Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kıbrıs Türkçesi, Kıbrıs Türkleri tarafından konuşulan Türkçe ağzıdır. Güney Anadolu ve İç Anadolu ağızlarının bir uzantısı olarak vurgulanır; ancak bununla birlikte Anadolu'nun farklı bölgelerindeki ağızlara özgü benzerlikler de taşıması nedeniyle bu iki bölgeyle birebir ilgi kurmak mümkün değildir.
| Kıbrıs Türkçesi | |
|---|---|
| Kıbrıs Türkçesi, Kıbrıs ağzı | |
| Ana dili olanlar |  Kuzey Kıbrıs Kıbrıs Cumhuriyeti |
| Konuşan sayısı | 250.000 – 400.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Kıbrıs ağzının yazılı bir standardı olmasa da okul, resmî daire, radyo-televizyon ve meclis gibi ortamlarda konuşulduğu gözlemlenebilmektedir. Türkiye'de ağızlara olan yaklaşımın aksine Kıbrıs ağzının KKTC'de saygın bir yeri vardır. Dil edinimiyle ilgili Kıbrıslı ilkokul öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada, yazılı anlatımlarda standart yazı dilinden sapmalarının nedeni olarak konuşma dilinin yazı diline aktarılması gösterilmiştir. Okullarda öğretmenler tarafından da Kıbrıs ağzı kullanımı bu konuda bir etmendir. Kıbrıs ağzının baskınlığı dolayısıyla 1974 yılından sonra adaya yerleşen Türklerde dahi Kıbrıs ağzının etkilerine rastlanılmaktadır.
Arapça-Farsça alıntı kelimelerde yer alan uzun ünlülerin kısa söylenmesi Kıbrıs ağzına özgü ayırt edici bir özelliktir. Kıbrıs Türk ağzının oluşmasında üst üste gelen göçlerin yanı sıra birlikte yaşanılan halkların dilinin, özellikle Rumcanın etkisi göz ardı edilemez.
Kıbrıs ağızlarıyla ilgili ilk bilimsel çalışma Hasan Eren’in 1963 yılındaki bildirisidir. Eren 1959 yılında adada yapmış olduğu üç aylık bir araştırma gezisi sırasında bazı köylerden derlediği malzeme yardımıyla Kıbrıs lehçesinin kökeni meselesini ele almıştır. Eren’in görüşüne göre Kıbrıs lehçesinin oluşumunda önce Konya ve yöresi, sonra da Antalya, İçel, Alanya gibi yerlerden yapılan göçler rol oynamıştır. Bu durum, adanın fethinden sonra Kıbrıs’a gönderilen Türk nüfus hakkındaki tarihi belgelerle de örtüşür.
Sesler
Standart Türkçeden farkları
Standart Türkçede bazı sesler Kıbrıs ağızlarında değişime uğramıştır. Ama bu değişiklikler her durumda olmaz, istisnai durumlarda olur. Şu ünsüzlerde karşılıklı değişimler görülebilmektedir:
|
|
|
Ağız özellikleri
Olumlu cümle
Olumlu cümlelerde bazı zaman ve kip farkları dışında Türkiye Türkçesinden pek fark yoktur. Devrik cümleler kullanılabilir. Ayrıca sürerlik görünüşünü ifade etmek için -Iyor yerine sıklıkla -(A/I)r eki kullanılır.
- Napañ (ne yaparsın)? Gazedda okurum. (Gazete okuyorum.)
- Nerden geliñ? Evden gelirim.
- Bakarım bakarım ama görmem hiş bişey. (Bakıyorum, bakıyorum ama hiçbir şey göremiyorum.)
- Başım ağrır (ağrıyor), yatırım (yatıyorum).
Soru cümlesi
Kıbrıs ağızlarında soru biçimcesi =mI genelde kullanılmaz ve soru, vurgu ile oluşturulur. Soru cümlelerinin sonundaki /n/ sesi, Türkçenin eski dönemlerinde ve bugün bazı ağız ve lehçelerinde olduğu gibi, /ɲ/ veya /ŋ/ olarak söylenir. Devrik cümleler yine kullanılabilir. Vurgulu soru cümleleri yazı dilinde ifade edilememektedir.
- Yemek yeyceñ? (Yemek yiyecek (mi)sin?)
- Dün geldiñ? (Dün (mü) geldin?)
- Hastasıñ? (Hasta (mı)sın?)
- Gidebileceñ? (Gidebilecek (mi)sin?)
- Geliñ yoksa gideñ? (Geliyor (mu)sun yoksa gidiyor (mu)sun?)
Dönüşlülük adılı (Kendi)
Bu adıl Kıbrıs ağızlarında sıklıkla kullanılır ve cansız nesneler için de kullanımı mümkündür. “Kendi” kelimesi 3. tekil kişiyi işaret ediyorsa genni, geni veya sadece ge şeklinde, diğer kişilerde gendi şeklinde okunur.
- Napdıñ genni? Düşürddüm, gırdım. (Ne yaptın kendisini (onu)? Düşürdüm, kırdım)
- Al geni da gel. (Al kendisini (onu) de gel.)
- Ma kiminan gonuşuñ? (Kimle konuşuyorsun?) Gendi gendiminan. (Kendi kendimle)
- Bas basdı gendini. (Otobüs onu ezdi.)
“-iken” ulacı
-iken ulacı genellikle “ikan” şeklinde okunur. Kelimenin yapısına göre “ikân” (iskan kelimesindeki kan kelimesinde olduğu gibi)şeklinde de okunabilir. Bazen –i sesi okunmayabilir.
- Giderikân (giderken), yaparıkan( yapıyorken), bakarıkan( bakıyorken)
- Geçerikan seni gördüm . ( Geçiyorken seni gördüm)
- Sen uyurkan geldi. ( Sen uyuyorken geldi)
“ile” ilgeci / eki
Bu bağlaç genellikle “-ınan”, “-inan” şeklinde kullanılır.
- Neyinan geldiñ? Arabaynan geldim. (Neyle geldin? Arabayla geldim)
- Çocuğuynan beraber öldü. (Çocuğuyla beraber öldü)
- Güçüğükan kediynan, köpeynan oynardıñ. (Küçükken kediyle, köpekle oynardın)
Küçültme ekleri
Kıbrıs ağızlarında -cIk (-cık, --cik, -cuk, -cük) gibi küçültme ekleri oldukça sık kullanılır. Kullanım olarak Kıbrıs Türkçesine Rumcadan geçmiş olabilir.
Kedicik, evcik, arabacık, okulcuk vs.
- Esgiden köpeciğimiz vardı.
“dA” biçimcesi
da şeklinde kullanılır ve ünlü uyumu geçirmez. Bu da, söz konusu biçimcenin yapısıyla ilgilidir. Yani Kıbrıs Türkçesindeki kullanım eskilik göstergesidir.
- Hem beni hem da gendiñi yakdıñ.( Hem beni hem de kendini yaktın)
- Annemlere da gideceñ? ( Annemlere de gidecek misin?)
- Geldi da geri giddiler. (Geldi de geri gittiler.)
Ünlü türemesi
Özellikle yabancı kökenli olan ve "st" sessizleriyle başlayan kelimeler, başına "ı" ünlüsü konarak söylenir. Bu durum, diğer birçok Türkçe ağzında da söz konusudur.
- Istat (Stat)
- Istatü (Statü)
- Istrateji (Strateji)
Zaman ve görünüş
Sürerlik görünüşü çekimi şöyledir.
- Geliyorum Gelirim
- Geliyorsun Geliñ
- Geliyor Gelir
- Geliyoruz Gelirik
- Geliyorsunuz Gelirsiñiz
- Geliyorlar Gelirler
Sözvarlığı
Kıbrıs ağızlarında alıntı olarak Rumca kelimeler az sayılmayacak kadardır. Bu kelimeler günlük konuşmada sıkça kullanılır. Bunu yanı sıra Eski Türkçeden miras kelimeler de kullanılmaktadır.
- Alizavra (rum.) : Kertenkele
- Bagara (arap.) : Makara
- Bandabulya (rum.) : Pazar, kapalı pazar
- Bandofla (rum.) : Terlik
- Bañgo (ita.) : Mutfak tezgâhı
- Barya (rum.) : Dost, arkadaş grubu
- Bas (ing.) : Otobüs
- Bavuri (rum.) : Bidon
- Böğün : Bugün
- Bulli (rum.) : Tavuk
- Cira (rum.) : (Rum) Kadın
- Çember : Dönel kavşak
- Ekşi : Limon
- Fica (rum.) : Deniz yosunu
- Gabbella (rum.) : Şapka
- Gabira (rum) : Kızartılmış ekmek dilimi
- Garavulli (rum.) : Salyangoz
- Gatsot : Cimri
- Guli : Köpek yavrusu
- Istatü (fr.): Statü
- Lamarina (rum) : Sac
- Lenger: Kova
- Mısmıl : Sağlam
- Mop (ing.) : Paspas
- Penna (rum.) : Tükenmez kalem
- Pirilli (rum.) : Camdan misket
- Potin (fr.) : Ayakkabı
- Pünez (fr.) : Raptiye
- Pasadembo (İt.) : Kabak çekirdeği
- Sakgo (İt.) : Ceket
- Seki : Basamak
- Solina (rum.) : Demir boru, su borusu
- Şafk (ar.): Işık
- Tomofil : Araba, otomobil
- Yuro (rum.) : Dönmek, tur atmak
- Zibil: Çöp
- Zip (ing.): Fermuar
Dış bağlantılar
- Gürkan Gümüşatam, Kıbrıs ağzı üzerine hazırlanan sözlükler ve bu sözlüklerdeki yöntem sorunları[]
- Erdoğan Saracoğlu (2005), Bir Kıbrıs Masalında Kıbrıs Ağzı'nın Fonetik Özellikleri12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Nurettin Demir, Kıbrıs Ağızları Üzerine Notlar12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Nurettin Demir, Kıbrıs'ta Türkçe12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Saadettin Yıldız, "Kıbrıs Türk Edebiyatı" Kavramından ne Anlamalıyız?11 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- Özel
- ^ "Ethnologue report for Cyprus 21 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."
- ^ Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler 2009, s. 17.
- ^ Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler 2009, s. 29.
- ^ Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler 2009, s. 19.
- ^ Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler 2009, s. 30.
- ^ Hasan Eren (1963), "Kıbrıs'ta Türkler ve Türk Dili", Onuncu Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 37-50.
- ^ Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler 2009, s. 7.
- ^ (PDF). 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- Genel
- Argunşah, Mustafa; Demir, Nurettin; Duman, Musa; Öztürk, Rıdvan (Şubat 2009). Kıbrıs Konuşuyor: Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kesit Yayınları. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kibris Turkcesi Kibris Turkleri tarafindan konusulan Turkce agzidir Guney Anadolu ve Ic Anadolu agizlarinin bir uzantisi olarak vurgulanir ancak bununla birlikte Anadolu nun farkli bolgelerindeki agizlara ozgu benzerlikler de tasimasi nedeniyle bu iki bolgeyle birebir ilgi kurmak mumkun degildir Kibris TurkcesiKibris Turkcesi Kibris agziAna dili olanlarKuzey Kibris Kibris CumhuriyetiKonusan sayisi250 000 400 000 tarih gerekli Dil ailesiTurk dilleri Saz TurkcesiOguzBati OguzKibris TurkcesiYazi sistemiLatinDil kodlariISO 639 3 Kibris agzinin yazili bir standardi olmasa da okul resmi daire radyo televizyon ve meclis gibi ortamlarda konusuldugu gozlemlenebilmektedir Turkiye de agizlara olan yaklasimin aksine Kibris agzinin KKTC de saygin bir yeri vardir Dil edinimiyle ilgili Kibrisli ilkokul ogrencileri uzerinde yapilan bir calismada yazili anlatimlarda standart yazi dilinden sapmalarinin nedeni olarak konusma dilinin yazi diline aktarilmasi gosterilmistir Okullarda ogretmenler tarafindan da Kibris agzi kullanimi bu konuda bir etmendir Kibris agzinin baskinligi dolayisiyla 1974 yilindan sonra adaya yerlesen Turklerde dahi Kibris agzinin etkilerine rastlanilmaktadir Arapca Farsca alinti kelimelerde yer alan uzun unlulerin kisa soylenmesi Kibris agzina ozgu ayirt edici bir ozelliktir Kibris Turk agzinin olusmasinda ust uste gelen goclerin yani sira birlikte yasanilan halklarin dilinin ozellikle Rumcanin etkisi goz ardi edilemez Kibris agizlariyla ilgili ilk bilimsel calisma Hasan Eren in 1963 yilindaki bildirisidir Eren 1959 yilinda adada yapmis oldugu uc aylik bir arastirma gezisi sirasinda bazi koylerden derledigi malzeme yardimiyla Kibris lehcesinin kokeni meselesini ele almistir Eren in gorusune gore Kibris lehcesinin olusumunda once Konya ve yoresi sonra da Antalya Icel Alanya gibi yerlerden yapilan gocler rol oynamistir Bu durum adanin fethinden sonra Kibris a gonderilen Turk nufus hakkindaki tarihi belgelerle de ortusur SeslerStandart Turkceden farklari Standart Turkcede bazi sesler Kibris agizlarinda degisime ugramistir Ama bu degisiklikler her durumda olmaz istisnai durumlarda olur Su unsuzlerde karsilikli degisimler gorulebilmektedir t d k gStandart Turkce Kibris Turkcesikurt gurdtas daskalin galinkonusmak gonusmakkadeh gadef h dd b p s zStandart Turkce Kibris Turkcesipatates badadezpapuc babucpismek bismek dd n n ng Standart Turkce Kibris Turkcesison sonbin bin dd Agiz ozellikleriOlumlu cumle Olumlu cumlelerde bazi zaman ve kip farklari disinda Turkiye Turkcesinden pek fark yoktur Devrik cumleler kullanilabilir Ayrica surerlik gorunusunu ifade etmek icin Iyor yerine siklikla A I r eki kullanilir Napan ne yaparsin Gazedda okurum Gazete okuyorum Nerden gelin Evden gelirim Bakarim bakarim ama gormem his bisey Bakiyorum bakiyorum ama hicbir sey goremiyorum Basim agrir agriyor yatirim yatiyorum dd Soru cumlesi Kibris agizlarinda soru bicimcesi mI genelde kullanilmaz ve soru vurgu ile olusturulur Soru cumlelerinin sonundaki n sesi Turkcenin eski donemlerinde ve bugun bazi agiz ve lehcelerinde oldugu gibi ɲ veya ŋ olarak soylenir Devrik cumleler yine kullanilabilir Vurgulu soru cumleleri yazi dilinde ifade edilememektedir Yemek yeycen Yemek yiyecek mi sin Dun geldin Dun mu geldin Hastasin Hasta mi sin Gidebilecen Gidebilecek mi sin Gelin yoksa giden Geliyor mu sun yoksa gidiyor mu sun dd Donusluluk adili Kendi Bu adil Kibris agizlarinda siklikla kullanilir ve cansiz nesneler icin de kullanimi mumkundur Kendi kelimesi 3 tekil kisiyi isaret ediyorsa genni geni veya sadece ge seklinde diger kisilerde gendi seklinde okunur Napdin genni Dusurddum girdim Ne yaptin kendisini onu Dusurdum kirdim Al geni da gel Al kendisini onu de gel Ma kiminan gonusun Kimle konusuyorsun Gendi gendiminan Kendi kendimle Bas basdi gendini Otobus onu ezdi dd iken ulaci iken ulaci genellikle ikan seklinde okunur Kelimenin yapisina gore ikan iskan kelimesindeki kan kelimesinde oldugu gibi seklinde de okunabilir Bazen i sesi okunmayabilir Giderikan giderken yaparikan yapiyorken bakarikan bakiyorken Gecerikan seni gordum Geciyorken seni gordum Sen uyurkan geldi Sen uyuyorken geldi dd ile ilgeci eki Bu baglac genellikle inan inan seklinde kullanilir Neyinan geldin Arabaynan geldim Neyle geldin Arabayla geldim Cocuguynan beraber oldu Cocuguyla beraber oldu Gucugukan kediynan kopeynan oynardin Kucukken kediyle kopekle oynardin dd Kucultme ekleri Kibris agizlarinda cIk cik cik cuk cuk gibi kucultme ekleri oldukca sik kullanilir Kullanim olarak Kibris Turkcesine Rumcadan gecmis olabilir Kedicik evcik arabacik okulcuk vs Esgiden kopecigimiz vardi dd dA bicimcesi da seklinde kullanilir ve unlu uyumu gecirmez Bu da soz konusu bicimcenin yapisiyla ilgilidir Yani Kibris Turkcesindeki kullanim eskilik gostergesidir Hem beni hem da gendini yakdin Hem beni hem de kendini yaktin Annemlere da gidecen Annemlere de gidecek misin Geldi da geri giddiler Geldi de geri gittiler dd Unlu turemesi Ozellikle yabanci kokenli olan ve st sessizleriyle baslayan kelimeler basina i unlusu konarak soylenir Bu durum diger bircok Turkce agzinda da soz konusudur Istat Stat Istatu Statu Istrateji Strateji Zaman ve gorunus Surerlik gorunusu cekimi soyledir Geliyorum Gelirim Geliyorsun Gelin Geliyor Gelir Geliyoruz Gelirik Geliyorsunuz Gelirsiniz Geliyorlar GelirlerSozvarligiKibris agizlarinda alinti olarak Rumca kelimeler az sayilmayacak kadardir Bu kelimeler gunluk konusmada sikca kullanilir Bunu yani sira Eski Turkceden miras kelimeler de kullanilmaktadir Alizavra rum Kertenkele Bagara arap Makara Bandabulya rum Pazar kapali pazar Bandofla rum Terlik Bango ita Mutfak tezgahi Barya rum Dost arkadas grubu Bas ing Otobus Bavuri rum Bidon Bogun Bugun Bulli rum Tavuk Cira rum Rum Kadin Cember Donel kavsak Eksi Limon Fica rum Deniz yosunu Gabbella rum Sapka Gabira rum Kizartilmis ekmek dilimi Garavulli rum Salyangoz Gatsot Cimri Guli Kopek yavrusu Istatu fr Statu Lamarina rum Sac Lenger Kova Mismil Saglam Mop ing Paspas Penna rum Tukenmez kalem Pirilli rum Camdan misket Potin fr Ayakkabi Punez fr Raptiye Pasadembo It Kabak cekirdegi Sakgo It Ceket Seki Basamak Solina rum Demir boru su borusu Safk ar Isik Tomofil Araba otomobil Yuro rum Donmek tur atmak Zibil Cop Zip ing FermuarDis baglantilarGurkan Gumusatam Kibris agzi uzerine hazirlanan sozlukler ve bu sozluklerdeki yontem sorunlari olu kirik baglanti Erdogan Saracoglu 2005 Bir Kibris Masalinda Kibris Agzi nin Fonetik Ozellikleri12 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nurettin Demir Kibris Agizlari Uzerine Notlar12 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nurettin Demir Kibris ta Turkce12 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Saadettin Yildiz Kibris Turk Edebiyati Kavramindan ne Anlamaliyiz 11 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde KaynakcaOzel Ethnologue report for Cyprus 21 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler 2009 s 17 Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler 2009 s 29 Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler 2009 s 19 Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler 2009 s 30 Hasan Eren 1963 Kibris ta Turkler ve Turk Dili Onuncu Turk Dili Kurultayi Bildirileri Ankara s 37 50 Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler 2009 s 7 PDF 9 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2011 GenelArgunsah Mustafa Demir Nurettin Duman Musa Ozturk Ridvan Subat 2009 Kibris Konusuyor Kibris Agzi Uzerine Incelemeler Istanbul Kesit Yayinlari ISBN 978 605 4117 14 7