Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moray laboratuvarı İnkalar’ın Kutsal Vadi’sindeki eski bir tarım araştırma merkezidir. Deniz seviyesinden yaklaşık 3500 m. yükseklikte yer alan, çeşitli yükseklikteki teraslardan ve su kanallarından oluşan Moray kalıntıları Cuzco şehrinin yaklaşık 50 km kadar kuzeybatısında, tuzlalarına 7 km. mesafede bulunur.
Moray en sıra dışı İnka kalıntılarını içermektedir. Bunların sıra dışı olmalarının nedeni, bir amfitiyatro gibi, birbirinin içinde yer alan dairesel tarım teraslarından oluşmalarıdır. Yani, sit alanı, ilk bakışta eşmerkezli halkalar biçimindeki tarım teraslarından oluşan amfitiyatrolar görünümündedir. Burası aslında kültür deneylerinin yapıldığı bir tarımsal araştırma merkeziydi. Bu kalıntıların laboratuvar olarak adlandırılmasının nedeni, bunların, değişik tarım ürünlerini değişik sıcaklık, yükseklik ve sulama şartlarında test etmek için yapıldığının düşünülmesidir.
Tarım teraslarının farklı konumları küçük bir iklim farkı yaratır: Merkezde bulunan en alttaki teraslarda sıcaklığın maksimum olmasına karşın, teraslar yükseldikçe sıcaklık düşmektedir. Bu yapıların bir kısmının derinliği 100 m.’yi bulmaktadır ve bu da en üstteki teras ile en alttaki terasın sıcaklık farkının 5°C dereceyi bulmasına neden olmaktadır. Bu sıcaklık farkları da, iklim farklılıklarının oluşturulmasına imkân vermekteydi.
Böylece 20 kadar farklı iklim çeşidi oluşturularak bitkiler üzerinde deneyler yapılıyordu. Moray’ın özellikle, İnka İmparatorluğu topraklarındaki tarımsal verimleri tahmin etmek üzere kullanıldığı düşünülmektedir. Destek duvarlarıyla oluşturulan teraslar verimli topraklar içermekte olup, karmaşık bir sulama sistemiyle sulanıyordu ki, bu sayede yaklaşık 250 bitki türü denenebiliyordu.
Etimoloji
“Moray” sözcüğü köken olarak “aymoray” sözcüğüne bağlıdır; İnka dilinde (Quechua) farklı anlamlara gelen iki ayrı “aymoray” sözcüğü vardır: Bunlardan biri “mısır tarlası” anlamına, diğeri ise “mayıs ayı” anlamına gelir.
Tarihi
Moray laboratuvarı 1932’de Shirppe Johnson tarafından keşfedilmiştir. Günümüzde söz konusu “amfiyatro” biçimli yapılardan yalnızca biri restore edilmiş haldedir. Moray’da restore edilmemiş halde bulunan iki küçük “amfiyatro” biçimli yapı daha bulunmaktadır.
Yapı
Moray laboratuvarındaki halka biçimli teraslar 10 farklı düzey (kademe) gösterir. Farklı düzeylere basamakları duvarlara döşenmiş merdivenlerle geçilir. Her düzey yaklaşık 2m. yüksekliğe sahiptir. Tarım için gerekli su, laboratuvarın ya da sit alanının yukarısında yer alan bir havuzdan sağlanmaktaydı. Sulama kanalları suyu farklı düzeylere taşa oyulmuş arklar aracılığıyla aktarıyordu.
Teraslar arazinin doğal eğimlerine uygun olarak oluşturulmuştu. Duvarlar kalınlıkları oranında gün boyunca ısıyı emip depoluyor, geceleyin de depolamış olduğu bu ısıyı yayıyordu. Bu yöntem sayesinde amfitiyatro biçimli teraslar sisteminde, yükseklik azaldıkça ve merkeze yaklaşıldıkça farklı iklim koşulları (microclimate19 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) geçerli oluyordu. Aynı terastaki göz ardı edilebilir yükseklik farkları yalnızca 0,5 °C’lik ısı farkına neden olmaktayken, farklı düzeylerdeki teraslar arasındaki yükseklik farkı maksimum 5 ’lik ısı farkına neden oluyordu.
Çalışmalar
Bu sit alanın inceleyen arkeologlara göre Moray laboratuvarı muhtemelen İnkalar'ın bir tarımsal araştırma merkeziydi. Terasların düzeni ısı değişiklikleri yaratarak farklı iklim koşullarının oluşmasını sağlıyordu. Bu sayede Moray laboratuvarında yirmi kadar farklı iklim oluşturulduğu sanılmaktadır.
Moray laboratuvarının İnka İmparatorluğu topraklarındaki tarımsal ürünün önceden hesaplanabilmesi için kullanıldığı, yani örnekler laboratuvarı olarak kullanıldığı sanılmaktadır. Ayrıca, kimilerine göre, İnkalar burada başka çalışmalarda da bulunuyorlardı; bitkiler üzerinde seleksiyon yapıyor ve en iyi ürünün nasıl elde edilebileceğini araştırıyorlardı. Böylece burada imparatorluğun diğer bölgeleri için tohumlar üretiliyordu.
John Earls teraslar üzerine bazı taşların dikili olduğunu açıklamıştır ki, bu taşlar muhtemelen ekinoks ve gündönümü sırasında gölgelerin sınırlarını belirlemeye yarıyordu. Earls araştırmaları sonucunda şu varsayımda bulunmuştur: Moray’daki her teras İnka İmparatorluğu’nun farklı ekolojik kuşaklarındaki farklı iklim koşullarını barındıran bölgelerinden birine denk gelmekteydi.
Folklor
Eylül ayında Moray yakınlarındaki yerleşim birimlerinden yola çıkan yüz kadar insan Moray’ın dairesel teraslarında bir araya gelerek Moray Raymi’yi (Güneş Bayramı) kutlardı. Bu bayramda toprakla ve tarım çalışmasıyla ilgili folklorik danslar sergilenirdi.
Dış bağlantılar
- Moray'ın uydudan görünüşü25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Moray laboratuvari Inkalar in Kutsal Vadi sindeki eski bir tarim arastirma merkezidir Deniz seviyesinden yaklasik 3500 m yukseklikte yer alan cesitli yukseklikteki teraslardan ve su kanallarindan olusan Moray kalintilari Cuzco sehrinin yaklasik 50 km kadar kuzeybatisinda tuzlalarina 7 km mesafede bulunur Moray daki sira disi Inka tarim teraslari Moray en sira disi Inka kalintilarini icermektedir Bunlarin sira disi olmalarinin nedeni bir amfitiyatro gibi birbirinin icinde yer alan dairesel tarim teraslarindan olusmalaridir Yani sit alani ilk bakista esmerkezli halkalar bicimindeki tarim teraslarindan olusan amfitiyatrolar gorunumundedir Burasi aslinda kultur deneylerinin yapildigi bir tarimsal arastirma merkeziydi Bu kalintilarin laboratuvar olarak adlandirilmasinin nedeni bunlarin degisik tarim urunlerini degisik sicaklik yukseklik ve sulama sartlarinda test etmek icin yapildiginin dusunulmesidir Tarim teraslarinin farkli konumlari kucuk bir iklim farki yaratir Merkezde bulunan en alttaki teraslarda sicakligin maksimum olmasina karsin teraslar yukseldikce sicaklik dusmektedir Bu yapilarin bir kisminin derinligi 100 m yi bulmaktadir ve bu da en ustteki teras ile en alttaki terasin sicaklik farkinin 5 C dereceyi bulmasina neden olmaktadir Bu sicaklik farklari da iklim farkliliklarinin olusturulmasina imkan vermekteydi Boylece 20 kadar farkli iklim cesidi olusturularak bitkiler uzerinde deneyler yapiliyordu Moray in ozellikle Inka Imparatorlugu topraklarindaki tarimsal verimleri tahmin etmek uzere kullanildigi dusunulmektedir Destek duvarlariyla olusturulan teraslar verimli topraklar icermekte olup karmasik bir sulama sistemiyle sulaniyordu ki bu sayede yaklasik 250 bitki turu denenebiliyordu Etimoloji Moray sozcugu koken olarak aymoray sozcugune baglidir Inka dilinde Quechua farkli anlamlara gelen iki ayri aymoray sozcugu vardir Bunlardan biri misir tarlasi anlamina digeri ise mayis ayi anlamina gelir TarihiMoray laboratuvari 1932 de Shirppe Johnson tarafindan kesfedilmistir Gunumuzde soz konusu amfiyatro bicimli yapilardan yalnizca biri restore edilmis haldedir Moray da restore edilmemis halde bulunan iki kucuk amfiyatro bicimli yapi daha bulunmaktadir YapiMoray laboratuvarindaki halka bicimli teraslar 10 farkli duzey kademe gosterir Farkli duzeylere basamaklari duvarlara dosenmis merdivenlerle gecilir Her duzey yaklasik 2m yukseklige sahiptir Tarim icin gerekli su laboratuvarin ya da sit alaninin yukarisinda yer alan bir havuzdan saglanmaktaydi Sulama kanallari suyu farkli duzeylere tasa oyulmus arklar araciligiyla aktariyordu Teraslar arazinin dogal egimlerine uygun olarak olusturulmustu Duvarlar kalinliklari oraninda gun boyunca isiyi emip depoluyor geceleyin de depolamis oldugu bu isiyi yayiyordu Bu yontem sayesinde amfitiyatro bicimli teraslar sisteminde yukseklik azaldikca ve merkeze yaklasildikca farkli iklim kosullari microclimate19 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi gecerli oluyordu Ayni terastaki goz ardi edilebilir yukseklik farklari yalnizca 0 5 C lik isi farkina neden olmaktayken farkli duzeylerdeki teraslar arasindaki yukseklik farki maksimum 5 lik isi farkina neden oluyordu CalismalarBu sit alanin inceleyen arkeologlara gore Moray laboratuvari muhtemelen Inkalar in bir tarimsal arastirma merkeziydi Teraslarin duzeni isi degisiklikleri yaratarak farkli iklim kosullarinin olusmasini sagliyordu Bu sayede Moray laboratuvarinda yirmi kadar farkli iklim olusturuldugu sanilmaktadir Moray laboratuvarinin Inka Imparatorlugu topraklarindaki tarimsal urunun onceden hesaplanabilmesi icin kullanildigi yani ornekler laboratuvari olarak kullanildigi sanilmaktadir Ayrica kimilerine gore Inkalar burada baska calismalarda da bulunuyorlardi bitkiler uzerinde seleksiyon yapiyor ve en iyi urunun nasil elde edilebilecegini arastiriyorlardi Boylece burada imparatorlugun diger bolgeleri icin tohumlar uretiliyordu John Earls teraslar uzerine bazi taslarin dikili oldugunu aciklamistir ki bu taslar muhtemelen ekinoks ve gundonumu sirasinda golgelerin sinirlarini belirlemeye yariyordu Earls arastirmalari sonucunda su varsayimda bulunmustur Moray daki her teras Inka Imparatorlugu nun farkli ekolojik kusaklarindaki farkli iklim kosullarini barindiran bolgelerinden birine denk gelmekteydi FolklorEylul ayinda Moray yakinlarindaki yerlesim birimlerinden yola cikan yuz kadar insan Moray in dairesel teraslarinda bir araya gelerek Moray Raymi yi Gunes Bayrami kutlardi Bu bayramda toprakla ve tarim calismasiyla ilgili folklorik danslar sergilenirdi Dis baglantilarMoray in uydudan gorunusu25 Aralik 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde