Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
İngilizce'deki açılımı membrane theory yani zar kuramıdır. Güncel paradigmanın tanımlamalarına göre, bir kuram olmadığından, baş harfi ile anılır. Beş farklı sicim kuramını birleştirme çabasıdır ve her şeyin kuramı olmaya en muhtemel adaydır.[]
Tanım
M-Kuramı Edward Witten (Princeton Üniversitesi) tarafından 1995 yılında, Güney Kaliforniya Üniversitesi'nde yaptığı konuşmayla öne sürülmüştür. M-Kuramı, Süpersicim Kuramının yeni adı olarak kabul edilmiştir. "İkinci Süpersicim Devrimi" olarak da bilinir. "Her şeyin kuramı" ("The Theory of Everything"-TOE) na en yakın aday olarak görülmektedir.
Bu kuram 5 farklı Sicim Kuramı'nı birleştirmiştir ve 10 yerine 11 boyutlu bir evren resmi ortaya koymuştur. Şu an bilinen 3 boyutlu evrenimizi, çok daha büyük ölçülerde daha fazla boyuttan oluşan bir uzay-zaman içinde dolaşan üç boyutlu bir zar olarak tanımlar. İçinde yaşadığımız evrenin 11 ya da daha küçük boyutta bir uzay-zamanda bir ada (bir D-zar) olabileceği ve bu uzay-zamanda benzeri birçok evren olabileceği bu teoremle ortaya konuluyor.
Temeller
Bilim insanlarının, fiziğin birleşik kuramınını bulma umudu, 1970'li yıllarda Süpersimetrik kuramların tanımlanmasından beri daha da artmıştır. Ancak Süper Simetri, zayıf çekirdek etkileşimlerinde eşitliğin korunmaması gibi bazı deneysel sonuçlarla başa çıkamamıştır. Süper Sicim Kuramı ise, 1984 yılından sonra bazı anomalilerden temizlendikten sonra ve Süpersimetriden farklı olarak, kütleçekim kuvvetini taşıyan parçacığı (graviton) da içerdiği için bu anlamda en iyi adaydı. Fakat en büyük problem, 5 tane Süpersicim kuramı olması ve hâlâ kuramda bazı problemlerin (örn:pertürbasyon analizinden gelen sorunlar) olmasıydı. Tıpkı diğer tüm parçacık teorileri gibi sicim teorisi de bir pertürbasyon teorisidir. Sicimlerin hareketlerinden doğan etkileşimler pertürbasyon olarak ele alınmalıdır aksi halde sicimler düzgün doğrusal yörüngelerini izlerler. Gerçek hareketleri bulmak için sonsuz bir seri oluşturan hesapların yapılması gerekmektedir. Fakat Sicim Kuramında bu seriler giderek zorlaşmakla kalmıyor, aynı zamanda tek bir cevaba doğru yakınsamıyorlar. Bu da kuramda büyük bir soruna yol açmaktadır çünkü her zaman fazladan bir düzeltme hesabının öncekilerden daha kotü sonuçlar verdiği bir aşama olacaktır.
Witten, "pertürbasyon yönteminin" ötesine nasıl geçilebileceğine ilişkin bir strateji bulmuştur. Bu problemi dualite stratejisiyle aşmaya çalışarak, farklı süpersicim kuramları üstünde çalışan fizikçileri, aslında değişik dillerde yazılan kuramları çalışan insanlar olduğunu düşünmüştür. Geliştirdiği M-Kuramı ile, bu çok dilli sözlükteki kelimelerin karşılıkları araştırıldı ve beş süpersicim kuramıyla 11 boyutlu süperçekim kuramının, daha temel bir kuramın özel durumları olduğunu gösterildi.
Başka bir dualite de süpersicim kuramlarının zayıf ve şiddetli çiftlenim rejimleri arasındadır. Bu tip dualite ye S-dualitesi denir. Witten, 'ni kullanarak, süpersicim kuramlarındaki analizinden gelen sorunların nasıl çözülebileceğini göstermiştir.
Kuramdaki M harfinin anlamı, Edward Witten tarafından açıklanmamış ve "Kuramı daha iyi anladıkça "M" nin ne olduğunu anlayacağız" demiştir. Fakat birçoklarına göre "M" nin anlamı "membrane" (zar) demek. Çünkü M-kuramının anlamlı olduğu 11 boyuttaki temel cisim, Süpersicim kuramının aksine sicim değil, zardır. Bazıları ise "M" harfini gizemli Mu Kıtası'yla ilişkilendirilen bazı düşünce ve öğretilerle özdeşleştirmektedir.
Gelişim
Bu kuramdaki ilk gelişme. Kaliforniya Üniversitesi'nden tarafından gerçekleştirildi. Polchinski, beş süpersicim kuramının üçünde de (tip I,IIA,IIB) sicimlerden başka yüksek boyutlu cisimler olduğunu gösterdi. D-zar olarak adlandırılan bu cisimler, her zaman açık sicimin bittiği yerde bulunur. Böylece M-kuramının, çeşitli boyutlarda (0-zar=parçacık,1-zar=sicim,2-zar=zar,3-zar,....,9-zar) cisimleri içeren bir kuram olduğu anlaşılmıştır. Bu yeni kuramın en büyük başarısı, kara deliklerin D-zar kullanarak modellenmesiyle elde edildi. Çünkü genel görelilik kuramındaki karadeliklerle ilgili problemlerin ("bilginin kaybolması" paradoksu dahil) M-kuramıyla çözülmesi ümidi doğmuştu. Sonraki yıllarda D-zarlar, kuramsal yüksek enerji fiziğinden ve diğer birçok alanda da başarıyla kullanıldı.
Bilim adamlarının 11 boyutlu M-kuramından 4 boyutlu bilinen fiziği elde etme uğraşları sürerken, bu konuda yeni bir fikir son yıllara damgasını vurdu. Harvard Üniversitesi'nden , D-zar teknolojisini kullanarak yaşadığımız evrenin, (Antide Sitter (AdS) uzay zamanı) yüzeyi olabileceğini ileri sürdü. Bu bakış açısına göre, M-kuramının 4 boyutta tanımlanabiliyor olması önemli ve gerekli değildir. M-kuramı 11 boyutta olabilir ve onun 4 boyutlu AdS yüzeyi üzerindeki izdüşümü (hologram) bize 4 boyutlu birleşik fiziği verebilir.
Benzeri bir başka düşünce Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden ve Boston Üniversitesi'nden 'dan geldi. Bu fizikçiler evrenimizin 5 boyutlu düz ya da hiperbolik bir uzay-zamandaki 4 boyutlu bir D-zar olabileceği düşüncesini ortaya attılar. 5 boyutlu uzayın sahip olduğu temel nitelikler, 4 boyutlu fizikte halen cevabını bulamadığımız bazı temel sorulara çözüm getirebilir.
Ancak M-kuramının öngörüleri deneyler tarafından doğrulanması ve bir fizik yasası konumuna gelmesi için daha çok zaman var gibi görünüyor. Bunun için adım adım bazı öngörüler denenmeye başlanıyor. Örneğin şu an için M-kuramının olmazsa olmaz niteliği olan Süpersimetrinin olup olmadığı, planlara göre 2010 yılına kadar İsviçre'deki CERN laboratuvarında test edilecek. Halen süren başka bir deneyse, 4 uzay-zaman boyutundan başka milimetrik büyüklükte yüksek boyutların olup olmadığıyla ilgilidir.
Kaynakça
- Gerard 't Hooft (In Search of Ultimate Building Blocks)
- Cemsinan Deliduman (Bilim ve Teknik-Sicim Kuramı)
- Ian Marshall & Danah Zohar (A to Z guide to All the New Science Ideas You Need to Keep Up with the New Thinking)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Ingilizce deki acilimi membrane theory yani zar kuramidir Guncel paradigmanin tanimlamalarina gore bir kuram olmadigindan bas harfi ile anilir Bes farkli sicim kuramini birlestirme cabasidir ve her seyin kurami olmaya en muhtemel adaydir kaynak belirtilmeli TanimM Kurami Edward Witten Princeton Universitesi tarafindan 1995 yilinda Guney Kaliforniya Universitesi nde yaptigi konusmayla one surulmustur M Kurami Supersicim Kuraminin yeni adi olarak kabul edilmistir Ikinci Supersicim Devrimi olarak da bilinir Her seyin kurami The Theory of Everything TOE na en yakin aday olarak gorulmektedir Bu kuram 5 farkli Sicim Kurami ni birlestirmistir ve 10 yerine 11 boyutlu bir evren resmi ortaya koymustur Su an bilinen 3 boyutlu evrenimizi cok daha buyuk olculerde daha fazla boyuttan olusan bir uzay zaman icinde dolasan uc boyutlu bir zar olarak tanimlar Icinde yasadigimiz evrenin 11 ya da daha kucuk boyutta bir uzay zamanda bir ada bir D zar olabilecegi ve bu uzay zamanda benzeri bircok evren olabilecegi bu teoremle ortaya konuluyor TemellerBilim insanlarinin fizigin birlesik kuraminini bulma umudu 1970 li yillarda Supersimetrik kuramlarin tanimlanmasindan beri daha da artmistir Ancak Super Simetri zayif cekirdek etkilesimlerinde esitligin korunmamasi gibi bazi deneysel sonuclarla basa cikamamistir Super Sicim Kurami ise 1984 yilindan sonra bazi anomalilerden temizlendikten sonra ve Supersimetriden farkli olarak kutlecekim kuvvetini tasiyan parcacigi graviton da icerdigi icin bu anlamda en iyi adaydi Fakat en buyuk problem 5 tane Supersicim kurami olmasi ve hala kuramda bazi problemlerin orn perturbasyon analizinden gelen sorunlar olmasiydi Tipki diger tum parcacik teorileri gibi sicim teorisi de bir perturbasyon teorisidir Sicimlerin hareketlerinden dogan etkilesimler perturbasyon olarak ele alinmalidir aksi halde sicimler duzgun dogrusal yorungelerini izlerler Gercek hareketleri bulmak icin sonsuz bir seri olusturan hesaplarin yapilmasi gerekmektedir Fakat Sicim Kuraminda bu seriler giderek zorlasmakla kalmiyor ayni zamanda tek bir cevaba dogru yakinsamiyorlar Bu da kuramda buyuk bir soruna yol acmaktadir cunku her zaman fazladan bir duzeltme hesabinin oncekilerden daha kotu sonuclar verdigi bir asama olacaktir Witten perturbasyon yonteminin otesine nasil gecilebilecegine iliskin bir strateji bulmustur Bu problemi dualite stratejisiyle asmaya calisarak farkli supersicim kuramlari ustunde calisan fizikcileri aslinda degisik dillerde yazilan kuramlari calisan insanlar oldugunu dusunmustur Gelistirdigi M Kurami ile bu cok dilli sozlukteki kelimelerin karsiliklari arastirildi ve bes supersicim kuramiyla 11 boyutlu supercekim kuraminin daha temel bir kuramin ozel durumlari oldugunu gosterildi Baska bir dualite de supersicim kuramlarinin zayif ve siddetli ciftlenim rejimleri arasindadir Bu tip dualite ye S dualitesi denir Witten ni kullanarak supersicim kuramlarindaki analizinden gelen sorunlarin nasil cozulebilecegini gostermistir Kuramdaki M harfinin anlami Edward Witten tarafindan aciklanmamis ve Kurami daha iyi anladikca M nin ne oldugunu anlayacagiz demistir Fakat bircoklarina gore M nin anlami membrane zar demek Cunku M kuraminin anlamli oldugu 11 boyuttaki temel cisim Supersicim kuraminin aksine sicim degil zardir Bazilari ise M harfini gizemli Mu Kitasi yla iliskilendirilen bazi dusunce ve ogretilerle ozdeslestirmektedir GelisimBu kuramdaki ilk gelisme Kaliforniya Universitesi nden tarafindan gerceklestirildi Polchinski bes supersicim kuraminin ucunde de tip I IIA IIB sicimlerden baska yuksek boyutlu cisimler oldugunu gosterdi D zar olarak adlandirilan bu cisimler her zaman acik sicimin bittigi yerde bulunur Boylece M kuraminin cesitli boyutlarda 0 zar parcacik 1 zar sicim 2 zar zar 3 zar 9 zar cisimleri iceren bir kuram oldugu anlasilmistir Bu yeni kuramin en buyuk basarisi kara deliklerin D zar kullanarak modellenmesiyle elde edildi Cunku genel gorelilik kuramindaki karadeliklerle ilgili problemlerin bilginin kaybolmasi paradoksu dahil M kuramiyla cozulmesi umidi dogmustu Sonraki yillarda D zarlar kuramsal yuksek enerji fiziginden ve diger bircok alanda da basariyla kullanildi Bilim adamlarinin 11 boyutlu M kuramindan 4 boyutlu bilinen fizigi elde etme ugraslari surerken bu konuda yeni bir fikir son yillara damgasini vurdu Harvard Universitesi nden D zar teknolojisini kullanarak yasadigimiz evrenin Antide Sitter AdS uzay zamani yuzeyi olabilecegini ileri surdu Bu bakis acisina gore M kuraminin 4 boyutta tanimlanabiliyor olmasi onemli ve gerekli degildir M kurami 11 boyutta olabilir ve onun 4 boyutlu AdS yuzeyi uzerindeki izdusumu hologram bize 4 boyutlu birlesik fizigi verebilir Benzeri bir baska dusunce Massachusetts Teknoloji Enstitusu nden ve Boston Universitesi nden dan geldi Bu fizikciler evrenimizin 5 boyutlu duz ya da hiperbolik bir uzay zamandaki 4 boyutlu bir D zar olabilecegi dusuncesini ortaya attilar 5 boyutlu uzayin sahip oldugu temel nitelikler 4 boyutlu fizikte halen cevabini bulamadigimiz bazi temel sorulara cozum getirebilir Ancak M kuraminin ongoruleri deneyler tarafindan dogrulanmasi ve bir fizik yasasi konumuna gelmesi icin daha cok zaman var gibi gorunuyor Bunun icin adim adim bazi ongoruler denenmeye baslaniyor Ornegin su an icin M kuraminin olmazsa olmaz niteligi olan Supersimetrinin olup olmadigi planlara gore 2010 yilina kadar Isvicre deki CERN laboratuvarinda test edilecek Halen suren baska bir deneyse 4 uzay zaman boyutundan baska milimetrik buyuklukte yuksek boyutlarin olup olmadigiyla ilgilidir KaynakcaGerard t Hooft In Search of Ultimate Building Blocks Cemsinan Deliduman Bilim ve Teknik Sicim Kurami Ian Marshall amp Danah Zohar A to Z guide to All the New Science Ideas You Need to Keep Up with the New Thinking