Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Norm, grup üyelerinin belirli bir bağlamda nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen kurallar veya ilkeler bütünü. Toplumbilimciler normları yazılı olmayan ve toplumun davranışlarına hükmeden anlayış olarak tanımlarken, ruhbilimciler ise daha genel bir tanımı benimserler. Sosyoloji'de normlar yazılı ve yazısız olmak üzere ikiye ayrılır. Yazılı normlar resmi normlar olarak da bilinirler. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve kararname gibi şeyler yazılı normlarının kapsamına girer. Yazılı normlar daha çok kamu kurumları ve özel sektörde kullanılır. Yazılı normların yaptırım gücü yüksektir. Yazısız normlar ise resmi olmayan normlardır. Toplum içerisindeki genelgeçer kurallar bütünü olarak da bilinir. Yazısız normların başlıca çeşitleri: töre, örf, adet, gelenek, görenek ve ahlaktır. Yazısız normlara uymayanlar toplum tarafından dışlanma gibi yaptırımlarla karşılaşabilirler. Yazısız normlar, yazılı normların olmadığı yerlerde onun yerine kullanılabilir. Normlardaki temel amaç sosyal kontroldür.
Toplumsal kural türleri
1. Din Kuralları: Kaynağının insanüstü bir güç olduğuna inanılır. Bu güç çoğu zaman Tanrı inancı ile belirginleşir. Ayrıca pek çok dinde bu inancı tamamlayan Kutsal Kitap ve Elçi (Peygamber, Yalvaç) inançları bulunur. Kaynağı tanrısal olduğu için bu kuralların değiştirilmesi çok zor hatta imkansızdır. Değişik dinlerde kurallar insanları ölümden sonra diriliş, yeniden dünyaya gelme, cennet ve cehennem gibi farklı ödül ve cezalar ile iyi birer insan olmaya yöneltmeyi amaçlar.
2. Gelenek (Örf) Kuralları: Kaynağı toplumun kendisidir. Toplum bir fayda bulduğu için nesilden nesile aktarır. Din kuralları kadar olmasa da yine de değiştirilmeleri oldukça zordur. Toplumun kullandığı en önemli yöntemler dışlama, kınama, dayanışma, yardımlaşma, ziyaret gibi uygulamalardır.
- Töre: Geçmiş çağlarda yazılı olmayan hukuk kuralları demektir. Çağdaş devletler (bazıları hariç), Töre’yi hukuk olarak kabul etmez.
3. Görgü (Adap) Kuralları: Kimi kaynaklara göre Gelenek kurallarının bir türüdür. Farklı sosyal çevrelerde ortama göre değişen basit davranış kalıplarıdır. Bu kurallar kişinin toplum içinde nasıl davranması gerektiğini düzenler. Selamlaşma, yemek yeme kuralları, saygılı davranma gibi. Uyulmadığında karşılaşılacak tepki hafiftir. Bu tepki çoğunlukla Ayıplama şeklindedir.
4. Ahlak Kuralları: İyiye ve doğruya yönelmiş eylemi talep eden kurallardır. Bazı davranışlara üstün değerler yüklenerek yapılması teşvik edilir. Ahlak kuralları bireylerin davranışlarını düzenlemeyi amaçlayan, bunu yaparken de iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış davranışın ne olduğu sorusuna cevaplar veren kuralların tümüdür. Kaynağı kişinin kendisidir. Yani dışarıdan bir zorlama olmadan kendiliğinden uygulanır. Fakat ahlakın nasıl edinildiği ayrı bir tartışma konusudur.
A) Subjektif (Öznel) Ahlak: Ahlakın doğuştan edinildiği, kişinin yaratılışından kaynaklandığı öne sürülür. Bu nedenle kişinin kendisine yaptığı telkinlerle oluşur. Vicdan önemli ve belirleyici bir kavram olarak görülür.
- Vicdan: İnsanın iyiyi veya kötüyü ayırt etmesini sağlayan, doğruyu veya yanlışı bulduran içsel güç ve yetenektir. Mecazen içsel bir mahkemedir. Özellikle hakimlerin (yargıçların) vicdani kanaatleriyle ve bağımsız olarak yani baskı altında kalmadan, kimseden tavsiye ve telkin almadan karar vermeleri gerekir. Arapçada sözcüğün kökeninde “bulmak” manası vardır. (“Bulunç” sözcüğü Anadolu’da bazı yörelerde “Vicdan” anlamında kullanılır.)
B) Objektif (Nesnel) Ahlak: Ahlakın sonradan edinildiği, aile, okul, çevre, din gibi kurumlar aracılığıyla toplum tarafından bireye aktarıldığı kabul edilir. Felsefedeki “Tabula rasa” (Boş Levha) anlayışı savunulur. Bu anlayışa göre insan zihni boş bir levha (tablo) gibidir. Doğumda insan zihni boştur ve sonradan toplumsal etkileşimle doldurulur. Bu nedenle Objektif Ahlak bireyin diğer insanlara nasıl davranacağını belirler.
Hukuk kurallarının diğer toplumsal kurallarla karşılaştırılması
1. Toplumsal Kuralların hepsi de insanın doğru davranmasını sağlamayı amaçlar. (Amaç aynıdır.)
2. Hepsinde Emir, Yasak ve İzinler vardır. (Araçlar aynıdır.)
3. Diğer kural türlerinde Manevi (Soyut) Yaptırım vardır; Hukukta ise Maddi (Somut) Yaptırım vardır. Hapis veya Para Cezası gibi (Yöntem farklıdır.)
4. Hukuk kurallarında devlet güvencesi bulunur. Diğer toplumsal kurallarda devlet güvencesi yoktur. Birey diğer toplumsal kurallara uymak istemezse onu hiç kimse bunlara uymaya zorlayamaz. Oysa hukuk kurallarına uymaya devlet tarafından zorlanabilir.
5. Zannedilenin aksine hukuk kuralları neredeyse en sık değiştirilen kurallardır.
6. Diğer kurallar zamanla Hukuk Kuralına dönüşebilir. Ör: Yaşlılara yer vermek bir gelenek kuralı iken çıkarılan bir yasa ile hukuk kuralına dönüşmüştür.
7. Toplumsal, dinsel ve ahlaki olarak kötü olan her şey hukukta cezalandırılmak zorunda değildir. Ör: Yalan söylemek hukukta bir suç değildir. Yani her yalan söyleyene ceza verilmez. Ancak Yalancı Şahitlik ve Sahtekarlık gibi başkasına zarar veren yalanlar suçtur ve cezası vardır.
Normların bağlayıcılığı
Aile ve çevre bazı davranış biçimlerinin uygulanmasını bireyden bekler. Hatta yapabiliyorsa buna zorlar. Örneğin bir çocuğun bayramda dedesini ziyarete gitmeye babası tarafından zorlanması gibi.
Hukuk insanların birbirlerine “tahammül etmelerini” (katlanmalarını) ister. Bu herkesin uyması gereken bir zorunluluktur. Daha sonra ise bireylerin Formel Saygı gösterecek biçimde bir davranışla toplumsal ilişkilerini ve kamu hizmetlerini yerine getirmeleri beklenir.
Formel Saygı (Resmi / Biçimsel Saygı)
Gözlemlenebilen bir davranış biçimidir. Kişinin gerçek fikri olmayabilir. Zorlamayla ortaya çıkar. Bu zorlama bazen toplumsal bazen de hukuk kökenli olabilir. Örneğin Devlet Memurları Kanunu memurun amirine karşı saygılı davranmasını zorunlu kılar. (Türkçe’deki “Saygı Göstermek” deyimi bu durumu ifade eder.) Hukuk bu saygı türü ile ilgilenir. Örneğin Devlet Memurları Kanunu, Öğrenci Disiplin Yönetmelikleri saygı ile ilgili düzenlemeler içerir.
İnformel (Gayriresmî / Biçimdışı Saygı)
Kişinin gerçek fikrinden kaynaklanır. İçseldir. Zorlama ile değiştirilemez. Ancak karşılıklı etkileşim ile zamanla olumlu veya olumsuz yönde kendiliğinden değişebilir. (Türkçe’deki “Saygı Duymak” deyimi ile ifade edilir.) Hukuk bu saygı türü ile ilgilenmez.
Kaynakça
- Marshall, G. Oxford Dictionary of Sociology.
- Final Yayınları Felsefe Grubu Konu Anlatım Kitabı s.251
- Chung, A., & Rimal, R. N. (2016). Social Norms: A Review. Review of Communication Research, 4, 1-28, doi:10.12840/issn.2255-4165.2016.04.01.008 (İngilizce)
- Posner, E. (2000). Law and Social Norms. Cambridge MA: Harvard University Press (İngilizce)
- Scott, J.F. (1971). Internalization of Norms: A Sociological Theory of Moral Commitment, Englewoods Cliffs, N.J.: Prentice–Hall. (İngilizce)
- Hukuka Giriş, Prof.Dr Turgut Akıntürk, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002
Dipnotlar
- ^ Devlet Memurları Kanunu (657 sayılı), 125. Madde, Disiplin cezalarının çeşitleri ile ceza uygulanacak fiil ve haller başlığı. "B - Kınama: Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. Kınama cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır:... c) Görev sırasında amire hal ve hareketi ile saygısız davranmak."
Ayrıca bakınız
 | Sosyoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Norm grup uyelerinin belirli bir baglamda nasil davranmalari gerektigini belirleyen kurallar veya ilkeler butunu Toplumbilimciler normlari yazili olmayan ve toplumun davranislarina hukmeden anlayis olarak tanimlarken ruhbilimciler ise daha genel bir tanimi benimserler Sosyoloji de normlar yazili ve yazisiz olmak uzere ikiye ayrilir Yazili normlar resmi normlar olarak da bilinirler Kanun tuzuk yonetmelik yonerge ve kararname gibi seyler yazili normlarinin kapsamina girer Yazili normlar daha cok kamu kurumlari ve ozel sektorde kullanilir Yazili normlarin yaptirim gucu yuksektir Yazisiz normlar ise resmi olmayan normlardir Toplum icerisindeki genelgecer kurallar butunu olarak da bilinir Yazisiz normlarin baslica cesitleri tore orf adet gelenek gorenek ve ahlaktir Yazisiz normlara uymayanlar toplum tarafindan dislanma gibi yaptirimlarla karsilasabilirler Yazisiz normlar yazili normlarin olmadigi yerlerde onun yerine kullanilabilir Normlardaki temel amac sosyal kontroldur Toplumsal kural turleri1 Din Kurallari Kaynaginin insanustu bir guc olduguna inanilir Bu guc cogu zaman Tanri inanci ile belirginlesir Ayrica pek cok dinde bu inanci tamamlayan Kutsal Kitap ve Elci Peygamber Yalvac inanclari bulunur Kaynagi tanrisal oldugu icin bu kurallarin degistirilmesi cok zor hatta imkansizdir Degisik dinlerde kurallar insanlari olumden sonra dirilis yeniden dunyaya gelme cennet ve cehennem gibi farkli odul ve cezalar ile iyi birer insan olmaya yoneltmeyi amaclar 2 Gelenek Orf Kurallari Kaynagi toplumun kendisidir Toplum bir fayda buldugu icin nesilden nesile aktarir Din kurallari kadar olmasa da yine de degistirilmeleri oldukca zordur Toplumun kullandigi en onemli yontemler dislama kinama dayanisma yardimlasma ziyaret gibi uygulamalardir Tore Gecmis caglarda yazili olmayan hukuk kurallari demektir Cagdas devletler bazilari haric Tore yi hukuk olarak kabul etmez 3 Gorgu Adap Kurallari Kimi kaynaklara gore Gelenek kurallarinin bir turudur Farkli sosyal cevrelerde ortama gore degisen basit davranis kaliplaridir Bu kurallar kisinin toplum icinde nasil davranmasi gerektigini duzenler Selamlasma yemek yeme kurallari saygili davranma gibi Uyulmadiginda karsilasilacak tepki hafiftir Bu tepki cogunlukla Ayiplama seklindedir 4 Ahlak Kurallari Iyiye ve dogruya yonelmis eylemi talep eden kurallardir Bazi davranislara ustun degerler yuklenerek yapilmasi tesvik edilir Ahlak kurallari bireylerin davranislarini duzenlemeyi amaclayan bunu yaparken de iyi ya da kotu dogru ya da yanlis davranisin ne oldugu sorusuna cevaplar veren kurallarin tumudur Kaynagi kisinin kendisidir Yani disaridan bir zorlama olmadan kendiliginden uygulanir Fakat ahlakin nasil edinildigi ayri bir tartisma konusudur A Subjektif Oznel Ahlak Ahlakin dogustan edinildigi kisinin yaratilisindan kaynaklandigi one surulur Bu nedenle kisinin kendisine yaptigi telkinlerle olusur Vicdan onemli ve belirleyici bir kavram olarak gorulur Vicdan Insanin iyiyi veya kotuyu ayirt etmesini saglayan dogruyu veya yanlisi bulduran icsel guc ve yetenektir Mecazen icsel bir mahkemedir Ozellikle hakimlerin yargiclarin vicdani kanaatleriyle ve bagimsiz olarak yani baski altinda kalmadan kimseden tavsiye ve telkin almadan karar vermeleri gerekir Arapcada sozcugun kokeninde bulmak manasi vardir Bulunc sozcugu Anadolu da bazi yorelerde Vicdan anlaminda kullanilir B Objektif Nesnel Ahlak Ahlakin sonradan edinildigi aile okul cevre din gibi kurumlar araciligiyla toplum tarafindan bireye aktarildigi kabul edilir Felsefedeki Tabula rasa Bos Levha anlayisi savunulur Bu anlayisa gore insan zihni bos bir levha tablo gibidir Dogumda insan zihni bostur ve sonradan toplumsal etkilesimle doldurulur Bu nedenle Objektif Ahlak bireyin diger insanlara nasil davranacagini belirler Hukuk kurallarinin diger toplumsal kurallarla karsilastirilmasi 1 Toplumsal Kurallarin hepsi de insanin dogru davranmasini saglamayi amaclar Amac aynidir 2 Hepsinde Emir Yasak ve Izinler vardir Araclar aynidir 3 Diger kural turlerinde Manevi Soyut Yaptirim vardir Hukukta ise Maddi Somut Yaptirim vardir Hapis veya Para Cezasi gibi Yontem farklidir 4 Hukuk kurallarinda devlet guvencesi bulunur Diger toplumsal kurallarda devlet guvencesi yoktur Birey diger toplumsal kurallara uymak istemezse onu hic kimse bunlara uymaya zorlayamaz Oysa hukuk kurallarina uymaya devlet tarafindan zorlanabilir 5 Zannedilenin aksine hukuk kurallari neredeyse en sik degistirilen kurallardir 6 Diger kurallar zamanla Hukuk Kuralina donusebilir Or Yaslilara yer vermek bir gelenek kurali iken cikarilan bir yasa ile hukuk kuralina donusmustur 7 Toplumsal dinsel ve ahlaki olarak kotu olan her sey hukukta cezalandirilmak zorunda degildir Or Yalan soylemek hukukta bir suc degildir Yani her yalan soyleyene ceza verilmez Ancak Yalanci Sahitlik ve Sahtekarlik gibi baskasina zarar veren yalanlar suctur ve cezasi vardir Normlarin baglayiciligi Aile ve cevre bazi davranis bicimlerinin uygulanmasini bireyden bekler Hatta yapabiliyorsa buna zorlar Ornegin bir cocugun bayramda dedesini ziyarete gitmeye babasi tarafindan zorlanmasi gibi Hukuk insanlarin birbirlerine tahammul etmelerini katlanmalarini ister Bu herkesin uymasi gereken bir zorunluluktur Daha sonra ise bireylerin Formel Saygi gosterecek bicimde bir davranisla toplumsal iliskilerini ve kamu hizmetlerini yerine getirmeleri beklenir Formel Saygi Resmi Bicimsel Saygi Gozlemlenebilen bir davranis bicimidir Kisinin gercek fikri olmayabilir Zorlamayla ortaya cikar Bu zorlama bazen toplumsal bazen de hukuk kokenli olabilir Ornegin Devlet Memurlari Kanunu memurun amirine karsi saygili davranmasini zorunlu kilar Turkce deki Saygi Gostermek deyimi bu durumu ifade eder Hukuk bu saygi turu ile ilgilenir Ornegin Devlet Memurlari Kanunu Ogrenci Disiplin Yonetmelikleri saygi ile ilgili duzenlemeler icerir Informel Gayriresmi Bicimdisi Saygi Kisinin gercek fikrinden kaynaklanir Icseldir Zorlama ile degistirilemez Ancak karsilikli etkilesim ile zamanla olumlu veya olumsuz yonde kendiliginden degisebilir Turkce deki Saygi Duymak deyimi ile ifade edilir Hukuk bu saygi turu ile ilgilenmez KaynakcaMarshall G Oxford Dictionary of Sociology Final Yayinlari Felsefe Grubu Konu Anlatim Kitabi s 251 Chung A amp Rimal R N 2016 Social Norms A Review Review of Communication Research 4 1 28 doi 10 12840 issn 2255 4165 2016 04 01 008 Ingilizce Posner E 2000 Law and Social Norms Cambridge MA Harvard University Press Ingilizce Scott J F 1971 Internalization of Norms A Sociological Theory of Moral Commitment Englewoods Cliffs N J Prentice Hall Ingilizce Hukuka Giris Prof Dr Turgut Akinturk Anadolu Universitesi Yayinlari 2002Dipnotlar Devlet Memurlari Kanunu 657 sayili 125 Madde Disiplin cezalarinin cesitleri ile ceza uygulanacak fiil ve haller basligi B Kinama Memura gorevinde ve davranislarinda kusurlu oldugunun yazi ile bildirilmesidir Kinama cezasini gerektiren fiil ve haller sunlardir c Gorev sirasinda amire hal ve hareketi ile saygisiz davranmak Ayrica bakinizTabula rasaSosyoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz