Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî (Farsça: كريم الدين الأقسرايي) ya da gerçek adıyla Mahmud bin Muhammed, ne zaman ve nerede doğduğu ve öldüğü bilinmeyen Selçuklu memur ve yazar. Yazdığı Müsâmeretü'l-Ahbâr isimli eser günümüzde İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye'sinin ardından Selçuklu tarihi hakkındaki en önemli kaynak olarak kabul edilmektedir.
Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî كريم الدين الأقسرايي | |
|---|---|
| Doğum | Mahmud bin Muhammed 13. yüzyılın ilk çeyreği |
| Ölüm | 1332/33 |
| Etnik köken | Türkmen |
| Meslek | Memur, şair, yazar |
| Din | İslam |
Aksarayî hakkındaki günümüz bilgileri ancak Müsâmeretü'l-Ahbâr'dan yapılan çıkarımlardan ibarettir. İsmindeki Aksarayî nispetinden dolayı ve eserinde Aksaray'dan da bilgiler vermesi nedeniyle Aksaraylı olduğu tahmini yapılmaktadır. Ayrıca II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in ölümünden sonra gerçekleşen olayları Selçuklu divanında bire bir gözlemleyerek verdiği bilgiler nedeniyle de o tarihte 20-25 yaşında olduğu hesaba katıldığında 13. yüzyılın ilk çeyreğinde doğduğu tahmin edilmektedir. Eserinde Arapça hadis ve ayetlerden örnek göstermesinden iyi bir Arapça bilgisine sahip olduğu, yine eserinde yazdığı kaside ve mesnevilerden de bir şair olduğu çıkarımı yapılmaktadır. Aksarayî'nin tahmini 1276 ile 1323 yılları arasında yani 47 yıl devlet hizmetinde kaldığı tahmin edilmektedir.
Hayatı
Aksarayî Müsâmeretü'l-Ahbâr'da kendi hayatına ve devlet görevlisi olduğuna ilişkin ilk bilgiyi 1276 yılında bizzat katıldığı ile vermektedir. Aksarayî eserinde bu konu hakkında "Ben de o divanda bir kalem sahibi idim. Fakat onlara uymam zorunlu olduğundan ve diğer tamahkârlar gibi kimsenin malına el uzatmadığımdan tanrının da yardımıyla bu fesattan bir zarar görmeden, yağdan kıl çeker gibi kurtuldum." Bu isyan hareketine katılması nedeniyle Aksarayî'nin üst düzey bir devlet görevlisi olmadığı da anlaşılmaktadır. Bu olaydan sonra Şehzade Kongurtay'ın Aksaray'a gelip Kızıl Hamid ile Şengit'in çıkardığı karışıklıkları bastırdığı sırada kendisine ait bilgiler vermektedir. Aksarayî o dönem Moğollar tarafından ölen ve esir alınanların sayımında görevlendirilmiştir.
Bu olaydan sonra ise Abaka Han'ın emriyle 'ın hizmetine girmiştir. Bu göreve tam olarak hangi tarihte getirildiği bilinmese de Mücireddin Emir Şah'ın 1288'de İlhanlı Hanı Argun'un yanına giderken Aksarayî'yi de yanına aldığı bilinmektedir. Mücireddin Emir Şah'ın o yolculuktan sonra emirlik ve naiplik elde etmesi nedeniyle Aksarayî onu tebrik eden bir kaside yazmıştır. 1297 yılında dek Mücireddin Emir Şah'ın hizmetinde kalan 1289-1291 yıllarını Danişmend yöresinde geçirmiş, Mücireddin Emir Şah'ın azledilip Aladağ'da yargılanması sırasında yanında bulunmuştur. 1292'de ise Kastamonu'da isyan çıkaran II. Gıyaseddin Mesud'un kardeşi Kılıç Arslan'a karşı harekete geçen Mücireddin Emir Şah'ın yanında savaşa katılmıştır. 1297 yılında Gazan Han'a karşı Anadolu'da çıkan isyandan sonra Mücireddin Emir Şah ile birlikte tekrar İlhanlı hanını görmeye giden Aksarayî dönüş yolunda yaşadıkları korkutucu olaylardan da eserinde bahsetmiştir. Bu olaydan sonra ise azledilen Mücireddin Emir Şah'ın yanından bir süre için ayrılmıştır.
Mücireddin Emir Şah'tan ayrı kaldığı dönemde Moğol emirleri Baytimur, Samagar ve Arab'ın Avcı Kaya'da otağ kurduklarını ve kendisinden hazineye ait malların listesini istediklerini aktaran Aksarayî aynı zamanda sert muamele gördüğünü de aktarmaktadır. O sırada çıkan kasırga ve arkasından gelen dolu ile defterlerin uçup yok olması ile bu tehlikeden kurtulduğunu yazan Aksarayî Mücireddin Emir Şah'ın yeniden devlette görev almasıyla onun yanına gitmiştir.
Aksarayî, İç Anadolu'da meydana gelen bir karışıklığı yatıştıran Mücireddin Emir Şah'a yönelik yazılan "Sultanlar bir iş uğruna yüz kan dökerler!" mektubuna cevaben "Ey sultan! Sen yüz iş uğruna bir kan dök." diye cevap vermiştir. Ayrıca Mücireddin Emir Şah tarafından Sivas'tan Konya'ya kaçan III. Alâeddin Keykubad'ın bıraktığı hazineleri sayıp kaydetmesi için görevlendirilmiştir. Aksarayî bu olaydan sonra kısa bir zaman dışında uzun yıllar Mücireddin Emir Şah'ın yanından ayrılmamıştır.
Mücireddin Emir Şah'ın 1301'de ölümünün ardından Gazan Han tarafından Selçuklu ülkesi vakıflar mütevelliliğine tayin edilmiştir. Bu olaydan sonra eserinde bir tarih belirtmeyen Aksarayî'nin ne kadar süre bu görevi yürüttüğü bilinmese de bir süre için evkaf mütevelliliği yaptığı da bilinmektedir. Aksarayî'nin evkaf mütevelliliği görevini de kaç yıl yürüttüğü bilinmemekte, bu görevi sırasında ile İlyas adındaki bir Türkmen gencinin çatışmasını aktarmaktadır. Ayrıca Niğdeli Kadı Ahmed'in ifadesine göre bir süre Aksaray kale muhafızı olduğu da bilinmektedir.
1332 ya da 1333 yılında öldüğü tahmin edilen Aksarayî'nin Müsâmeretü'l-Ahbâr'ı yazdığı sırada da 75-100 yaşları civarında olduğu düşünülmektedir. Aksarayî, maddî olarak oldukça iyi durumda olmakla birlikte de mülkiyetinde bulunmaktaydı.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d Aka, İsmail (1989). "Kerîmüddin AKSARÂYÎ" (PDF). İslâm Ansiklopedisi. 2 (Ali Rıza Başkan Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş. bas.). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı. s. 293. 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2014.
- ^ . radikal.com.tr. 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2014.
- ^ a b c d e f g Aksarayî 2000, s. Giriş I.
- ^ Aksarayî 2000, s. 34, 35.
- ^ Aksarayî 2000, s. 110.
- ^ a b c d e f Aksarayî 2000, s. Giriş II.
- ^ Aksarayî 2000, s. 128.
- ^ Aksarayî 2000, s. 145, 147.
- ^ Erdem, İlhan (2004). "İlhanlılar'da Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. 22 (35). s. 105. doi:10.1501/0002422. ISSN 1015-1826. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2014.
- ^ Aksarayî 2000, s. 148, 149.
- ^ Aksarayî 2000, s. 179.
- ^ Aksarayî 2000, s. 209.
- ^ Aksarayî 2000, s. 230, 231.
- ^ Aksarayî 2000, s. 255.
- ^ Aksarayî 2000, s. 289.
- ^ a b c Aksarayî 2000, s. Giriş III.
- ^ Aksarayî 2000, s. 304.
- ^ Aksarayî 2000, s. Giriş IV.
- Genel
- Aksarayî, Kerimüddin Mahmud-i (2000), Müsâmeretü'l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk (Türk Tarih Kurumu Basımevi bas.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kerimuddin Mahmud i Aksarayi Farsca كريم الدين الأقسرايي ya da gercek adiyla Mahmud bin Muhammed ne zaman ve nerede dogdugu ve oldugu bilinmeyen Selcuklu memur ve yazar Yazdigi Musameretu l Ahbar isimli eser gunumuzde Ibn Bibi nin el Evamiru l Alaiyye fi l umuri l Alaiyye sinin ardindan Selcuklu tarihi hakkindaki en onemli kaynak olarak kabul edilmektedir Kerimuddin Mahmud i Aksarayi كريم الدين الأقسراييDogumMahmud bin Muhammed 13 yuzyilin ilk ceyregiOlum1332 33Etnik kokenTurkmenMeslekMemur sair yazarDinIslam Aksarayi hakkindaki gunumuz bilgileri ancak Musameretu l Ahbar dan yapilan cikarimlardan ibarettir Ismindeki Aksarayi nispetinden dolayi ve eserinde Aksaray dan da bilgiler vermesi nedeniyle Aksarayli oldugu tahmini yapilmaktadir Ayrica II Giyaseddin Keyhusrev in olumunden sonra gerceklesen olaylari Selcuklu divaninda bire bir gozlemleyerek verdigi bilgiler nedeniyle de o tarihte 20 25 yasinda oldugu hesaba katildiginda 13 yuzyilin ilk ceyreginde dogdugu tahmin edilmektedir Eserinde Arapca hadis ve ayetlerden ornek gostermesinden iyi bir Arapca bilgisine sahip oldugu yine eserinde yazdigi kaside ve mesnevilerden de bir sair oldugu cikarimi yapilmaktadir Aksarayi nin tahmini 1276 ile 1323 yillari arasinda yani 47 yil devlet hizmetinde kaldigi tahmin edilmektedir HayatiAksarayi Musameretu l Ahbar da kendi hayatina ve devlet gorevlisi olduguna iliskin ilk bilgiyi 1276 yilinda bizzat katildigi ile vermektedir Aksarayi eserinde bu konu hakkinda Ben de o divanda bir kalem sahibi idim Fakat onlara uymam zorunlu oldugundan ve diger tamahkarlar gibi kimsenin malina el uzatmadigimdan tanrinin da yardimiyla bu fesattan bir zarar gormeden yagdan kil ceker gibi kurtuldum Bu isyan hareketine katilmasi nedeniyle Aksarayi nin ust duzey bir devlet gorevlisi olmadigi da anlasilmaktadir Bu olaydan sonra Sehzade Kongurtay in Aksaray a gelip Kizil Hamid ile Sengit in cikardigi karisikliklari bastirdigi sirada kendisine ait bilgiler vermektedir Aksarayi o donem Mogollar tarafindan olen ve esir alinanlarin sayiminda gorevlendirilmistir Bu olaydan sonra ise Abaka Han in emriyle in hizmetine girmistir Bu goreve tam olarak hangi tarihte getirildigi bilinmese de Mucireddin Emir Sah in 1288 de Ilhanli Hani Argun un yanina giderken Aksarayi yi de yanina aldigi bilinmektedir Mucireddin Emir Sah in o yolculuktan sonra emirlik ve naiplik elde etmesi nedeniyle Aksarayi onu tebrik eden bir kaside yazmistir 1297 yilinda dek Mucireddin Emir Sah in hizmetinde kalan 1289 1291 yillarini Danismend yoresinde gecirmis Mucireddin Emir Sah in azledilip Aladag da yargilanmasi sirasinda yaninda bulunmustur 1292 de ise Kastamonu da isyan cikaran II Giyaseddin Mesud un kardesi Kilic Arslan a karsi harekete gecen Mucireddin Emir Sah in yaninda savasa katilmistir 1297 yilinda Gazan Han a karsi Anadolu da cikan isyandan sonra Mucireddin Emir Sah ile birlikte tekrar Ilhanli hanini gormeye giden Aksarayi donus yolunda yasadiklari korkutucu olaylardan da eserinde bahsetmistir Bu olaydan sonra ise azledilen Mucireddin Emir Sah in yanindan bir sure icin ayrilmistir Mucireddin Emir Sah tan ayri kaldigi donemde Mogol emirleri Baytimur Samagar ve Arab in Avci Kaya da otag kurduklarini ve kendisinden hazineye ait mallarin listesini istediklerini aktaran Aksarayi ayni zamanda sert muamele gordugunu de aktarmaktadir O sirada cikan kasirga ve arkasindan gelen dolu ile defterlerin ucup yok olmasi ile bu tehlikeden kurtuldugunu yazan Aksarayi Mucireddin Emir Sah in yeniden devlette gorev almasiyla onun yanina gitmistir Aksarayi Ic Anadolu da meydana gelen bir karisikligi yatistiran Mucireddin Emir Sah a yonelik yazilan Sultanlar bir is ugruna yuz kan dokerler mektubuna cevaben Ey sultan Sen yuz is ugruna bir kan dok diye cevap vermistir Ayrica Mucireddin Emir Sah tarafindan Sivas tan Konya ya kacan III Alaeddin Keykubad in biraktigi hazineleri sayip kaydetmesi icin gorevlendirilmistir Aksarayi bu olaydan sonra kisa bir zaman disinda uzun yillar Mucireddin Emir Sah in yanindan ayrilmamistir Mucireddin Emir Sah in 1301 de olumunun ardindan Gazan Han tarafindan Selcuklu ulkesi vakiflar mutevelliligine tayin edilmistir Bu olaydan sonra eserinde bir tarih belirtmeyen Aksarayi nin ne kadar sure bu gorevi yuruttugu bilinmese de bir sure icin evkaf mutevelliligi yaptigi da bilinmektedir Aksarayi nin evkaf mutevelliligi gorevini de kac yil yuruttugu bilinmemekte bu gorevi sirasinda ile Ilyas adindaki bir Turkmen gencinin catismasini aktarmaktadir Ayrica Nigdeli Kadi Ahmed in ifadesine gore bir sure Aksaray kale muhafizi oldugu da bilinmektedir 1332 ya da 1333 yilinda oldugu tahmin edilen Aksarayi nin Musameretu l Ahbar i yazdigi sirada da 75 100 yaslari civarinda oldugu dusunulmektedir Aksarayi maddi olarak oldukca iyi durumda olmakla birlikte de mulkiyetinde bulunmaktaydi KaynakcaOzel a b c d Aka Ismail 1989 Kerimuddin AKSARAYI PDF Islam Ansiklopedisi 2 Ali Riza Baskan Guzel Sanatlar Matbaasi A S bas Istanbul Turk Diyanet Vakfi s 293 13 Mart 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mart 2014 radikal com tr 13 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mart 2014 a b c d e f g Aksarayi 2000 s Giris I Aksarayi 2000 s 34 35 Aksarayi 2000 s 110 a b c d e f Aksarayi 2000 s Giris II Aksarayi 2000 s 128 Aksarayi 2000 s 145 147 Erdem Ilhan 2004 Ilhanlilar da Ahmed Tekuder Donemi ve Selcuklular PDF Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Tarih Bolumu Tarih Arastirmalari Dergisi 22 35 s 105 doi 10 1501 0002422 ISSN 1015 1826 2 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mart 2014 Aksarayi 2000 s 148 149 Aksarayi 2000 s 179 Aksarayi 2000 s 209 Aksarayi 2000 s 230 231 Aksarayi 2000 s 255 Aksarayi 2000 s 289 a b c Aksarayi 2000 s Giris III Aksarayi 2000 s 304 Aksarayi 2000 s Giris IV GenelAksarayi Kerimuddin Mahmud i 2000 Musameretu l Ahbar cev Mursel Ozturk Turk Tarih Kurumu Basimevi bas Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9751612217