Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Manto (Fra. manteau), gezegen kütlelerinin çekirdekleri ve kabukları arasında yer alan jeolojik bir katmandır. Bu katman sıcak, yoğun, demir ve magnezyum bakımından zengin ve görece katı bir yapıdadır.
Dünya'nın mantosu
Dünya'nın çekirdeği ile kabuğu arasında kabaca 2900 km kalınlığında sıcak, yoğun ve genellikle katı bir materyal (yüksek sıcaklık nedeniyle derinlerde ergiyik halde) olan manto Dünya'nın hacminin yüzde 84'üne karşılık gelir. 4,5 milyar yıl önce Dünya oluşmaya başladığında görece ağır metaller olan demir ve nikel hızlıca merkeze gömülmeye başladı ve bir zaman sonra çekirdekçe yoğunlaştılar. Bu çekirdeğin etrafındaysa ergiyik bir materyal yer aldı ve bu ilksel mantoydu.
Kimyasal bileşim
Mantoyu oluşturan kayaçlar ağırlıklı olarak silikat(oksijen ve silikon bileşiği) grubu minerallerden oluşan kayaçlardır. Mantoda yaygın olarak olivin, piroksen ve garnete rastlanır. Bir diğer majör mineral magnezyum oksit'tir. Bunun yanı sıra demir, alüminyum, potasyum ve sodyum da mantoda bulunan elementlerdendir.
Fiziksel özellikler
Mantonun kalınlığı 2900 km kadar olup temelde 3 ana kısma ayrılır: üst manto, geçiş bölgesi ve alt manto. Yüzeyden yaklaşık 400 km derinliğe kadar üst manto yer almaktadır. 400–660 km arası derinliklerde geçiş bölgesi yer alırken; 660–2900 km arasında alt manto bulunur. Üst manto da kendi içinde 2 alt tabakaya ayrılır: altta astenosfer ve onun üstünde litosfer. Yerin derinliklerindeki bu oluşumların doğrudan gözlemlenebilmesi olanaksız olduğundan yardımcı yöntemler kullanılmaktadır, bunların en önemlisi sismik dalgaların kullanılmasıdır. Astenosfer, plastik özellik gösteren akışkan bir materyalden oluşurken; üst mantonun en yukarısındaki litosfer katı ve sert bir yapıdadır, dolayısıyla gevrektir. Mantodaki sıcaklık değişkenlik göstermektedir, kabuğa yakın kısımlarda sıcaklık 1000 °C civarındayken, çekirdeğin yakınlarında sıcaklık 3700 °C'ye çıkmaktadır. Bu sıcaklık-derinlik ilişkisi jeotermal gradyan olarak bilinir (yaklaşık olarak 1 km inildikçe 25 °C sıcaklık artar). Manto genel olarak katı ve akmaya dirençli (viskoz) bir yapıda olsa da manto yükselmesi ve levha sınırlarında akışkan (daha az viskoz) durumda bulunur, ayrıca derinliklerdeki sıcaklık ve basınç koşulları dolayısıyla akışkan ve plastik yapıdadır.
Manto akımları
Manto içinde ciddi sıcaklık farkları oluşmaktadır. Derinliklerde 5000 °C'ye çıkan sıcaklıklar, yüzeye yakın kısımlarda 1000 °C civarındadır dolayısıyla manto içinde termal hareketlilik görülür. Sıcak malzeme genleşir ve yoğunluğu azalır ve bu nedenle yükselirken; yüzeye çıkan materyal git gide soğur ve yoğunluğu artar dolayısıyla tekrar çöker. Bu bir döngü halinde konveksiyon hareketini oluşturur.
Manto yükselmesi
Manto yükselmesi, oldukça fazla ısınmış bir ergiyik kayanın (aşırı sıcak) mantodan yükselmesidir. Bu durum sıcak noktaların (hot spot) en olası nedeni olarak görülmektedir. Aşırı ısınan kaya bir girişim yaparak astenosfer ve litosferi ısıtır ve tetikleyici şekilde volkanik püskürmelere neden olur.
Diğer gezegen ve uyduların mantosu
Diğer gezegenler ve uyduların da mantosu vardır, örnek olarak Ay'ın mantosu 1350 km kalınlığındadır. İlkel magmanın soğumaya başlamasıyla jeokimyasal farklılaşma sonucu ağır ve hafif elementler ayrışır, ağır mineraller çökerken; hafif mineraller yukarı gitme eğiliminde olmaktadırlar. Ay'ın mantosu olivin ve piroksen gibi daha yoğun minerallerden oluşur. Mars'ın mantosu da kabuk kısmının altında yer alır ve durgun (hareketsiz) bir durumdadır. Yumuşak kayaçlı bir yapıda olup içeriğinde silikon, oksijen, demir ve magnezyum bulundurur. Yaklaşık kalınlığının 1500 km olduğu düşünülmektedir.
Kaynakça
- ^ a b Editors, Editors. . suirbheireacht gheolaiochta. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Editors, Editors. . www.natgeo.com. National Geographic. 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Cain, Fraser. . Universe Today. www.universetoday.com. 6 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Brahic, André; Tapponnier, Paul; Brown, Lester R.; Girardon, Jacques (2017). Yerkürenin En Güzel Tarihi (5. basım bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 66-67. ISBN .
- ^ Editors, Editors. . www.nasa.gov. NASA. 31 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sharp, Tim. . www.space.com. Space. 6 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Manto Fra manteau gezegen kutlelerinin cekirdekleri ve kabuklari arasinda yer alan jeolojik bir katmandir Bu katman sicak yogun demir ve magnezyum bakimindan zengin ve gorece kati bir yapidadir Dunya nin mantosuYerkurenin katmanlarinin gosterimi Dunya nin cekirdegi ile kabugu arasinda kabaca 2900 km kalinliginda sicak yogun ve genellikle kati bir materyal yuksek sicaklik nedeniyle derinlerde ergiyik halde olan manto Dunya nin hacminin yuzde 84 une karsilik gelir 4 5 milyar yil once Dunya olusmaya basladiginda gorece agir metaller olan demir ve nikel hizlica merkeze gomulmeye basladi ve bir zaman sonra cekirdekce yogunlastilar Bu cekirdegin etrafindaysa ergiyik bir materyal yer aldi ve bu ilksel mantoydu Kimyasal bilesim Mantoyu olusturan kayaclar agirlikli olarak silikat oksijen ve silikon bilesigi grubu minerallerden olusan kayaclardir Mantoda yaygin olarak olivin piroksen ve garnete rastlanir Bir diger major mineral magnezyum oksit tir Bunun yani sira demir aluminyum potasyum ve sodyum da mantoda bulunan elementlerdendir Fiziksel ozellikler Mantonun kalinligi 2900 km kadar olup temelde 3 ana kisma ayrilir ust manto gecis bolgesi ve alt manto Yuzeyden yaklasik 400 km derinlige kadar ust manto yer almaktadir 400 660 km arasi derinliklerde gecis bolgesi yer alirken 660 2900 km arasinda alt manto bulunur Ust manto da kendi icinde 2 alt tabakaya ayrilir altta astenosfer ve onun ustunde litosfer Yerin derinliklerindeki bu olusumlarin dogrudan gozlemlenebilmesi olanaksiz oldugundan yardimci yontemler kullanilmaktadir bunlarin en onemlisi sismik dalgalarin kullanilmasidir Astenosfer plastik ozellik gosteren akiskan bir materyalden olusurken ust mantonun en yukarisindaki litosfer kati ve sert bir yapidadir dolayisiyla gevrektir Mantodaki sicaklik degiskenlik gostermektedir kabuga yakin kisimlarda sicaklik 1000 C civarindayken cekirdegin yakinlarinda sicaklik 3700 C ye cikmaktadir Bu sicaklik derinlik iliskisi jeotermal gradyan olarak bilinir yaklasik olarak 1 km inildikce 25 C sicaklik artar Manto genel olarak kati ve akmaya direncli viskoz bir yapida olsa da manto yukselmesi ve levha sinirlarinda akiskan daha az viskoz durumda bulunur ayrica derinliklerdeki sicaklik ve basinc kosullari dolayisiyla akiskan ve plastik yapidadir Manto akimlari Manto akimi simulasyonu Mavi soguk kirmizi sicak ASPECT mantle convection code Manto icinde ciddi sicaklik farklari olusmaktadir Derinliklerde 5000 C ye cikan sicakliklar yuzeye yakin kisimlarda 1000 C civarindadir dolayisiyla manto icinde termal hareketlilik gorulur Sicak malzeme genlesir ve yogunlugu azalir ve bu nedenle yukselirken yuzeye cikan materyal git gide sogur ve yogunlugu artar dolayisiyla tekrar coker Bu bir dongu halinde konveksiyon hareketini olusturur Manto yukselmesi Manto yukselmesi Manto yukselmesi oldukca fazla isinmis bir ergiyik kayanin asiri sicak mantodan yukselmesidir Bu durum sicak noktalarin hot spot en olasi nedeni olarak gorulmektedir Asiri isinan kaya bir girisim yaparak astenosfer ve litosferi isitir ve tetikleyici sekilde volkanik puskurmelere neden olur Diger gezegen ve uydularin mantosuDiger gezegenler ve uydularin da mantosu vardir ornek olarak Ay in mantosu 1350 km kalinligindadir Ilkel magmanin sogumaya baslamasiyla jeokimyasal farklilasma sonucu agir ve hafif elementler ayrisir agir mineraller cokerken hafif mineraller yukari gitme egiliminde olmaktadirlar Ay in mantosu olivin ve piroksen gibi daha yogun minerallerden olusur Mars in mantosu da kabuk kisminin altinda yer alir ve durgun hareketsiz bir durumdadir Yumusak kayacli bir yapida olup iceriginde silikon oksijen demir ve magnezyum bulundurur Yaklasik kalinliginin 1500 km oldugu dusunulmektedir Kaynakca a b Editors Editors suirbheireacht gheolaiochta 14 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c Editors Editors www natgeo com National Geographic 12 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Cain Fraser Universe Today www universetoday com 6 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Brahic Andre Tapponnier Paul Brown Lester R Girardon Jacques 2017 Yerkurenin En Guzel Tarihi 5 basim bas Istanbul Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari ss 66 67 ISBN 978 975 458 356 4 Editors Editors www nasa gov NASA 31 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sharp Tim www space com Space 6 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi