Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2021) () |
Tatar yayı, kundaklı yay veya kurmalı yay, ergonomik bir tahta gövdeye eklenmiş yaydan oluşan bir kısa mesafe silahıdır. Çalışma prensibi, yayı gergin tutan tetiğin çekilmesiyle tahta gövdenin (kundak) üzerinde bulunan okun ileri fırlatılmasıdır. Menzili kısadır. En büyük özelliği kısa okları ve enerjisi sayesinde bütün parça levha zırhları bile çok iyi delmesidir.
Türkçede Tatar yayı denilmesinin nedeni; bu yayın anavatanı olan Çin'den Orta Asya Türklerine geçmesi ve bu şekilde Kırım Hanlığı'na ulaşmış olmasıdır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Kırım Hanlığının emrindeki Tatar akıncıları tarafından Osmanlı ordusu içinde kullanılıp yaygınlaştırılması Tatar yayı olarak tanınmasına sebep olmuştur. Yayı germek için küçük bir vinç mekanizması kullanılmasından ötürü kurmalı yay terimi de kullanılır.[]
Terminoloji
Çağdaş literatür'de tatar yayı olarak bilinirken İngilizce literatürde crossbow olarak geçer. Selçuklu kaynaklarında çark/çarh veya zemberek/zenburak olarak geçmektedir.:39
Tarihçesi
Kundaklı yayların kullanım alanları Çin ve Akdeniz coğrafyası olmuştur. Bu silah ilk defa Çin'de MÖ 1100 ile 250 yılları arasında ortaya çıkmış ve oradan Hindistan, Doğu Sibirya ve Japonya'ya yayılmıştır. Kundaklı yayın kullanımı MS 400 yılı itibarıyla Orta Çağ'da kullanımı zamanla artmıştır. Silah 1100'ler civarında Rusya, Mısır ve İslam coğrafyasında kullanılmaktaydı. Kundaklı yay Araplar arasında 7. yüzyılda Türkler ile yaygınlaşmıştır. Kundaklı yayların arkaik türleri haricinde klasik biçimi Avrupa'da 13. yüzyıldan önce bulunmamış ve crossbow denilen kundaklı yay çeşidi Avrupa'ya I. Haçlı Seferinden sonra girmiştir. 1204 yılında crossbow tipi kundaklı yayların İngiltere'de düzenli üretimi başlamıştır. Bu yüzyılda kullanılan crossbowlar insan kuvvetiyle ve makaralı olarak çalışan olmak üzere iki tipe ayrılır. Makaralı kundaklı yaylar Avrupa'da 1240 yılından önce görülmemiştir.:4-5
Avrupa
Kurmalı yayı en çok meşhur eden Avrupalılardır. Bu yayın Orta Çağ Avrupası'nda kullanılmaya başlanması, Normanlar tarafından olmuştur. Fransız-İngiliz orduları arasında yapılmış olan ünlü Crécy Muharebesinde Fransızların sayıca üstün olmalarına rağmen İngilizlere yenilmelerinde, sözü edilen silahın kuşkusuz büyük bir rolü vardır. (Bu savaştaki rolü'nün önemi şudur: Fransızlar sadece tatar yayı kullanmakta idiler, İngilizler Longbow tabir edilen uzun İngiliz yaylarını kullanmaktaydılar. Fransızlar bir ok atana kadar, İngiizler 6-7 ok atmakta ve İngilizlerin oklarının menzili çok daha uzun olmaktaydı.Sonuçta, bir dakikada 2 ok atabilen tatar yayı kullanan Fransızlar, çok daha hızlı ve uzun menzilli yaylar kullanan İngilizler karşısında yenildiler) O dönemde kurmalı yay, arbalet olarak bilinir. Kurmalı yayın yaygınlaşmasının en önemli nedeni kullanım kolaylığıdır. Genç, yaşlı insanlar tarafından çok rahat kullanabilir. Normal yayları kullanabilmek için yıllarca eğitim almak gerekirken, kurmalı yay için sadece tetiğe basıp nişan almasını bilmek yeterlidir. Avrupa orduları içinde başlıca İngiliz, Alman, İtalyan ve Fransız ordularında rağbet görmüştür. İsviçreli halk kahramanı William Tell de bu yayı kullanmıştır. Bir Fransız kralının yine bu aletle öldürülmesi üzerine Papa tarafından Şeytan icadı denilerek kullanımı yasaklanmıştır.[]
Asya
Asya'da daha çok elde taşınmayan, yere sabit versiyonları kullanılmıştır. Bunlar çok daha büyük olup, kuşatma silahları olarak tasarlanmıştır.Haçlıların Türk ve Arap atlılarına kurmalı yaylarla başarılı bir şekilde karşı koymaları Orta Doğulu Araplar'ı etkilemiştir. Frank yayı (gaws Ferengi) olarak adlandırdıkları bu silahı geliştirerek Avrupalılar üzerinde kullanmışlardır. Ayrıca İslam orduları, kalelerini bu yaylarla savunmuşlardır. Genelde doğuda savunma aracı olarak görevi yapmıştır. Amerika keşfedildikten sonra malzeme kıtlığı nedeniyle ateşli silahlar yerine bir süre kurmalı yaylar tercih edilmiştir.[]
Chu-ko-nu
Çinliler, kurmalı yayı geliştirerek otomatikleştirmişlerdir. İsmi Chu-ko-nu (Çince: 連弩) olarak geçer. Normal kurmalı yay üzerine eklenen bir şarjör ve koldan oluşur. Kolunun ileri-geri hareketiyle şarjördeki oklar sırayla atılmaya başlanır. Ağır ve hantal olduğu için kucakta taşınır. Sol elle gövdeden, sağ elle koldan tutularak kullanılır. Nişan alması biraz zordur; ancak önemli olan attığı ok sayısıdır. En büyük özelliği hiç kurmaya vakit kaybetmeden okların hızlı bir şekilde (eğer yay sabitlenmişse) hedefe yağmur etkisi yapmasıdır. Çok etkili bir silahtır, özellikle kale savunmalarında kullanılmıştır. En avantajlı tarafı da her askerin kolaylıkla kullanabilmesidir. Özellikle eğitimsiz askerler için tercih edilebilecek bir silahtır.[]
Günümüzde
Günümüz teknolojisiyle avcılık için tasarlanmış dürbünlü ve lazer görüşlü modelleri de mevcuttur. Günümüzde marangozluktan anlayan ve ahşap çeşitlerinden anlayan insanların bu silahlardan birini kolaylıkla yapabilmesine rağmen piyasada ticari olarak özellikle karbon fiberden üretilmiş çok güçlü modelleri av meraklılarına hitap etmektedir. Günümüzde tatar yayı ile avlanmak başlı başına bir avcılık kategorisini teşkil etmektedir. Özellikle günümüzde yapılan Tatar yaylarının çok güçlü olmaları ve ateşli silahların aksine sessiz çalıştıkları için birçok ülkede kullanımları yasalarla sınırlandırılmıştır.[]
İşlevi
Bu yayın en önemli özelliği diğer yayların aksine çok iyi zırh delmesidir. Tam takım bir şövalyeyi çok rahat öldürebilirdi. Bu nedenle Orta Çağ'da çok ölümcül bir silah özelliği taşımaktadır. Ancak yakın mesafede çok etkilidir, menzili çok yüksek değildir. Uzak hedefler için isabetli değildir.[]
Kurmalı yayın en büyük dezavantajı iki atış arasındaki sürenin uzunluğudur. Bir ok attıktan sonra tahta gövdeye yeni bir ok yerleştirip mekanizmayı kurmak gerekmektedir. Yaklaşık olarak dakikada iki ok atar. Yalnız modeline göre değişebilir, örneğin Çinlilerin kullandığı otomatik kurmalı yay ardı ardına 10 (değişebilir) ok atar. En önemli avantajı mekanizma gerildikten sonra istenildiği kadar beklemeye izin vermesidir, bu şekilde hedef izlenebilir, aniden hedefe atılabilir.[]
Galeri
-
![image]()
İtme kollu -
![image]()
Çekme kollu -
![image]()
Gergi dişlisiyle -
![image]()
Irgatlı
Kaynakça
- ^ Yavaş, Alptekin (1 Nisan 2016). "Samsat Höyük Ortaçağ Temrenleri Konusunda İlk Tespitler". MASROP E-Dergi. 10 (14): 1-53.[]
- ^ Yavaş, Alptekin (28 Aralık 2019). "Ortaçağ'ın Ölümcül Silahı Çarh ve Onun "Gizemli" Uçları". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD) (31): 259-280. ISSN 1305-5992.
http://www.arco-iris.com/George/chu-ko-nu.htm 2 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
http://www.castles.me.uk/medieval-crossbow.htm 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Vikisözlük'te tanımlar |
 | Commons'ta dosyalar |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Tatar yayi haber gazete kitap akademik JSTOR Mart 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Tatar yayi kundakli yay veya kurmali yay ergonomik bir tahta govdeye eklenmis yaydan olusan bir kisa mesafe silahidir Calisma prensibi yayi gergin tutan tetigin cekilmesiyle tahta govdenin kundak uzerinde bulunan okun ileri firlatilmasidir Menzili kisadir En buyuk ozelligi kisa oklari ve enerjisi sayesinde butun parca levha zirhlari bile cok iyi delmesidir Tatar yayi Turkcede Tatar yayi denilmesinin nedeni bu yayin anavatani olan Cin den Orta Asya Turklerine gecmesi ve bu sekilde Kirim Hanligi na ulasmis olmasidir Ozellikle Osmanli Imparatorlugu na bagli Kirim Hanliginin emrindeki Tatar akincilari tarafindan Osmanli ordusu icinde kullanilip yayginlastirilmasi Tatar yayi olarak taninmasina sebep olmustur Yayi germek icin kucuk bir vinc mekanizmasi kullanilmasindan oturu kurmali yay terimi de kullanilir kaynak belirtilmeli TerminolojiCagdas literatur de tatar yayi olarak bilinirken Ingilizce literaturde crossbow olarak gecer Selcuklu kaynaklarinda cark carh veya zemberek zenburak olarak gecmektedir 39TarihcesiKundakli yaylarin kullanim alanlari Cin ve Akdeniz cografyasi olmustur Bu silah ilk defa Cin de MO 1100 ile 250 yillari arasinda ortaya cikmis ve oradan Hindistan Dogu Sibirya ve Japonya ya yayilmistir Kundakli yayin kullanimi MS 400 yili itibariyla Orta Cag da kullanimi zamanla artmistir Silah 1100 ler civarinda Rusya Misir ve Islam cografyasinda kullanilmaktaydi Kundakli yay Araplar arasinda 7 yuzyilda Turkler ile yayginlasmistir Kundakli yaylarin arkaik turleri haricinde klasik bicimi Avrupa da 13 yuzyildan once bulunmamis ve crossbow denilen kundakli yay cesidi Avrupa ya I Hacli Seferinden sonra girmistir 1204 yilinda crossbow tipi kundakli yaylarin Ingiltere de duzenli uretimi baslamistir Bu yuzyilda kullanilan crossbowlar insan kuvvetiyle ve makarali olarak calisan olmak uzere iki tipe ayrilir Makarali kundakli yaylar Avrupa da 1240 yilindan once gorulmemistir 4 5 Avrupa Kurmali yay tasiyan Avrupali bir asker Kurmali yayi en cok meshur eden Avrupalilardir Bu yayin Orta Cag Avrupasi nda kullanilmaya baslanmasi Normanlar tarafindan olmustur Fransiz Ingiliz ordulari arasinda yapilmis olan unlu Crecy Muharebesinde Fransizlarin sayica ustun olmalarina ragmen Ingilizlere yenilmelerinde sozu edilen silahin kuskusuz buyuk bir rolu vardir Bu savastaki rolu nun onemi sudur Fransizlar sadece tatar yayi kullanmakta idiler Ingilizler Longbow tabir edilen uzun Ingiliz yaylarini kullanmaktaydilar Fransizlar bir ok atana kadar Ingiizler 6 7 ok atmakta ve Ingilizlerin oklarinin menzili cok daha uzun olmaktaydi Sonucta bir dakikada 2 ok atabilen tatar yayi kullanan Fransizlar cok daha hizli ve uzun menzilli yaylar kullanan Ingilizler karsisinda yenildiler O donemde kurmali yay arbalet olarak bilinir Kurmali yayin yayginlasmasinin en onemli nedeni kullanim kolayligidir Genc yasli insanlar tarafindan cok rahat kullanabilir Normal yaylari kullanabilmek icin yillarca egitim almak gerekirken kurmali yay icin sadece tetige basip nisan almasini bilmek yeterlidir Avrupa ordulari icinde baslica Ingiliz Alman Italyan ve Fransiz ordularinda ragbet gormustur Isvicreli halk kahramani William Tell de bu yayi kullanmistir Bir Fransiz kralinin yine bu aletle oldurulmesi uzerine Papa tarafindan Seytan icadi denilerek kullanimi yasaklanmistir kaynak belirtilmeli Asya Asya da daha cok elde tasinmayan yere sabit versiyonlari kullanilmistir Bunlar cok daha buyuk olup kusatma silahlari olarak tasarlanmistir Haclilarin Turk ve Arap atlilarina kurmali yaylarla basarili bir sekilde karsi koymalari Orta Dogulu Araplar i etkilemistir Frank yayi gaws Ferengi olarak adlandirdiklari bu silahi gelistirerek Avrupalilar uzerinde kullanmislardir Ayrica Islam ordulari kalelerini bu yaylarla savunmuslardir Genelde doguda savunma araci olarak gorevi yapmistir Amerika kesfedildikten sonra malzeme kitligi nedeniyle atesli silahlar yerine bir sure kurmali yaylar tercih edilmistir kaynak belirtilmeli Chu ko nu Chu ko nu Cinliler kurmali yayi gelistirerek otomatiklestirmislerdir Ismi Chu ko nu Cince 連弩 olarak gecer Normal kurmali yay uzerine eklenen bir sarjor ve koldan olusur Kolunun ileri geri hareketiyle sarjordeki oklar sirayla atilmaya baslanir Agir ve hantal oldugu icin kucakta tasinir Sol elle govdeden sag elle koldan tutularak kullanilir Nisan almasi biraz zordur ancak onemli olan attigi ok sayisidir En buyuk ozelligi hic kurmaya vakit kaybetmeden oklarin hizli bir sekilde eger yay sabitlenmisse hedefe yagmur etkisi yapmasidir Cok etkili bir silahtir ozellikle kale savunmalarinda kullanilmistir En avantajli tarafi da her askerin kolaylikla kullanabilmesidir Ozellikle egitimsiz askerler icin tercih edilebilecek bir silahtir kaynak belirtilmeli Gunumuzde Modern Kurmali Yay Gunumuz teknolojisiyle avcilik icin tasarlanmis durbunlu ve lazer goruslu modelleri de mevcuttur Gunumuzde marangozluktan anlayan ve ahsap cesitlerinden anlayan insanlarin bu silahlardan birini kolaylikla yapabilmesine ragmen piyasada ticari olarak ozellikle karbon fiberden uretilmis cok guclu modelleri av meraklilarina hitap etmektedir Gunumuzde tatar yayi ile avlanmak basli basina bir avcilik kategorisini teskil etmektedir Ozellikle gunumuzde yapilan Tatar yaylarinin cok guclu olmalari ve atesli silahlarin aksine sessiz calistiklari icin bircok ulkede kullanimlari yasalarla sinirlandirilmistir kaynak belirtilmeli IsleviBu yayin en onemli ozelligi diger yaylarin aksine cok iyi zirh delmesidir Tam takim bir sovalyeyi cok rahat oldurebilirdi Bu nedenle Orta Cag da cok olumcul bir silah ozelligi tasimaktadir Ancak yakin mesafede cok etkilidir menzili cok yuksek degildir Uzak hedefler icin isabetli degildir kaynak belirtilmeli Kurmali yayin en buyuk dezavantaji iki atis arasindaki surenin uzunlugudur Bir ok attiktan sonra tahta govdeye yeni bir ok yerlestirip mekanizmayi kurmak gerekmektedir Yaklasik olarak dakikada iki ok atar Yalniz modeline gore degisebilir ornegin Cinlilerin kullandigi otomatik kurmali yay ardi ardina 10 degisebilir ok atar En onemli avantaji mekanizma gerildikten sonra istenildigi kadar beklemeye izin vermesidir bu sekilde hedef izlenebilir aniden hedefe atilabilir kaynak belirtilmeli GaleriItme kollu Cekme kollu Gergi dislisiyle IrgatliArbaletKaynakca Yavas Alptekin 1 Nisan 2016 Samsat Hoyuk Ortacag Temrenleri Konusunda Ilk Tespitler MASROP E Dergi 10 14 1 53 olu kirik baglanti Yavas Alptekin 28 Aralik 2019 Ortacag in Olumcul Silahi Carh ve Onun Gizemli Uclari Hacettepe Universitesi Turkiyat Arastirmalari HUTAD 31 259 280 ISSN 1305 5992 http www arco iris com George chu ko nu htm 2 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www castles me uk medieval crossbow htm 4 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininVikisozluk te tanimlarCommons ta dosyalar