Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quipu (aynı zamanda khipu olarak da yazılır), Güney Amerika And Dağları bölgesindeki birçok kültür tarafından tarihsel olarak kullanılan tellerden yapılmış kayıt tekniğidir. Bir quipu genellikle pamuk veya devegil liflerinden oluşuyordu. İnka halkı onları veri toplamak ve kayıt tutmak, vergi yükümlülüklerini izlemek, nüfus sayımı kayıtları, takvim bilgileri toplamak ve askeri organizasyon için kullandı. Kordonlar, düğümler halinde kodlanmış sayısal ve diğer değerleri, genellikle on tabanlı bir konum sisteminde depoladı. Bir quipu'nun yalnızca birkaç veya binlerce teli olabilir. Quipus'un konfigürasyonu "sicimli paspaslarla karşılaştırılmıştır. Arkeolojik kanıtlar ayrıca ince oyulmuş ahşabın renkli kordonların ekleneceği ve belki de daha sağlam bir taban olarak kullanıldığını göstermiştir. Nispeten az sayıda quipu günümüze ulaşabilmiştir.
Belirsiz bir şekilde quipus olarak tanımlanabilen nesneler, arkeolojik kayıtlarda ilk olarak MS 1. bin yılda ortaya çıkar (tartışılan quipus çok daha eski olmasına rağmen). Daha sonra Cusco Krallığı'nın ve daha sonra MS 1100'den 1532'ye kadar And Dağları boyunca gelişen İnka İmparatorluğu'nun yönetiminde önemli bir rol oynadılar. Bölge İspanyol İmparatorluğu'na katıldıktan sonra, quipus'un yerini çoğunlukla Avrupa yazı ve sayı sistemleri aldı ve bazı quipu'lar putperest olarak tanımlandı ve yok edildi, ancak bazı İspanyollar quipu kayıt sisteminin sömürge yönetiminin ihtiyaçlarına uyarlanmasını destekledi ve bazı rahipler, quipus'un dini amaçlar için kullanılmasını savundu. Birkaç modern köyde quipus, yerel topluluk için önemli öğeler olmaya devam etti. Birçoğu türbelerde saklandığından, kaç tane sağlam quipusun hala var olduğu ve nerede olduğu belirsizdir.
Quipu ile ilgisi olmayan düğümlü ipler, eski Çinliler, Tibetliler ve Japonlar tarafından bilgileri kaydetmek için kullanılmıştır. Quipu İspanyolca yazımdır ve İngilizce'deki en yaygın yazımdır. Khipu (telaffuz [ˈkʰɪpʊ], çoğul: khipukuna) Cusco Quechua'da "düğüm" anlamına gelen kelimedir. Çoğu Quechua çeşidinde bu terim kipu'dur.
Etimoloji
"Quipu", "düğüm" veya "düğüm atmak" anlamına gelen bir Quechua kelimesidir. "Qipu" ve "khipu" terimleri, aynı kelimenin yazım varyasyonlarıdır. "Quipu" geleneksel İspanyolca yazım biçimidir, "khipu" ise yakın geçmişteki Quechuan ve Aymaran yazım değişimini yansıtır.
İşlev
Araştırmacılar tarafından bugüne kadar incelenen quipus hakkında kaydedilen bilgilerin çoğu, ondalık sistemdeki sayılardan oluşmaktadır: örneğin "Hintli şefler hangi eyaletin diğerinden daha fazla kaybettiğini tespit ediyor ve aralarındaki kayıpları dengeliyor" gibi. İspanyol işgali.İspanyolların Peru'yu fethinin ilk yıllarında, İspanyol yetkililer yerel haraç ödemeleri veya mal üretimi konusundaki anlaşmazlıkları çözmek için genellikle quipus'a güveniyorlardı. Quipucamayocs (Quechua khipu kamayuq "khipu uzmanı", çoğul: khipu kamayuqkuna), defter tutmalarının geçmiş ödemelerin geçerli belgeleri olarak kabul edildiği mahkemeye çağrılabilirdi.
Bazı düğümlerin yanı sıra renk gibi diğer özelliklerin deşifre edilmemiş sayısal olmayan bilgileri temsil ettiği düşünülmektedir. Genel olarak sistemin alfabedeki harflere benzer fonetik semboller içermediği düşünülmektedir. Ancak Gary Urton, quipus'un fonolojik veya logografik verileri kaydedebilen ikili bir sistem kullandığını öne sürdü.
Herhangi bir yerli Peru dili ile quipus arasında açık bir bağlantının olmaması, tarihsel olarak quipus'un glottografik bir yazı sistemi olmadığı ve fonetik göndergesi olmadığı varsayımına yol açmıştır. Wisconsin Üniversitesi'nden Frank Salomon, quipus'un aslında bir dil, bilgi ileten ancak belirli bir dilin konuşma sesleriyle doğrudan ilgili olmayan temsili semboller sistemi - müzik notasyonu veya sayılar gibi - olduğunu savundu. Gary Urton tarafından başlatılan Khipu Veritabanı Projesi (KDP), bir quipu'daki (bir köyün adı olan Puruchuco) ilk kelimenin kodunu çözmüş olabilir. Bu varsayım doğruysa, quipus, 3 boyutlu bir sistemde kaydedilen karmaşık bir dilin bilinen tek örneğidir.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Çeşitli quipu örnekleri
Wikimedia Commons'ta Quipu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
 | ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Quipu ayni zamanda khipu olarak da yazilir Guney Amerika And Daglari bolgesindeki bircok kultur tarafindan tarihsel olarak kullanilan tellerden yapilmis kayit teknigidir Bir quipu genellikle pamuk veya devegil liflerinden olusuyordu Inka halki onlari veri toplamak ve kayit tutmak vergi yukumluluklerini izlemek nufus sayimi kayitlari takvim bilgileri toplamak ve askeri organizasyon icin kullandi Kordonlar dugumler halinde kodlanmis sayisal ve diger degerleri genellikle on tabanli bir konum sisteminde depoladi Bir quipu nun yalnizca birkac veya binlerce teli olabilir Quipus un konfigurasyonu sicimli paspaslarla karsilastirilmistir Arkeolojik kanitlar ayrica ince oyulmus ahsabin renkli kordonlarin eklenecegi ve belki de daha saglam bir taban olarak kullanildigini gostermistir Nispeten az sayida quipu gunumuze ulasabilmistir Bir Inka quipu suMuseo Machu Picchu Casa Concha Cusco daki Quipu ornegi Belirsiz bir sekilde quipus olarak tanimlanabilen nesneler arkeolojik kayitlarda ilk olarak MS 1 bin yilda ortaya cikar tartisilan quipus cok daha eski olmasina ragmen Daha sonra Cusco Kralligi nin ve daha sonra MS 1100 den 1532 ye kadar And Daglari boyunca gelisen Inka Imparatorlugu nun yonetiminde onemli bir rol oynadilar Bolge Ispanyol Imparatorlugu na katildiktan sonra quipus un yerini cogunlukla Avrupa yazi ve sayi sistemleri aldi ve bazi quipu lar putperest olarak tanimlandi ve yok edildi ancak bazi Ispanyollar quipu kayit sisteminin somurge yonetiminin ihtiyaclarina uyarlanmasini destekledi ve bazi rahipler quipus un dini amaclar icin kullanilmasini savundu Birkac modern koyde quipus yerel topluluk icin onemli ogeler olmaya devam etti Bircogu turbelerde saklandigindan kac tane saglam quipusun hala var oldugu ve nerede oldugu belirsizdir Quipu ile ilgisi olmayan dugumlu ipler eski Cinliler Tibetliler ve Japonlar tarafindan bilgileri kaydetmek icin kullanilmistir Quipu Ispanyolca yazimdir ve Ingilizce deki en yaygin yazimdir Khipu telaffuz ˈkʰɪpʊ cogul khipukuna Cusco Quechua da dugum anlamina gelen kelimedir Cogu Quechua cesidinde bu terim kipu dur Etimoloji Quipu dugum veya dugum atmak anlamina gelen bir Quechua kelimesidir Qipu ve khipu terimleri ayni kelimenin yazim varyasyonlaridir Quipu geleneksel Ispanyolca yazim bicimidir khipu ise yakin gecmisteki Quechuan ve Aymaran yazim degisimini yansitir IslevArastirmacilar tarafindan bugune kadar incelenen quipus hakkinda kaydedilen bilgilerin cogu ondalik sistemdeki sayilardan olusmaktadir ornegin Hintli sefler hangi eyaletin digerinden daha fazla kaybettigini tespit ediyor ve aralarindaki kayiplari dengeliyor gibi Ispanyol isgali Ispanyollarin Peru yu fethinin ilk yillarinda Ispanyol yetkililer yerel harac odemeleri veya mal uretimi konusundaki anlasmazliklari cozmek icin genellikle quipus a guveniyorlardi Quipucamayocs Quechua khipu kamayuq khipu uzmani cogul khipu kamayuqkuna defter tutmalarinin gecmis odemelerin gecerli belgeleri olarak kabul edildigi mahkemeye cagrilabilirdi Bazi dugumlerin yani sira renk gibi diger ozelliklerin desifre edilmemis sayisal olmayan bilgileri temsil ettigi dusunulmektedir Genel olarak sistemin alfabedeki harflere benzer fonetik semboller icermedigi dusunulmektedir Ancak Gary Urton quipus un fonolojik veya logografik verileri kaydedebilen ikili bir sistem kullandigini one surdu Herhangi bir yerli Peru dili ile quipus arasinda acik bir baglantinin olmamasi tarihsel olarak quipus un glottografik bir yazi sistemi olmadigi ve fonetik gondergesi olmadigi varsayimina yol acmistir Wisconsin Universitesi nden Frank Salomon quipus un aslinda bir dil bilgi ileten ancak belirli bir dilin konusma sesleriyle dogrudan ilgili olmayan temsili semboller sistemi muzik notasyonu veya sayilar gibi oldugunu savundu Gary Urton tarafindan baslatilan Khipu Veritabani Projesi KDP bir quipu daki bir koyun adi olan Puruchuco ilk kelimenin kodunu cozmus olabilir Bu varsayim dogruysa quipus 3 boyutlu bir sistemde kaydedilen karmasik bir dilin bilinen tek ornegidir KaynakcaDis baglantilarCesitli quipu ornekleri Wikimedia Commons ta Quipu ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz