır, sonraki tel pes olarak kullanılır.
- İlk iki tel ile melodi çalınır.
- Melodi en düşük telde çalınır, sonraki tel pes olarak kullanılır.
En alttaki tel "kapan", en üstteki tel ise "zil", orta tel ise "sağır" olarak adlandırılır ve enstrümanın ilgili türlerinin adlandırılması da aynıdır.
Yay
Yay ayrı bir alettir ve kemençenin çalınabilmesi için gereklidir. Adı, liflerinin oluşturduğu yaydan gelir. Yaklaşık 50 ila 60 cm uzunluğunda, iki tarafı olan ahşap bir alettir. Kemençenin bir ucundan geçen lifler diğer ucuna deri ile bağlanır. Silindirik olan bu nokta çalan kişinin baskın eli ile tutulur ve orta parmakla bastırılır.
Yayın lifleri erkek atın kuyruğundaki kıllardan yapılmaktadır. Kısrak kılları idrarla aşınma eğiliminde olduğundan kullanılmamaktadır.
Çalma
Enstrümanı kullanırken, kemençeyi çalan kişi onu ayakta veya oturarak "çalar". Otururken dize dayayarak, ayaktayken önde tutularak düpedüz pozisyonda çalınır. Kemençenin her zaman sola hafif bir eğimi vardır. Girit, Oniki Adalar ve Trakya'da kullanılan armut biçimli kemençede teller çivi ile bastırılırken, şişe şeklindeki kemençede kemanda olduğu gibi parmakların ortası ile bastırılır.
Kaynakça
- ^ REPUBLIC OF TURKEY MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM: Directorate of Culture and Tourism of Trabzon 8 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 2011
- ^ The Silk Road: Connecting Cultures, Creating Trust, Silk Road Story 2: Bowed Instruments, Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage (accessed 2008-09-26)
- ^ The NPR Classical Music Companion: Terms and Concepts from A to Z. Houghton Mifflin Harcourt. 1997. ISBN . 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2021.
- ^ Grillet 1901
- ^ Margaret J. Kartomi: On Concepts and Classifications of Musical Instruments. Chicago Studies in Ethnomusicology, University of Chicago Press, 1990
- ^ . Encyclopedia Britannica. 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2019.
- ^ . Encyclopedia Britannica. 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2019.
- ^ Panum (1939). "The stringed instruments of the Middle Ages, their evolution and development". Londra: William Reeves: 434.
- ^ During Jean, At ‘Ayan Robert, Spector Johanna, Qassim Hassan Scheherazade, Morris R. Conway, «Kamancheh», Grove Music Online – Oxford Music Online
- ^ Η λύρα. Η εξέλιξη από την αρχαία εποχή ως σήμερα σ' όλο τον κόσμο. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη. 1994. s. 30.
- ^ a b c Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα. Αθήνα: Μέλισσα. 1991. s. 271 – 276. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":02" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b c Tsahourides, Matthaios. The Pontic lyra in contemporary Greece. Diss. Goldsmiths, University of London, 2007.
Bibliyografya
- Özhan Öztürk (2005). Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük . 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. ISBN'si
- Margaret J. Kartomi: Müzik Aletlerinin Kavramları ve Sınıflandırmaları Üzerine. Etnomüzikolojide Chicago Çalışmaları, Chicago Press Üniversitesi, 1990
- Petrides, Th. "
- "Pontus Müziği" 3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- New Grove Müzik Aletleri Sözlüğü: Londra, 1984.
- Asuman Onaran: Kemençe Seslerinin Armonik Analizi, İstanbul, 1959.
- Laurence Picken: Türkiye Halk Müziği Enstrümanları, Londra, 1975.
- Rauf Yekta: Türk Musikisi, İstanbul, 1986.
- Curt Sachs: Müzik Aletlerinin Tarihi, New York, 1940.
- Hedwig Usbeck: "Türklerde Musıki Aletleri", Musıki Mecmuası, no. 235 - 243, 1968 - 1969.
- Atina Palladium Konservatuvarı'nın kurucusu ve direktörü V. Architektonidis'in yaptığı konuşmadan notlar: "Pontus lirinin kültürel mirasımızdaki önemi" Argyroupoli 2005.
- Elliniko Belediyesi Folklor Müzesi.
- Argyroupolis Pontus Birliği Arşivi.
- Pavlou D. Hairopoulos "Lir".
Dış bağlantılar
- kondes.tr.gg 22 Mayıs 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- kemence.com 27 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- lh3.ggpht.com 25 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Lir (kemençe) Dersleri 15 Mayıs 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karadeniz kemencesi Yunanca Pontiakh lyra Pontiaki lyra Lazca ჭილილი Cilili Ermenice քամանի Qamani veya Laz kemencesi Yunanistan ve Turkiye de kullanilan yayli muzik aletidir Genellikle dortlu araliklarla B E A seklinde akortlanmis uc teli vardir Pontus Rumlarinin onde gelen muzikal halk calgisidir 11 ve 12 yuzyillar arasinda icat edildigi tahmin edilmektedir Kemence bircok ahsap turunden yapilabilmektedir Karadeniz kemencesiTuruTelli calgi321 322 boyunlu kutu lir Onemli muzisyenlerBahattin Camurali Huseyin Dilaver Katip Sadi Yusuf Cemal Keskin Picoglu Osman Yasar Turna Mehmet Sirri Ozturk Kemal Ipsir Katip SadiOrtaya cikisiLir gibi ilk ortaya cikan telli calgilar parmak veya mizrapla calinirdi Yapiminda at kuyrugunun kullanildigi dik olarak calinan iki telli yayli calgilarin Orta Asya daki gocebe binici topluluklar arasinda ortaya cikmis olma ihtimali yuksektir Bu calgilar gunumuzde kullanilan Mogol Morin huur una ve Kazak kobizina benziyorlardi Bu yayli calgilarin degisik formlari Asya dan Orta Dogu ya ve Bizans Imparatorlugu na ticaret yollari boyunca yayilmisti Avrupa da kullanilan tum yayli calgilarinin kemence de dahil olmak uzere dogrudan atasi 9 yuzyilda kullanilan ve daha sonra Avrupa donusen Arap rebabidir ربابة Karadeniz kemencesinin Pontus bolgesinin Bizans Imparatorlugu na bagli oldugu 11 ve 12 yuzyillar arasinda icat edildigi Kemence adinin ise kucuk yayli anlaminda ilk kez 10 yuzyilda verildigi anlasilmaktadir Pavlos Hairopoulos a gore bu calgi bizzat Pontus Rumlari tarafindan tasarlanmis ve imal edilmistir Yapisi ve mekanigi Parcanin adi1 Tepe Kifal2 Kulak Otia3 Boyun Goula4 Kravat Spaler5 Kapak6 Ses delikleri Rothounia7 Esek Gaidaron8 Palikar9 Govde Soma10 Can diregi11 Teller Enstrumanin govde dubel ve sap yapiminda erik agaci basta olmak uzere ardic dut ceviz sedir akasya vb agaclar kullanilmaktadir Ses tablasi ise ladin kaliteli cam veya koknardan yapilir Geleneksel olarak en iyi kemencelerin erik agacindan yapildigi kabul edilmektedir Ses tahtasinda kullanilan agacin buyume halkalari birbirine yakinsa yuksek frekanslar daha iyi calinirken buyume halkalari seyrekse alcak frekansli sesler daha iyi calinir Genellikle en yogun halkalar kemencenin alt kisminda olur Kemence uzun calgi sapi ve dikdortgen govdeli siseyi andiran formunun benzersizligi ile ayirt edilir Burgu kutusu damla seklindedir ve Pontus lehcesinde kifal bas olarak adlandirilir Teller 1920 ye kadar kemencenin uc teli de ipekten yapilirdi Bu teller melodik ama pes sesler cikarirdi Alternatif olarak ustteki iki tel ipekten ve ucuncu tel bagirsaktan yapilirdi En ustteki iki tel ucuncuden daha inceydi Gunumuzde teller ya ikisi de esit kalinlikta ve biri daha ince olacak sekilde ya da ikisi de esit kalinlikta ve biri tel ile kapli olan iki telden yapilmaktadir Akort Kemence dortlu araliklar ile akort edilir Kemenceyi calmanin uc yolu vardir Melodi en ustteki telde calinir sonraki tel pes olarak kullanilir Ilk iki tel ile melodi calinir Melodi en dusuk telde calinir sonraki tel pes olarak kullanilir En alttaki tel kapan en ustteki tel ise zil orta tel ise sagir olarak adlandirilir ve enstrumanin ilgili turlerinin adlandirilmasi da aynidir Yay Yay ayri bir alettir ve kemencenin calinabilmesi icin gereklidir Adi liflerinin olusturdugu yaydan gelir Yaklasik 50 ila 60 cm uzunlugunda iki tarafi olan ahsap bir alettir Kemencenin bir ucundan gecen lifler diger ucuna deri ile baglanir Silindirik olan bu nokta calan kisinin baskin eli ile tutulur ve orta parmakla bastirilir Yayin lifleri erkek atin kuyrugundaki killardan yapilmaktadir Kisrak killari idrarla asinma egiliminde oldugundan kullanilmamaktadir CalmaEnstrumani kullanirken kemenceyi calan kisi onu ayakta veya oturarak calar Otururken dize dayayarak ayaktayken onde tutularak dupeduz pozisyonda calinir Kemencenin her zaman sola hafif bir egimi vardir Girit Oniki Adalar ve Trakya da kullanilan armut bicimli kemencede teller civi ile bastirilirken sise seklindeki kemencede kemanda oldugu gibi parmaklarin ortasi ile bastirilir Kaynakca REPUBLIC OF TURKEY MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM Directorate of Culture and Tourism of Trabzon 8 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2011 The Silk Road Connecting Cultures Creating Trust Silk Road Story 2 Bowed Instruments Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage accessed 2008 09 26 The NPR Classical Music Companion Terms and Concepts from A to Z Houghton Mifflin Harcourt 1997 ISBN 978 0618619450 25 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2021 Grillet 1901 Margaret J Kartomi On Concepts and Classifications of Musical Instruments Chicago Studies in Ethnomusicology University of Chicago Press 1990 Encyclopedia Britannica 10 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Nisan 2019 Encyclopedia Britannica 12 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Nisan 2019 Panum 1939 The stringed instruments of the Middle Ages their evolution and development Londra William Reeves 434 During Jean At Ayan Robert Spector Johanna Qassim Hassan Scheherazade Morris R Conway Kamancheh Grove Music Online Oxford Music Online H lyra H e3eli3h apo thn arxaia epoxh ws shmera s olo ton kosmo 8essalonikh Ekdotikos Oikos Adelfwn Kyriakidh 1994 s 30 a b c Ellhnika Laika Moysika Organa A8hna Melissa 1991 s 271 276 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 02 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b c Tsahourides Matthaios The Pontic lyra in contemporary Greece Diss Goldsmiths University of London 2007 BibliyografyaOzhan Ozturk 2005 Karadeniz Ansiklopedik Sozluk 2 Cilt Heyamola Yayincilik Istanbul ISBN si 975 6121 00 9 Margaret J Kartomi Muzik Aletlerinin Kavramlari ve Siniflandirmalari Uzerine Etnomuzikolojide Chicago Calismalari Chicago Press Universitesi 1990 Petrides Th Pontus Muzigi 3 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde New Grove Muzik Aletleri Sozlugu Londra 1984 Asuman Onaran Kemence Seslerinin Armonik Analizi Istanbul 1959 Laurence Picken Turkiye Halk Muzigi Enstrumanlari Londra 1975 Rauf Yekta Turk Musikisi Istanbul 1986 Curt Sachs Muzik Aletlerinin Tarihi New York 1940 Hedwig Usbeck Turklerde Musiki Aletleri Musiki Mecmuasi no 235 243 1968 1969 Atina Palladium Konservatuvari nin kurucusu ve direktoru V Architektonidis in yaptigi konusmadan notlar Pontus lirinin kulturel mirasimizdaki onemi Argyroupoli 2005 Elliniko Belediyesi Folklor Muzesi Argyroupolis Pontus Birligi Arsivi Pavlou D Hairopoulos Lir Dis baglantilarkondes tr gg 22 Mayis 2016 Tarih uyusmuyor tarihinde Wayback Machine sitesinde kemence com 27 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde lh3 ggpht com 25 Kasim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lir kemence Dersleri 15 Mayis 2014 Tarih uyusmuyor tarihinde Wayback Machine sitesinde