Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2023) () |
CO2 emisyonunun temel kaynakları arasında fosil yakıt kullanılan termik santraller, demir-çelik, şeker ve çimento fabrikaları ve rafineriler gibi endüstriyel tesisler yer almaktadır. Atmosferdeki CO2 miktarını azaltmak için; enerji tasarrufu ve enerji verimliliğinin sağlanması, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesi, alternatif enerji teknolojilerinin ve enerji üretiminde sıfır CO2 emisyonu için metotların geliştirilmesi ve CO2’nin yeraltında jeolojik depolanması gibi seçenekler bir arada uygulanmalıdır. Dünyadaki doğal CO2 rezervuarlarının varlığı, yeraltında CO2’nin güvenli bir şekilde uzun süre depolanabileceğinin kanıtıdır.
Türkiye’ de CO2 için jeolojik depolama sahaları var mıdır?
Petrol üretimini arttırıcı bir metot olarak, Türkiye’deki en büyük doğal CO2 sahası olan Dodan Sahası’ndan 1985 yılından beri CO2 boru hattı ile taşınmakta ve Batı Raman Sahası’na CO2 enjeksiyonu sürdürülmektedir. Türkiye’de CO2 depolanması için uygun jeolojik ortamların belirlenmesi ve 500 MW üzerinde kurulu gücü olan termik santral, çimento, demir çelik ve şeker fabrikalarından ve rafinerilerden açığa çıkan CO2 emisyonlarının hesaplanması, seçilecek jeolojik yapılardaki depolama kapasitesinin belirlenmesi ve seçilen bir sahada CO2’nin yeraltına depolanmasının detaylarının jeolojik ve sayısal model ile incelenerek ekonomik analizinin yapılması amacıyla bir proje yürtülmüştür. Bu çalışmada, doğal CO2 sahası olan Dodan sahası ile petrol üretim sahaları öncelikle düşünülmesi gereken yerler olarak görülmüştür. Derin akiferler mevcut olmakla beraber verilerin azlığı bu yapılarda detay inceleme yapmadan CO2 depolamanın yapılamıyacağı sonucuna varılmıştır. Emisyonlardan kaynaklanan CO2’nin yeraltında jeolojik depolanması için emisyon kaynaklarından CO2’nin yakalanması ve diğer emisyon gazlarından ayrıştırılması gerekmektedir. Ayrıştırılan CO2 yeraltında depolanacağı yerlere tankerlerle veya boru hattı ile taşınmaktadır.
CO2’nin jeolojik depolanması
CO2’nin jeolojik depolanması karbon yakalama ve depolama teknolojisinin temel aşamalarından biridir. Büyük ölçekli CO2 depolama için en uygun olarak değerlendirilen iki temel seçenek;
- 1. Petrol ve gaz üretimlerinden dolayı rezervuar özellikleri iyi tanımlanmış ve ekonomik ömrünü tamamlanmış doğal gaz ve petrol sahaları,
- 2. İçme suyu olarak uygun olmayan ve deniz suyundan bile daha fazla tuzlu su içeren derin akiferlerdir.
Kömür ve bazalt yatakları gibi halen araştırılmakta olan diğer seçenekler gelecekte daha fazla depolama olanağı sağlayabilecektir.
CO2, enjeksiyon kuyuları aracılığı ile gözenekleri ve/veya çatlakları bulunan derin formasyonlara basılır. CO2, önceden gözeneklerde bulunan akışkanın (doğal gaz, su veya petrol) yerini almış veya bu akışkanı sıkıştırmış olur. Yüksek gözeneklilik ve geçirgenliğe sahip kayaçlar uygun depolama formasyonlarıdır. Bu formasyonlar, genellikle sedimanter havzalarda bulunmakta ve sedimanların jeolojik zamanlarda istiflenmesinden meydana gelmektedir. Aynı havza içinde yer alan ince taneli geçirimsiz sedimanlar geçirimli ve depolamaya uygun formasyonlar arasında bariyerler oluşturmaktadır. Mevcut petrol, doğal gaz ve hatta saf CO2 rezervuarları, akışkanları milyonlarca yıl boyunca kaçak olmadan tutma potansiyellerini kanıtlamaktadır.
Yeraltı katmanları, rezervuarlar ve örtü kayaçlar heterojen, düzensiz dağılım gösteren kırıkları olan karmaşık yapılardır. Bu nedenle, uzun vadeli CO2 depolama amacıyla önerilen yeraltı yapısının uygunluğunu belirlemek için saha hakkında kapsamlı bilgi ve yer bilimi deneyimi gerekmektedir.
Olası CO2 depolama rezervuarları, pek çok kriteri sağlamak zorundadır. Başlıca kriterler;
- • yeterli gözeneklilik, geçirgenlik ve depolama kapasitesi,
- • geçirimsiz örtü kayacın varlığı- örneğin; CO2’nin yukarı doğru göç etmesini engelleyecek kil, kil taşı, marn ve tuz kayası,
- • Jeolojik kapanların varlığı : Örneğin kubbe şeklinde örtü kayaç gibi , depolanan formasyon içinde CO2 göçünün alanını kontrol etmek için,
- • Fazla miktarda, sıkıştırılmış CO2’nin depolanması için yeterli yüksek basınç ve sıcaklığı sağlayacak olan 800 m’den fazla bir derinlik,
- • depolama rezervuarının içme suyu rezervuarı olmaması.
Depolama potansiyelinin örnekleri
Yukarıda belirtilen kriterleri sağlayan bir alana örnek, İngiltere’den Polonya’ya kadar uzanan Güney Permiyen Havzası’dır. Kumlar, jeolojik zamanlarda değişik dönemlerde çökelmişlerdir. Sedimanlar, bazı gözenek boşluklarını tuzlu su veya doğal gaz ile dolu olarak bırakan kayaç oluşum aşamalarından etkilenmektedir. Ara katmanlarda olan kil, jeolojik etmenlerle sıkışmakta, geçirimsiz tabakalara dönüşmekte ve akışkanın yükselmesini engellemektedir. Kumtaşlarının çoğu CO2’nin yoğun fazda depolanması için yeterli basınca sahip 1 ila 4 km arasındaki derinliklerde yer almaktadır. Bu derinlik aralığında, formasyon sularındaki tuz içeriği yaklaşık 100 g/l’den 400 g/l’ye kadar artmaktadır (başka bir ifadeyle; deniz suyundan çok daha tuzludur). Tuz hareketleri ile formasyonların yukarı doğru kubbe şeklinde yükselmesi ile bu havzada yüzlerce yapı meydana gelmiş ve bunlar doğal gaz için kapan oluşturmuştur. Bu kapanlar, uygun CO2 depolama sahalarının aranması ve pilot projeler için hedeftir.
Depolama kapasitesi
CO2 depolama kapasitesi tahminleri büyük ölçüde yaklaşık olup potansiyel olarak uygun formasyonların dağılımına bağlıdır. Depolama kapasitesi; sahaya özgü heterojenite ve gerçek jeolojik yapıların karmaşıklığı da göz önüne alınarak, kaba tahminler için ulusal ölçekten, artan hassasiyete sahip hesaplamalar için ise, havza ve rezervuar ölçeklerine kadar uzanan farklı ölçeklerle değerlendirilebilir.Depolama kapasitesinin çeşitli seviyeleri genellikle aşağıdaki başlılar halinde ayırt edilebilir.
Hacimsel kapasite
- Potansiyel olarak uygun depolama formasyonlarının dağılımına, kalınlığına ve gözeneklilik gibi diğer özelliklerine bağlı olarak depolama kayacındaki mevcut gözenek hacmi tahmini,
Jeoteknik kapasite
- Genellikle formasyon özellikleri, akışkanlar ve muhtemel enjeksiyon stratejileri gibi rezervuar ve örtü kayaç özellikleri ile ilgili daha ileri bilgiler dikkate alınarak yapılan sahaya özgü tahminler. Bu tahminler, CO2 enjeksiyonu ve yeraltı yapısındaki göçünün sayısal simülasyonu için sahaya özgü detaylı bilgi gerektirmektedir.
Uygulanabilir kapasite
- Son olarak, sosyo-ekonomik faktörler, uygun bir sahanın gerçekte CO2 depolama için kullanılıp kullanılmayacağını belirler. Bu faktörler arasında; uygun CO2 kaynağının bulunması, depolama maliyeti, yükümlülükler, yasal altyapı ve toplumun kabulü yer almaktadır. Depolama kapasitesi üzerindeki, jeoteknik olmayan bu etkilerin tahmini ve açıklanması zordur.
Sonuç olarak, CO2 depolama için Avrupa’daki kapasitenin yüksek, aynı zamanda derin tuzlu akiferler için belirsizliklerin de çok olduğunu söyleyebiliriz. Akiferler büyük tesisler için onlarca yılın üzerindeki sürelerde depolama kapasitesi sunabileceklerdir. Şimdiye kadar yapılan ve güncellenecek olan Avrupa’daki depolama kapasitelerinin haritalandırılması çalışması, üye devletlerde yapılan bağımsız araştırmalar ile Avrupa için geniş çapta sürdürülen Avrupa Birliği CO2STOP projesi araştırmalarına bağlıdır.
Kaynakça
- ^ "Karbon yakalama teknolojisi nedir ve dünyayı kurtarabilir mi?". BBC News Türkçe. 25 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Nisan 2022.
- ^ Sahin, Secaeddin; Kalfa, Ulker; Celebioglu, Demet; Duygu, Ersan; Lahna, Hakki (12 Haziran 2012). "A Quarter Century of Progress in the Application of CO2 Immiscible EOR Project in Bati Raman Heavy Oil Field in Turkey" (İngilizce). OnePetro. doi:10.2118/157865-MS.
- ^ . 25 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
http://www.co2geonet.com 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - CO2’nin Jeolojik Depolanması üzerine Avrupa Mükemmeliyet Ağı
http://www.cgseurope.net 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – CO2’nin Jeolojik Depolanması üzerine Ortak Avrupa Koordinasyon Çalışması
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Karbondioksitin jeolojik depolanmasi haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin CO2 emisyonunun temel kaynaklari arasinda fosil yakit kullanilan termik santraller demir celik seker ve cimento fabrikalari ve rafineriler gibi endustriyel tesisler yer almaktadir Atmosferdeki CO2 miktarini azaltmak icin enerji tasarrufu ve enerji verimliliginin saglanmasi yenilenebilir enerji kaynaklarinin kullaniminin tesvik edilmesi alternatif enerji teknolojilerinin ve enerji uretiminde sifir CO2 emisyonu icin metotlarin gelistirilmesi ve CO2 nin yeraltinda jeolojik depolanmasi gibi secenekler bir arada uygulanmalidir Dunyadaki dogal CO2 rezervuarlarinin varligi yeraltinda CO2 nin guvenli bir sekilde uzun sure depolanabileceginin kanitidir Turkiye de CO2 icin jeolojik depolama sahalari var midir Petrol uretimini arttirici bir metot olarak Turkiye deki en buyuk dogal CO2 sahasi olan Dodan Sahasi ndan 1985 yilindan beri CO2 boru hatti ile tasinmakta ve Bati Raman Sahasi na CO2 enjeksiyonu surdurulmektedir Turkiye de CO2 depolanmasi icin uygun jeolojik ortamlarin belirlenmesi ve 500 MW uzerinde kurulu gucu olan termik santral cimento demir celik ve seker fabrikalarindan ve rafinerilerden aciga cikan CO2 emisyonlarinin hesaplanmasi secilecek jeolojik yapilardaki depolama kapasitesinin belirlenmesi ve secilen bir sahada CO2 nin yeraltina depolanmasinin detaylarinin jeolojik ve sayisal model ile incelenerek ekonomik analizinin yapilmasi amaciyla bir proje