Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Mayıs 2020) |
Morton A. Kaplan (9 Mayıs 1921 – 26 Eylül 2017) ABD'li ekonomi dalında çalışmalar yapan bilim insanıdır.
Uluslararası sistem teorisini uluslararası ilişkilere uygulayarak bu alanda kapsamlı bir teori geliştiren Morton A. Kaplan 9 Mayıs 1921'de Philadelphia da doğmuştur. Chicago Üniversitesi'nde Ordinaryüs Profesör olarak Siyaset Bilimi bölümünde çalışmıştır. Temple Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi'ne gitmiştir ve 1951 yılında Columbia Üniversitesi'nden doktora derecesini almıştır. Üniversitede davranış bilimleri alanında çalışmalar yürütmüştür. Aynı zamanda uluslararası Profesörler alanında Dünya Barış Akademisi Başkanıydı. Washington Times Corporation tarafından yayınlanan World & I dergisinin, 1986'dan 2004'e kadar editörlüğünü yapmıştır. Carnegie Travelling üyesiydi. Morton A. Kaplan uluslararası ilişkiler ve uluslararası politika alanlarında yazdığı kitaplarında bilim, dil ve insana oldukça geniş ölçüde yer yermiştir. Komünizm ve Sovyetler Birliği'nin politikalarını eleştirmiştir. 1979 yılında komünizm hakkında yeniliklerde bulunmuştur. Sosyal, siyasal ve ahlaki seçimleri değerlendirmek için adalet teorisini öngörmektedir. Morton A. Kaplan, sistem analizini uluslararası ilişkiler için yeni bir araç olarak görmüştür ve bu alanda değişiklikler yapıp sistemler geliştirmiştir. 26 Eylül 2017 yılında ölmüştür.
Uluslararası politikada sistem yaklaşımı
Morton A. Kaplan uluslararası ilişkiler alanında, altı tane uluslararası sistem modeli geliştirmiştir. Bu sistemler, güç dengesi, gevşek iki kutuplu, sıkı iki kutuplu, evrensel, hiyerarşik ve birim veto sistemleridir. Bu sistemlerin birinde gerçekleşen bir değişim diğerlerini de etkilemektedir. Bu sistemlerle uluslararası politikaya önemli katkıları olan kaplan, birbiriyle bağımlı ve kendilerine özgü davranışları ile dış çevreden uzak değişimler olarak tanımlamıştır. uluslararası politika, iki kutuplu veya çok kutuplu olarak değişimleri anlayabilmek için uluslararası sistemin yapısını öğrenmek gerektiğini iddia eder. Global sistemdeki gelişmeler, uluslararası politika alanında konuların uluslararası sistemde ele alınmasını sağlamıştır. Kaplan'ın bu sistem değişimleri ile gerçekleştirilen çalışmalara öncülük ettiği görülmüştür.
Uluslararası sistem modelleri
Uluslararası ilişkiler alanında geniş bir araştırma yapan kaplan, şu üç hareketle yola çıkmıştır. (1) uluslararası sistemde tekrarlanan davranış şekillerinin bulunması (2) uluslararası sistemde, belirli davranış şekilleri göstermelerinin nedeni uluslararası alanda gereksinmeyi karşılamak amacıyla hareket etmeleri (3) askeri kapasite, ekonomik kapasite, teknolojik düzey, nüfus yapısı ve iletişim düzeyi gibi faktörler uluslararası davranış şekilleri ile alakalıdır. Kaplan bunlara dayanarak altı tane uluslararası sistem modeli geliştirmiştir. Kaplan'ın ortaya attığı sistem modellerini, incelemeyi ve açıklamayı gerektiren beş değişken durum öngörmektedir. bu durumlar:
1. Sistemde dengenin korunmasını ifade eden temel kurallar,
2. Sistem değişimine neden olan değişim kuralları,
3. Aktörlerin yapısal özelliklerine ilişkin, aktörleri sınıflandırıcı değişkenler,
4.Silahlanma düzeyi, teknolojik gelişme, ekonomik durum gibi aktörlerin sahip oldukları güç öğelerine ilişkin kapasite değişkenleri,
5. Aktörler arasındaki iletişim ile ilgili değişkenler,
Kaplan, sistemdeki devletlerin davranışlarını ifade eden temel kurallar üzerinde fazla durmuştur. Çünkü temel sistemler, sistemdeki devletlerin karakteristik davranışlarını ifade etmektedir. İstikrarın korunmasına yönelik bu temel kurallar, sistemin istikrarsızlığıyla sonuçlanabilmektedir. bu kurallar, sistemde dengenin korunması için gerekli davranışları gösterdiğinden, sistemin denge kurallarıdır.
Güç dengesi sistemi
18. ve 19. yüzyıl Avrupa sisteminde Kaplan'ın ortaya attığı sistem modellerinden birincisi güç dengesi sistemidir. Güçleri eşit olarak görülen ulusal devletlerden meydana gelen ve sistem içinde hiçbir koalisyonun ya da devlet sisteminin yıkılmasının nedeni olacak şekilde üstünlük verilmeyen sistemdir. Güç dengesi sisteminde beş devletin amacı, kapasitelerini artırmak ve sistemi yönetmek gibi aynı amaçları olduğundan başarı sağlayamıyorlardı. Güç dengesi sisteminde, devletler bu nedenle istikrarlı bloklar oluşturamazlar. Bundan dolayı sistemin temelini oluşturan çıkarların değişmesi söz konusudur. Güç dengesi sisteminde, sistemin devam etmesinde çıkarı olan, zayıf devletin yanında yer alarak, sistemin yıkılmasını önleyen bir dengeleyici devlet bulunabilir. Dengeleyici devletin tek sorunu dengenin bozulmasıdır. Bu denge 20. yüzyılın başına kadar başarılı bir şekilde sürdüren İngiltere, Avrupa güç dengesi sisteminin taraflarından biri durumuna gelmiştir. Bunun nedeni, hem İngiltere' nin eski gücünü kaybetmesi, hem coğrafya faktörünün sağladığı avantajın ortadan kalkarak, Avrupa güç dengesi sisteminin İngiltereyi de içine alacak şekilde genişlemesi, hem de Sovyetler Birliğinin gücünün artmasıdır.
Kaplan'a göre temel kurallar şunlardan ibarettir:
1.devletlerin kapasiteyi arttırma amacı.
2. kapasitelerini arttıramazlarsa savaşa girer.
3. temel aktörlerden birini ortadan kaldırırlarsa savaşı durdururlar.
4. sistemi yönetmeye kalkışanlara karşı çıkarlar.
5. uluslarüstü örgütlenme ilkelerine bağlanan devletleri sınırlarlar.
6. yenilmiş veya yıkılmış bir temel aktörün sisteme tekrar dönerek eski konumuna ya da daha önce temel aktör olmasa bile temel aktör olması için çaba gösterirler.
7. tüm aktörlere karşı kabul edilebilir ortaklar olarak davranmak.
Kaplan, güç dengesi sistemini, 18. ve 19. yüzyıl Avrupa sistemlerinden hareketle geliştirmiştir. Örnekleride bu dönemdendir; Birincisi Avrupa uyumu, ikincisi 18. ve 19. yüzyılın geneli, üçüncü Bismark'ın 1866 da Sadova'da Avusturya' ya karşı takip ettiği diplomasi, dördüncü Fransız devrimi karşısında diğer devletlerin tutumlarını, beşinci kurala ise Napolyon sonrası Fransa' nın sisteme yeniden kabul edilmesi olarak gösterilmiştir.
Kaplan' a göre bir güç dengesi sisteminde, ittifakların dışında kalan devletlerin çok olması istikrar unsurudur. Sistemdeki devlet sayısı azsa, sistemdeki dengeleyicinin rolü sürekli bir dengesizliğe yol açabilmektedir. Bu gibi durumlarda sistem çökebilir.
Gevşek iki kutuplu sistem
Kaplan'ın,güç dengesi sisteminden sonra en fazla ayrıntılara yer verdiği sistem "Gevşek İki Kutuplu "sistemdir ve güç dengesi sisteminden farklı olarak arabulucu rolü vardır. Gevşek iki kutuplu sistemlerin özelliği devletlerin iki blok etrafında toplanıp evrensel aktörlerin yanında yer almasıdır. İki blokta da ABD, SSCB gibi blok önderleri ve NATO, Varşova Paktı gibi blok örgütleri vardır. Gevşek iki kutuplu sistemde eğer bloklar hiyerarşik bir şekilde örgütlenmemişse sistem güç dengesine benzer ve devletlerin belli ölçüde hareket serbestlikleri vardır. Fakat İttifak değiştirmelerde ancak iki blok etrafında olabileceğinden,bu noktada güç dengesi sisteminden farklılık göstermektedir. Bloklardan biri hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip değilse bağlar gevşek olduğundan devletlerin hareket serbestlikleri vardır ve bloksuz devletlerle ilişki kurabilirler. Ancak hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip ise,bütünleşme fazla olduğundan üyelerini bir arada tutar. Her iki blok hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip ise üyelik çok sert olacak,sadece bloksuz devletler için hareket serbesti söz konusu olabilecektir.
Gevşek iki kutuplu sistemin davranış kuralları aşağıdaki gibidir
-Hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip olan blok,karşı bloğu ortadan kaldırmaya çalışır. Büyük savaşlar yerine küçük savaşları tercih eder. Karşı bloğu yok etmede başarısız olma durumu söz konusu ise büyük savaşları da tercih eder.
-Hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip olmayan bloğun üyeleri, kapasitelerini artırma güdüsüyle hareket ederken savaş yerine görüşmeleri, kapasiteyi artırmada başarısız olmak söz konusuysa küçük savaşları tercih ederler. Fakat bunun için büyük savaşlardan kaçınırlar.
-Hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip olsun olmasın, tüm blok üyesi devletler, diğer bloğun üyelerine göre kapasitelerini artırmaya çalışırlar. Karşı blok sistem de üstünlük peşindeyse bunu kabul etmek yerine savaşa girmeyi tercih ederler.
-Tüm blok üyesi devletler, kendi bloğun amaçlarını evrensel aktöre, evrensel aktörün amaçlarını da karşı bloğa üstün tutarlar.
-Bloksuz devletler kendileriyle evrensel aktörün amaçlarını uzlaştırmaya çalışırlar. Evrensel aktörün amaçlarını, blok devletlerin amaçlarına üstün tutarlar.
-Tüm blok üyesi devletler üye sayısını artırmaya çalışırlar. Bu çaba, herhangi bir devleti karşı bloğa yanaşmaya, amaçlarını desteklemeye itecekse bloksuz kalmayı tercih ederler.
-Bloksuz devletler, blok devletleri arasındaki savaş tehlikesini azaltmaya çalışırlar. Blok devletlerden birini, diğer bloğun karşısında evrensel aktörün amacı doğrultusunda hareket ettiği zamanlarda desteklerler.
-Evrensel aktörler, uyuşmazlıkları azaltmaya çalışırlar, sistemin istikrarını tehdit eden durumlarda bloksuz devletleri harekete geçirirler.
Gevşek iki kutuplu sistemde, güç dengesi sisteminden daha çok savaştan kaçma vardır. Çünkü, nükleer savaş tehlikesi ve nükleer tırmanmadan (silahlanmadan) korkmaktadırlar. Evrensel örgütün devletler arasında uzlaştırıcı ve savaş önleyici bir işlevi de bulunmaktadır. Gevşek iki kutuplu sistemde ittifaklar, güç dengesi sisteminde olduğu gibi, kısa sürekli amaçlara göre değişmez, daha uzun sürelidir. İttifakların oluşmasında en önemli etken ideolojidir. Eğer evrensel örgüt görevini kusursuz bir şekilde yaparsa sistem evrensel sisteme dönüşebilir. Bunun haricinde, her iki blokta hiyerarşik örgütlenme yapısına sahip olursa sıkı iki kutuplu sisteme, hiyerarşik yapılar bozulursa gevşek iki kutuplu sistem, güç dengesi sistemine dönüşebilir.
Sıkı iki kutuplu sistem
Morton A. Kaplan üçünçü olarak uluslararası sistem modellerinden sıkı iki kutuplu sistem modelini tanımlamıştır. Birçoğu yönüyle gevşek iki kutuplu sisteme benzemektedir. Ancak iki model arasında farklılıklarda vardır. Sıkı iki kutuplu sistemde aktör sayısı azdır ve bütün aktörler bloklardan birine üyedir ya da taraftardır. Sıkı iki kutuplu sistemde, eğer her iki blok da hiyerarşik örgütlenme yapısı yoksa sistem, gevşek iki kutuplu sisteme dönüşebilir. Gevşek iki kutuplu sistemde blok devletleri için geçerli olan kurallar sıkı iki kutuplu sistemde geçerlidir. Bu sistemlerde, bütünleştirici ve arabulucu rolü ya hiç görülmez ya da etkileri yok denecek kadar azdır. Bundan dolayı sıkı iki kutuplu sistemleri, çok istikrarlı ve bütünleşme derecesi yüksek sistemler olarak düşünemeyiz.
Evrensel sistem
Morton A. Kaplan'ın evrensel modeli, gevşek iki kutuplu sistemdeki evrensel aktörün işlevinin genişlemesiyle ortaya çıkacak bir sistem olarak düşünülmektedir. Evrensel sistem konfederal bir siyasal sistem gibidir. Ekonomik, siyasal, idari ve yargısal işlevleri tamamlayıcı bir işleve sahiptir. Yani sistem, bütünleşmiş ve istikrarlıdır. Bu sistemlerde devletler, amaçlarına barışçıl yollarla varmaya çalışırlar. Ve çatışmalar sistemin kurallarına göre halledilir. uluslararası örgütlerde görevliler, uluslararası sistemin kurallarına göre hareket ederler ve kararlarını ulusal gereklerin baskısı altında kalmadan verirler. Ulusal devletler, kendi toplumsal ve siyasal yapılarında sistemin işleyişinde değişiklik yapmak istemediklerinde evrensel sistem, hiyerarşik iki kutuplu ya da güç dengesi sistemine dönüşebilir.
Hiyerarşik sistem
Morton A, Kaplan'ın ele aldığı hiyerarşik sistem demokratik ya da otoriter nitelikte olabilir. Eğer hiyerarşik sistem evrensel sistemdeki başarılı uygulamalardan doğan memnuniyetin daha bütünleşmiş bir sisteme olan talebi gündeme getirmesiyle ortaya çıkmışsa demokratik, sistemde herhangi bir devletin ya da bloklardan birinin diğerlerine başat duruma geçmesiyle ortaya çıkmışsa otoriterdir. Hiyerarşik sistemler bir dünya sistemi ya da imparatorluk sistemi gibidir. Bu sistemlerde, fonksiyonel örgütlenmeler coğrafi örgütlenmelerden güçlüdür çünkü hiyerarşik sistem bütünleşmiş bir yapıya sahiptir ve istikrarlı bir sistem olarak kabul edilmektedir. Merkezi yapıdan ayrılan sistemde geçerli kurallar entegrasyonun (bütünleşmenin) faydalarından, sistemden kopmanın maliyetini göze almayı gerektirmektedir. Yani ayrılma kolay değildir.
Birim veto sistemi
Morton A. Kaplan'ın uluslararası sistem modellerinden birim veto sistemi, nükleer silahların yayılmasıyla ortaya çıkacak bir sistem modelidir. Bu sistemler, nükleer güce sahip yirmi kadar devletin bir araya gelmesiyle ortaya çıkacaktır. Buna göre, sistemde nükleer gücü elinde olan devlet yapacağı ilk darbeyle rakibini yenemeyebilir. Eğer ilk vuruşta etkili bir sonuç alınabilirse rakibin gücünü zayıflatır.
Bu tür sistemlerde, Sovyetler Birliği ve Çin gibi devletlerin yenilikçi hareketleri azalırken nükleer devletler arasında, ayrılıklar yaşanır. Birim veto sisteminde devletlerin nükleer gücü kapasitelerine bağlı olarak caydıracağı için sistem istikrarsızdır. Bununla birlikte devletler kendi aralarında, bir nükleer saldırganı vazgeçirmek için paktlar kurarlar. Birim veto sisteminde nükleer savaşlar görülmez görülse de sınırlı konvansiyonel bölgesel savaşlar olabilir. Birim veto sisteminde arabulucu rolünde olan evrensel aktörün etkisi, gevşek iki kutuplu sisteme göre daha azdır çünkü nükleer güce sahip devletler kendilerini güçlü hissederler. Sistem bu özellikleriyle çok kutuplu görünüm sergiler.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mayis 2020 Morton A Kaplan 9 Mayis 1921 26 Eylul 2017 ABD li ekonomi dalinda calismalar yapan bilim insanidir Uluslararasi sistem teorisini uluslararasi iliskilere uygulayarak bu alanda kapsamli bir teori gelistiren Morton A Kaplan 9 Mayis 1921 de Philadelphia da dogmustur Chicago Universitesi nde Ordinaryus Profesor olarak Siyaset Bilimi bolumunde calismistir Temple Universitesi ve Stanford Universitesi ne gitmistir ve 1951 yilinda Columbia Universitesi nden doktora derecesini almistir Universitede davranis bilimleri alaninda calismalar yurutmustur Ayni zamanda uluslararasi Profesorler alaninda Dunya Baris Akademisi Baskaniydi Washington Times Corporation tarafindan yayinlanan World amp I dergisinin 1986 dan 2004 e kadar editorlugunu yapmistir Carnegie Travelling uyesiydi Morton A Kaplan uluslararasi iliskiler ve uluslararasi politika alanlarinda yazdigi kitaplarinda bilim dil ve insana oldukca genis olcude yer yermistir Komunizm ve Sovyetler Birligi nin politikalarini elestirmistir 1979 yilinda komunizm hakkinda yeniliklerde bulunmustur Sosyal siyasal ve ahlaki secimleri degerlendirmek icin adalet teorisini ongormektedir Morton A Kaplan sistem analizini uluslararasi iliskiler icin yeni bir arac olarak gormustur ve bu alanda degisiklikler yapip sistemler gelistirmistir 26 Eylul 2017 yilinda olmustur Uluslararasi politikada sistem yaklasimiMorton A Kaplan uluslararasi iliskiler alaninda alti tane uluslararasi sistem modeli gelistirmistir Bu sistemler guc dengesi gevsek iki kutuplu siki iki kutuplu evrensel hiyerarsik ve birim veto sistemleridir Bu sistemlerin birinde gerceklesen bir degisim digerlerini de etkilemektedir Bu sistemlerle uluslararasi politikaya onemli katkilari olan kaplan birbiriyle bagimli ve kendilerine ozgu davranislari ile dis cevreden uzak degisimler olarak tanimlamistir uluslararasi politika iki kutuplu veya cok kutuplu olarak degisimleri anlayabilmek icin uluslararasi sistemin yapisini ogrenmek gerektigini iddia eder Global sistemdeki gelismeler uluslararasi politika alaninda konularin uluslararasi sistemde ele alinmasini saglamistir Kaplan in bu sistem degisimleri ile gerceklestirilen calismalara onculuk ettigi gorulmustur Uluslararasi sistem modelleriUluslararasi iliskiler alaninda genis bir arastirma yapan kaplan su uc hareketle yola cikmistir 1 uluslararasi sistemde tekrarlanan davranis sekillerinin bulunmasi 2 uluslararasi sistemde belirli davranis sekilleri gostermelerinin nedeni uluslararasi alanda gereksinmeyi karsilamak amaciyla hareket etmeleri 3 askeri kapasite ekonomik kapasite teknolojik duzey nufus yapisi ve iletisim duzeyi gibi faktorler uluslararasi davranis sekilleri ile alakalidir Kaplan bunlara dayanarak alti tane uluslararasi sistem modeli gelistirmistir Kaplan in ortaya attigi sistem modellerini incelemeyi ve aciklamayi gerektiren bes degisken durum ongormektedir bu durumlar 1 Sistemde dengenin korunmasini ifade eden temel kurallar 2 Sistem degisimine neden olan degisim kurallari 3 Aktorlerin yapisal ozelliklerine iliskin aktorleri siniflandirici degiskenler 4 Silahlanma duzeyi teknolojik gelisme ekonomik durum gibi aktorlerin sahip olduklari guc ogelerine iliskin kapasite degiskenleri 5 Aktorler arasindaki iletisim ile ilgili degiskenler Kaplan sistemdeki devletlerin davranislarini ifade eden temel kurallar uzerinde fazla durmustur Cunku temel sistemler sistemdeki devletlerin karakteristik davranislarini ifade etmektedir Istikrarin korunmasina yonelik bu temel kurallar sistemin istikrarsizligiyla sonuclanabilmektedir bu kurallar sistemde dengenin korunmasi icin gerekli davranislari gosterdiginden sistemin denge kurallaridir Guc dengesi sistemi18 ve 19 yuzyil Avrupa sisteminde Kaplan in ortaya attigi sistem modellerinden birincisi guc dengesi sistemidir Gucleri esit olarak gorulen ulusal devletlerden meydana gelen ve sistem icinde hicbir koalisyonun ya da devlet sisteminin yikilmasinin nedeni olacak sekilde ustunluk verilmeyen sistemdir Guc dengesi sisteminde bes devletin amaci kapasitelerini artirmak ve sistemi yonetmek gibi ayni amaclari oldugundan basari saglayamiyorlardi Guc dengesi sisteminde devletler bu nedenle istikrarli bloklar olusturamazlar Bundan dolayi sistemin temelini olusturan cikarlarin degismesi soz konusudur Guc dengesi sisteminde sistemin devam etmesinde cikari olan zayif devletin yaninda yer alarak sistemin yikilmasini onleyen bir dengeleyici devlet bulunabilir Dengeleyici devletin tek sorunu dengenin bozulmasidir Bu denge 20 yuzyilin basina kadar basarili bir sekilde surduren Ingiltere Avrupa guc dengesi sisteminin taraflarindan biri durumuna gelmistir Bunun nedeni hem Ingiltere nin eski gucunu kaybetmesi hem cografya faktorunun sagladigi avantajin ortadan kalkarak Avrupa guc dengesi sisteminin Ingiltereyi de icine alacak sekilde genislemesi hem de Sovyetler Birliginin gucunun artmasidir Kaplan a gore temel kurallar sunlardan ibarettir 1 devletlerin kapasiteyi arttirma amaci 2 kapasitelerini arttiramazlarsa savasa girer 3 temel aktorlerden birini ortadan kaldirirlarsa savasi durdururlar 4 sistemi yonetmeye kalkisanlara karsi cikarlar 5 uluslarustu orgutlenme ilkelerine baglanan devletleri sinirlarlar 6 yenilmis veya yikilmis bir temel aktorun sisteme tekrar donerek eski konumuna ya da daha once temel aktor olmasa bile temel aktor olmasi icin caba gosterirler 7 tum aktorlere karsi kabul edilebilir ortaklar olarak davranmak Kaplan guc dengesi sistemini 18 ve 19 yuzyil Avrupa sistemlerinden hareketle gelistirmistir Ornekleride bu donemdendir Birincisi Avrupa uyumu ikincisi 18 ve 19 yuzyilin geneli ucuncu Bismark in 1866 da Sadova da Avusturya ya karsi takip ettigi diplomasi dorduncu Fransiz devrimi karsisinda diger devletlerin tutumlarini besinci kurala ise Napolyon sonrasi Fransa nin sisteme yeniden kabul edilmesi olarak gosterilmistir Kaplan a gore bir guc dengesi sisteminde ittifaklarin disinda kalan devletlerin cok olmasi istikrar unsurudur Sistemdeki devlet sayisi azsa sistemdeki dengeleyicinin rolu surekli bir dengesizlige yol acabilmektedir Bu gibi durumlarda sistem cokebilir Gevsek iki kutuplu sistemKaplan in guc dengesi sisteminden sonra en fazla ayrintilara yer verdigi sistem Gevsek Iki Kutuplu sistemdir ve guc dengesi sisteminden farkli olarak arabulucu rolu vardir Gevsek iki kutuplu sistemlerin ozelligi devletlerin iki blok etrafinda toplanip evrensel aktorlerin yaninda yer almasidir Iki blokta da ABD SSCB gibi blok onderleri ve NATO Varsova Pakti gibi blok orgutleri vardir Gevsek iki kutuplu sistemde eger bloklar hiyerarsik bir sekilde orgutlenmemisse sistem guc dengesine benzer ve devletlerin belli olcude hareket serbestlikleri vardir Fakat Ittifak degistirmelerde ancak iki blok etrafinda olabileceginden bu noktada guc dengesi sisteminden farklilik gostermektedir Bloklardan biri hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip degilse baglar gevsek oldugundan devletlerin hareket serbestlikleri vardir ve bloksuz devletlerle iliski kurabilirler Ancak hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip ise butunlesme fazla oldugundan uyelerini bir arada tutar Her iki blok hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip ise uyelik cok sert olacak sadece bloksuz devletler icin hareket serbesti soz konusu olabilecektir Gevsek iki kutuplu sistemin davranis kurallari asagidaki gibidir Hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip olan blok karsi blogu ortadan kaldirmaya calisir Buyuk savaslar yerine kucuk savaslari tercih eder Karsi blogu yok etmede basarisiz olma durumu soz konusu ise buyuk savaslari da tercih eder Hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip olmayan blogun uyeleri kapasitelerini artirma gudusuyle hareket ederken savas yerine gorusmeleri kapasiteyi artirmada basarisiz olmak soz konusuysa kucuk savaslari tercih ederler Fakat bunun icin buyuk savaslardan kacinirlar Hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip olsun olmasin tum blok uyesi devletler diger blogun uyelerine gore kapasitelerini artirmaya calisirlar Karsi blok sistem de ustunluk pesindeyse bunu kabul etmek yerine savasa girmeyi tercih ederler Tum blok uyesi devletler kendi blogun amaclarini evrensel aktore evrensel aktorun amaclarini da karsi bloga ustun tutarlar Bloksuz devletler kendileriyle evrensel aktorun amaclarini uzlastirmaya calisirlar Evrensel aktorun amaclarini blok devletlerin amaclarina ustun tutarlar Tum blok uyesi devletler uye sayisini artirmaya calisirlar Bu caba herhangi bir devleti karsi bloga yanasmaya amaclarini desteklemeye itecekse bloksuz kalmayi tercih ederler Bloksuz devletler blok devletleri arasindaki savas tehlikesini azaltmaya calisirlar Blok devletlerden birini diger blogun karsisinda evrensel aktorun amaci dogrultusunda hareket ettigi zamanlarda desteklerler Evrensel aktorler uyusmazliklari azaltmaya calisirlar sistemin istikrarini tehdit eden durumlarda bloksuz devletleri harekete gecirirler Gevsek iki kutuplu sistemde guc dengesi sisteminden daha cok savastan kacma vardir Cunku nukleer savas tehlikesi ve nukleer tirmanmadan silahlanmadan korkmaktadirlar Evrensel orgutun devletler arasinda uzlastirici ve savas onleyici bir islevi de bulunmaktadir Gevsek iki kutuplu sistemde ittifaklar guc dengesi sisteminde oldugu gibi kisa surekli amaclara gore degismez daha uzun surelidir Ittifaklarin olusmasinda en onemli etken ideolojidir Eger evrensel orgut gorevini kusursuz bir sekilde yaparsa sistem evrensel sisteme donusebilir Bunun haricinde her iki blokta hiyerarsik orgutlenme yapisina sahip olursa siki iki kutuplu sisteme hiyerarsik yapilar bozulursa gevsek iki kutuplu sistem guc dengesi sistemine donusebilir Siki iki kutuplu sistemMorton A Kaplan ucuncu olarak uluslararasi sistem modellerinden siki iki kutuplu sistem modelini tanimlamistir Bircogu yonuyle gevsek iki kutuplu sisteme benzemektedir Ancak iki model arasinda farkliliklarda vardir Siki iki kutuplu sistemde aktor sayisi azdir ve butun aktorler bloklardan birine uyedir ya da taraftardir Siki iki kutuplu sistemde eger her iki blok da hiyerarsik orgutlenme yapisi yoksa sistem gevsek iki kutuplu sisteme donusebilir Gevsek iki kutuplu sistemde blok devletleri icin gecerli olan kurallar siki iki kutuplu sistemde gecerlidir Bu sistemlerde butunlestirici ve arabulucu rolu ya hic gorulmez ya da etkileri yok denecek kadar azdir Bundan dolayi siki iki kutuplu sistemleri cok istikrarli ve butunlesme derecesi yuksek sistemler olarak dusunemeyiz Evrensel sistemMorton A Kaplan in evrensel modeli gevsek iki kutuplu sistemdeki evrensel aktorun islevinin genislemesiyle ortaya cikacak bir sistem olarak dusunulmektedir Evrensel sistem konfederal bir siyasal sistem gibidir Ekonomik siyasal idari ve yargisal islevleri tamamlayici bir isleve sahiptir Yani sistem butunlesmis ve istikrarlidir Bu sistemlerde devletler amaclarina bariscil yollarla varmaya calisirlar Ve catismalar sistemin kurallarina gore halledilir uluslararasi orgutlerde gorevliler uluslararasi sistemin kurallarina gore hareket ederler ve kararlarini ulusal gereklerin baskisi altinda kalmadan verirler Ulusal devletler kendi toplumsal ve siyasal yapilarinda sistemin isleyisinde degisiklik yapmak istemediklerinde evrensel sistem hiyerarsik iki kutuplu ya da guc dengesi sistemine donusebilir Hiyerarsik sistemMorton A Kaplan in ele aldigi hiyerarsik sistem demokratik ya da otoriter nitelikte olabilir Eger hiyerarsik sistem evrensel sistemdeki basarili uygulamalardan dogan memnuniyetin daha butunlesmis bir sisteme olan talebi gundeme getirmesiyle ortaya cikmissa demokratik sistemde herhangi bir devletin ya da bloklardan birinin digerlerine basat duruma gecmesiyle ortaya cikmissa otoriterdir Hiyerarsik sistemler bir dunya sistemi ya da imparatorluk sistemi gibidir Bu sistemlerde fonksiyonel orgutlenmeler cografi orgutlenmelerden gucludur cunku hiyerarsik sistem butunlesmis bir yapiya sahiptir ve istikrarli bir sistem olarak kabul edilmektedir Merkezi yapidan ayrilan sistemde gecerli kurallar entegrasyonun butunlesmenin faydalarindan sistemden kopmanin maliyetini goze almayi gerektirmektedir Yani ayrilma kolay degildir Birim veto sistemiMorton A Kaplan in uluslararasi sistem modellerinden birim veto sistemi nukleer silahlarin yayilmasiyla ortaya cikacak bir sistem modelidir Bu sistemler nukleer guce sahip yirmi kadar devletin bir araya gelmesiyle ortaya cikacaktir Buna gore sistemde nukleer gucu elinde olan devlet yapacagi ilk darbeyle rakibini yenemeyebilir Eger ilk vurusta etkili bir sonuc alinabilirse rakibin gucunu zayiflatir Bu tur sistemlerde Sovyetler Birligi ve Cin gibi devletlerin yenilikci hareketleri azalirken nukleer devletler arasinda ayriliklar yasanir Birim veto sisteminde devletlerin nukleer gucu kapasitelerine bagli olarak caydiracagi icin sistem istikrarsizdir Bununla birlikte devletler kendi aralarinda bir nukleer saldirgani vazgecirmek icin paktlar kurarlar Birim veto sisteminde nukleer savaslar gorulmez gorulse de sinirli konvansiyonel bolgesel savaslar olabilir Birim veto sisteminde arabulucu rolunde olan evrensel aktorun etkisi gevsek iki kutuplu sisteme gore daha azdir cunku nukleer guce sahip devletler kendilerini guclu hissederler Sistem bu ozellikleriyle cok kutuplu gorunum sergiler Kaynakca 7 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ari Tayyar Aralik 1990 Uludag University 15 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mayis 2023