Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Eylül 2020) |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Eylül 2020) () |
Kuasar (aynı zamanda yıldız benzeri bir nesne olarak da bilinir, kısaltılmış QSO), kütlesi milyonlarca ila on milyarlarca güneş kütlesi arasında değişen, bir gaz diski ile çevrili bir süper kütleli kara delik tarafından desteklenen son derece parlak bir aktif galaksi çekirdeğidir (AGN). Kara deliğe doğru düşen diskteki gaz sürtünme nedeniyle ısınır ve elektromanyetik radyasyon şeklinde enerji açığa çıkarır. Kuasarların ışıma enerjisi muazzamdır; en güçlü kuasarlar, Samanyolu gibi bir galaksiden binlerce kat daha fazla parlaklığa sahiptir.
Bir kuasar çok uzakta bulunan radyo kaynağı olup içinde bir sürü takım yıldızı barındırır. Kuasarlar çok parlak ve enerjiktir, ilk kez kırmızıya kayma miktarları ile saptanmıştır. Bu elektromanyetik dalgaların boyları radyo dalgaları ve görünür ışığın arasındaki spektrumdadır. Bu dalgalar, galaksiler gibi geniş alanlı ışık kaynaklarından bizlere yıldız gibi görünen nokta kaynaklarından gelmektedir.
1980’in başlarına kadar bu objelerin doğası hakkında tartışmalı görüşler olsa da, şu an uzlaşılmış bilimsel kanı şu yöndedir: Kuasar çok büyük bir galaksinin merkezindeki sıkıştırılmış alandır. Ayrıca bu alanın merkezi birçok büyük kütleli karadelik çevrelemektedir. Büyüklükleri yaklaşık olarak Schwarzschild yarıçapının 10 ile 10000 katı olarak değişmektedir. Kuasar, bir karadeliğin etrafından olan büyüme diski tarafından kuvvetlendirilir.
Genel bakış
Kuasarlarda çok hızlı bir kırmızıya kayma gözlenir. Bu etki, evrenin kuasar ve Dünya arasında genişlemesinden kaynaklanmaktadır. Bu olgu Hubble yasası ile birlikte yorumlanırsa, elden edilen kırmızıya kayma miktarı kuasarların çok uzakta olduğunu belirtir. Ayrıca çok yaşlı olduklarını da ifade eder. Kuasarlar, en parlak, en geniş ve en enerjik en aktif olan objelerin merkezinde bulunmaktadırlar (ayrıca yaydıkları enerji Samanyolu'nun yaydığı enerjinin 200-400 bin katıdır). Yayılan bu radyasyon spektrumu, X-ışınları ve kızıl ötesine yakın, ultraviyole ışınları arasındadır. Bazı kuasarlar ise güçlü radyo dalgaları ve gama dalgaları yayabilirler. Kuasarların ilk fotoğraflandıklarında birkaç noktaya benzedikleri için yıldızlardan ayırt edilememişlerdir ama yaydığı dalgaların kendine özgü spektrumu incelendiğinde anlaşılabildiler. Kızıl ötesi teleskoplar ve Hubble teleskobu kullanılarak, bazı durumlarda sıcak galaksilerin kuasarlar tarafından çevrelendiği tespit edildi.
Gökyüzündeki en parlak kuasar Virgo takım yıldızında bulunan 3C 273 ‘tür. Görünür kadir derecesi 12.8 ‘dir ama mutlak kadir derecesi -26.7 ‘dir. Bu gök cismi 13 milyar ışık yılı uzakta olmasına rağmen, şayet 10 parseklik standart uzaklikta olsa güneşimiz kadar parlak olacaktır. Bu kuasarın parlaklığı, güneşimizin trilyon katı başka bir şekilde söylemek gerekirse galaksimizin yaklaşık 100 katı büyüklüğündedir. Büyük aktif çekirdekleri çok güçlü madde ve enerji ile ilişkilendirilebilir. Ayrıca tercihen kendi jetinin yönünde olur. Evren milyarlarca galaksiyi içinde bulundurmasına rağmen milyarlarca aktif olan çekirdeği ancak bugün görülebilmektedir. İstatiksel olarak belli miktardaki jet enerjisi bize doğru işaret etmeli, bazısı ise başka yöne işaret etmelidir. Bu nedenden dolayı bazen kuasarlar daha parlak görünür. Çünkü jetleri bizi hedef almıştır.
Hiper aydınlık kuasar , 1988 yılında keşfedilmiştir. Mutlak kadiri -32,2 dir. Hubble Uzay Teleskopu ve 10 m Keller teleskobu yüksek çözünürlüklü fotoğrafları yardımıyla belirlenmiştir. Bazı özel teknikleri saymazsak, bu galaksiler kuasarların yayınladıkları ışığa karşı gözükmeyecek kadar az ışık yayınlıyorlardı. Çoğu kuasarlar küçük teleskoplar tarafından gözükmez ama 3C 273 teleskobu ortalama bir bir değere sahip olmasına rağmen bir istisnadır. 2,44 milyar ışık yılı uzaktaki bir objeyi amatör bir ekipmanla gözlenebilen en uzak astronomik objelerden biridir.
Bazı kuasarlar görünür parlaklıkları optikal aralıkta değişir. Özellikle ve sıklıkla X-ışınlarında değişirler. Çünkü bu değişimler kuasarların tanımlanış üst limitleri için çok hızlı olur. Bu kuasarlar Güneş Sistemi’nden daha geniş değildirler. Bu parlaklık mekanizmasındaki değime olasılıklı olarak geln ışınların relativistik değişimi de etki eder. Kuasarlar için bilinen e büyük kırmızıya kayma Ulas J1120+0641 kuasarından kaydedilmiştir. Bu kırmızıya kaymanın sayısal değeri 7,085 dir.Bu değer gerçekçi bir uzaklık anlayışıyla yaklaşık 29 miyar ışık yılını işaret etmektedir.
Kuasarlar, uzaktaki galaksilerin çekirdeğindeki çok büyük kütleli kara deliklerin sahip olduğu güçlendirme maddesiyle güçlendiğine inanılıyor. Çünkü ışık çok büyük kütleli bir karadelikten kaçamaz. Bu kaçma enerjisi aslında yerçekimi bükülmesinde ve çok büyük bir sürtünme sayesinde sağlanır. Kuasarların içinde çok büyük kütleli cisimler saptanabilir.
Özellikleri
Bilinen 200000 kuasarın çoğu Sloan Sayısal Gökyüzü Araştırması (Sloan Digital Sky Survey) ile tespit edilmiştir. Gözlemlenen bütün kuasar tayfları 0.056 ile 7.085 arasında bir kırmızıya kayma (redshift) değerine sahiptir. Bu kırmızıya kaymalara Hubble kanunu uygulanarak bunların bizden 600 milyon ile 28.5 milyar ışık yılı (Comoving mesafesi olarak) arası uzaklıklarda olduğu bulunabilir. En uzak kuasarlarla aramızdaki mesafenin büyüklüğünden ve ışığın sınırlı hızından dolayı kuasarları ve etrafındaki boşluğu ancak evrenin çok eski zamanlarında var olduğu halleriyle görebiliriz.
Çoğu kuasar 3 milyar ışık yılından daha uzaktır. Kuasarlar, her ne kadar Dünya’dan bakıldığında zayıf görünseler de bu kadar uzaktan görülebilmeleri gerçekte evrendeki en parlak cisimler olmalarından kaynaklanmaktadır. Gökyüzünden görünen en parlak kuasar, Virgo takım yıldızındaki 3C 273’tür. Ortalama görünen büyüklüğü 12.8 olmakla beraber (orta boyutlu bir teleskopla görünebilecek kadar parlak) mutlak büyüklüğü -26.7’dir. 33 ışık yılı kadar bir mesafeden bakıldığında bu cisim gökyüzünde Güneş’in Dünya’da göründüğü kadar parlak görünür. Bu kuasar Güneş’in sahip olduğu aydınlığın 4 trilyon katına, Samanyolu gibi devasa galaksilerin ışık enerjilerinin toplamının 100 katına sahiptir. Bununla beraber, bu hesaplamalar kuasarın bütün yönlerde enerji yaydığı farz edilerek yapılmıştır. Bir aktif galaktik çekirdek madde ve enerjinin kuvvetli bir püskürmesi ile ilişkili olabilir ve öncelikli olarak kendi püskürmesinin yönünde yayılım yapıyor olabilir. Çoğu milyarlarca yıl önce aktif olan fakat ancak bugün görülebilen aktif çekirdeklere sahip milyarlarca galaksi içeren bir evrende –kimi diğerlerinden daha direkt bir biçimde- bize doğrulmuş olan binlerce enerji püskürmesinin olduğu istatistiksel olarak kesindir. Pek çok durumda kuasarın parlaklığı arttıkça püskürmenin bize daha direkt bir biçimde yönelmiş olması olasıdır.
Hiper aydınlık APM 08279+5255 kuasarı 1998’de keşfedildiğinde -32.2 değerinde bir mutlak büyüklüğe sahipti. Hubble Uzay Teleskopu ve 10 metrelik Keck Teleskopu sistemin yer çekimsel mercekli olduğunu göstermiştir. Bu sistemin çekimsel mercek ile ilgili bir çalışma sistemin 10 katı kadar büyütüldüğünü göstermektedir. Bu kuasar hâlâ civarındaki 3C 273 gibi kuasarlardan ciddi biçimde aydınlıktır.
Kuasarlar evrenin ilk zamanlarında çok daha yaygındı. Maarten Schmidt’in 1967’deki bu keşfi Fred Hoyle’un Kararlı Hal kozmolojisine karşı kuvvetli bir kanıtken Büyük Patlama kozmolojisinden yanaydı. Kuasarlar, devasa kara deliklerin birikme/yığılma yoluyla hızla büyüdüğü yerlerde ortaya çıkar. Bu kara delikler ev sahibi gezegendeki yıldızların kütlesiyle uyumlu bir şekilde büyürler ve henüz anlaşılmamıştırlar. Bir fikre göre püskürmeler, radyasyon ve rüzgârlar adına geri besleme denilen, ev sahibi gezegende yeni yıldızların oluşumunu durduran bir sürece neden olmuşturlar. Bazı galaksi kümelerinin merkezindeki kuasarların püskürmelerinin yarattığı radyo emisyonlarının bu kümelerdeki sıcak gazın soğuyup merkez galaksinin yüzeyine inmesini engellemeye yetecek güce sahip olduğu bilinmektedir.
Kuasarların saatlerden aylara varabilen zaman ölçeklerine sahip aydınlığı oldukça değişkendir. Bu, kuasarların aydınlanma değişikliklerinin koordinasyonuna izin verebilecek bir zaman ölçeğinde birbirleri ile temas halinde olmasını gerektirdiğinden dolayı kuasarların enerjiyi çok küçük bir bölgeden üretip yaydıklarını gösterir. Ayrıca bu, birkaç haftalık bir zaman ölçeğinde değişkenlik gösteren bir kuasarın birkaç ışık haftası kadar bir mesafeden daha uzak olamayacağı anlamına gelir. Küçük bir bölgeden büyük miktarda enerjinin salınımı yıldızlardaki nükleer enerji kaynaklarından çok daha etkili bir güç kaynağı gerektirir. Böyle büyük bir gücü sürekli üretebilecek bilinen tek süreç maddenin kara deliğe doğru düşmesi sonucu yer çekimsel enerjinin açığa çıkmasıdır. Süpernovalar ve gama ışını patlamaları gibi yıldız patlamaları da benzer bir şey yapabilir, fakat sadece birkaç haftalığına. Kara delikler 1960’larda kimi gök bilimciler tarafından fazlasıyla egzotik bulunmaktaydı. Bu gök bilimciler ayrıca kırmızıya kaymaların (redshifts) bilinmeyen birtakım bilinmeyen süreçlerden dolayı meydana geldiğini ve kuasarların gerçekte Hubble kanunun işaret ettiği kadar uzak olmadığını öne sürmekteydiler. Şu an pek çok kanıt (ev sahibi gezegenlerin optik görüntüsü, gravitational lensing vb.) kuasar kırmızıya kaymalarının Hubble genişlemesinden dolayı meydana geldiğini ve kuasarların ilk düşünüldüğü kadar kuvvetli olduğunu göstermektedir.
Kuasarlar, aktif galaksilerin tüm özelliklerine sahip olmakla beraber onlardan daha kuvvetlidirler; radyasyonları kısmen termal değildir ve yaklaşık olarak %10’unun önemli miktarda rölativist hızlarda hareket eden parçacık şeklinde enerjiye sahip radyo galaksileri ile benzer biçimde püskürmelere ve loblara (lobes) sahip olduğu gözlenmiştir. Kuasarlar, radyo, kızılötesi, görünür ışık, morötesi, X ışınları ve hatta gama ışınları da dahil olmak üzere gözlemlenebilir elektromanyetik tayfın tümü üzerinde tespit edilebilirler. Çoğu kuasar dinlenme yapısındayken hidrojenin morötesine yakın 121.6 nm Lyman-alpha emisyon çizgisinde en parlak halindedir; fakat bu kaynaklardaki devasa kırmızıya kaymalardan dolayı kırmızıya doğru en yüksek aydınlatma değeri, kızılötesine yakın aralıkta 900 nm olarak gözlemlenmiştir. Kuasarların ufak bir kısmı püskürtülen maddenin ışık hızına yakın bir hızda hareket etmesinden kaynaklanan kuvvetli bir radyo emisyonu gösterir. Püskürmelere bakıldığında bunlar blazar (optik açıdan şiddetli kuasarlar) olarak görünür ve çoğu zaman merkezden ışık hızından daha hızlı bir biçimde uzaklaşan bölgelere sahiptirler (superluminal genişleme). Bu, özel rölativitenin özelliklerinden kaynaklanan optik bir göz aldanmasıdır.
Kuasar kırmızıya kaymaları görülebilir ve morötesi tayflarına hakim olan tayf çizgileri sayesinde ölçülür. Bu çizgiler, sürekli tayftan daha parlaktırlar, bu yüzden bunlara emisyon çizgileri denir. Bunlar, ışık hızının yüzde birkaçına eşit genişliklere sahiptirler. Bu genişlikler, çizgileri çıkaran gazın yüksek hızından dolayı oluşan Doppler kaymalarından kaynaklanır. Hızlı hareketler, büyük bir kütleye kuvvetli bir biçimde işaret eder. Hidrojenin emisyon çizgileri (temel olarak Lyman ve Balmer serileri), helyumun, karbonun, magnezyumun, demirin ve oksijenin emisyon çizgileri en parlak olanlardır. Bu çizgileri çıkaran atomlar nötrden yüksek seviyede iyonizeye kadar değişen bir aralıkta yer alırlar. İyondan koparılan elektronlar atomun yüksek bir biçimde yüklü hale gelmesine sebep olur. Bu geniş iyonlaşma aralığı gazın sadece sıcak olmadığını, aynı zamanda bir kuasardan saçıldığını ve böyle bir iyonlaşma aralığına sahip olamayacak yıldızlar tarafından saçılamayacağını gösterir. IRAS 18508-7815 gibi demir kuasarları düşük seviyede iyonlaşmış demirden kaynaklanan güçlü emisyon çizgileri gösterirler.
Emisyon Üretimi
Kuasarlar bütün aktif galaksilerde ortak bulunan özellikleri gösterdiklerinden dolayı kuasar kaynaklı emisyonlar, dev karadelikler tarafından hayat verilen daha küçük aktif galaksilerinkilerle rahatlıkla kıyaslanabilir. 1040 wattlık bir aydınlatma (tipik bir kuasarın aydınlığı) yaratabilmek için bir dev kara deliğin her sene 10 yıldıza eşdeğer madde tüketmesi gerekmektedir. Bilinen en parlak kuasarlar her yıl 1000 güneş kütlesine eşit madde yutar. Bunların en büyüğünün dakikada 600 Dünya’ya eş değer madde yuttuğu tahmin edilmektedir. Kuasarlar, etraflarına göre “açılabilir” ve “kapanabilir”. Kuasarlar 10 milyar yıl boyunca aynı hızda beslenemeyeceği için bir kuasar etrafındaki gazı ve tozu biriktirmeyi bitirdikten sonra sıradan bir galaksiye dönüşür.
Kuasarlar aynı zamanda Büyük Patlama’daki yeniden iyonlaşmanın sonuyla alakalı ipuçları da sunar. Bilinen en eski kuasarlar (kırmızıya kayma ≥ 6) bir Gunn-Peterson trofu gösterirler ve önlerinde zamanında galaksiler arası ortamın nötr gaz olduğuna işaret eden absorpsiyon bölgeleri vardır. Bu durum, galaksiler arası ortamın yeniden iyonlaşmaya giderek plazmaya dönüştüğünü ve nötr gazın sadece küçük bulutlarda var olduğunu gösterir. Kuasarlar helyumdan daha ağır elementlerin kanıtlarını göstermektedir. Bu durum, galaksilerin devasa bir yıldız oluşturma evresinden geçerek Büyük Patlama ve gözlemlenen ilk kuasarlar arasında geçen zamanda popülasyon III yıldızlarını yarattığına işaret etmektedir. Her ne kadar doğrulanmamış olarak kalsa da, bu yıldızların ışığı 2005 yılında NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu ile gözlenmiş olabilir.
Perdelenmemiş/gizlenmemiş her aktif galaksi gibi kuasarlar da güçlü X ışını kaynakları olabilir. Radio şiddetinde kuasarlar aynı zamanda püskürmelerin içindeki radyo çıkaran düşük enerjili fotonların ters Compton dağılımına uğraması ile gama ve X ışınları da üretebilirler.
Gözlem tarihi
İlk kuasar (3C 48 and 3C 273) 1950'lerin başlarında Allen Sandange ve diğerleri tarafından keşfedildi. Diğer radyo kaynakları görünür değildi.Küçük teleskoplar ve Lovell teleskopu kullanılarak çok küçük boyutta ve evrensel büyüklükte olduğu gösterildi.Bu objelerin yüzlercesi 1960 yılında kayı altına alındı ve Cambridge Üniversitesi nin kataloğunda gösterildi.Astrnomi uzmanlarıda bu konu hakkında bilgi sahibi oldular ve bu objelerden olabilecek her yeri taradılar.1960 yılında radyo kaynağı olan 3C 48 oliptik bir cisme bağlandı.Gök bilimciler sönmüş mavi yıldızın frekans kaynağını ve ışık saçması yaptığı yeri tespit ettiler.Geniş ve bilinmeyen emisyon çizgilerine sahip bu anormal spectrumlar John Bolton tarafından anormal olan bir durum olarak kabul edildi
1962 yılında sınır aşıldı.Diğer radyo kaynağı, 3C 273 ayın beş engeli tarafından tutulmaya uğratıldı.Cyril Hazard ve John Bolton Parkes Radio Teleskopunu kullanarak tutulmaları incelerken ölçüm yaptılar.Bu gözlemleride Maarten Schmit bu objeleri tamamladı ve Palomar Dağı nda 200 inçlik Hale Teleskopunu kullanarak saçılmaları gözlemleyerek kaydetti. Bu saçılmalar diğer emisyon dalgaları gibiydi.Schmit Hidrojen in saçılma uzunluğunun %15.8 olduğunu söylemiştir.Bu gözlem bize 3C 273 ün 47.0000 km/s hızla düşüyor olduğunu göstermiştir. Bu gözlem aynı zamanda kuasarların gözlem tarzını değiştirdi ve diğer radyo kaynaklarının emisyon uzunluklarını bulmamıza imkân sağladı.
Bolton un önceki tahminlerine göre 3C 48 in kızıla kayma oranı normal ışığın %37 si olacaktı.İlk olarak kuasar terimi Çin doğumlu Amerikalı fizikçi Hong-Yee Chiu tarafından 1964 yılında ortaya atılmıştır.Halen fizikçilere göre kuasarlar merak konusudur.Bu güne kadar bu objeler Quasi Staller radyo kaynakları olarak tanımlanmıştır. Çünkü bu objeler zaten bilinmiyordu. Uygun terimleme ancak bu objelerin yapısı ile ilgili olabilirdi. Kolaylık olması için bu cisimlere biz kuasar diyeceğiz. Daha sonraları radyo emisyonuna sahip olmayan(%10 kadar)birçok kuasar bulundu. Bu cisimleri tanımlarken ‘QSO’ kısaltmasını kullanacağız. Bu kısaltma (quasi-Stellar Object) anlamına gelmektedir. Başka bir düşünceye göre kızıl renk uzayın genişlemesinden değil ışığın çok büyük orandaki yerçekimi ne karşı koymasından kaynaklanıyordu. Yeterli kütleye sahip Hayashi limitini aşan yıldızlar ancak böyle davranabilirdi.
Bu kuasarlar sınırlı kuasar emisyon çizgilerini ancak bulutsu tipindeki gazların sıcak formlarında yayılabilirdi.Aynı zamanda bu kuasarlar gözlenebilir ölçüde gücü düşük yoğunlukta yüksek çekim kuvvetinde verirler.Bize göre uzak olan uzaydaki kuasarlar hakkında görüşler vardı. Kuasarlar hakkındaki en güçlü iddia ise nükleer tepkimelerin kuasarların enerjilerini oluşturduğu yönündeydi. Diğer bir görüş ise kuasarların düzenli bir antimaddeden oluştuğu yönündeydi. Bu iddialara ek olarak kuasarlar çok parlaktı. Diğer bilim insanları ise kuasarların karadeliğe benzer başka bir gökcisminin bir uzantısı olduğu yönündeydi.
1970 yılındaki disk enerji modellemesine göre kuasarların çok parlak ve enerji yüklü oldukları gösterilmişti. Günümüzde de birçok araştırmacı tarafından kuasarların varlığı kabul edilmiştir. Einstein in genel görelilik teorisine göre 1979 yılında iki kuasar gözlemlenmiştir.0957+561 1980'lerde bu kuasar modellemeleri aktif galaksiler olarak geliştirilmişti. Büyük kısım ise basit bakış açısıyla düşünerek kuasarları blazarlar ve radyo galaksileri olarak sınıflandırabileceğimizi belirtmiştir. Quasarların büyük bir biçimde ışık saçmaları merkezlerindeki büyük kütlelerle ve bu kütlelerin % 10 unun enerjiye çevrilmesiyle açıklanabilir. P-P zincir reaksiyonuna göre bu enerjinin % 0.7 si güneş gibi yıldızlarda enerjiye dönüşüyordu.
Bu mekanizmaya göre kuasarlar evrenin ilk aşamalarında bile mevcuttu. Bu kuasarlar büyük kütleli kara delikler olduklarında etraflarındaki gazları ve tozları yutuyordu. Bunun anlamı ise bizim bulunduğumuz Samanyolu Galaksisinde ve diğer Galaksilerde aktif bir biçimde her zaman gerçekleşiyor olmasıdır. Bu zamanlarda durağan bir şekilde varlığı devam edem kuasarlar vardır. Bunun sebebi ise çevrelerinde kendisini besleyecek bir maddenin kalmamış olmasıdır. Bu sebepten ötürü ışıma yapamazlar
Göksel referans sistemlerinin rolü
Kuasarlar gökyüzünde bir ölçüm çubuğu kurulan yararlı referans noktalarıdır, çünkü onlar aşırı uzak, parlak ve belirgin boyutta küçüktür. International Celestial Reference System (ICRS) yüzlerce ekstra galaktik radyo kaynaklarına, çoğunlukla bütün gökyüzüne dağılmış kuasarlara dayanmaktadır. Çünkü onlar çok uzak, onlar bizim mevcut teknolojimize göre görünüşte durağandır, fakat onların pozisyonu Very Long Baseline Interferometry ile en uzak doğruluk ölçülebilinir. Çoğunun pozisyonları 0.001 arcsecond ya da dahası (büyüklük sıralaması en iyi optik ölçümlerden daha kesin) bilinilir.
Çoklu kuasarlar
Çoklu görüntülenmiş bir kuasar yer çekimi merceğine (aynı kuasarın çift, üçlü ya da dört katlı şekilleriyle sonuçlanan) maruz kalan bir kuasarın ışığıdır.1979 da, ilk keşfedilen yerçekimi merceği çift resmedilmiş kuasardır Q0957+561 (ya da ikiz kuasarlar).İki ya da daha fazla kuasarların gruplaşması tesadüf hizalanmasından, fiziksel yakınlık, gerçek yakın fiziksel çekimden ya da iki ya da daha fazla görüntünün içindeki yalnız bir kuasarın ışığı büken yer çekiminin etkilerinden kaynaklanır.
Aynı yerin etrafında bulunan üç ya da daha ayrı kuasarların olasılığı çok düşüktür, çünkü kuasarlar nadir objelerdir.İlk doğru üçlü kuasar 2007 de gözlemlerle W. M. Keck Observatory Mauna Kea Hawai’de bulunuldu.1989 da LBQS1429-008 (ya da QQQ J1432-0106) ilk olarak gözlenildi ve bir çift kuasar bulunuldu; kendisinin nadir oluşumu. Gök bilimciler üçüncü üyeyi keşfettiğinde, onlar kaynakların ayrı olduğunu ve yer çekimsel merceğin sonucu olmadığını onayladı.Bu üçlü kuasarın bir z=2.076 (10.5 milyar ışık yılına eşdeğer) redshift’i vardır. Bu parçalar tahmin edilmiş 30-50 kpc (eşleşen galaksilerin kendine özgü) ayırıldı. Üçlü kuasarın mercekleşme tarafından oluşturulan bir diğer örneği PG1115+08 dir.
2013'te, ikinci gerçek üçlü kuasarlar QQQ J1519+0627 z=1.51 (yaklaşık 9 milyar ışık yılı) redshift ile gök bilimcilerin uluslararası takımı tarafından Insubria Ünivesitesi Farina liderliğinde bulunuldu, bütün sistem 25’’ içinde barındırılır ( 200 kpc tahmini uzaklık). Takım, European Southern Observatory’ ın (ESO) yeni teknoloji teleskoplarla (NTT) La Silla Observatory den toplanan ve Centro Astronomico Hispano Aleman (CAHA) ‘nın 3.5 metre teleskopuyla Calar Alto Observatory’ deki gözlemlerden verilere ulaştı.
İki kuasarın neredeyse aynı yönde olduğu Dünya’dan görünüldüğü üzere onların yalnız kuasar olduğu görünür fakat teleskopların kullanımından ayırılabilir, onlar çift kuasar olarak ima edilir örneğin İkiz Kuasar. Bunlar iki farklı kuasarlardır, yer çekimsel merceği aynı kuasar değildir. Bu gruplaşma optik çift yıldızla benzerdir. İki kuasar, kuasar çifti, belki yakından zaman ve uzayla alakalı olabilir ve yer çekimsel birbirine bağlanmış olabilir. Bu kuasarlar aynı galaksi kümesinde yer alabilir. Bu gruplaşma yıldız kümesinde iki öne çıkan yıldıza benzer. ‘’İkili kuasar ‘’ yakın olarak yer çekimsel olarak bağlantılı olabilir ve etkileşen galaksi çiftini oluşturabilir. Bu gruplaşma bu ikili yıldız sistemine benzerdir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Genel
- Bilim ve Teknik Dergisi/Temmuz 2004 S: 11
- Özel
- ^ Wu, Xue-Bing; Wang, Feige; Fan, Xiaohui; Yi, Weimin; Zuo, Wenwen; Bian, Fuyan; Jiang, Linhua; McGreer, Ian D.; Wang, Ran; Yang, Jinyi; Yang, Qian (Şubat 2015). "An ultraluminous quasar with a twelve-billion-solar-mass black hole at redshift 6.30". Nature (İngilizce). 518 (7540): 512-515. doi:10.1038/nature14241. ISSN 1476-4687. 1 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mart 2022.
- ^ Frank, Juhan; King, Andrew; Raine, Derek J. (1 Ocak 2002). Accretion Power in Astrophysics: Third Edition. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mart 2022.
- ^ . www.eso.org (İngilizce). 2 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2022.
- ^ . www.spacetelescope.org (İngilizce). 7 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Eylul 2020 Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Kuasar haber gazete kitap akademik JSTOR Eylul 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kuasar ayni zamanda yildiz benzeri bir nesne olarak da bilinir kisaltilmis QSO kutlesi milyonlarca ila on milyarlarca gunes kutlesi arasinda degisen bir gaz diski ile cevrili bir super kutleli kara delik tarafindan desteklenen son derece parlak bir aktif galaksi cekirdegidir AGN Kara delige dogru dusen diskteki gaz surtunme nedeniyle isinir ve elektromanyetik radyasyon seklinde enerji aciga cikarir Kuasarlarin isima enerjisi muazzamdir en guclu kuasarlar Samanyolu gibi bir galaksiden binlerce kat daha fazla parlakliga sahiptir Gunesin 2 milyar kati kutlesinde bir karadelik tarafindan beslenen ULAS J1120 0641 kuasarinin sanatsal bir gosterimi Sahibi ESO M Kornmesser Bir kuasar cok uzakta bulunan radyo kaynagi olup icinde bir suru takim yildizi barindirir Kuasarlar cok parlak ve enerjiktir ilk kez kirmiziya kayma miktarlari ile saptanmistir Bu elektromanyetik dalgalarin boylari radyo dalgalari ve gorunur isigin arasindaki spektrumdadir Bu dalgalar galaksiler gibi genis alanli isik kaynaklarindan bizlere yildiz gibi gorunen nokta kaynaklarindan gelmektedir 1980 in baslarina kadar bu objelerin dogasi hakkinda tartismali gorusler olsa da su an uzlasilmis bilimsel kani su yondedir Kuasar cok buyuk bir galaksinin merkezindeki sikistirilmis alandir Ayrica bu alanin merkezi bircok buyuk kutleli karadelik cevrelemektedir Buyuklukleri yaklasik olarak Schwarzschild yaricapinin 10 ile 10000 kati olarak degismektedir Kuasar bir karadeligin etrafindan olan buyume diski tarafindan kuvvetlendirilir Genel bakisHubble teleskobundan bir gokcismi cekirdegini gosteren resim Kuasarlarda cok hizli bir kirmiziya kayma gozlenir Bu etki evrenin kuasar ve Dunya arasinda genislemesinden kaynaklanmaktadir Bu olgu Hubble yasasi ile birlikte yorumlanirsa elden edilen kirmiziya kayma miktari kuasarlarin cok uzakta oldugunu belirtir Ayrica cok yasli olduklarini da ifade eder Kuasarlar en parlak en genis ve en enerjik en aktif olan objelerin merkezinde bulunmaktadirlar ayrica yaydiklari enerji Samanyolu nun yaydigi enerjinin 200 400 bin katidir Yayilan bu radyasyon spektrumu X isinlari ve kizil otesine yakin ultraviyole isinlari arasindadir Bazi kuasarlar ise guclu radyo dalgalari ve gama dalgalari yayabilirler Kuasarlarin ilk fotograflandiklarinda birkac noktaya benzedikleri icin yildizlardan ayirt edilememislerdir ama yaydigi dalgalarin kendine ozgu spektrumu incelendiginde anlasilabildiler Kizil otesi teleskoplar ve Hubble teleskobu kullanilarak bazi durumlarda sicak galaksilerin kuasarlar tarafindan cevrelendigi tespit edildi Gokyuzundeki en parlak kuasar Virgo takim yildizinda bulunan 3C 273 tur Gorunur kadir derecesi 12 8 dir ama mutlak kadir derecesi 26 7 dir Bu gok cismi 13 milyar isik yili uzakta olmasina ragmen sayet 10 parseklik standart uzaklikta olsa gunesimiz kadar parlak olacaktir Bu kuasarin parlakligi gunesimizin trilyon kati baska bir sekilde soylemek gerekirse galaksimizin yaklasik 100 kati buyuklugundedir Buyuk aktif cekirdekleri cok guclu madde ve enerji ile iliskilendirilebilir Ayrica tercihen kendi jetinin yonunde olur Evren milyarlarca galaksiyi icinde bulundurmasina ragmen milyarlarca aktif olan cekirdegi ancak bugun gorulebilmektedir Istatiksel olarak belli miktardaki jet enerjisi bize dogru isaret etmeli bazisi ise baska yone isaret etmelidir Bu nedenden dolayi bazen kuasarlar daha parlak gorunur Cunku jetleri bizi hedef almistir Hiper aydinlik kuasar APM 08279 5255 1988 yilinda kesfedilmistir Mutlak kadiri 32 2 dir Hubble Uzay Teleskopu ve 10 m Keller teleskobu yuksek cozunurluklu fotograflari yardimiyla belirlenmistir Bazi ozel teknikleri saymazsak bu galaksiler kuasarlarin yayinladiklari isiga karsi gozukmeyecek kadar az isik yayinliyorlardi Cogu kuasarlar kucuk teleskoplar tarafindan gozukmez ama 3C 273 teleskobu ortalama bir bir degere sahip olmasina ragmen bir istisnadir 2 44 milyar isik yili uzaktaki bir objeyi amator bir ekipmanla gozlenebilen en uzak astronomik objelerden biridir Bazi kuasarlar gorunur parlakliklari optikal aralikta degisir Ozellikle ve siklikla X isinlarinda degisirler Cunku bu degisimler kuasarlarin tanimlanis ust limitleri icin cok hizli olur Bu kuasarlar Gunes Sistemi nden daha genis degildirler Bu parlaklik mekanizmasindaki degime olasilikli olarak geln isinlarin relativistik degisimi de etki eder Kuasarlar icin bilinen e buyuk kirmiziya kayma Ulas J1120 0641 kuasarindan kaydedilmistir Bu kirmiziya kaymanin sayisal degeri 7 085 dir Bu deger gercekci bir uzaklik anlayisiyla yaklasik 29 miyar isik yilini isaret etmektedir Kuasarlar uzaktaki galaksilerin cekirdegindeki cok buyuk kutleli kara deliklerin sahip oldugu guclendirme maddesiyle guclendigine inaniliyor Cunku isik cok buyuk kutleli bir karadelikten kacamaz Bu kacma enerjisi aslinda yercekimi bukulmesinde ve cok buyuk bir surtunme sayesinde saglanir Kuasarlarin icinde cok buyuk kutleli cisimler saptanabilir OzellikleriThe Chandra PKS 1127 145 gokcismi X ray goruntusu Gozlem tarihi 28 Mayis 2000 Gosterge ACIS Bilinen 200000 kuasarin cogu Sloan Sayisal Gokyuzu Arastirmasi Sloan Digital Sky Survey ile tespit edilmistir Gozlemlenen butun kuasar tayflari 0 056 ile 7 085 arasinda bir kirmiziya kayma redshift degerine sahiptir Bu kirmiziya kaymalara Hubble kanunu uygulanarak bunlarin bizden 600 milyon ile 28 5 milyar isik yili Comoving mesafesi olarak arasi uzakliklarda oldugu bulunabilir En uzak kuasarlarla aramizdaki mesafenin buyuklugunden ve isigin sinirli hizindan dolayi kuasarlari ve etrafindaki boslugu ancak evrenin cok eski zamanlarinda var oldugu halleriyle gorebiliriz Cogu kuasar 3 milyar isik yilindan daha uzaktir Kuasarlar her ne kadar Dunya dan bakildiginda zayif gorunseler de bu kadar uzaktan gorulebilmeleri gercekte evrendeki en parlak cisimler olmalarindan kaynaklanmaktadir Gokyuzunden gorunen en parlak kuasar Virgo takim yildizindaki 3C 273 tur Ortalama gorunen buyuklugu 12 8 olmakla beraber orta boyutlu bir teleskopla gorunebilecek kadar parlak mutlak buyuklugu 26 7 dir 33 isik yili kadar bir mesafeden bakildiginda bu cisim gokyuzunde Gunes in Dunya da gorundugu kadar parlak gorunur Bu kuasar Gunes in sahip oldugu aydinligin 4 trilyon katina Samanyolu gibi devasa galaksilerin isik enerjilerinin toplaminin 100 katina sahiptir Bununla beraber bu hesaplamalar kuasarin butun yonlerde enerji yaydigi farz edilerek yapilmistir Bir aktif galaktik cekirdek madde ve enerjinin kuvvetli bir puskurmesi ile iliskili olabilir ve oncelikli olarak kendi puskurmesinin yonunde yayilim yapiyor olabilir Cogu milyarlarca yil once aktif olan fakat ancak bugun gorulebilen aktif cekirdeklere sahip milyarlarca galaksi iceren bir evrende kimi digerlerinden daha direkt bir bicimde bize dogrulmus olan binlerce enerji puskurmesinin oldugu istatistiksel olarak kesindir Pek cok durumda kuasarin parlakligi arttikca puskurmenin bize daha direkt bir bicimde yonelmis olmasi olasidir Hiper aydinlik APM 08279 5255 kuasari 1998 de kesfedildiginde 32 2 degerinde bir mutlak buyukluge sahipti Hubble Uzay Teleskopu ve 10 metrelik Keck Teleskopu sistemin yer cekimsel mercekli oldugunu gostermistir Bu sistemin cekimsel mercek ile ilgili bir calisma sistemin 10 kati kadar buyutuldugunu gostermektedir Bu kuasar hala civarindaki 3C 273 gibi kuasarlardan ciddi bicimde aydinliktir Kuasarlar evrenin ilk zamanlarinda cok daha yaygindi Maarten Schmidt in 1967 deki bu kesfi Fred Hoyle un Kararli Hal kozmolojisine karsi kuvvetli bir kanitken Buyuk Patlama kozmolojisinden yanaydi Kuasarlar devasa kara deliklerin birikme yigilma yoluyla hizla buyudugu yerlerde ortaya cikar Bu kara delikler ev sahibi gezegendeki yildizlarin kutlesiyle uyumlu bir sekilde buyurler ve henuz anlasilmamistirlar Bir fikre gore puskurmeler radyasyon ve ruzgarlar adina geri besleme denilen ev sahibi gezegende yeni yildizlarin olusumunu durduran bir surece neden olmusturlar Bazi galaksi kumelerinin merkezindeki kuasarlarin puskurmelerinin yarattigi radyo emisyonlarinin bu kumelerdeki sicak gazin soguyup merkez galaksinin yuzeyine inmesini engellemeye yetecek guce sahip oldugu bilinmektedir Kuasarlarin saatlerden aylara varabilen zaman olceklerine sahip aydinligi oldukca degiskendir Bu kuasarlarin aydinlanma degisikliklerinin koordinasyonuna izin verebilecek bir zaman olceginde birbirleri ile temas halinde olmasini gerektirdiginden dolayi kuasarlarin enerjiyi cok kucuk bir bolgeden uretip yaydiklarini gosterir Ayrica bu birkac haftalik bir zaman olceginde degiskenlik gosteren bir kuasarin birkac isik haftasi kadar bir mesafeden daha uzak olamayacagi anlamina gelir Kucuk bir bolgeden buyuk miktarda enerjinin salinimi yildizlardaki nukleer enerji kaynaklarindan cok daha etkili bir guc kaynagi gerektirir Boyle buyuk bir gucu surekli uretebilecek bilinen tek surec maddenin kara delige dogru dusmesi sonucu yer cekimsel enerjinin aciga cikmasidir Supernovalar ve gama isini patlamalari gibi yildiz patlamalari da benzer bir sey yapabilir fakat sadece birkac haftaligina Kara delikler 1960 larda kimi gok bilimciler tarafindan fazlasiyla egzotik bulunmaktaydi Bu gok bilimciler ayrica kirmiziya kaymalarin redshifts bilinmeyen birtakim bilinmeyen sureclerden dolayi meydana geldigini ve kuasarlarin gercekte Hubble kanunun isaret ettigi kadar uzak olmadigini one surmekteydiler Su an pek cok kanit ev sahibi gezegenlerin optik goruntusu gravitational lensing vb kuasar kirmiziya kaymalarinin Hubble genislemesinden dolayi meydana geldigini ve kuasarlarin ilk dusunuldugu kadar kuvvetli oldugunu gostermektedir Yercekimsel mercekli Kuasar HE 1104 1805 Kuasarlar aktif galaksilerin tum ozelliklerine sahip olmakla beraber onlardan daha kuvvetlidirler radyasyonlari kismen termal degildir ve yaklasik olarak 10 unun onemli miktarda rolativist hizlarda hareket eden parcacik seklinde enerjiye sahip radyo galaksileri ile benzer bicimde puskurmelere ve loblara lobes sahip oldugu gozlenmistir Kuasarlar radyo kizilotesi gorunur isik morotesi X isinlari ve hatta gama isinlari da dahil olmak uzere gozlemlenebilir elektromanyetik tayfin tumu uzerinde tespit edilebilirler Cogu kuasar dinlenme yapisindayken hidrojenin morotesine yakin 121 6 nm Lyman alpha emisyon cizgisinde en parlak halindedir fakat bu kaynaklardaki devasa kirmiziya kaymalardan dolayi kirmiziya dogru en yuksek aydinlatma degeri kizilotesine yakin aralikta 900 nm olarak gozlemlenmistir Kuasarlarin ufak bir kismi puskurtulen maddenin isik hizina yakin bir hizda hareket etmesinden kaynaklanan kuvvetli bir radyo emisyonu gosterir Puskurmelere bakildiginda bunlar blazar optik acidan siddetli kuasarlar olarak gorunur ve cogu zaman merkezden isik hizindan daha hizli bir bicimde uzaklasan bolgelere sahiptirler superluminal genisleme Bu ozel rolativitenin ozelliklerinden kaynaklanan optik bir goz aldanmasidir Kuasar kirmiziya kaymalari gorulebilir ve morotesi tayflarina hakim olan tayf cizgileri sayesinde olculur Bu cizgiler surekli tayftan daha parlaktirlar bu yuzden bunlara emisyon cizgileri denir Bunlar isik hizinin yuzde birkacina esit genisliklere sahiptirler Bu genislikler cizgileri cikaran gazin yuksek hizindan dolayi olusan Doppler kaymalarindan kaynaklanir Hizli hareketler buyuk bir kutleye kuvvetli bir bicimde isaret eder Hidrojenin emisyon cizgileri temel olarak Lyman ve Balmer serileri helyumun karbonun magnezyumun demirin ve oksijenin emisyon cizgileri en parlak olanlardir Bu cizgileri cikaran atomlar notrden yuksek seviyede iyonizeye kadar degisen bir aralikta yer alirlar Iyondan koparilan elektronlar atomun yuksek bir bicimde yuklu hale gelmesine sebep olur Bu genis iyonlasma araligi gazin sadece sicak olmadigini ayni zamanda bir kuasardan sacildigini ve boyle bir iyonlasma araligina sahip olamayacak yildizlar tarafindan sacilamayacagini gosterir IRAS 18508 7815 gibi demir kuasarlari dusuk seviyede iyonlasmis demirden kaynaklanan guclu emisyon cizgileri gosterirler Emisyon UretimiKizilotesi ile cekilen bir resim Kuasarlar butun aktif galaksilerde ortak bulunan ozellikleri gosterdiklerinden dolayi kuasar kaynakli emisyonlar dev karadelikler tarafindan hayat verilen daha kucuk aktif galaksilerinkilerle rahatlikla kiyaslanabilir 1040 wattlik bir aydinlatma tipik bir kuasarin aydinligi yaratabilmek icin bir dev kara deligin her sene 10 yildiza esdeger madde tuketmesi gerekmektedir Bilinen en parlak kuasarlar her yil 1000 gunes kutlesine esit madde yutar Bunlarin en buyugunun dakikada 600 Dunya ya es deger madde yuttugu tahmin edilmektedir Kuasarlar etraflarina gore acilabilir ve kapanabilir Kuasarlar 10 milyar yil boyunca ayni hizda beslenemeyecegi icin bir kuasar etrafindaki gazi ve tozu biriktirmeyi bitirdikten sonra siradan bir galaksiye donusur Kuasarlar ayni zamanda Buyuk Patlama daki yeniden iyonlasmanin sonuyla alakali ipuclari da sunar Bilinen en eski kuasarlar kirmiziya kayma 6 bir Gunn Peterson trofu gosterirler ve onlerinde zamaninda galaksiler arasi ortamin notr gaz olduguna isaret eden absorpsiyon bolgeleri vardir Bu durum galaksiler arasi ortamin yeniden iyonlasmaya giderek plazmaya donustugunu ve notr gazin sadece kucuk bulutlarda var oldugunu gosterir Kuasarlar helyumdan daha agir elementlerin kanitlarini gostermektedir Bu durum galaksilerin devasa bir yildiz olusturma evresinden gecerek Buyuk Patlama ve gozlemlenen ilk kuasarlar arasinda gecen zamanda populasyon III yildizlarini yarattigina isaret etmektedir Her ne kadar dogrulanmamis olarak kalsa da bu yildizlarin isigi 2005 yilinda NASA nin Spitzer Uzay Teleskopu ile gozlenmis olabilir Perdelenmemis gizlenmemis her aktif galaksi gibi kuasarlar da guclu X isini kaynaklari olabilir Radio siddetinde kuasarlar ayni zamanda puskurmelerin icindeki radyo cikaran dusuk enerjili fotonlarin ters Compton dagilimina ugramasi ile gama ve X isinlari da uretebilirler Gozlem tarihiIlk kuasar 3C 48 and 3C 273 1950 lerin baslarinda Allen Sandange ve digerleri tarafindan kesfedildi Diger radyo kaynaklari gorunur degildi Kucuk teleskoplar ve Lovell teleskopu kullanilarak cok kucuk boyutta ve evrensel buyuklukte oldugu gosterildi Bu objelerin yuzlercesi 1960 yilinda kayi altina alindi ve Cambridge Universitesi nin katalogunda gosterildi Astrnomi uzmanlarida bu konu hakkinda bilgi sahibi oldular ve bu objelerden olabilecek her yeri taradilar 1960 yilinda radyo kaynagi olan 3C 48 oliptik bir cisme baglandi Gok bilimciler sonmus mavi yildizin frekans kaynagini ve isik sacmasi yaptigi yeri tespit ettiler Genis ve bilinmeyen emisyon cizgilerine sahip bu anormal spectrumlar John Bolton tarafindan anormal olan bir durum olarak kabul edildi 1962 yilinda sinir asildi Diger radyo kaynagi 3C 273 ayin bes engeli tarafindan tutulmaya ugratildi Cyril Hazard ve John Bolton Parkes Radio Teleskopunu kullanarak tutulmalari incelerken olcum yaptilar Bu gozlemleride Maarten Schmit bu objeleri tamamladi ve Palomar Dagi nda 200 inclik Hale Teleskopunu kullanarak sacilmalari gozlemleyerek kaydetti Bu sacilmalar diger emisyon dalgalari gibiydi Schmit Hidrojen in sacilma uzunlugunun 15 8 oldugunu soylemistir Bu gozlem bize 3C 273 un 47 0000 km s hizla dusuyor oldugunu gostermistir Bu gozlem ayni zamanda kuasarlarin gozlem tarzini degistirdi ve diger radyo kaynaklarinin emisyon uzunluklarini bulmamiza imkan sagladi Bolton un onceki tahminlerine gore 3C 48 in kizila kayma orani normal isigin 37 si olacakti Ilk olarak kuasar terimi Cin dogumlu Amerikali fizikci Hong Yee Chiu tarafindan 1964 yilinda ortaya atilmistir Halen fizikcilere gore kuasarlar merak konusudur Bu gune kadar bu objeler Quasi Staller radyo kaynaklari olarak tanimlanmistir Cunku bu objeler zaten bilinmiyordu Uygun terimleme ancak bu objelerin yapisi ile ilgili olabilirdi Kolaylik olmasi icin bu cisimlere biz kuasar diyecegiz Daha sonralari radyo emisyonuna sahip olmayan 10 kadar bircok kuasar bulundu Bu cisimleri tanimlarken QSO kisaltmasini kullanacagiz Bu kisaltma quasi Stellar Object anlamina gelmektedir Baska bir dusunceye gore kizil renk uzayin genislemesinden degil isigin cok buyuk orandaki yercekimi ne karsi koymasindan kaynaklaniyordu Yeterli kutleye sahip Hayashi limitini asan yildizlar ancak boyle davranabilirdi Bu kuasarlar sinirli kuasar emisyon cizgilerini ancak bulutsu tipindeki gazlarin sicak formlarinda yayilabilirdi Ayni zamanda bu kuasarlar gozlenebilir olcude gucu dusuk yogunlukta yuksek cekim kuvvetinde verirler Bize gore uzak olan uzaydaki kuasarlar hakkinda gorusler vardi Kuasarlar hakkindaki en guclu iddia ise nukleer tepkimelerin kuasarlarin enerjilerini olusturdugu yonundeydi Diger bir gorus ise kuasarlarin duzenli bir antimaddeden olustugu yonundeydi Bu iddialara ek olarak kuasarlar cok parlakti Diger bilim insanlari ise kuasarlarin karadelige benzer baska bir gokcisminin bir uzantisi oldugu yonundeydi 1970 yilindaki disk enerji modellemesine gore kuasarlarin cok parlak ve enerji yuklu olduklari gosterilmisti Gunumuzde de bircok arastirmaci tarafindan kuasarlarin varligi kabul edilmistir Einstein in genel gorelilik teorisine gore 1979 yilinda iki kuasar gozlemlenmistir 0957 561 1980 lerde bu kuasar modellemeleri aktif galaksiler olarak gelistirilmisti Buyuk kisim ise basit bakis acisiyla dusunerek kuasarlari blazarlar ve radyo galaksileri olarak siniflandirabilecegimizi belirtmistir Quasarlarin buyuk bir bicimde isik sacmalari merkezlerindeki buyuk kutlelerle ve bu kutlelerin 10 unun enerjiye cevrilmesiyle aciklanabilir P P zincir reaksiyonuna gore bu enerjinin 0 7 si gunes gibi yildizlarda enerjiye donusuyordu Bu mekanizmaya gore kuasarlar evrenin ilk asamalarinda bile mevcuttu Bu kuasarlar buyuk kutleli kara delikler olduklarinda etraflarindaki gazlari ve tozlari yutuyordu Bunun anlami ise bizim bulundugumuz Samanyolu Galaksisinde ve diger Galaksilerde aktif bir bicimde her zaman gerceklesiyor olmasidir Bu zamanlarda duragan bir sekilde varligi devam edem kuasarlar vardir Bunun sebebi ise cevrelerinde kendisini besleyecek bir maddenin kalmamis olmasidir Bu sebepten oturu isima yapamazlarGoksel referans sistemlerinin roluBu derin goruntu gokyuzunun kuasarinin etrafindaki bolgesini gostermektedir Kuasar goruntunun merkezine yakindir Kuasarin enerjik radyasyonu karanlik gokadalari parlatarak gokbilimcilerin gokada olusumunun belirsiz erken asamalarini anlamalarina yardimci olur Karanlik galaksiler esasen yildizlardan yoksundur bu nedenle teleskoplarin yakalayabilecegi herhangi bir isik yaymazlar Bu arka plan kuasarlari gibi harici bir isik kaynagi tarafindan aydinlatilmadikca gozlemlenmelerini neredeyse imkansiz hale getirir Bu goruntu karanlik gokadalari aydinlatan kuasar tarafindan uretilen floresan emisyonlarini tespit etmek icin ayarlanmis Cok Buyuk Teleskop tan alinan gozlemleri Sayisallastirilmis Gokyuzu Arastirmasi 2 den alinan renk verileriyle birlestiriyor Kuasarlar gokyuzunde bir olcum cubugu kurulan yararli referans noktalaridir cunku onlar asiri uzak parlak ve belirgin boyutta kucuktur International Celestial Reference System ICRS yuzlerce ekstra galaktik radyo kaynaklarina cogunlukla butun gokyuzune dagilmis kuasarlara dayanmaktadir Cunku onlar cok uzak onlar bizim mevcut teknolojimize gore gorunuste duragandir fakat onlarin pozisyonu Very Long Baseline Interferometry ile en uzak dogruluk olculebilinir Cogunun pozisyonlari 0 001 arcsecond ya da dahasi buyukluk siralamasi en iyi optik olcumlerden daha kesin bilinilir Coklu kuasarlarCoklu goruntulenmis bir kuasar yer cekimi mercegine ayni kuasarin cift uclu ya da dort katli sekilleriyle sonuclanan maruz kalan bir kuasarin isigidir 1979 da ilk kesfedilen yercekimi mercegi cift resmedilmis kuasardir Q0957 561 ya da ikiz kuasarlar Iki ya da daha fazla kuasarlarin gruplasmasi tesaduf hizalanmasindan fiziksel yakinlik gercek yakin fiziksel cekimden ya da iki ya da daha fazla goruntunun icindeki yalniz bir kuasarin isigi buken yer cekiminin etkilerinden kaynaklanir Ayni yerin etrafinda bulunan uc ya da daha ayri kuasarlarin olasiligi cok dusuktur cunku kuasarlar nadir objelerdir Ilk dogru uclu kuasar 2007 de gozlemlerle W M Keck Observatory Mauna Kea Hawai de bulunuldu 1989 da LBQS1429 008 ya da QQQ J1432 0106 ilk olarak gozlenildi ve bir cift kuasar bulunuldu kendisinin nadir olusumu Gok bilimciler ucuncu uyeyi kesfettiginde onlar kaynaklarin ayri oldugunu ve yer cekimsel mercegin sonucu olmadigini onayladi Bu uclu kuasarin bir z 2 076 10 5 milyar isik yilina esdeger redshift i vardir Bu parcalar tahmin edilmis 30 50 kpc eslesen galaksilerin kendine ozgu ayirildi Uclu kuasarin merceklesme tarafindan olusturulan bir diger ornegi PG1115 08 dir 2013 te ikinci gercek uclu kuasarlar QQQ J1519 0627 z 1 51 yaklasik 9 milyar isik yili redshift ile gok bilimcilerin uluslararasi takimi tarafindan Insubria Univesitesi Farina liderliginde bulunuldu butun sistem 25 icinde barindirilir 200 kpc tahmini uzaklik Takim European Southern Observatory in ESO yeni teknoloji teleskoplarla NTT La Silla Observatory den toplanan ve Centro Astronomico Hispano Aleman CAHA nin 3 5 metre teleskopuyla Calar Alto Observatory deki gozlemlerden verilere ulasti Iki kuasarin neredeyse ayni yonde oldugu Dunya dan gorunuldugu uzere onlarin yalniz kuasar oldugu gorunur fakat teleskoplarin kullanimindan ayirilabilir onlar cift kuasar olarak ima edilir ornegin Ikiz Kuasar Bunlar iki farkli kuasarlardir yer cekimsel mercegi ayni kuasar degildir Bu gruplasma optik cift yildizla benzerdir Iki kuasar kuasar cifti belki yakindan zaman ve uzayla alakali olabilir ve yer cekimsel birbirine baglanmis olabilir Bu kuasarlar ayni galaksi kumesinde yer alabilir Bu gruplasma yildiz kumesinde iki one cikan yildiza benzer Ikili kuasar yakin olarak yer cekimsel olarak baglantili olabilir ve etkilesen galaksi ciftini olusturabilir Bu gruplasma bu ikili yildiz sistemine benzerdir Ayrica bakinizIkiz KuasarKaynakcaGenelBilim ve Teknik Dergisi Temmuz 2004 S 11Ozel Wu Xue Bing Wang Feige Fan Xiaohui Yi Weimin Zuo Wenwen Bian Fuyan Jiang Linhua McGreer Ian D Wang Ran Yang Jinyi Yang Qian Subat 2015 An ultraluminous quasar with a twelve billion solar mass black hole at redshift 6 30 Nature Ingilizce 518 7540 512 515 doi 10 1038 nature14241 ISSN 1476 4687 1 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mart 2022 Frank Juhan King Andrew Raine Derek J 1 Ocak 2002 Accretion Power in Astrophysics Third Edition 26 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mart 2022 www eso org Ingilizce 2 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2022 www spacetelescope org Ingilizce 7 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2022