yurtulmustur Bu calismada dogal CO2 sahasi olan Dodan sahasi ile petrol uretim sahalari oncelikle dusunulmesi gereken yerler olarak gorulmustur Derin akiferler mevcut olmakla beraber verilerin azligi bu yapilarda detay inceleme yapmadan CO2 depolamanin yapilamiyacagi sonucuna varilmistir Emisyonlardan kaynaklanan CO2 nin yeraltinda jeolojik depolanmasi icin emisyon kaynaklarindan CO2 nin yakalanmasi ve diger emisyon gazlarindan ayristirilmasi gerekmektedir Ayristirilan CO2 yeraltinda depolanacagi yerlere tankerlerle veya boru hatti ile tasinmaktadir CO2 nin jeolojik depolanmasiCO2 nin jeolojik depolanmasi karbon yakalama ve depolama teknolojisinin temel asamalarindan biridir Buyuk olcekli CO2 depolama icin en uygun olarak degerlendirilen iki temel secenek 1 Petrol ve gaz uretimlerinden dolayi rezervuar ozellikleri iyi tanimlanmis ve ekonomik omrunu tamamlanmis dogal gaz ve petrol sahalari 2 Icme suyu olarak uygun olmayan ve deniz suyundan bile daha fazla tuzlu su iceren derin akiferlerdir Komur ve bazalt yataklari gibi halen arastirilmakta olan diger secenekler gelecekte daha fazla depolama olanagi saglayabilecektir CO2 enjeksiyon kuyulari araciligi ile gozenekleri ve veya catlaklari bulunan derin formasyonlara basilir CO2 onceden gozeneklerde bulunan akiskanin dogal gaz su veya petrol yerini almis veya bu akiskani sikistirmis olur Yuksek gozeneklilik ve gecirgenlige sahip kayaclar uygun depolama formasyonlaridir Bu formasyonlar genellikle sedimanter havzalarda bulunmakta ve sedimanlarin jeolojik zamanlarda istiflenmesinden meydana gelmektedir Ayni havza icinde yer alan ince taneli gecirimsiz sedimanlar gecirimli ve depolamaya uygun formasyonlar arasinda bariyerler olusturmaktadir Mevcut petrol dogal gaz ve hatta saf CO2 rezervuarlari akiskanlari milyonlarca yil boyunca kacak olmadan tutma potansiyellerini kanitlamaktadir Yeralti katmanlari rezervuarlar ve ortu kayaclar heterojen duzensiz dagilim gosteren kiriklari olan karmasik yapilardir Bu nedenle uzun vadeli CO2 depolama amaciyla onerilen yeralti yapisinin uygunlugunu belirlemek icin saha hakkinda kapsamli bilgi ve yer bilimi deneyimi gerekmektedir Olasi CO2 depolama rezervuarlari pek cok kriteri saglamak zorundadir Baslica kriterler yeterli gozeneklilik gecirgenlik ve depolama kapasitesi gecirimsiz ortu kayacin varligi ornegin CO2 nin yukari dogru goc etmesini engelleyecek kil kil tasi marn ve tuz kayasi Jeolojik kapanlarin varligi Ornegin kubbe seklinde ortu kayac gibi depolanan formasyon icinde CO2 gocunun alanini kontrol etmek icin Fazla miktarda sikistirilmis CO2 nin depolanmasi icin yeterli yuksek basinc ve sicakligi saglayacak olan 800 m den fazla bir derinlik depolama rezervuarinin icme suyu rezervuari olmamasi Depolama potansiyelinin ornekleriYukarida belirtilen kriterleri saglayan bir alana ornek Ingiltere den Polonya ya kadar uzanan Guney Permiyen Havzasi dir Kumlar jeolojik zamanlarda degisik donemlerde cokelmislerdir Sedimanlar bazi gozenek bosluklarini tuzlu su veya dogal gaz ile dolu olarak birakan kayac olusum asamalarindan etkilenmektedir Ara katmanlarda olan kil jeolojik etmenlerle sikismakta gecirimsiz tabakalara donusmekte ve akiskanin yukselmesini engellemektedir Kumtaslarinin cogu CO2 nin yogun fazda depolanmasi icin yeterli basinca sahip 1 ila 4 km arasindaki derinliklerde yer almaktadir Bu derinlik araliginda formasyon sularindaki tuz icerigi yaklasik 100 g l den 400 g l ye kadar artmaktadir baska bir ifadeyle deniz suyundan cok daha tuzludur Tuz hareketleri ile formasyonlarin yukari dogru kubbe seklinde yukselmesi ile bu havzada yuzlerce yapi meydana gelmis ve bunlar dogal gaz icin kapan olusturmustur Bu kapanlar uygun CO2 depolama sahalarinin aranmasi ve pilot projeler icin hedeftir Depolama kapasitesiCO2 depolama kapasitesi tahminleri buyuk olcude yaklasik olup potansiyel olarak uygun formasyonlarin dagilimina baglidir Depolama kapasitesi sahaya ozgu heterojenite ve gercek jeolojik yapilarin karmasikligi da goz onune alinarak kaba tahminler icin ulusal olcekten artan hassasiyete sahip hesaplamalar icin ise havza ve rezervuar olceklerine kadar uzanan farkli olceklerle degerlendirilebilir Depolama kapasitesinin cesitli seviyeleri genellikle asagidaki baslilar halinde ayirt edilebilir Hacimsel kapasite Potansiyel olarak uygun depolama formasyonlarinin dagilimina kalinligina ve gozeneklilik gibi diger ozelliklerine bagli olarak depolama kayacindaki mevcut gozenek hacmi tahmini Jeoteknik kapasite Genellikle formasyon ozellikleri akiskanlar ve muhtemel enjeksiyon stratejileri gibi rezervuar ve ortu kayac ozellikleri ile ilgili daha ileri bilgiler dikkate alinarak yapilan sahaya ozgu tahminler Bu tahminler CO2 enjeksiyonu ve yeralti yapisindaki gocunun sayisal simulasyonu icin sahaya ozgu detayli bilgi gerektirmektedir Uygulanabilir kapasite Son olarak sosyo ekonomik faktorler uygun bir sahanin gercekte CO2 depolama icin kullanilip kullanilmayacagini belirler Bu faktorler arasinda uygun CO2 kaynaginin bulunmasi depolama maliyeti yukumlulukler yasal altyapi ve toplumun kabulu yer almaktadir Depolama kapasitesi uzerindeki jeoteknik olmayan bu etkilerin tahmini ve aciklanmasi zordur Sonuc olarak CO2 depolama icin Avrupa daki kapasitenin yuksek ayni zamanda derin tuzlu akiferler icin belirsizliklerin de cok oldugunu soyleyebiliriz Akiferler buyuk tesisler icin onlarca yilin uzerindeki surelerde depolama kapasitesi sunabileceklerdir Simdiye kadar yapilan ve guncellenecek olan Avrupa daki depolama kapasitelerinin haritalandirilmasi calismasi uye devletlerde yapilan bagimsiz arastirmalar ile Avrupa icin genis capta surdurulen Avrupa Birligi CO2STOP projesi arastirmalarina baglidir Kaynakca Karbon yakalama teknolojisi nedir ve dunyayi kurtarabilir mi BBC News Turkce 25 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Nisan 2022 Sahin Secaeddin Kalfa Ulker Celebioglu Demet Duygu Ersan Lahna Hakki 12 Haziran 2012 A Quarter Century of Progress in the Application of CO2 Immiscible EOR Project in Bati Raman Heavy Oil Field in Turkey Ingilizce OnePetro doi 10 2118 157865 MS 25 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarhttp www co2geonet com 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde CO2 nin Jeolojik Depolanmasi uzerine Avrupa Mukemmeliyet Agi http www cgseurope net 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde CO2 nin Jeolojik Depolanmasi uzerine Ortak Avrupa Koordinasyon Calismasi