Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Köy seyirlik oyunu, Anadolu köylerinde amatör oyuncular tarafından önemli günlerde topluca oynanan ve Türk dram sanatının geleneğini oluşturan, ritüellerin kaynaklık ettiği ancak zamanla eğlence amaçlı ve taklide dayalı hal almış, belli bir metni olmayan tiyatro oyunlarıdır
Köylüler tarafından düğünlerde, bayramlarda ya da hasat mevsimi, hayvanların çiftleşme veya ekinlerin ekilme zamanı, mevsim dönümleri gibi halk için önemli vakitlerde genellikle "oyun yapma" ya da "oyun çıkarma" adı altında sergilenir. Geçmişinin, ilkel insanların doğa ile iyi geçinmek için yaptığı görenlere dayandığı düşünülür. Pek çok inanç sisteminde insanların tanrılara olan şükranını sunmak, bolluk ve bereket dilemek üzere bir tür tapınma eylemi olarak doğan oyunlar günümüze kadar yaşatılmış, zamanla törensel ve büyüsel yan azalmış ve bir eğlence aracına dönüşmüştür.
Köy seyirlik oyunları, "Köylü temsilleri", "köy tiyatrosu", "Anadolu köy orta oyunları", "köy tiyatrosu ", "köy oyunları" olarak da adlandırılmıştır. Köy meydanı, ev önü, dam gibi oyuncuları da seyirciyi de içine alabilecek genişlikte bir alanda oynanır. Oyunların metni yoktur ancak belli bir dramatik çatısı vardır; o çatıya bağlı olarak oyuncuların yeteneği ve seyircilerin o anki tepkisi ve katılımıyla doğaçlama olarak oynanır. Oyunlar dans, maske, büyü, taklit gibi öğeleri içerir. Diyaloğa dayanmayan, müzik ve figürle doğa olaylarını yansılayan "Samıt" ya da "Lal" oyunlar denilen sözsüz oyunlar da mevcuttur.
Türleri
Nurhan Karadağ, Köy Seyirlik Oyunları (1978) isimli eserinde köy seyirlik oyunlarını dört grup altında inceler:
- Belirli Günlerde Oynanan Töresel ya da Büyüsel Oyunlar
- Sadece Eğlence İçin Oynanan Oyunlar
- Müzikli Danslı Sözlü Oyunlar
- Müzikli Danslı Türkülü Oyunlar
Ortak motifler
Belli günlerde oynanan töresel ve büyüsel oyunlarda görülen ortak motiflerden bazıları şunlardır: ak-kara çatışması, kız kaçırma, yiyecek toplama ve topluca yeme, ölüp dirilme, üreme, çoğalma ve cinsellik, su, hayvan kılığına girme, Dua, Mani ve tekerlemeler, Türküler ve dans.
Koşullar ve zaman değiştikçe, artık köylü doğayı büyü yolu ile etkileyemeyeceğinin farkına varmış, ancak oyun çıkartma alışkanlığından vazgeçmemiştir. Eğlence amaçlı oyunlarda da büyüsel ve törensel öğeler kullanılır; bereket öğesi kız ya da gelin, ölüp-dirilme, dirilmeyi sağlayan su ve ürün motifi, yiyecek toplama, topluca yeme gibi motifler kullanılmıştır.
Oynanışı
Köy seyirlik oyunlarında oyunu yöneten ve "reis", "oyun ağası", "oyun babası", "elebaşı", "oyun kahyası", "usta oyuncu", "aynaz", "yüren" gibi adlarla hitap edilen bir yönetici bulunur. Bu kişi kimlerin, hangi rollere çıkacağını, nasıl bir oyun çıkartacaklarını belirler ve gerek oyunun akışını gerekse kostümleri ve makyajı denetler.
Köyden istekli ve yetenekli kişiler, oyunculuk yaparlar. Erkeklerin kendi içinde oynadığı oyunlarda, kadın rollerini erkekler, kadınların kendi içinde oynadığı oyunlarda erkek rollerini kadınlar üstlenir. Kadın ve erkeklerin kendi aralarında ayrı ayrı oyunlar oynaması, İslam etkisi ile getirilmiş bir kısıtlama değil, ilkel çağlardaki bereket ritüelinin zorunlu bir kalıbı olarak düşünülmektedir.
Oyunların seyircisi de köylülerdir. İsteyen herkes oyunu seyreder, isterse yarım bırakıp gider. Kolayca bulunan doğal araç ve gereçler dekor olarak kullanılır, bazen oyuncular dekoru tarif eder ve seyirci dekorun var olduğu varsayar. Kostüm olarak erkekleri canlandıran kadınlar bir kasket giyer, kadınları canlandıran erkekler bir başörtüsü, şalvar, entari kullanır ama ayakkabılar değişilmez, bıyıklar kesilmez. Ceketi ters giyerek eşkiya, kemer takarak jandarma olunur. Seyirciler bazen oyunun aksesuarı ve dekoru olur. Öndeki seyircilere ağır şakalar yapılır, sopa bile atılır. Seyirci oyunda canlı aksesuar olarak iskemle, masa, kütük olabilir. Çoğu oyunda hayvan kılığına girmiş oyuncular bulunur.
Örnekler
- Belli günlerde oynanan törensel köy seyirlik oyunları
- Koç Katımı: Hayvancılıkla ilgili, bolluk ve bereket getirilmesi için oynanan oyunlardır. Koç ve koyun birbirine katılır. Bunun sonucunda ak veya kara koyundan birini seçen koç ile kışın sert mi yoksa yumuşak mı geçeceği öğrenilir.
- Saya Gezme: Çoban Bayramı da denir. Bolluk ve bereket getireceği inancıyla yapılan hayvancılıkla ilintili bir oyundur.
- Dede Oyunu: Hayvancılıkla ilintili olan bu oyun, bereket getirmesi için oynanır.
- Hasat Önü ve Hasat Sonu Oyunları: Tarımla ilgili olan bu oyunlarda, hasatı toplamadan önce ve topladıktan sonra, bereket getirmesi amacıyla oynanır.
- Ekin Kurtarma Oyunu: Tarımcılıkla ilgili, hasat sonrasında bolluk getirmesi inancıyla oynanan bir oyundur.
- Cemal Oyunu: Hasat sonrasında köye bereket getirmesi için oynanan, tarımsal kökenli bir oyundur.
- Çiğdem Oyunu: Çiğdem Bayramı da denir. Baharda canlanan doğayı selamlama ve doğanın bereket getirmesine inanma amacı taşıyan bir oyundur.
- Hıdırellez: Hıdır ve İlyas peygamberlerin bu günde buluştuğu inancı dolayısıyla yapılan, baharda canlanan doğayı karşılama gayesi güden bir oyundur.
- Eğlence amacıyla oynanan köy seyirlik oyunları
- Madımak Oyunu: Eski bir inanç temelli, toplumda çoğalma, üreme ile ilgili inancı taşıyan ama zamanla bu misyonunun unutulup eğlence amacına dönüşen bir oyundur.
- Köylü Şehirde: Bir köylünün şehre gitmesi sonucu karşılaştığı sıkıntıları anlatan, sosyal mesaj taşıyan eğlence gayesiyle oynanan oyundur.
İlgili kitaplar
- Cenupta Türkmen Oymakları, Ali Rıza Yagın, 1931
- Ankara Budun Bilgisi, Hamid Zübeyr Koşay, 1935
- Köylü Temsilleri, Ahmet Kutsi Tecer, 1940
- Köy Tiyatrosu, Süleyman Kazmaz, 1950
- Anadolu Köy Orta Oyunları, Şükrü Elçin, 1964
- Köy Tiyatrosu, Ankara Deneme Sahnesi
- Dionisos ve Anadolu Köylüsü, Metin And, 1962
- Köy Seyirlik Oyunları, Nurhan Karadağ Tekerek, 1978
- Cemal Ritüelleri, Erman Artun, 1993
- Kırşehir Köy Seyirlik Oyunları, Mevlüt Özhan, 2011
- Erzurum Köy Seyirlik Oyunları, Dilaver Düzgün, 1994
- Çorum Köy Seyirlik Oyunları, M. Öcal Oğuz & Selcan Gürçayır, 2006
- Sivas Köy Seyirlik Oyunları, Muhsin Kılıç, 2002
- Konya Köy Seyirlik Oyunları, Sinan Gönen, 2011
- Balıkesir Köy Seyirlik Oyunları, Uğur Durmaz, 2014
- Köy Seyirlik Oyunlarında İnsan Doğa ve Topluluk İlişkisi, Ezgi Metin Başat, 2017
- Köylü Tiyatrosu Geleneği Ve Forum Tiyatro Bir Model Olarak Jana Sanskriti, Ebru Gökdağ, 2015
- Türk Tiyatrosunun Postmodern Poetikası - 1 - Köy Seyirlik Oyunları, Gürkan Korkmaz, 2019
Kaynakça
- ^ a b c Tekerek, Nurhan. . Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 24, 2007. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ a b İçyar, Cem. . Sanat Dergisi, Sayı 30, Yıl 2016. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ a b İçyar, Cem. . tatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2011. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2021.
- ^ Göldere, Selçuk. . 9. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi. 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ Türkiye'nin somut olmayan kültürel mirası. 1.baskı. M.Öcal Oğuz, Erdoğan Yavuz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2008. s. 69. ISBN . OCLC 794360417.
- ^ Dramatik köy seyirlik oyunlarının ritüel bağlamında liminal liminoid kavramları açısından incelenmesi. 2017. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Koy seyirlik oyunu Anadolu koylerinde amator oyuncular tarafindan onemli gunlerde topluca oynanan ve Turk dram sanatinin gelenegini olusturan rituellerin kaynaklik ettigi ancak zamanla eglence amacli ve taklide dayali hal almis belli bir metni olmayan tiyatro oyunlaridir Koyluler tarafindan dugunlerde bayramlarda ya da hasat mevsimi hayvanlarin ciftlesme veya ekinlerin ekilme zamani mevsim donumleri gibi halk icin onemli vakitlerde genellikle oyun yapma ya da oyun cikarma adi altinda sergilenir Gecmisinin ilkel insanlarin doga ile iyi gecinmek icin yaptigi gorenlere dayandigi dusunulur Pek cok inanc sisteminde insanlarin tanrilara olan sukranini sunmak bolluk ve bereket dilemek uzere bir tur tapinma eylemi olarak dogan oyunlar gunumuze kadar yasatilmis zamanla torensel ve buyusel yan azalmis ve bir eglence aracina donusmustur Koy seyirlik oyunlari Koylu temsilleri koy tiyatrosu Anadolu koy orta oyunlari koy tiyatrosu koy oyunlari olarak da adlandirilmistir Koy meydani ev onu dam gibi oyunculari da seyirciyi de icine alabilecek genislikte bir alanda oynanir Oyunlarin metni yoktur ancak belli bir dramatik catisi vardir o catiya bagli olarak oyuncularin yetenegi ve seyircilerin o anki tepkisi ve katilimiyla dogaclama olarak oynanir Oyunlar dans maske buyu taklit gibi ogeleri icerir Diyaloga dayanmayan muzik ve figurle doga olaylarini yansilayan Samit ya da Lal oyunlar denilen sozsuz oyunlar da mevcuttur TurleriNurhan Karadag Koy Seyirlik Oyunlari 1978 isimli eserinde koy seyirlik oyunlarini dort grup altinda inceler Belirli Gunlerde Oynanan Toresel ya da Buyusel Oyunlar Sadece Eglence Icin Oynanan Oyunlar Muzikli Dansli Sozlu Oyunlar Muzikli Dansli Turkulu OyunlarOrtak motiflerBelli gunlerde oynanan toresel ve buyusel oyunlarda gorulen ortak motiflerden bazilari sunlardir ak kara catismasi kiz kacirma yiyecek toplama ve topluca yeme olup dirilme ureme cogalma ve cinsellik su hayvan kiligina girme Dua Mani ve tekerlemeler Turkuler ve dans Kosullar ve zaman degistikce artik koylu dogayi buyu yolu ile etkileyemeyeceginin farkina varmis ancak oyun cikartma aliskanligindan vazgecmemistir Eglence amacli oyunlarda da buyusel ve torensel ogeler kullanilir bereket ogesi kiz ya da gelin olup dirilme dirilmeyi saglayan su ve urun motifi yiyecek toplama topluca yeme gibi motifler kullanilmistir OynanisiKoy seyirlik oyunlarinda oyunu yoneten ve reis oyun agasi oyun babasi elebasi oyun kahyasi usta oyuncu aynaz yuren gibi adlarla hitap edilen bir yonetici bulunur Bu kisi kimlerin hangi rollere cikacagini nasil bir oyun cikartacaklarini belirler ve gerek oyunun akisini gerekse kostumleri ve makyaji denetler Koyden istekli ve yetenekli kisiler oyunculuk yaparlar Erkeklerin kendi icinde oynadigi oyunlarda kadin rollerini erkekler kadinlarin kendi icinde oynadigi oyunlarda erkek rollerini kadinlar ustlenir Kadin ve erkeklerin kendi aralarinda ayri ayri oyunlar oynamasi Islam etkisi ile getirilmis bir kisitlama degil ilkel caglardaki bereket rituelinin zorunlu bir kalibi olarak dusunulmektedir Oyunlarin seyircisi de koylulerdir Isteyen herkes oyunu seyreder isterse yarim birakip gider Kolayca bulunan dogal arac ve gerecler dekor olarak kullanilir bazen oyuncular dekoru tarif eder ve seyirci dekorun var oldugu varsayar Kostum olarak erkekleri canlandiran kadinlar bir kasket giyer kadinlari canlandiran erkekler bir basortusu salvar entari kullanir ama ayakkabilar degisilmez biyiklar kesilmez Ceketi ters giyerek eskiya kemer takarak jandarma olunur Seyirciler bazen oyunun aksesuari ve dekoru olur Ondeki seyircilere agir sakalar yapilir sopa bile atilir Seyirci oyunda canli aksesuar olarak iskemle masa kutuk olabilir Cogu oyunda hayvan kiligina girmis oyuncular bulunur OrneklerBelli gunlerde oynanan torensel koy seyirlik oyunlariKoc Katimi Hayvancilikla ilgili bolluk ve bereket getirilmesi icin oynanan oyunlardir Koc ve koyun birbirine katilir Bunun sonucunda ak veya kara koyundan birini secen koc ile kisin sert mi yoksa yumusak mi gececegi ogrenilir Saya Gezme Coban Bayrami da denir Bolluk ve bereket getirecegi inanciyla yapilan hayvancilikla ilintili bir oyundur Dede Oyunu Hayvancilikla ilintili olan bu oyun bereket getirmesi icin oynanir Hasat Onu ve Hasat Sonu Oyunlari Tarimla ilgili olan bu oyunlarda hasati toplamadan once ve topladiktan sonra bereket getirmesi amaciyla oynanir Ekin Kurtarma Oyunu Tarimcilikla ilgili hasat sonrasinda bolluk getirmesi inanciyla oynanan bir oyundur Cemal Oyunu Hasat sonrasinda koye bereket getirmesi icin oynanan tarimsal kokenli bir oyundur Cigdem Oyunu Cigdem Bayrami da denir Baharda canlanan dogayi selamlama ve doganin bereket getirmesine inanma amaci tasiyan bir oyundur Hidirellez Hidir ve Ilyas peygamberlerin bu gunde bulustugu inanci dolayisiyla yapilan baharda canlanan dogayi karsilama gayesi guden bir oyundur Eglence amaciyla oynanan koy seyirlik oyunlariMadimak Oyunu Eski bir inanc temelli toplumda cogalma ureme ile ilgili inanci tasiyan ama zamanla bu misyonunun unutulup eglence amacina donusen bir oyundur Koylu Sehirde Bir koylunun sehre gitmesi sonucu karsilastigi sikintilari anlatan sosyal mesaj tasiyan eglence gayesiyle oynanan oyundur Ilgili kitaplarCenupta Turkmen Oymaklari Ali Riza Yagin 1931 Ankara Budun Bilgisi Hamid Zubeyr Kosay 1935 Koylu Temsilleri Ahmet Kutsi Tecer 1940 Koy Tiyatrosu Suleyman Kazmaz 1950 Anadolu Koy Orta Oyunlari Sukru Elcin 1964 Koy Tiyatrosu Ankara Deneme Sahnesi Dionisos ve Anadolu Koylusu Metin And 1962 Koy Seyirlik Oyunlari Nurhan Karadag Tekerek 1978 Cemal Rituelleri Erman Artun 1993 Kirsehir Koy Seyirlik Oyunlari Mevlut Ozhan 2011 Erzurum Koy Seyirlik Oyunlari Dilaver Duzgun 1994 Corum Koy Seyirlik Oyunlari M Ocal Oguz amp Selcan Gurcayir 2006 Sivas Koy Seyirlik Oyunlari Muhsin Kilic 2002 Konya Koy Seyirlik Oyunlari Sinan Gonen 2011 Balikesir Koy Seyirlik Oyunlari Ugur Durmaz 2014 Koy Seyirlik Oyunlarinda Insan Doga ve Topluluk Iliskisi Ezgi Metin Basat 2017 Koylu Tiyatrosu Gelenegi Ve Forum Tiyatro Bir Model Olarak Jana Sanskriti Ebru Gokdag 2015 Turk Tiyatrosunun Postmodern Poetikasi 1 Koy Seyirlik Oyunlari Gurkan Korkmaz 2019Kaynakca a b c Tekerek Nurhan Tiyatro Arastirmalari Dergisi Cilt 24 Sayi 24 2007 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2021 a b Icyar Cem Sanat Dergisi Sayi 30 Yil 2016 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2021 a b Icyar Cem taturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 2011 8 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Nisan 2021 Goldere Selcuk 9 Milletlerarasi Halk Kulturu Kongresi 25 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Nisan 2021 Turkiye nin somut olmayan kulturel mirasi 1 baski M Ocal Oguz Erdogan Yavuz Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi 2008 s 69 ISBN 978 975 17 3368 9 OCLC 794360417 Dramatik koy seyirlik oyunlarinin rituel baglaminda liminal liminoid kavramlari acisindan incelenmesi 2017 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Temmuz 2023