Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Haziran 2017) |
Kortejo veya Yahudhane (ar. yahud ve fars. hâne'den yahud-hâne) (Kortejo, Aile Evleri) Esk. Yahudilerin bir arada oturdukları ev veya evlerin topluluğu.
1492 yılında İspanya'dan göç eden Sefarad Yahudileri'nin kendine özgü yaşam ve mimari anlayışları ile şekillenen yapılardır. Kendi dilleri Ladino ve Judeo İspayo da Kortijo yani avlu anlamına gelen bu yapıların kimi örneklerine İzmir'in Anafartalar Caddesi'nin Tilkilik tarafında kalan bölümünde rastlamak mümkündür. 1950'li yıllara dek canlı bir yaşam alanı sunan bu mekanların, yoksul İzmirli Yahudilerin İsrail'e göç etmesiyle önemini kaybettiği görülmektedir. Günümüzde çoğu yıkılmak üzere olan Aile Evleri, kentin en yoksul kesiminleri barındırmaktadır.
Kortejolarda yaşam
İzmir'in en önemli kültürel miraslarından biri olan kortejo evleri bugün yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Yaşadıkları ülkelerden göçe zorlanan Yahudiler ‘in İzmir’e geldiklerinde yaşam mücadelesi verdikleri kortejolar günümüzde, düşük ücretle çalışan bekâr ve kimsesizleri ağırlayan yaşam alanları haline dönüşmüştür. Bazıları tamamen metruk ve sahipsiz kalırken, bazıları iş hanı olarak faaliyet göstermekte, bazıları da otel olarak çalıştırılmaktadır.. 8 bin 500 yıllık tarihi boyunca aynı anda çok farklı medeniyet ve dinlerden insanların bir arada yaşamayı başarabildiği İzmir'de çok kültürlülüğü yansıtan bu yapılar, 17.yüzyıldan itibaren kent nüfusunun artmasına paralel olarak büyük yangınlarla sarsılan kentte hem ucuz konut sorununu çözmek hem de hayatın zorluklarına karşı birlikte göğüs gerebilmek amacıyla kortejolar inşa edilmiştir. Deprem, yangın, sel gibi can ve mal kaybıyla sonlanan felaketlerin yaşandığı İzmir’de, evsiz kalan veya ekonomik durumları iyi olmayan aileler, avluya bakan tek göz odalar da toplu olarak yaşadılar. Avlu, mutfak ve tuvaletlerin, ortak kullanıldığı mekânlarda, yoksul Yahudi aileler yaşadı. Daha çok insanın yaşaması amaçlandığı için eski İzmir hanlarının benzeri olarak geliştirildi, içerisinde kuyu, tulumba, çeşmesi olan, kortejoların mimarisi zaman içerisinde ahşap, kerpiç ve kâgir yapılara dönüştü. Yahudi yurttaşlarımızın çeşitli nedenlerle boşalttığı avluya bakan tek göz odalarda 1948 yıllarından sonra Anadolu’dan göçle gelen aileler yaşamaya başladı, bu yaşam alanlarının adına bundan sonra “Aile evleri” denildi. İzmir’e kırsal kesimden gelenler kortejoları doldurdu. Artık buralarda güvenlik, temizlik, dostluk ve komşuluk bitmişti. Yeni gelenler kendi yerel kültürlerini, geleneklerini ve alışkanlıklarını da kortejolarda kullanmaya başladılar. Yahudi kültürü tamamen bitmişti. Oysaki İspanya’dan geldiklerinde Yahudiler, gelişlerinden beri bir getto içinde kendilerini emniyete alma, kalın duvarlar içinde yaşama geleneklerine sahipti. Kendilerini mecbur hissediyorlardı. Kortejoların kapıları gece belli saatte kapanıyor, anahtarlar odacı başına teslim ediliyor, herhangi ani bir olay, hastalık gibi, doğum gibi, olursa odabaşı gelip kapıyı açıyordu. Yani kendilerini emniyete almak için kurulmuş yerlerdi bu yaşam alanları. Ancak günlük geçinen fakir Yahudilerin oturdukları yerlerdi. İzmir’den Filistin’e büyük göç oldu ama işi, malı mülkü, ticareti zengin olan Yahudilerin hiçbiri gitmedi. Erkekleri günü birlik işlerde çalışırlardı, hanımları evlere günlük çamaşır ve temizlik işlerine giderlerdi.
İsrail'e göç
Filistin’e 1930’lu yıllardan itibaren Yahudilerin göç etmeye başladıklarını görüyoruz. Türkiye’den giden Yahudi göçmenler, Filistin’de özellikle Tsafet ve Tiberya gibi geleneksel dini merkezlere yerleşmişlerdi.1939-1945 yılları arasında “Genç Aliya” uygulaması ile gençlik çağındaki Yahudiler Filistin’e gönderilmeye başlanmıştı.1948 yılında İsrail Devleti kurulduğu zaman pek çok Türk Yahudi’sinin ülkeye göç etmeye hazır halde beklediği söylenmektedir. İzmir’de Bikur Holim Sinagogu gençleri Aliya’ya hazır hale getirmek üzere verilmekte olan dersler için tahsis edilmişti. İzmir’deki Aşkanazi Cemaati bu etkinlikleri yürütmekte idi. Aliya’ya karşı olan aileler vardı. Ancak kortejolarda kalan ve sefalet içinde yaşam savaşı veren Yahudiler için Aliya, yegâne kurtuluş yolu idi. Bu yüzden bazı ailelerin 2 hatta 3 çocuğunu gönderdikleri saptanmıştır. 1922 yılında 55.000’e ulaşan İzmir Yahudi Cemaati’nin nüfusu, önce Batı ülkeleri ve özellikle Güney Amerika’ya gidenler; sonra Filistin’e yasal veya yasadışı yollardan giden genç nesil ve sonra 1948 yılında İsrail Devleti kurulduktan sonra İsrail’e göç eden ailelerin de varlığı nedeni ile geçen 25 yıl içinde azalmıştı.
Kortejolardan aile evlerine geçiş
Yoksul İzmirli Yahudiler İsrail’e göç etti. Kahkaha ve hıçkırıkların şenlendirdiği avlular hızlı kentleşmenin getirdiği acımasız terk ediş ve yıkıma karşı duramadı; birer birer anılarımızın eski duvarlarının ardına çekildi. Günümüzde çoğu yıkılmak üzere olan son kalan Aile Evleri yine kentin en yoksullarını barındırıyor. Yahudilerin birbirine omuz vererek yeni hayatlarına uyum için bir arada yaşadıkları kortejolar, şimdilerde hayata tutunmak için yaşadıkları dört duvardan güç alan yoksul ailelerin, kimsesizlerin, yalnızların, garibanların ve kaybolmuşların yeni mekânı durumuna geldiler. Her yağan yağmurla biraz daha eriyen, yıkılan, gün geçtikçe solan son Aile Evleri onların da belki son sığınağı konumunda. Bu “en” yoksulların bir kısmı eski Aile Evleri’ni ve eski komşularını hatırlıyorlar. İzmir ise Aile Evleri’ni ve içinde yaşayanları çoktan unutmuş. Ama bu sırt dönüş aslında sadece yoksulluğa yönelik bir umursamazlık değil; ortak yaşamaya ve çok renkliliğe dair de bir “hafıza kaybı”. Ve böyle bir unutma aslında bütün insanlığın, hepimizin yoksullaşması değil mi? Kortejoların giriş kapısı kapandığında burada yaşayan ailelerin dış dünya ile temasları kesilirdi. Buralarda yaşanılan, dostluklar, komşuluklar, söylenilen şarkılar birlikte yenilen yemekler yoktu artık. Peki, ne vardı buralarda, Afrika kökenli insanların ucuz pansiyon olarak kullandıkları, otopark mafyasının bilerek yıkıp kendi amaçları için değerlendirdikleri yerler kalmıştı. Oysaki yakın tarihe kadar bu yaşam alanlarında Yahudilerin işlettiği fırınlar, mis gibi kokan boyozlar, havralar, hamamlar vardı. Şimdilerde tarihsel doku, estetik ve mimari açıdan son derece kötü durumda artık. Uzun yıllar yoksul Yahudilere,1950’lerden sonra Anadolu’dan kente gelen Türklere, şimdilerde çeşitli sebeplerle ülkelerinden kaçarak mülteci durumda olan insanlara ev sahipliği yapan bölge ve yerleşim alanları tarih ve kültürel mirasa sahip çıkma konusunda çok şeyler hak etmektedir. Günümüzde bu semtlerde Yahudi aileler ve onların bıraktığı yaşam alanlarına ilk gelip yerleşenlerin bir kısmı yaşamıyorsa da, Yahudi ailelerle yapılan komşulukları ve dostlukları özlemle anan insanlar yaşıyor.
Kaynakça
- ^ Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi.Vol.20(Uya-Zwi):246.
- ^ Üzmez B.,(2010),KNK Dergi-İzmir Konak Belediyesi, İlkbahar 2010/2:48-53.
- ^ İzmir’den Yadigâr ( İzmir Büyük Şehir Belediyesi ve Orhan Beşikçi birinci baskı Ekim 2014) sayfa 49
- ^ 30 04 Ocak 2012 http://arsiv.salom.com.tr/news/print/22362-BIR-KORTEJO-GEZISI--Izmirde-kaybolan-tarihe-arka-pencereden-bakmak.aspx 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Radikal 2 / 08.11.2009 http://www.radikal.com.tr/radikal2/kortejolarda_hayat-963281
- ^ a. g. e. s. 90-91 Binlerce yıllık bir mucizenin gerçekleşmesidir. Kutsal topraklara dönüş. Yahudi halkı evinden uzakta yaşamaya zorlanırken bir gün geri dönüş, yani “ Aliya “ umudu toplumu ayakta tutan en önemli ögeler-den biri oldu. Yükseliş anlamına gelen Aliya yıllar içerisinde Yahudi kültürünün önemli bir parçası oldu. Birçok dindar Yahudi tarafından aliya vadedilmiş topraklara geri dönüş, Tanrı’nın Tora ’da verdiği sözün gerçekleşti-rilmesi olarak kabul edilir. Arşiv.salom.com.tr/news/print/6299-Bir-yukseliş-hikâyesi-Aliya.aspx
- ^ a b a. g. e. s. 91
- ^ http://simurgphotos.blogspot.com.tr/2009/09/kortejo-aile-evleri.html
- ^ 106. Tufan ERBARIŞTIRAN http://arsiv.salom.com.tr/news/print/22362-BIR-KORTEJO-GEZISI--Izmirde-kaybolan-tarihe-arka-pencereden-bakmak.aspx 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- [1] 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://simurgphotos.blogspot.com/2009/09/kortejo-aile-evleri.html 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- [2] http://www.tfsf.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1614&Itemid=1
- [4][]http://www.fotopya.com.tr/fotopyamagdetay.aspx?id=1026[]
- [5] 21 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . http://sessizkule.blogspot.com/2009/09/son-avlularmz-kortejolar-solarken.html 21 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Haziran 2017 Kortejo veya Yahudhane ar yahud ve fars hane den yahud hane Kortejo Aile Evleri Esk Yahudilerin bir arada oturduklari ev veya evlerin toplulugu 1492 yilinda Ispanya dan goc eden Sefarad Yahudileri nin kendine ozgu yasam ve mimari anlayislari ile sekillenen yapilardir Kendi dilleri Ladino ve Judeo Ispayo da Kortijo yani avlu anlamina gelen bu yapilarin kimi orneklerine Izmir in Anafartalar Caddesi nin Tilkilik tarafinda kalan bolumunde rastlamak mumkundur 1950 li yillara dek canli bir yasam alani sunan bu mekanlarin yoksul Izmirli Yahudilerin Israil e goc etmesiyle onemini kaybettigi gorulmektedir Gunumuzde cogu yikilmak uzere olan Aile Evleri kentin en yoksul kesiminleri barindirmaktadir Kortejolarda yasamIzmir in en onemli kulturel miraslarindan biri olan kortejo evleri bugun yok olma tehlikesiyle karsi karsiyadir Yasadiklari ulkelerden goce zorlanan Yahudiler in Izmir e geldiklerinde yasam mucadelesi verdikleri kortejolar gunumuzde dusuk ucretle calisan bekar ve kimsesizleri agirlayan yasam alanlari haline donusmustur Bazilari tamamen metruk ve sahipsiz kalirken bazilari is hani olarak faaliyet gostermekte bazilari da otel olarak calistirilmaktadir 8 bin 500 yillik tarihi boyunca ayni anda cok farkli medeniyet ve dinlerden insanlarin bir arada yasamayi basarabildigi Izmir de cok kulturlulugu yansitan bu yapilar 17 yuzyildan itibaren kent nufusunun artmasina paralel olarak buyuk yanginlarla sarsilan kentte hem ucuz konut sorununu cozmek hem de hayatin zorluklarina karsi birlikte gogus gerebilmek amaciyla kortejolar insa edilmistir Deprem yangin sel gibi can ve mal kaybiyla sonlanan felaketlerin yasandigi Izmir de evsiz kalan veya ekonomik durumlari iyi olmayan aileler avluya bakan tek goz odalar da toplu olarak yasadilar Avlu mutfak ve tuvaletlerin ortak kullanildigi mekanlarda yoksul Yahudi aileler yasadi Daha cok insanin yasamasi amaclandigi icin eski Izmir hanlarinin benzeri olarak gelistirildi icerisinde kuyu tulumba cesmesi olan kortejolarin mimarisi zaman icerisinde ahsap kerpic ve kagir yapilara donustu Yahudi yurttaslarimizin cesitli nedenlerle bosalttigi avluya bakan tek goz odalarda 1948 yillarindan sonra Anadolu dan gocle gelen aileler yasamaya basladi bu yasam alanlarinin adina bundan sonra Aile evleri denildi Izmir e kirsal kesimden gelenler kortejolari doldurdu Artik buralarda guvenlik temizlik dostluk ve komsuluk bitmisti Yeni gelenler kendi yerel kulturlerini geleneklerini ve aliskanliklarini da kortejolarda kullanmaya basladilar Yahudi kulturu tamamen bitmisti Oysaki Ispanya dan geldiklerinde Yahudiler gelislerinden beri bir getto icinde kendilerini emniyete alma kalin duvarlar icinde yasama geleneklerine sahipti Kendilerini mecbur hissediyorlardi Kortejolarin kapilari gece belli saatte kapaniyor anahtarlar odaci basina teslim ediliyor herhangi ani bir olay hastalik gibi dogum gibi olursa odabasi gelip kapiyi aciyordu Yani kendilerini emniyete almak icin kurulmus yerlerdi bu yasam alanlari Ancak gunluk gecinen fakir Yahudilerin oturduklari yerlerdi Izmir den Filistin e buyuk goc oldu ama isi mali mulku ticareti zengin olan Yahudilerin hicbiri gitmedi Erkekleri gunu birlik islerde calisirlardi hanimlari evlere gunluk camasir ve temizlik islerine giderlerdi Israil e gocFilistin e 1930 lu yillardan itibaren Yahudilerin goc etmeye basladiklarini goruyoruz Turkiye den giden Yahudi gocmenler Filistin de ozellikle Tsafet ve Tiberya gibi geleneksel dini merkezlere yerlesmislerdi 1939 1945 yillari arasinda Genc Aliya uygulamasi ile genclik cagindaki Yahudiler Filistin e gonderilmeye baslanmisti 1948 yilinda Israil Devleti kuruldugu zaman pek cok Turk Yahudi sinin ulkeye goc etmeye hazir halde bekledigi soylenmektedir Izmir de Bikur Holim Sinagogu gencleri Aliya ya hazir hale getirmek uzere verilmekte olan dersler icin tahsis edilmisti Izmir deki Askanazi Cemaati bu etkinlikleri yurutmekte idi Aliya ya karsi olan aileler vardi Ancak kortejolarda kalan ve sefalet icinde yasam savasi veren Yahudiler icin Aliya yegane kurtulus yolu idi Bu yuzden bazi ailelerin 2 hatta 3 cocugunu gonderdikleri saptanmistir 1922 yilinda 55 000 e ulasan Izmir Yahudi Cemaati nin nufusu once Bati ulkeleri ve ozellikle Guney Amerika ya gidenler sonra Filistin e yasal veya yasadisi yollardan giden genc nesil ve sonra 1948 yilinda Israil Devleti kurulduktan sonra Israil e goc eden ailelerin de varligi nedeni ile gecen 25 yil icinde azalmisti Kortejolardan aile evlerine gecisYoksul Izmirli Yahudiler Israil e goc etti Kahkaha ve hickiriklarin senlendirdigi avlular hizli kentlesmenin getirdigi acimasiz terk edis ve yikima karsi duramadi birer birer anilarimizin eski duvarlarinin ardina cekildi Gunumuzde cogu yikilmak uzere olan son kalan Aile Evleri yine kentin en yoksullarini barindiriyor Yahudilerin birbirine omuz vererek yeni hayatlarina uyum icin bir arada yasadiklari kortejolar simdilerde hayata tutunmak icin yasadiklari dort duvardan guc alan yoksul ailelerin kimsesizlerin yalnizlarin garibanlarin ve kaybolmuslarin yeni mekani durumuna geldiler Her yagan yagmurla biraz daha eriyen yikilan gun gectikce solan son Aile Evleri onlarin da belki son siginagi konumunda Bu en yoksullarin bir kismi eski Aile Evleri ni ve eski komsularini hatirliyorlar Izmir ise Aile Evleri ni ve icinde yasayanlari coktan unutmus Ama bu sirt donus aslinda sadece yoksulluga yonelik bir umursamazlik degil ortak yasamaya ve cok renklilige dair de bir hafiza kaybi Ve boyle bir unutma aslinda butun insanligin hepimizin yoksullasmasi degil mi Kortejolarin giris kapisi kapandiginda burada yasayan ailelerin dis dunya ile temaslari kesilirdi Buralarda yasanilan dostluklar komsuluklar soylenilen sarkilar birlikte yenilen yemekler yoktu artik Peki ne vardi buralarda Afrika kokenli insanlarin ucuz pansiyon olarak kullandiklari otopark mafyasinin bilerek yikip kendi amaclari icin degerlendirdikleri yerler kalmisti Oysaki yakin tarihe kadar bu yasam alanlarinda Yahudilerin islettigi firinlar mis gibi kokan boyozlar havralar hamamlar vardi Simdilerde tarihsel doku estetik ve mimari acidan son derece kotu durumda artik Uzun yillar yoksul Yahudilere 1950 lerden sonra Anadolu dan kente gelen Turklere simdilerde cesitli sebeplerle ulkelerinden kacarak multeci durumda olan insanlara ev sahipligi yapan bolge ve yerlesim alanlari tarih ve kulturel mirasa sahip cikma konusunda cok seyler hak etmektedir Gunumuzde bu semtlerde Yahudi aileler ve onlarin biraktigi yasam alanlarina ilk gelip yerlesenlerin bir kismi yasamiyorsa da Yahudi ailelerle yapilan komsuluklari ve dostluklari ozlemle anan insanlar yasiyor Kaynakca Meydan Larousse Buyuk Lugat ve Ansiklopedi Vol 20 Uya Zwi 246 Uzmez B 2010 KNK Dergi Izmir Konak Belediyesi Ilkbahar 2010 2 48 53 Izmir den Yadigar Izmir Buyuk Sehir Belediyesi ve Orhan Besikci birinci baski Ekim 2014 sayfa 49 30 04 Ocak 2012 http arsiv salom com tr news print 22362 BIR KORTEJO GEZISI Izmirde kaybolan tarihe arka pencereden bakmak aspx 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal 2 08 11 2009 http www radikal com tr radikal2 kortejolarda hayat 963281 a g e s 90 91 Binlerce yillik bir mucizenin gerceklesmesidir Kutsal topraklara donus Yahudi halki evinden uzakta yasamaya zorlanirken bir gun geri donus yani Aliya umudu toplumu ayakta tutan en onemli ogeler den biri oldu Yukselis anlamina gelen Aliya yillar icerisinde Yahudi kulturunun onemli bir parcasi oldu Bircok dindar Yahudi tarafindan aliya vadedilmis topraklara geri donus Tanri nin Tora da verdigi sozun gerceklesti rilmesi olarak kabul edilir Arsiv salom com tr news print 6299 Bir yukselis hikayesi Aliya aspx a b a g e s 91 http simurgphotos blogspot com tr 2009 09 kortejo aile evleri html 106 Tufan ERBARISTIRAN http arsiv salom com tr news print 22362 BIR KORTEJO GEZISI Izmirde kaybolan tarihe arka pencereden bakmak aspx 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilar 1 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde http simurgphotos blogspot com 2009 09 kortejo aile evleri html 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2 http www tfsf org index php option com content amp task view amp id 1614 amp Itemid 1 4 olu kirik baglanti http www fotopya com tr fotopyamagdetay aspx id 1026 olu kirik baglanti 5 21 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde http sessizkule blogspot com 2009 09 son avlularmz kortejolar solarken html 21 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde