Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Risk algısı insanların riskin özellikleri ve şiddeti hakkında yaptıkları öznel bir yargı. Bu tabir en çok insan sağlığı ve çevreye yönelik doğal tehlikeler ve nükleer güç gibi tehditlerle alakalı olarak kullanılır. Farklı insanların neden risklerin tehlikelerini farklı tahmin ettiklerini açıklamak için birkaç farklı teori önerilmiştir. Bu teoriler üç temel alanda gelişmiştir. Bunlar sırasıyla;
- Psikolojik yaklaşımlar (Sezgisel ve Bilişsel),
- Antropolojik/Sosyal yaklaşımlar (Kültürel teori)
- Disiplinler arası yaklaşımlar (Risk çerçevesinin sosyal açıklamaları).
Erken teorileri
Risk algı çalışması, insanların ve uzmanların farklı teknolojilerin ve doğal tehlikelerin ne kadar riskli olduğu konusunda farklı fikirlerde olduklarının gözlemlenmesi ile ortaya çıkmıştır. 1960’ların ortalarında nükleer teknolojilerin hızlı yükselmesi temiz ve güvenli enerji konusunda verilen vaatlere tanıklık etti. Hem çevreye olan artmış tehlikeler hem de boş radyoaktif araziler yaratan ani felaketlerin korkuları halkın bu yeni teknolojiye olan tutumunu değiştirdi. Bilimsel ve kurumsal topluluklar, bilim adamlarının bu enerjinin ne kadar güvenli olduğunu açıklarken toplum algısının neden bunun karşısında olduğunu sordular. Uzmanların bakış açısına göre problem bilimsel gerçekler ile tehlikelerin toplum tarafından aşırı derecede algılanması arasındaki farktır.
Psikoloji yaklaşımları
Psikoloji yaklaşımları, insanların bilgiyi nasıl işlediklerini anlamaya çalışan araştırmalarla başladı. Araştırmalar aynı zamanda risk algısının, algılayanın psikolojik durumundan etkilendiğini gösteriyor. Risk algılama değerlik teorisi sadece mutluluk ve iyimserlik gibi duygular ile korku ve şiddet gibi olumsuz duygular arasında farklılaşıyor. Bu teoriye göre olumlu duygular iyimser risk algısına sebep olurken negatif duygular kötümser risk algısına sebep oluyor. Araştırmalar risk ve faydanın dünyanın her yerindeki tehlikeli faaliyetlerinde olumlu olarak ilişkilendirilirken, insanların zihinlerinde ve yargılarında olumsuz olarak ilişkilendirilir.
Keşif ve önyargılar
İlk psikometrik araştırma insanların kumar oynarken olasılıkları nasıl değerlendirdiklerini görmek için bu deneyleri yapan psikologlar Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafından yapılmıştır. Ortaya çıkan temel sonuç insanların bilgiyi değerlendirirken birçok sezgiseli kullanmasıydı. Bu sezgiseller genellikle düşünme için faydalı kısa yollardır, fakat bazı durumlarda yanlış yargılara neden olabilir.[]
Bilişsel psikoloji
Toplumdaki insanların çoğu iklim değişikliği ve nüfus artışı gibi gelecek nesilleri etkileyebilecek uzun vadeli problemlerden daha çok, zararlı atık ve böcek ilacı kullanımı gibi günlük hayata ani etkileri olabilecek problemler hakkında daha büyük endişe duyduklarını ifade ediyorlar. Çoğu insanın maruz kaldığı iklim değişiklikleri kişisel değildir ve çoğu insan belgeseller veya medya haberleri vasıtasıyla dünyanın uzak bir yerinde gibi gözüken sanal bir tecrübeye sahipler. Bekle ve gör davranışıyla birlikte, insanlar çevresel yıkıcı davranışların önemini ve uzmanların iklim değişikliğinden kaynaklanan riskleri açık ve detaylı bir şekilde ortaya koysalar bile anlamıyorlar.[]
Psikometrik paradigma
Psikometrik araştırmada tanımlanan kapsamlı özellikler yüksek etki faktörüne göre 3 temel özellik olarak kısaltılabilir. Bunlar;
- Riskin anlaşılma derecesine göre,
- Dehşet duygusunu uyandırma derecesine göre,
- Riske maruz kalan insan sayısına göre,
Dehşet riski terör, kontrol edilmezlik, felaket, eşitsizlik ve kontrolsüzlük gibi içte yatan duyguları ortaya çıkarır. Kişi o işten ne kadar korkarsa o işin algılanan riski o kadar yüksek olur ve kişi riskin azalmasını o derecede ister.
Çevresel psikoloji
Son yıllarda, iklim değişikliği gibi karışık çevre sorunlarının riskini anlamak ve çözmeye başlamak için disiplinler arası yeni risk algılama modelleri geliştirildi. Örneğin Helgeson, Van der Linden ve Chabay (2012) ve Van der Linden (2015), toplumun iklim değişikliği konusunda risk algısının (bilişsel, duygusal, bilinçaltı, sosyo kültürel ve bireysel faktörlerin birleşiminden oluşan) çok yönlü olarak değerlendirildiği 5 faktör modelini ortaya koyuyorlar.
Antropolojik-sosyolojik yaklaşım
Bu yaklaşım risk algısının sosyal kurumlar tarafından oluşturulup desteklendiği varsayımına dayanır. Bu görüşe göre algılar sosyal olarak kurumlar, kültürel değerler ve yaşam şekilleri tarafından oluşturulur.
Kültürel teori
Riskin kültürel teorisi bir kısmı antropolog Mary Douglas ve siyaset bilimci 'nin 1982 yılında çıkan kitabına dayanıyor. Her bir yaşam şekli belli bir sosyal yapı ve riskte belirli bir görünüme karşılık gelir.[]
Ulusal kültür ve risk çalışması
Kültürel idrak konusunda yapılan ilk ulusal kültür ve risk çalışması kişinin bireycilik, dayanışmacılık ve hiyerarşi-eşitlik boyutlarındaki dünya görüşünün bu kişinin riske olan tepkisinin bir öngörüsü olduğunu ortaya çıkardı.[]
Disiplinler arası yaklaşım
Risk çerçevesinin sosyal olarak genişletilmesi
Sosyal olarak riskin genişletilmesi psikoloji, sosyoloji, antropoloji ve iletişi teorilerindeki araştırmaları birleştirir. Çerçeve çalışmaları ise riskin arttığı, azaldığı, toplumun daha az veya daha çok dikkat ettiği faktörler tarafından yürütülen işlemi açıklamayı amaçlar.[]
Kaynakça
- ^ Douglas, Mary. Risk Acceptability According to the Social Sciences. Russell Sage Foundation, 1985.
- ^ Tversky, Amos; Kahneman, Daniel (1974). "Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases". Science. 185 (4157). ss. 1124-1131. doi:10.1126/science.185.4157.1124. (PMID) 17835457.
- ^ Slovic, Paul 1982
- ^ van der Linden, S. (2015). The Social-Psychological Determinants of Climate Change Risk Perceptions: Towards a Comprehensive Model. Journal of Environmental Psychology, 41, 112-124.
- ^ Wildavsky, Aaron; Dake, Karl (1990). "Theories of Risk Perception: Who Fears What and Why?". American Academy of Arts and Sciences (Daedalus). 119 (4). ss. 41-60.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Risk algisi insanlarin riskin ozellikleri ve siddeti hakkinda yaptiklari oznel bir yargi Bu tabir en cok insan sagligi ve cevreye yonelik dogal tehlikeler ve nukleer guc gibi tehditlerle alakali olarak kullanilir Farkli insanlarin neden risklerin tehlikelerini farkli tahmin ettiklerini aciklamak icin birkac farkli teori onerilmistir Bu teoriler uc temel alanda gelismistir Bunlar sirasiyla Psikolojik yaklasimlar Sezgisel ve Bilissel Antropolojik Sosyal yaklasimlar Kulturel teori Disiplinler arasi yaklasimlar Risk cercevesinin sosyal aciklamalari Erken teorileriRisk algi calismasi insanlarin ve uzmanlarin farkli teknolojilerin ve dogal tehlikelerin ne kadar riskli oldugu konusunda farkli fikirlerde olduklarinin gozlemlenmesi ile ortaya cikmistir 1960 larin ortalarinda nukleer teknolojilerin hizli yukselmesi temiz ve guvenli enerji konusunda verilen vaatlere taniklik etti Hem cevreye olan artmis tehlikeler hem de bos radyoaktif araziler yaratan ani felaketlerin korkulari halkin bu yeni teknolojiye olan tutumunu degistirdi Bilimsel ve kurumsal topluluklar bilim adamlarinin bu enerjinin ne kadar guvenli oldugunu aciklarken toplum algisinin neden bunun karsisinda oldugunu sordular Uzmanlarin bakis acisina gore problem bilimsel gercekler ile tehlikelerin toplum tarafindan asiri derecede algilanmasi arasindaki farktir Psikoloji yaklasimlariPsikoloji yaklasimlari insanlarin bilgiyi nasil islediklerini anlamaya calisan arastirmalarla basladi Arastirmalar ayni zamanda risk algisinin algilayanin psikolojik durumundan etkilendigini gosteriyor Risk algilama degerlik teorisi sadece mutluluk ve iyimserlik gibi duygular ile korku ve siddet gibi olumsuz duygular arasinda farklilasiyor Bu teoriye gore olumlu duygular iyimser risk algisina sebep olurken negatif duygular kotumser risk algisina sebep oluyor Arastirmalar risk ve faydanin dunyanin her yerindeki tehlikeli faaliyetlerinde olumlu olarak iliskilendirilirken insanlarin zihinlerinde ve yargilarinda olumsuz olarak iliskilendirilir Kesif ve onyargilar Ilk psikometrik arastirma insanlarin kumar oynarken olasiliklari nasil degerlendirdiklerini gormek icin bu deneyleri yapan psikologlar Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafindan yapilmistir Ortaya cikan temel sonuc insanlarin bilgiyi degerlendirirken bircok sezgiseli kullanmasiydi Bu sezgiseller genellikle dusunme icin faydali kisa yollardir fakat bazi durumlarda yanlis yargilara neden olabilir kaynak belirtilmeli Bilissel psikoloji Toplumdaki insanlarin cogu iklim degisikligi ve nufus artisi gibi gelecek nesilleri etkileyebilecek uzun vadeli problemlerden daha cok zararli atik ve bocek ilaci kullanimi gibi gunluk hayata ani etkileri olabilecek problemler hakkinda daha buyuk endise duyduklarini ifade ediyorlar Cogu insanin maruz kaldigi iklim degisiklikleri kisisel degildir ve cogu insan belgeseller veya medya haberleri vasitasiyla dunyanin uzak bir yerinde gibi gozuken sanal bir tecrubeye sahipler Bekle ve gor davranisiyla birlikte insanlar cevresel yikici davranislarin onemini ve uzmanlarin iklim degisikliginden kaynaklanan riskleri acik ve detayli bir sekilde ortaya koysalar bile anlamiyorlar kaynak belirtilmeli Psikometrik paradigma Psikometrik arastirmada tanimlanan kapsamli ozellikler yuksek etki faktorune gore 3 temel ozellik olarak kisaltilabilir Bunlar Riskin anlasilma derecesine gore Dehset duygusunu uyandirma derecesine gore Riske maruz kalan insan sayisina gore Dehset riski teror kontrol edilmezlik felaket esitsizlik ve kontrolsuzluk gibi icte yatan duygulari ortaya cikarir Kisi o isten ne kadar korkarsa o isin algilanan riski o kadar yuksek olur ve kisi riskin azalmasini o derecede ister Cevresel psikoloji Son yillarda iklim degisikligi gibi karisik cevre sorunlarinin riskini anlamak ve cozmeye baslamak icin disiplinler arasi yeni risk algilama modelleri gelistirildi Ornegin Helgeson Van der Linden ve Chabay 2012 ve Van der Linden 2015 toplumun iklim degisikligi konusunda risk algisinin bilissel duygusal bilincalti sosyo kulturel ve bireysel faktorlerin birlesiminden olusan cok yonlu olarak degerlendirildigi 5 faktor modelini ortaya koyuyorlar Antropolojik sosyolojik yaklasimBu yaklasim risk algisinin sosyal kurumlar tarafindan olusturulup desteklendigi varsayimina dayanir Bu goruse gore algilar sosyal olarak kurumlar kulturel degerler ve yasam sekilleri tarafindan olusturulur Kulturel teori Riskin kulturel teorisi bir kismi antropolog Mary Douglas ve siyaset bilimci nin 1982 yilinda cikan kitabina dayaniyor Her bir yasam sekli belli bir sosyal yapi ve riskte belirli bir gorunume karsilik gelir kaynak belirtilmeli Ulusal kultur ve risk calismasi Kulturel idrak konusunda yapilan ilk ulusal kultur ve risk calismasi kisinin bireycilik dayanismacilik ve hiyerarsi esitlik boyutlarindaki dunya gorusunun bu kisinin riske olan tepkisinin bir ongorusu oldugunu ortaya cikardi kaynak belirtilmeli Disiplinler arasi yaklasimRisk cercevesinin sosyal olarak genisletilmesi Sosyal olarak riskin genisletilmesi psikoloji sosyoloji antropoloji ve iletisi teorilerindeki arastirmalari birlestirir Cerceve calismalari ise riskin arttigi azaldigi toplumun daha az veya daha cok dikkat ettigi faktorler tarafindan yurutulen islemi aciklamayi amaclar kaynak belirtilmeli Kaynakca Douglas Mary Risk Acceptability According to the Social Sciences Russell Sage Foundation 1985 Tversky Amos Kahneman Daniel 1974 Judgment under Uncertainty Heuristics and Biases Science 185 4157 ss 1124 1131 doi 10 1126 science 185 4157 1124 PMID 17835457 Slovic Paul 1982 van der Linden S 2015 The Social Psychological Determinants of Climate Change Risk Perceptions Towards a Comprehensive Model Journal of Environmental Psychology 41 112 124 Wildavsky Aaron Dake Karl 1990 Theories of Risk Perception Who Fears What and Why American Academy of Arts and Sciences Daedalus 119 4 ss 41 60