Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirza Fetali Ahundov (Azerbaycanca: Mirzə Fətəli Axundov, میرزا فتحعلی آخوندزاده / Mirzə Fətəli Axundzadə), modern Azerbaycan edebiyatının kurucusu ve Azerbaycan'ın ilk ateist aydını olan yazar ve filozof.
Mirza Fetali Ahundov | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1812 Nuha, Şeki Hanlığı |
| Ölüm | 10 Mart 1878 Tiflis, Tiflis Guberniyası |
| Din | Yok (ateist) |
1850-1855 yılları arasında yazdığı altı komedi, İslam dünyasında dram türünün ilk örnekleridir. 1857'de tamamladığı Aldanmış Kevakib (Kandırılmış Yıldızlar) adlı uzun hikâyesi ise birçok araştırmacı tarafından Azerbaycan edebiyatının ilk romanı kabul edilir. Eserlerinde kadın haklarından genel insan haklarına kadar birçok temayı işlemiştir. Azerbaycan dram tiyatrosuna yaptığı büyük katkılarından dolayı halk arasında "Azerbaycanlı Moliere’i" olarak bilinir.
Yaşamı
1812 yılında Şeki Hanlığı'nın merkezi Şeki'de (eski adı:Nuha) doğdu. Babası Mirza Mehemmedtağı, annesi Nane Hanım'dır. 1814'te anne ve babası Tebriz yakınlarındaki Hamene kasabasına göçtü. 1825'te annesi ile Nuha'ya döndü. Burada annesinin amcası Ahund Hacı Alesker Fetali'yi evlatlığa kabul etmiş ve eğitimi ile meşgul olmuştur.
1832 yılında Gence medresesinde öğrenim gördü. Medresede hat öğretmeni Azerbaycanlı şair Mirza Şefi Vazeh kendisine dinî eğitimi bırakıp modern eğitime yönelmesi tavsiye etti. Bu tavsiye üzerine 1833'te Şeki Rus okuluna kaydoldu ve Rusçasını ilerletti.
Rus-İran Savaşı sonucunda çıkan bir yangında her şeyini kaybedince Azerbaycan'ı terk edip Tiflis'e yerleşti. Rusça, Arapça, Farsça, Azerbaycan ve Osmanlı Türkçelerini bilmesi dolayısıyla 1834 yılında Tiflis'te Kafkas başkomutanlığında Şark dilleri tercümanı görevine atandı ve ömrünün sonuna kadar bu görevde çalıştı. Genel Valilik emrinde diplomatik yazışmaları yürüttü ve uluslararası toplantılara katıldı. 1840'ta Rusya ile Türkiye arasındaki sınır anlaşmazlıklarını araştıran komisyonda,1846'da Rusya ile İran arasındaki diplomatik görüşmelerde, 1848'de İran tahtına yeni çıkan Nasıreddin Şah'a Rus İmparatoru'nun tebrik mektubunu götüren delegeler arasında yer aldı. Bu deneyimler, onun eserlerinin konusunu belirlemede etkili oldu. 1836-1840 yılları arasında Azerice ve Farsça öğretmenliği de yaptı.
Sanat hayatına, Sebuhi takma adını kullanarakAzerice ve Farsça yazdığı şiirlerle başladı. Konuşma Türkçesine yakın, sade bir dil kullandı. İlk şiiri şikâyetname şeklinde yazdığı Zamaneden Şikâyet adlı eseri idi. Basılı ilk şiiri ise hayran olduğu Rus şair Puşkin'in bir düelloda öldürülmesi üzerine yazdığı "Puşkin'in Ölümüne Şark Manzumesi" adlı uzun manzumedir. Moskova'da bir dergide yayımlanan b eser, devrin Rus ve Gürcü edebiyat çevresinde ilgi ile karşılandı. Tiflis’te öğretmeni Mirza Şefi Vazıh’ın kurduğu Divan-ı Hikmet adlı şairler meclisine üye oldu. Döneminin önemli Azerbaycan şair ve yazarlarına yazdığı manzum mektuplarla ünlendi.
1850-1855 yılları arasında "Hikmet Taşının Sahibi Simyacı: Molla İbragim Halil" (1850), "Muse Jardan; Batonik, Derviş Metali-Şah Meşhur Büyücü" (1850), "Sergüzeşti-Veziri-Hani-Lenkeran" (1850), "Hekayeti-Xırs Quldurbasan" (1851), " Sergüzeşti-Merdi Hesis" (ikinci adı "Hacı Kara", 1852), "Mürafie Vekillerinin Hekayeti" (1855) adındaki 6 komedisini yazdı. Bu eserlerle Azerbaycan'da ve İslam dünyasında modern tiyatronun temelini attı ve bir Türk dilinde tiyatroyu ilk yazan kişi oldu. Komedilerinde de şiirlerinde olduğu gibi konuşma Türkçesine yakın bir Azerice kullandı; kötü idareciler, halkı aldatarak zengin olmaya çalışan tüccarlar, halkın dinî duygularını sömüren mollalar, cahillik, kadının toplum içindeki konumu, batıl inançlar gibi konuları ele aldı. Tiyatroyu, halkı eğitme idealinin bir parçası olarak gördü. Azerice ile yayımına izin verilmeyince komedilerini Rusçaya da çevirdi. Rusça çevirileri 1853 yılından itibaren Tiflis’te Kavkaz gazetesinde tefrika edildi. Bir kısmını aynı yıl kitap olarak da yayımladı.
1857'de Aldanmış Kevakib (Kandırılmış Yıldızlar) adlı uzun hikâyeyi tamamladı. Bu eserde Şah despotizmine karşı şiddetli bir tepki ortaya koydu. Eser, birçok araştırmacı tarafından Azerbaycan edebiyatının ilk romanı kabul edilir. 1859 yılında komedilerini ve Aldanmış Kevakib'i, Azerice ile Temsilat adı ile yayımlandı ve kendisine büyük ün getirdi. Yazarın dram yaratıcılığı; Kafkasya, Orta Asya ve Yakın Doğu ülkelerinin edebiyatları için de bir örnek teşkil etti. İlk Osmanlı ve İran tiyatro eserleri Ahundov'un komedilerinden sonra ortaya çıktı. Bu komediler Azerbaycan Devlet Akademik Millî Dram Tiyatrosu'nun teşekkülü, Azerbaycan halkı arasında çağdaş tiyatro sanatının yayılması için edebî malzeme rolünü oynadı.
1857'den önce Arap alfabesinin sadeleştirilmesi ve daha sonra ise Arap alfabesinden tamamen vazgeçerek Türk dilleri için Latin alfabesi kullanılması fikrini ileri sürerek birkaç projesi hazırladı ve hayatının son yıllarına kadar onu meşgul eden bu projeler başta Osmanlı Devleti olmak üzere, hiçbir yerden destek görmedi.
1863 yılında İstanbul'a gitti ve buradaki Rus elçisinin vasıtasıyla Sadrazam Fuat Paşa'ya Farsça yazdığı kitabını, Azerbaycanca kaleme aldığı “Yusif şahın hekayeti” ile birlikte takdim etti. Türkiye de ona Mecidiye nişanı ve birtakım hediyeler verildi.
1866'da Kemalü’d-dövle Mektubları adlı felsefi eserini tamamladı. Bu eserde hayalinde yarattığı iki devlet yöneticisinin mektupları yoluyla İslam, Türk-İslam dünyasındaki yönetim, sosyal-dinî hayat, eğitim, insan hakları sorunlarını eleştirmiştir. Eser 1868’de Farsçaya, 1874’te de Rusçaya çevrildi. Ancak Ahundov ömrü boyunca ne Rusya’da ne de Avrupa’da bu eseri yayımlatabildi.
1873'te Rus ordusunda albay rütbesi aldı. Aynı yıl ilk Azerice ile yayınlanan ilk gazete olan, Hasan Bey Zerdabi'nin çıkardığı Ekinçi'de yazılar yayımlamaya başladı. Hacı Kara komedisi Bakü'de Rus okulu olan Realni Mektebi’nin öğrencileri tarafından Hasan Bey Zerdabi'nin öncülüğünde sahnelendi. Çok ilgi gören bu oyundan sonra tiyatroda profesyonelleşme çalışmaları yavaş yavaş başlamış ve tiyatro faaliyetlerinde bir hareketlilik görüldü.
Yaşadığı dönemde eserleri Farsça, Gürcüce, Ermenice, Rusça, Almanca, İngilizce, Fransızcaya çevrildi; Azerbaycan, Rusya, Fransa ve İngiltere'de komedileri sahneye kondu. Azerbaycan’daki düşünce hayatı ve edebiyatını büyük ölçüde etkilemesinin yanı sıra Farsça olarak yayımlanan tiyatro eserleri ve nüfuz sahibi İranlı şahsiyetlerle mektuplaşmaları vasıtasıyla İran modernizmini de etkilediği kabul edilir.
10 Mart 1878'de Tiflis'te bir kalp rahatsızlığı sonucu öldü. Tiflis Botanik Bahçesi içindeki Müslüman mezarlığında Mirza Şefi'nin kabri yanına defnedildi.
Tiflist'te 1865-1878 arasında yaşadığı ev Ahundov Müzesi olarak kullanılmaktadır.
Eserleri
- Temsilah. Tiflis, 1859
- Kemalüddövle Mektubları, Bakı, 1926
- Hekayet-i Hırs Kuldurbasan, Bakı, 1938
- Hekayet-i Molla İbrahimhelil Kimyager, Bakı, 1938
- Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1938; Eserleri, 3 cildde, I-III. cildler, Bakı, 1938
- Aldanmiş Kevakib, Bakı, 1962, 1975, 1982
- Kemalüddövle Mektubları, Bakı, 1959,1969, 1986
- Komediyalar, Bakı, 1962, 1975, 1982
- Eserleri, 3 cildde, I-III cildler, Bakı, 1958-1962
- Eserleri, 3 cildde, I-III cildler, Bakı, 1955
- Piyesler, Bakı, 1968
- Mürafie Vekillerinin Hekayeti, Bakı, 1969
- Aldanmış Kevakib, Kemalüddövle Mektubları, Bakı, 1985
- Bedii ve Felsefi Eserleri, Bakı, 1987
- Puşkin'in Ölümüne Şark Poeması, Bakı, 1987
- Eserleri, 3 cildde, I-III cildler, Bakı, 1987-1988
- Komedileri, İzmir, 1989
- Eserleri (Rus dilinde) Tbilisi, 1938
- Seçilmiş Eserleri (Rus dilinde), Bakı, 1987
- Seçilmiş Felsefî Eserleri (Rus dilinde), Bakı, 1951, 1963,1987, Moskva, 1962.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ (PDF). 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2017.
- ^ a b c d e f Üstünyer, İlyas. (PDF). turkoloji.cu.edu.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2015.
- ^ a b c Adıgüzel, Sedat. (PDF). s. 23. 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2017.
- ^ a b c Algar, Hamid (1989). . TDV İslam Ansiklopedisi. 3 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2021.
- ^ a b c d e . Türksoy. 2018. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e Tan, Nail (Mart 2012). (PDF). Türk Dili Dergisi. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Çomak, İhsan. "Dedeler, Torunlar ve Mirza Feteli Bağlamında Paris Olayları". usakgundem.com. 14 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2009.
- ^ Akin, Ümit (1 Haziran 2021). "Azerbaycan Tiyatrosu Üzerine Bir İnceleme: Geçmişten Sovyet Dönemine Kadar". OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. doi:10.26466/opus.748125. ISSN 2528-9527.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mirza Fetali Ahundov Azerbaycanca Mirze Feteli Axundov میرزا فتحعلی آخوندزاده Mirze Feteli Axundzade modern Azerbaycan edebiyatinin kurucusu ve Azerbaycan in ilk ateist aydini olan yazar ve filozof Mirza Fetali AhundovDogum1812 Nuha Seki HanligiOlum10 Mart 1878 Tiflis Tiflis GuberniyasiDinYok ateist 1850 1855 yillari arasinda yazdigi alti komedi Islam dunyasinda dram turunun ilk ornekleridir 1857 de tamamladigi Aldanmis Kevakib Kandirilmis Yildizlar adli uzun hikayesi ise bircok arastirmaci tarafindan Azerbaycan edebiyatinin ilk romani kabul edilir Eserlerinde kadin haklarindan genel insan haklarina kadar bircok temayi islemistir Azerbaycan dram tiyatrosuna yaptigi buyuk katkilarindan dolayi halk arasinda Azerbaycanli Moliere i olarak bilinir Yasami1812 yilinda Seki Hanligi nin merkezi Seki de eski adi Nuha dogdu Babasi Mirza Mehemmedtagi annesi Nane Hanim dir 1814 te anne ve babasi Tebriz yakinlarindaki Hamene kasabasina goctu 1825 te annesi ile Nuha ya dondu Burada annesinin amcasi Ahund Haci Alesker Fetali yi evlatliga kabul etmis ve egitimi ile mesgul olmustur 1832 yilinda Gence medresesinde ogrenim gordu Medresede hat ogretmeni Azerbaycanli sair Mirza Sefi Vazeh kendisine dini egitimi birakip modern egitime yonelmesi tavsiye etti Bu tavsiye uzerine 1833 te Seki Rus okuluna kaydoldu ve Ruscasini ilerletti Rus Iran Savasi sonucunda cikan bir yanginda her seyini kaybedince Azerbaycan i terk edip Tiflis e yerlesti Rusca Arapca Farsca Azerbaycan ve Osmanli Turkcelerini bilmesi dolayisiyla 1834 yilinda Tiflis te Kafkas baskomutanliginda Sark dilleri tercumani gorevine atandi ve omrunun sonuna kadar bu gorevde calisti Genel Valilik emrinde diplomatik yazismalari yuruttu ve uluslararasi toplantilara katildi 1840 ta Rusya ile Turkiye arasindaki sinir anlasmazliklarini arastiran komisyonda 1846 da Rusya ile Iran arasindaki diplomatik gorusmelerde 1848 de Iran tahtina yeni cikan Nasireddin Sah a Rus Imparatoru nun tebrik mektubunu goturen delegeler arasinda yer aldi Bu deneyimler onun eserlerinin konusunu belirlemede etkili oldu 1836 1840 yillari arasinda Azerice ve Farsca ogretmenligi de yapti Sanat hayatina Sebuhi takma adini kullanarakAzerice ve Farsca yazdigi siirlerle basladi Konusma Turkcesine yakin sade bir dil kullandi Ilk siiri sikayetname seklinde yazdigi Zamaneden Sikayet adli eseri idi Basili ilk siiri ise hayran oldugu Rus sair Puskin in bir duelloda oldurulmesi uzerine yazdigi Puskin in Olumune Sark Manzumesi adli uzun manzumedir Moskova da bir dergide yayimlanan b eser devrin Rus ve Gurcu edebiyat cevresinde ilgi ile karsilandi Tiflis te ogretmeni Mirza Sefi Vazih in kurdugu Divan i Hikmet adli sairler meclisine uye oldu Doneminin onemli Azerbaycan sair ve yazarlarina yazdigi manzum mektuplarla unlendi 1850 1855 yillari arasinda Hikmet Tasinin Sahibi Simyaci Molla Ibragim Halil 1850 Muse Jardan Batonik Dervis Metali Sah Meshur Buyucu 1850 Serguzesti Veziri Hani Lenkeran 1850 Hekayeti Xirs Quldurbasan 1851 Serguzesti Merdi Hesis ikinci adi Haci Kara 1852 Murafie Vekillerinin Hekayeti 1855 adindaki 6 komedisini yazdi Bu eserlerle Azerbaycan da ve Islam dunyasinda modern tiyatronun temelini atti ve bir Turk dilinde tiyatroyu ilk yazan kisi oldu Komedilerinde de siirlerinde oldugu gibi konusma Turkcesine yakin bir Azerice kullandi kotu idareciler halki aldatarak zengin olmaya calisan tuccarlar halkin dini duygularini somuren mollalar cahillik kadinin toplum icindeki konumu batil inanclar gibi konulari ele aldi Tiyatroyu halki egitme idealinin bir parcasi olarak gordu Azerice ile yayimina izin verilmeyince komedilerini Ruscaya da cevirdi Rusca cevirileri 1853 yilindan itibaren Tiflis te Kavkaz gazetesinde tefrika edildi Bir kismini ayni yil kitap olarak da yayimladi 1857 de Aldanmis Kevakib Kandirilmis Yildizlar adli uzun hikayeyi tamamladi Bu eserde Sah despotizmine karsi siddetli bir tepki ortaya koydu Eser bircok arastirmaci tarafindan Azerbaycan edebiyatinin ilk romani kabul edilir 1859 yilinda komedilerini ve Aldanmis Kevakib i Azerice ile Temsilat adi ile yayimlandi ve kendisine buyuk un getirdi Yazarin dram yaraticiligi Kafkasya Orta Asya ve Yakin Dogu ulkelerinin edebiyatlari icin de bir ornek teskil etti Ilk Osmanli ve Iran tiyatro eserleri Ahundov un komedilerinden sonra ortaya cikti Bu komediler Azerbaycan Devlet Akademik Milli Dram Tiyatrosu nun tesekkulu Azerbaycan halki arasinda cagdas tiyatro sanatinin yayilmasi icin edebi malzeme rolunu oynadi 1857 den once Arap alfabesinin sadelestirilmesi ve daha sonra ise Arap alfabesinden tamamen vazgecerek Turk dilleri icin Latin alfabesi kullanilmasi fikrini ileri surerek birkac projesi hazirladi ve hayatinin son yillarina kadar onu mesgul eden bu projeler basta Osmanli Devleti olmak uzere hicbir yerden destek gormedi 1863 yilinda Istanbul a gitti ve buradaki Rus elcisinin vasitasiyla Sadrazam Fuat Pasa ya Farsca yazdigi kitabini Azerbaycanca kaleme aldigi Yusif sahin hekayeti ile birlikte takdim etti Turkiye de ona Mecidiye nisani ve birtakim hediyeler verildi 1866 da Kemalu d dovle Mektublari adli felsefi eserini tamamladi Bu eserde hayalinde yarattigi iki devlet yoneticisinin mektuplari yoluyla Islam Turk Islam dunyasindaki yonetim sosyal dini hayat egitim insan haklari sorunlarini elestirmistir Eser 1868 de Farscaya 1874 te de Ruscaya cevrildi Ancak Ahundov omru boyunca ne Rusya da ne de Avrupa da bu eseri yayimlatabildi 1873 te Rus ordusunda albay rutbesi aldi Ayni yil ilk Azerice ile yayinlanan ilk gazete olan Hasan Bey Zerdabi nin cikardigi Ekinci de yazilar yayimlamaya basladi Haci Kara komedisi Baku de Rus okulu olan Realni Mektebi nin ogrencileri tarafindan Hasan Bey Zerdabi nin onculugunde sahnelendi Cok ilgi goren bu oyundan sonra tiyatroda profesyonellesme calismalari yavas yavas baslamis ve tiyatro faaliyetlerinde bir hareketlilik goruldu Yasadigi donemde eserleri Farsca Gurcuce Ermenice Rusca Almanca Ingilizce Fransizcaya cevrildi Azerbaycan Rusya Fransa ve Ingiltere de komedileri sahneye kondu Azerbaycan daki dusunce hayati ve edebiyatini buyuk olcude etkilemesinin yani sira Farsca olarak yayimlanan tiyatro eserleri ve nufuz sahibi Iranli sahsiyetlerle mektuplasmalari vasitasiyla Iran modernizmini de etkiledigi kabul edilir 10 Mart 1878 de Tiflis te bir kalp rahatsizligi sonucu oldu Tiflis Botanik Bahcesi icindeki Musluman mezarliginda Mirza Sefi nin kabri yanina defnedildi Tiflist te 1865 1878 arasinda yasadigi ev Ahundov Muzesi olarak kullanilmaktadir EserleriTemsilah Tiflis 1859 Kemaluddovle Mektublari Baki 1926 Hekayet i Hirs Kuldurbasan Baki 1938 Hekayet i Molla Ibrahimhelil Kimyager Baki 1938 Secilmis Eserleri Baki 1938 Eserleri 3 cildde I III cildler Baki 1938 Aldanmis Kevakib Baki 1962 1975 1982 Kemaluddovle Mektublari Baki 1959 1969 1986 Komediyalar Baki 1962 1975 1982 Eserleri 3 cildde I III cildler Baki 1958 1962 Eserleri 3 cildde I III cildler Baki 1955 Piyesler Baki 1968 Murafie Vekillerinin Hekayeti Baki 1969 Aldanmis Kevakib Kemaluddovle Mektublari Baki 1985 Bedii ve Felsefi Eserleri Baki 1987 Puskin in Olumune Sark Poemasi Baki 1987 Eserleri 3 cildde I III cildler Baki 1987 1988 Komedileri Izmir 1989 Eserleri Rus dilinde Tbilisi 1938 Secilmis Eserleri Rus dilinde Baki 1987 Secilmis Felsefi Eserleri Rus dilinde Baki 1951 1963 1987 Moskva 1962 Ayrica bakinizAzerbaycanli yazarlar listesi Mirza Fetali Ahundov un ev muzesi Seki Kaynakca PDF 8 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2017 a b c d e f Ustunyer Ilyas PDF turkoloji cu edu tr 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2015 a b c Adiguzel Sedat PDF s 23 8 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2017 a b c Algar Hamid 1989 TDV Islam Ansiklopedisi 3 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Ekim 2021 a b c d e Turksoy 2018 20 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e Tan Nail Mart 2012 PDF Turk Dili Dergisi 19 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Comak Ihsan Dedeler Torunlar ve Mirza Feteli Baglaminda Paris Olaylari usakgundem com 14 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Eylul 2009 Akin Umit 1 Haziran 2021 Azerbaycan Tiyatrosu Uzerine Bir Inceleme Gecmisten Sovyet Donemine Kadar OPUS Uluslararasi Toplum Arastirmalari Dergisi doi 10 26466 opus 748125 ISSN 2528 9527