Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Delilik veya çılgınlık, ortak değerlere ve davranma şekillerine sahip olan bir toplumun normlarına riayet etmeyen sapkın bireyi tanımlayan damgalıyıcı bir kategoridir. Bu nedenle, delilik, tıbbî anlamdan çok bir toplumsal kimlik olduğu düşünülür. Delilik, tarih boyunca toplumsal kontrol mekanizmasının alanına girmiştir. Deliliğe yönelik yaygın müdahale biçimi, onun kontrol altına alınması gerektiği zemininin teşkil ettiği inanç üzerine kuruludur. İktidar kurumları, Orta Çağ'dan 19. yüzyıla kadar hiç ayrım yapılmadan cüzzamlılar, sakatlar, çalışamayan veya çalışmak istemeyen kimseler, eşcinseller ve akıl hastaları, (toplumsal düzeni) bozdukları için sıklıkla şehirlerden uzak adalara gönderilmişlerdir.
19. yüzyıla gelindiğinde ise tecrit, yerini akıl hastanelerine bıraktı. Psikiyatrlar gibi psikiyatri tarihçileri de meslekî güvenirliklerini devam ettirmek için, akıl hastalıklarının kanserle aynı anlamda gerçek olduklarına inanmalıdırlar – ya da inanıyormuş gibi yapmalıdırlar." Günümüzde delilik, akıl hastalığı, ruhsal boşluk, zihinsel bozuklukların düzenlenmesine yönelik oluşturulmuş tanı sistemi aracılığıyla değerlendirilmektedir.
Akıl sağlığı ve delilik arasındaki sınır, tarih boyunca değişmiş olup günümüzde de geçirgen ve tartışmalı olmaya devam etmektedir.
Orta Çağ ve delilik
Bedeninden muzdarip kişilerin uğursuzluk veya deliliği işaret ettikleri düşünülmekteydi.
Deliliğe müdahale etme biçimlerinin bir diğer türü ise Orta Çağ Avrupası'nın dünyayı yorumlama ve açıklama biçimiyle alakalıydı.
Günümüzde ruhsal bozukluğa çoğunlukla tıbbi bir mercekten bakılır; oysa toplumlar din ya da doğaüstü dünya aracılığıyla veya akılsızlığın iblislerini yola getirme çabası çerçevesinde psikolojik ya da sosyal açıklamalar yaparak deliliğe anlam vermeye de çalışmışlardır.
Bu dönemde deliliğin kaynağına getirilen açıklamalar, bedensel semptomların ilk medeniyetlerdeki yorumlanma biçimlerine benzer biçimde soyut gerekçelere dayanmaktaydı.
Tıp ve delilik
Uzun süre boyunca dâhili bilimler alanında tasnif edilen psikiyatri disiplini, diğer tıbbî alanlarla mukayese edildiğinde, kurumsal kimliğini daha geç bir dönemde kazanmıştır. Daha 19. yüzyıla kadar tıp tarihinde dahi yeri olmayan psikiyatrik işlemlerin bir sanat olarak cerrahide denendiği görülmektedir. Bu dönemde tıbbın delilik olgusuna yaklaşımı, temelde Hipokrat'ın ahlat-ı erbaa (dört humor) teorisinin Galenyen yorumu doğrultusunda, deliliğin dört temel sıvıdan bazılarının artması bazılarının da azalması sonucunda, vücuttaki dengenin kaybolmasına bağlı olduğu düşünülmüştür. Bu teori doğrultusunda, deliliğe yönelik müdahale biçimleri arasında bilindik vücuttan sıvı alma ve sindirim sistemini düzenleme gibi işlemler yer alıyordu.
20. yüzyılda istemsiz sterilizasyon ve delilik
19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, profesyonel fikir birliği, delilerin düşük kalıtımın ürünü olduğuydu. 20. yüzyılın ilk yarısında bu fikir birliği, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesini akıl hastası ve delilerin Yargıç 'un akılda kalıcı bir şekilde "üç nesil aptal yeterlidir" söylemiyle istemsiz sterilizasyonuna onay vermesine neden oldu.Nazi Almanyası ise, bu profesyonel fikir birliğini mantıklı bir sonuca götürdü: aktif ve birçok Alman psikiyatristin coşkulu katılımıyla 70.000 akıl hastası gazlı fırınlara gönderildi.
Kaynakça
- ^ Scull 2011, ss. 31-45.
- ^ a b Goffman 2014, s. 196.
- ^ Foucault 2015, ss. 22-108.
- ^ Goffman 2014, ss. 196-210.
- ^ Foucault 2015, s. 106.
- ^ Szasz 2013, s. 18.
- ^ Scull 2019, ss. 15-50.
- ^ Scull 2011, s. 31.
- ^ a b Scull 2011, ss. 42-43.
- ^ a b Scull 2011, s. 38.
- ^ Scull 2011, s. 39.
Kullanılan kaynaklar
- Scull, Andrew (2015). Madness in civilization: a cultural history of insanity, from the Bible to Freud, from the madhouse to modern medicine. Princeton: Princeton University Press. ISBN .
- Scull, Andrew (2019). Psychiatry and its discontents. Oakland, Kaliforniya: University of California Press. ISBN .
- Scull, Andrew (2011). Hysteria: the disturbing history. Oxford: Oxford University Press. ISBN .
- Scull, Andrew (2005). Madhouse: a tragic tale of megalomania and modern medicine. New Haven: Yale University Press. ISBN .
- Scull, Andrew (2011). Madness: a very short introduction. Oxford, İngiltere: Oxford University Press. ISBN .
- Foucault, Michel (2006). History of madness. Londra: Routledge. ISBN .
- Foucault, Michel (1988). Madness and civilization: a history of insanity in the Age of Reason. New York: Vintage Books. ISBN .
 | Psikoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Delilik veya cilginlik ortak degerlere ve davranma sekillerine sahip olan bir toplumun normlarina riayet etmeyen sapkin bireyi tanimlayan damgaliyici bir kategoridir Bu nedenle delilik tibbi anlamdan cok bir toplumsal kimlik oldugu dusunulur Delilik tarih boyunca toplumsal kontrol mekanizmasinin alanina girmistir Delilige yonelik yaygin mudahale bicimi onun kontrol altina alinmasi gerektigi zemininin teskil ettigi inanc uzerine kuruludur Iktidar kurumlari Orta Cag dan 19 yuzyila kadar hic ayrim yapilmadan cuzzamlilar sakatlar calisamayan veya calismak istemeyen kimseler escinseller ve akil hastalari toplumsal duzeni bozduklari icin siklikla sehirlerden uzak adalara gonderilmislerdir 19 yuzyila gelindiginde ise tecrit yerini akil hastanelerine birakti Psikiyatrlar gibi psikiyatri tarihcileri de mesleki guvenirliklerini devam ettirmek icin akil hastaliklarinin kanserle ayni anlamda gercek olduklarina inanmalidirlar ya da inaniyormus gibi yapmalidirlar Gunumuzde delilik akil hastaligi ruhsal bosluk zihinsel bozukluklarin duzenlenmesine yonelik olusturulmus tani sistemi araciligiyla degerlendirilmektedir Akil sagligi ve delilik arasindaki sinir tarih boyunca degismis olup gunumuzde de gecirgen ve tartismali olmaya devam etmektedir Orta Cag ve delilik nun Alegoria con Venus y Cupido adli eseri Bedeninden muzdarip kisilerin ugursuzluk veya deliligi isaret ettikleri dusunulmekteydi Delilige mudahale etme bicimlerinin bir diger turu ise Orta Cag Avrupasi nin dunyayi yorumlama ve aciklama bicimiyle alakaliydi Gunumuzde ruhsal bozukluga cogunlukla tibbi bir mercekten bakilir oysa toplumlar din ya da dogaustu dunya araciligiyla veya akilsizligin iblislerini yola getirme cabasi cercevesinde psikolojik ya da sosyal aciklamalar yaparak delilige anlam vermeye de calismislardir Bu donemde deliligin kaynagina getirilen aciklamalar bedensel semptomlarin ilk medeniyetlerdeki yorumlanma bicimlerine benzer bicimde soyut gerekcelere dayanmaktaydi Tip ve delilikUzun sure boyunca dahili bilimler alaninda tasnif edilen psikiyatri disiplini diger tibbi alanlarla mukayese edildiginde kurumsal kimligini daha gec bir donemde kazanmistir Daha 19 yuzyila kadar tip tarihinde dahi yeri olmayan psikiyatrik islemlerin bir sanat olarak cerrahide denendigi gorulmektedir Bu donemde tibbin delilik olgusuna yaklasimi temelde Hipokrat in ahlat i erbaa dort humor teorisinin Galenyen yorumu dogrultusunda deliligin dort temel sividan bazilarinin artmasi bazilarinin da azalmasi sonucunda vucuttaki dengenin kaybolmasina bagli oldugu dusunulmustur Bu teori dogrultusunda delilige yonelik mudahale bicimleri arasinda bilindik vucuttan sivi alma ve sindirim sistemini duzenleme gibi islemler yer aliyordu 20 yuzyilda istemsiz sterilizasyon ve delilik19 yuzyilin sonlarina gelindiginde profesyonel fikir birligi delilerin dusuk kalitimin urunu olduguydu 20 yuzyilin ilk yarisinda bu fikir birligi Amerika Birlesik Devletleri Yuksek Mahkemesini akil hastasi ve delilerin Yargic un akilda kalici bir sekilde uc nesil aptal yeterlidir soylemiyle istemsiz sterilizasyonuna onay vermesine neden oldu Nazi Almanyasi ise bu profesyonel fikir birligini mantikli bir sonuca goturdu aktif ve bircok Alman psikiyatristin coskulu katilimiyla 70 000 akil hastasi gazli firinlara gonderildi Kaynakca Scull 2011 ss 31 45 a b Goffman 2014 s 196 Foucault 2015 ss 22 108 Goffman 2014 ss 196 210 Foucault 2015 s 106 Szasz 2013 s 18 Scull 2019 ss 15 50 Scull 2011 s 31 a b Scull 2011 ss 42 43 a b Scull 2011 s 38 Scull 2011 s 39 Kullanilan kaynaklarScull Andrew 2015 Madness in civilization a cultural history of insanity from the Bible to Freud from the madhouse to modern medicine Princeton Princeton University Press ISBN 978 0691173443 Scull Andrew 2019 Psychiatry and its discontents Oakland Kaliforniya University of California Press ISBN 978 0520305496 Scull Andrew 2011 Hysteria the disturbing history Oxford Oxford University Press ISBN 978 0199692989 Scull Andrew 2005 Madhouse a tragic tale of megalomania and modern medicine New Haven Yale University Press ISBN 978 0300107296 Scull Andrew 2011 Madness a very short introduction Oxford Ingiltere Oxford University Press ISBN 978 0199608034 Foucault Michel 2006 History of madness Londra Routledge ISBN 978 0415477260 Foucault Michel 1988 Madness and civilization a history of insanity in the Age of Reason New York Vintage Books ISBN 978 0679721109 Psikoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz