Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rıza ya da hukuki kullanımıyla ilgilinin rızası, bir kişinin bir başka kişinin önerisini veya talebini gönüllü olarak kabul etmesini ifade eder. Hukuk, tıp ve cinsel ilişki gibi alanlarda kullanıldığı şekliyle belirli tanımları olan ortak bir konuşma terimidir. Belirli bağlamlarda rıza, günlük anlamından farklı olabilir. Örneğin, zihinsel engeli olan veya yasal olarak cinsel rıza yaşının altındaki bir kişinin bir cinsel eylemde bulunması durumunda hukuken ilgilinin rızası kavramı günlük dildeki kullanımından farklılaşacaktır.
Birleşmiş Milletler kurumları ve girişimleri, cinsellik eğitimi programlarında rıza konusunun öğretilmesinin faydalı olduğuna inanmaktadır.
Türleri
- Açık bir rıza, ima edilen değil, açık ve net bir şekilde ifade edilen bir onaydır. Açık rıza duruma göre yazılı ya da sözlü olabilir. Tanıklar tarafından kanıtlanmayan yazılı olmayan açık rıza, ilgilinin haberi olmadan alınan bir ses veya görüntü kaydıyla ispat edilemez.
- Zımni rıza, bir kişinin eylemlerinden ve belirli bir durumun gerçeklerinden ve koşullarından (veya bazı durumlarda, bir kişinin sessiz kalması veya hareketsiz kalmasıyla) elde edilen rızadır. Örneğin bir futbol maçına çıkan futbolcular arasında fiziksel temas konusunda zımri rıza söz konusudur; çünkü oynanan futbolun koşulları bunu gerektirmektedir ve sahaya çıkan futbolcu buna zımnen de olsa rıza göstermiş kabul edilir. Zımni rıza, şiddetin olağan ve makul şekilde söz konusu sporla ilgili olarak düşünüldüğü durumlarda geçerli olacaktır.
- Aydınlatılmış rıza, özellikle tıp alanında bir eylemin gerçeklerini, sonuçlarını ve gelecekteki sonuçlarını açık bir şekilde anlayan bir kişi tarafından verilen rızadır. Bu terim, sosyal bilimler araştırmalarında örneğin ankete katılan, katılımcıların araştırma prosedürünü anladıklarını ve buna rıza gösterdiklerini onaylamaları istendiğinde de söz konusu olur. Ayrıca cinsel ilişki öncesinde bulaşıcı bir hastalığı olduğunu ifade eden kişiyle cinssel ilişkide bulunulması durumunda da bilgilendirilmiş rızadan bahsedilecektir.
- Varsayılan rıza ise, ilgilinin gerçek iradesinin alınamadığı durumlarda, "ilgiliye sorulabilse idi, müdahaleye rıza gösterirdi" şeklindeki bir tahmine dayanmaktadır.
Kişisel Verilerin Korunması'nda Rıza
Veri sahibi tarafından verilen rıza kavramı, Avrupa Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) gibi kişisel veri düzenlemelerinde önemli bir rol oynamaktadır. GDPR (Madde 6), kişisel verilerin hukuka uygun olarak işlenmesine izin veren hukuki dayanakları düzenlemektedir. Son kullanıcıların rızası, bu olası dayanaklardan yalnızca biridir. Bununla birlikte, GDPR uygulamasının (2018'de) ve diğer yasal yükümlülüklerin bir sonucu olarak, veri sorumluları (çevrimiçi hizmet sağlayıcılar) son yıllarda geniş çapta izin alma mekanizmaları geliştirmiştir. GDPR'ye göre, son kullanıcıların rızası geçerli, özgürce verilmiş, spesifik, bilgili dayalı ve güncel olmalıdır . Ancak, yasal izinlerin alınmasına ilişkin uygulanabilirlik eksikliği, dijital dünyada bir zorluk oluşturmaktadır. Örneğin, 2020 yılında yapılan bir çalışma, Big Tech şeklinde ifade edilen büyük teknoloji şirketleri Google, Amazon, Facebook, Apple ve Microsoft (GAFAM),'ın rıza alma metinlerinde koyu desenler kullanması alınan rızanın yasallığı konusunda şüphe uyandırdığını göstermiştir.
İşkence Suçu ve İlgilinin Rızası
Bir kimseye maddi veya manevi olarak yapılan aşırı eziyet olarak tanımlanan işkence, Türk Ceza Kanunu'nda bir kamu görevlisi tarafından bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştirme olarak nitelendirilmiştir (TCK m.94). İşkence ile korunan haklar üzerinde, kişinin tasarruf edebilme yetkisi olmadığından, işkence fiilleri, mağdurun rızası ile hukuka uygun kabul edilemez.
Sağlık hukukunda İlgilinin Rızası
Sağlık hukukunda rıza, bir sağlık çalışanını bir hastane yapılacak tıbbi müdahaleden kaynaklanan zararlar için sorumluluğunu belirlemek bakımından önemlidir. Hastanın rıza veremeyecek durumda olması halinde bu konu daha da önemli hale gelir.
Sağlık Hukuku'nda Aydınlatılmış Rıza
Aydınlatılmış rıza konusunun hukuki gelişimi, hasta hakkı çerçevesinde ele alınmasıyla başlamaktadır. Buna göre, bir tıp doktoru, hasta söz konusu tıbbi müdahaleye rıza vermeden önce prosedürü ve/veya uygulanacak tedavinin olası risklerini (hastanın tedaviye devam edip etmeme konusundaki fikrini değiştirebilecek her türlü bilgiyi) açıklamak zorundadır. Sağlık çalışanı tarafından yapılacak aydınlatma, hastanın eğitimi, kültürel, toplumsal ve ruhsal durumu göz önünde bulundurularak ve hastanın anlayabileceği bir şekilde yapılmalıdır.
Aydınlatılmış rıza meselesinin kapsamı, Avustralya'da Rogers v Whitaker'da davasında ele alınan bir hukuki sorun olmuştur. Bir sağlık çalışanı, sonradan ortaya çıkabilecek olan önemli bir riski açıklamadığı takdirde, hareketi "ihmal" olarak değerlendirilir. Bu önemli riskler, tedaviyi daha deneyimli bir cerrahın yapması durumunda daha iyi bir sonuç alma imkanının olup olmamasını da içerir. Birleşik Krallık'ta, bir Yüksek Mahkeme kararı rıza ile ilgili hukuki uyuşmazlık çözümlerinde "hasta odaklı bir kriter" kabul etmiştir: buna göre, tıp çalışanlarının değil, hastaların mevcut tüm bilgiler göz önüne alındığında, belirli bir eylem tarzı açısından üstlenmek istedikleri riske odaklanan bir hukuki yorum geliştirilmiştir. Bu değişiklik, "tıbbi korumacılık" anlayışının terk edildiği şeklinde yorumlanmaktadır.
Türkiye'de ise, Hasta Hakları Yönetmeliğinde 08.05.2014 Tarihinde yapılan değişiklik sonucu aydınlatılmış rıza meselesi bir hasta hakkından ziyade, sağlık çalışanlarının uyması zorunlu bir ilke haline gelmiştir. Uygulamada aydınlatma yükümlülüğü “aydınlatılmış onam formu” olarak adlandırılan matbu formlar şeklinde yerine getirilmektedir, ancak bu şekilde yapılan bir işlemin olayın özelliğine göre sorumluluktan kurtulmaya her zaman yeterli olmayacağı da belirtilmektedir.
Sağlık Hukukunda Varsayılan Rıza
"Varsayılan rıza", rıza veremeyecek durumda olan bu hastaya sağlık çalışanının müdahale etmesini sağlar. Bu durum özellikle rıza beyanında bulunacak kişinin bilincini yitirmiş ve hayatının devamı açısından acil müdahalede bulunulması gereken bir acil durum karşısında kendini göstermektedir.
Sosyal Bilimler Alanında Yapılan Çalışmalarda Rıza
Sosyal bilimcilerin bir anket veya bir deney yapmadan önce araştırma katılımcılarından aydınlatılmış onay almaları gerekir. Bu bağlamda aydınlatılmış rıza, genellikle araştırmanın amacını katılımcılara açıklamak ve çalışma katılımcılarının kullanılacak prosedürleri anladığına ve çalışmaya katılmaya rıza gösterdiğine dair imzalı veya sözlü bir onay elde etmek anlamına gelir.:51–55
Psikolojik deneyler gibi bazı sosyal bilimlerde araştırma metotları, çalışmanın bir parçası olarak "hile" içerebilir; bu gibi durumlarda, araştırmacılar prosedürleri katılımcılara tam olarak açıklamaz ve katılımcılar tam olarak bilgilendirilmez. Bununla birlikte, araştırmacıların, deney tamamlandıktan hemen sonra katılımcıları bilgilendirmeleri gerekmektedir. Bazı çalışma grupları savunmasız olarak kabul edilir ve bilgilendirilmiş onaya ek olarak, onlara özel korumalar sağlanmalıdır. Bunlar, hapsedilen kişileri, hamile kadınları, engellileri ve zihinsel engelli kişileri içerir. Çocukların aydınlatılmış rıza veremeyeceği kabul edilir.:51–55
Cinsel İlişki ve Rıza
Cinsel rıza, cinsel saldırının ne olduğunu belirlemede önemli bir rol oynar, çünkü tarafların rızası olmayan bir cinsel ilişki, tecavüz olarak nitelendirilir. 1980'lerin sonlarında, akademisyen Lois Pineau, rızanın tespiti için için açık, net ve objektif bir belirleme yapılması gerektiğini savunmuştur. Bu süreçte ABD'de birçok üniversitede cinsel saldırı ile ilgili olarak farkındalık yaratmaya yönelik, "rıza" konusu üzerinden kampanyalar başlatılmıştır.
1990'ların sonlarından bu yana, yeni cinsel rıza modelleri önerildi. Spesifik olarak, "evet, evet demektir" ve olumlu modellerin geliştirilmesi, örneğin Hall'un tanımı: "başkası tarafından yapılan veya önerilenin gönüllü onayı; izin; fikir veya duyarlılıkta anlaşma". Hickman ve Muehlenhard, rızanın "cinsel faaliyette bulunmaya istekli olma duygusunun özgür sözlü veya sözsüz iletişimi" olması gerektiğini belirtiyor. Onayı çevreleyen temel, bireysel koşullar her zaman "evet, evet demektir" veya "hayır, hayır demektir" modelinde kabul edilemeyeceğinden, olumlu onay yine de sınırlı olabilir.
Bazı kişilerin rızasından söz edilemez. Çocuklar/reşit olmayanların, cinsel eylemlere hukuken geçerli sayılabilecek bir rıza verdiğinden söz edilemez. Benzer şekilde engelli bireylerin de, engel durumuna göre cinsel ilişkiye rıza veremeyeğincen bahsedilebilir. Örneğin ABD'de Alzheimer hastalığı olan kişilerin eşlerine bile cinsel ilişkisi konusunda rızanın söz konusu olmadığına yönelik bir yargı kararı bulunmaktadır.
Literatürde, konuyla ilgili bir tanım birliği bulunmamaktadır. Roffee, yargı kararlarında karışıklığı önlemek için yasal tanımın "evrensel" bir nitelikte olması gerektiğini savunmuş, ayrıca ahlaki rıza kavramının her zaman yasal kavramla uyuşmadığını da göstermiştir; örneğin, bazı yetişkin kardeşler veya diğer aile üyeleri gönüllü olarak bir ilişkiye girebilirler, ancak hukuk sistemi bunu hala ensest ve dolayısıyla bir suç olarak görmektedir.
Cinsel eğitim programları, ilkokul, lise ve üniversite eğitimlerinde müfredatlarına cinsel rıza konusunu dahil etmek ve ön plana çıkarmak için çalışmaktadır. Birleşik Krallık'ta, Pshea Derneği, İngiliz okullarında "rızaya dayalı cinsel ilişkiler" ve "rızanın anlamı ve önemi" derslerini içeren müfredat planları üzerinde çalışmaktadır. ABD'de, California-Berkeley Üniversitesi, affirmatif (somut ve olumlu) rıza olgusunu eğitimlerinde ele almıştır. Kanada'da, Ontario hükûmeti, cinsel ilişkide rıza konusunu ele alacak bir eğitim müfredatı oluşturmuştur.
Olumlu Rıza (Affirmatif rıza)
Olumlu rıza (evet), her iki tarafın da açık, sözlü iletişim veya sözlü olmayan ipuçları veya jestler yoluyla cinsel davranışı kabul etmesidir. İlgili kişilerin aktif katılımını ve iletişimi içerir. Kısaca özetlenecek olursa, "rıza, evettir; kararsızlık, hayırdır". Bu yaklaşım, ABD'de lise ve üniversiteler tarafından onaylanan yaklaşımdır ve rızayı "her katılımcının karşılıklı olarak üzerinde mutabık kalınan cinsel faaliyette bulunmaya yönelik olumlu, açık ve bilinçli bir kararı" olarak tanımlamaktadır. Bu tanım gereği, bir kişi sarhoşsa, bilinci kapalıysa veya uyuyorsa, olumlu onay verilemez.
Olumlu rızadan bahsedebilmek için genellikle 3 unsur söz konusudur:
- Tam olarak neyi ve ne kadar kabul ettiğini bilme
- Cinsel ilişki niyetini açık bir şekilde ifade etme
- Cinsel ilişki için özgürce ve gönüllü olarak karar verme
Olumlu rıza almak için, söylemeyi beklemek veya bir partnerin "hayır" demesini beklemek yerine, açık bir "evet" aranması gerekir. Cinsel ilişki için karşılıklı olarak hemfikir olma ve cinsel davranışa aktif olarak katılma gerekliliği üzerinde durulması gerektiği belirtilmektedir.
Kaynakça
- ^ "Home : Oxford English Dictionary". www.oed.com. Erişim tarihi: 24 Mart 2016.
- ^ International technical guidance on sexuality education: An evidence-informed approach (PDF). Paris: UNESCO. 2018. s. 56. ISBN . 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ "Example of permitted and regulated contact in sport - BBC Sport: Rugby Union: "... you can tackle an opponent in order to get the ball, as long as you stay within the rules."". 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ a b Black's Law Dictionary. West Publishing Co. 2011. s. 726.
- ^ Human (2021). Zimmermann, Alfred; Howlett, Robert J.; Jain, Lakhmi C. (Ed.). "A Human-Centric Perspective on Digital Consenting: The Case of GAFAM" (PDF). Human Centred Intelligent Systems. Smart Innovation, Systems and Technologies (İngilizce). Singapore: Springer. 189: 139-159. doi:10.1007/978-981-15-5784-2_12. ISBN . 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ TDK, Büyük Türkçe Sözlük
- ^ Durmuş Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem, Murat Önok (2015). Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, 12. Baskı. Seçkin Yayıncılık. s. 277.
- ^ a b c d Uğur Şimşek. "Sağlık Hukukunda Aydınlatılmış Rıza". Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ . www.balfour-manson.co.uk (İngilizce). 18 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Zeynel T. KANGAL (2011). "Ceza Hukukunda Varsayılan Rıza". Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ Eda DEMİRSOY AŞIKOĞLU (2018). "KİŞİ DOKUNULMAZLIĞI HAKKI BAĞLAMINDA RIZA OLMAKSIZIN YAPILAN TIBBİ MÜDAHALELER". TAAD. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ a b Making sense of the social world: methods of investigation. Fifth. Los Angeles: Sage. 2016. ISBN . OCLC 890179806.
- ^ a b c "When Yes Actually Means Yes". Roffee James A., 'When Yes Actually Means Yes: Confusing Messages and Criminalising Consent' in Rape Justice: Beyond the Criminal Law eds. Powell A., Henry N., and Flynn A., Palgrave, 2015. 2015. ss. 72-91. doi:10.1057/9781137476159_5. ISBN .
- ^ a b Beres. A (18 Ocak 2007). "'Spontaneous' Sexual Consent: An Analysis of Sexual Consent Literature". Feminism & Psychology. 17 (93): 93. doi:10.1177/0959353507072914.
- ^ Pineau (1989). "Date Rape: A Feminist Analysis". Law and Philosophy. 8 (217): 217-243. doi:10.1007/BF00160012.
- ^ Thomas KA, Sorenson SB, Joshi M. "Consent is good, joyous, sexy": A banner campaign to market consent to college students. Journal of American College Health. 2016; 64(8):639-650
- ^ Hall (10 Ağustos 1998). "Consent for Sexual Behavior in a College Student Population". Electronic Journal of Human Sexuality. 1.
- ^ Hickman, S.E. and Muehlenhard, C.L. (1999) '"By the Semi-mystical Appearance of a Condom": How Young Women and Men Communicate Sexual Consent in Heterosexual Situations', The Journal of Sex Research 36: 258–72.
- ^ Pam Belluck (22 Nisan 2015). "Iowa Man Found Not Guilty of Sexually Abusing Wife With Alzheimer's". The New York Times. 1 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Nisan 2015.
- ^ Roffee (2014). "No Consensus on Incest? Criminalisation and Compatibility with the European Convention on Human Rights". Human Rights Law Review. 14 (3): 541-572. doi:10.1093/hrlr/ngu023.
- ^ Rawlinson (9 Mart 2015). "Plans for sexual consent lessons in schools 'do not go far enough'". Retrieved March 13, 2015.
- ^ Grinberg (29 Eylül 2014). "Enthusiastic yes in sex consent education". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021. Retrieved March 13, 2015.
- ^ Rushowy (25 Şubat 2015). "In Ontario sex ed, consent the hot issue". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021. Retrieved March 10, 2015.
- ^ a b Grinberg (29 Eylül 2014). "Enthusiastic yes in sex consent education". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021. Retrieved March 10, 2015.
- ^ "...affirmative consent standards have been adopted at colleges across the nation, including every ivy league university except Harvard. "Affirmative consent: A primer" Christine Emba Washington Post Oct 12 2015 https://www.washingtonpost.com/news/in-theory/wp/2015/10/12/affirmative-consent-a-primer/ 10 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Riza ya da hukuki kullanimiyla ilgilinin rizasi bir kisinin bir baska kisinin onerisini veya talebini gonullu olarak kabul etmesini ifade eder Hukuk tip ve cinsel iliski gibi alanlarda kullanildigi sekliyle belirli tanimlari olan ortak bir konusma terimidir Belirli baglamlarda riza gunluk anlamindan farkli olabilir Ornegin zihinsel engeli olan veya yasal olarak cinsel riza yasinin altindaki bir kisinin bir cinsel eylemde bulunmasi durumunda hukuken ilgilinin rizasi kavrami gunluk dildeki kullanimindan farklilasacaktir Birlesmis Milletler kurumlari ve girisimleri cinsellik egitimi programlarinda riza konusunun ogretilmesinin faydali olduguna inanmaktadir TurleriAcik bir riza ima edilen degil acik ve net bir sekilde ifade edilen bir onaydir Acik riza duruma gore yazili ya da sozlu olabilir Taniklar tarafindan kanitlanmayan yazili olmayan acik riza ilgilinin haberi olmadan alinan bir ses veya goruntu kaydiyla ispat edilemez Zimni riza bir kisinin eylemlerinden ve belirli bir durumun gerceklerinden ve kosullarindan veya bazi durumlarda bir kisinin sessiz kalmasi veya hareketsiz kalmasiyla elde edilen rizadir Ornegin bir futbol macina cikan futbolcular arasinda fiziksel temas konusunda zimri riza soz konusudur cunku oynanan futbolun kosullari bunu gerektirmektedir ve sahaya cikan futbolcu buna zimnen de olsa riza gostermis kabul edilir Zimni riza siddetin olagan ve makul sekilde soz konusu sporla ilgili olarak dusunuldugu durumlarda gecerli olacaktir Aydinlatilmis riza ozellikle tip alaninda bir eylemin gerceklerini sonuclarini ve gelecekteki sonuclarini acik bir sekilde anlayan bir kisi tarafindan verilen rizadir Bu terim sosyal bilimler arastirmalarinda ornegin ankete katilan katilimcilarin arastirma prosedurunu anladiklarini ve buna riza gosterdiklerini onaylamalari istendiginde de soz konusu olur Ayrica cinsel iliski oncesinde bulasici bir hastaligi oldugunu ifade eden kisiyle cinssel iliskide bulunulmasi durumunda da bilgilendirilmis rizadan bahsedilecektir Varsayilan riza ise ilgilinin gercek iradesinin alinamadigi durumlarda ilgiliye sorulabilse idi mudahaleye riza gosterirdi seklindeki bir tahmine dayanmaktadir Kisisel Verilerin Korunmasi nda RizaVeri sahibi tarafindan verilen riza kavrami Avrupa Genel Veri Koruma Yonetmeligi GDPR gibi kisisel veri duzenlemelerinde onemli bir rol oynamaktadir GDPR Madde 6 kisisel verilerin hukuka uygun olarak islenmesine izin veren hukuki dayanaklari duzenlemektedir Son kullanicilarin rizasi bu olasi dayanaklardan yalnizca biridir Bununla birlikte GDPR uygulamasinin 2018 de ve diger yasal yukumluluklerin bir sonucu olarak veri sorumlulari cevrimici hizmet saglayicilar son yillarda genis capta izin alma mekanizmalari gelistirmistir GDPR ye gore son kullanicilarin rizasi gecerli ozgurce verilmis spesifik bilgili dayali ve guncel olmalidir Ancak yasal izinlerin alinmasina iliskin uygulanabilirlik eksikligi dijital dunyada bir zorluk olusturmaktadir Ornegin 2020 yilinda yapilan bir calisma Big Tech seklinde ifade edilen buyuk teknoloji sirketleri Google Amazon Facebook Apple ve Microsoft GAFAM in riza alma metinlerinde koyu desenler kullanmasi alinan rizanin yasalligi konusunda suphe uyandirdigini gostermistir Iskence Sucu ve Ilgilinin RizasiBir kimseye maddi veya manevi olarak yapilan asiri eziyet olarak tanimlanan iskence Turk Ceza Kanunu nda bir kamu gorevlisi tarafindan bir kisiye karsi insan onuruyla bagdasmayan ve bedensel veya ruhsal yonden aci cekmesine algilama veya irade yeteneginin etkilenmesine asagilanmasina yol acacak davranislari gerceklestirme olarak nitelendirilmistir TCK m 94 Iskence ile korunan haklar uzerinde kisinin tasarruf edebilme yetkisi olmadigindan iskence fiilleri magdurun rizasi ile hukuka uygun kabul edilemez Saglik hukukunda Ilgilinin RizasiSaglik hukukunda riza bir saglik calisanini bir hastane yapilacak tibbi mudahaleden kaynaklanan zararlar icin sorumlulugunu belirlemek bakimindan onemlidir Hastanin riza veremeyecek durumda olmasi halinde bu konu daha da onemli hale gelir Saglik Hukuku nda Aydinlatilmis Riza Aydinlatilmis riza konusunun hukuki gelisimi hasta hakki cercevesinde ele alinmasiyla baslamaktadir Buna gore bir tip doktoru hasta soz konusu tibbi mudahaleye riza vermeden once proseduru ve veya uygulanacak tedavinin olasi risklerini hastanin tedaviye devam edip etmeme konusundaki fikrini degistirebilecek her turlu bilgiyi aciklamak zorundadir Saglik calisani tarafindan yapilacak aydinlatma hastanin egitimi kulturel toplumsal ve ruhsal durumu goz onunde bulundurularak ve hastanin anlayabilecegi bir sekilde yapilmalidir Aydinlatilmis riza meselesinin kapsami Avustralya da Rogers v Whitaker da davasinda ele alinan bir hukuki sorun olmustur Bir saglik calisani sonradan ortaya cikabilecek olan onemli bir riski aciklamadigi takdirde hareketi ihmal olarak degerlendirilir Bu onemli riskler tedaviyi daha deneyimli bir cerrahin yapmasi durumunda daha iyi bir sonuc alma imkaninin olup olmamasini da icerir Birlesik Krallik ta bir Yuksek Mahkeme karari riza ile ilgili hukuki uyusmazlik cozumlerinde hasta odakli bir kriter kabul etmistir buna gore tip calisanlarinin degil hastalarin mevcut tum bilgiler goz onune alindiginda belirli bir eylem tarzi acisindan ustlenmek istedikleri riske odaklanan bir hukuki yorum gelistirilmistir Bu degisiklik tibbi korumacilik anlayisinin terk edildigi seklinde yorumlanmaktadir Turkiye de ise Hasta Haklari Yonetmeliginde 08 05 2014 Tarihinde yapilan degisiklik sonucu aydinlatilmis riza meselesi bir hasta hakkindan ziyade saglik calisanlarinin uymasi zorunlu bir ilke haline gelmistir Uygulamada aydinlatma yukumlulugu aydinlatilmis onam formu olarak adlandirilan matbu formlar seklinde yerine getirilmektedir ancak bu sekilde yapilan bir islemin olayin ozelligine gore sorumluluktan kurtulmaya her zaman yeterli olmayacagi da belirtilmektedir Saglik Hukukunda Varsayilan Riza Varsayilan riza riza veremeyecek durumda olan bu hastaya saglik calisaninin mudahale etmesini saglar Bu durum ozellikle riza beyaninda bulunacak kisinin bilincini yitirmis ve hayatinin devami acisindan acil mudahalede bulunulmasi gereken bir acil durum karsisinda kendini gostermektedir Sosyal Bilimler Alaninda Yapilan Calismalarda RizaSosyal bilimcilerin bir anket veya bir deney yapmadan once arastirma katilimcilarindan aydinlatilmis onay almalari gerekir Bu baglamda aydinlatilmis riza genellikle arastirmanin amacini katilimcilara aciklamak ve calisma katilimcilarinin kullanilacak prosedurleri anladigina ve calismaya katilmaya riza gosterdigine dair imzali veya sozlu bir onay elde etmek anlamina gelir 51 55 Psikolojik deneyler gibi bazi sosyal bilimlerde arastirma metotlari calismanin bir parcasi olarak hile icerebilir bu gibi durumlarda arastirmacilar prosedurleri katilimcilara tam olarak aciklamaz ve katilimcilar tam olarak bilgilendirilmez Bununla birlikte arastirmacilarin deney tamamlandiktan hemen sonra katilimcilari bilgilendirmeleri gerekmektedir Bazi calisma gruplari savunmasiz olarak kabul edilir ve bilgilendirilmis onaya ek olarak onlara ozel korumalar saglanmalidir Bunlar hapsedilen kisileri hamile kadinlari engellileri ve zihinsel engelli kisileri icerir Cocuklarin aydinlatilmis riza veremeyecegi kabul edilir 51 55Cinsel Iliski ve RizaCinsel riza cinsel saldirinin ne oldugunu belirlemede onemli bir rol oynar cunku taraflarin rizasi olmayan bir cinsel iliski tecavuz olarak nitelendirilir 1980 lerin sonlarinda akademisyen Lois Pineau rizanin tespiti icin icin acik net ve objektif bir belirleme yapilmasi gerektigini savunmustur Bu surecte ABD de bircok universitede cinsel saldiri ile ilgili olarak farkindalik yaratmaya yonelik riza konusu uzerinden kampanyalar baslatilmistir 1990 larin sonlarindan bu yana yeni cinsel riza modelleri onerildi Spesifik olarak evet evet demektir ve olumlu modellerin gelistirilmesi ornegin Hall un tanimi baskasi tarafindan yapilan veya onerilenin gonullu onayi izin fikir veya duyarlilikta anlasma Hickman ve Muehlenhard rizanin cinsel faaliyette bulunmaya istekli olma duygusunun ozgur sozlu veya sozsuz iletisimi olmasi gerektigini belirtiyor Onayi cevreleyen temel bireysel kosullar her zaman evet evet demektir veya hayir hayir demektir modelinde kabul edilemeyeceginden olumlu onay yine de sinirli olabilir Bazi kisilerin rizasindan soz edilemez Cocuklar resit olmayanlarin cinsel eylemlere hukuken gecerli sayilabilecek bir riza verdiginden soz edilemez Benzer sekilde engelli bireylerin de engel durumuna gore cinsel iliskiye riza veremeyegincen bahsedilebilir Ornegin ABD de Alzheimer hastaligi olan kisilerin eslerine bile cinsel iliskisi konusunda rizanin soz konusu olmadigina yonelik bir yargi karari bulunmaktadir Literaturde konuyla ilgili bir tanim birligi bulunmamaktadir Roffee yargi kararlarinda karisikligi onlemek icin yasal tanimin evrensel bir nitelikte olmasi gerektigini savunmus ayrica ahlaki riza kavraminin her zaman yasal kavramla uyusmadigini da gostermistir ornegin bazi yetiskin kardesler veya diger aile uyeleri gonullu olarak bir iliskiye girebilirler ancak hukuk sistemi bunu hala ensest ve dolayisiyla bir suc olarak gormektedir Cinsel egitim programlari ilkokul lise ve universite egitimlerinde mufredatlarina cinsel riza konusunu dahil etmek ve on plana cikarmak icin calismaktadir Birlesik Krallik ta Pshea Dernegi Ingiliz okullarinda rizaya dayali cinsel iliskiler ve rizanin anlami ve onemi derslerini iceren mufredat planlari uzerinde calismaktadir ABD de California Berkeley Universitesi affirmatif somut ve olumlu riza olgusunu egitimlerinde ele almistir Kanada da Ontario hukumeti cinsel iliskide riza konusunu ele alacak bir egitim mufredati olusturmustur Olumlu Riza Affirmatif riza Olumlu riza evet her iki tarafin da acik sozlu iletisim veya sozlu olmayan ipuclari veya jestler yoluyla cinsel davranisi kabul etmesidir Ilgili kisilerin aktif katilimini ve iletisimi icerir Kisaca ozetlenecek olursa riza evettir kararsizlik hayirdir Bu yaklasim ABD de lise ve universiteler tarafindan onaylanan yaklasimdir ve rizayi her katilimcinin karsilikli olarak uzerinde mutabik kalinan cinsel faaliyette bulunmaya yonelik olumlu acik ve bilincli bir karari olarak tanimlamaktadir Bu tanim geregi bir kisi sarhossa bilinci kapaliysa veya uyuyorsa olumlu onay verilemez Olumlu rizadan bahsedebilmek icin genellikle 3 unsur soz konusudur Tam olarak neyi ve ne kadar kabul ettigini bilme Cinsel iliski niyetini acik bir sekilde ifade etme Cinsel iliski icin ozgurce ve gonullu olarak karar verme Olumlu riza almak icin soylemeyi beklemek veya bir partnerin hayir demesini beklemek yerine acik bir evet aranmasi gerekir Cinsel iliski icin karsilikli olarak hemfikir olma ve cinsel davranisa aktif olarak katilma gerekliligi uzerinde durulmasi gerektigi belirtilmektedir Kaynakca Home Oxford English Dictionary www oed com Erisim tarihi 24 Mart 2016 International technical guidance on sexuality education An evidence informed approach PDF Paris UNESCO 2018 s 56 ISBN 978 92 3 100259 5 13 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 14 Mayis 2021 Example of permitted and regulated contact in sport BBC Sport Rugby Union you can tackle an opponent in order to get the ball as long as you stay within the rules 3 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 a b Black s Law Dictionary West Publishing Co 2011 s 726 Human 2021 Zimmermann Alfred Howlett Robert J Jain Lakhmi C Ed A Human Centric Perspective on Digital Consenting The Case of GAFAM PDF Human Centred Intelligent Systems Smart Innovation Systems and Technologies Ingilizce Singapore Springer 189 139 159 doi 10 1007 978 981 15 5784 2 12 ISBN 978 981 15 5784 2 14 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 14 Mayis 2021 TDK Buyuk Turkce Sozluk Durmus Tezcan Mustafa Ruhan Erdem Murat Onok 2015 Teorik ve Pratik Ceza Ozel Hukuku 12 Baski Seckin Yayincilik s 277 a b c d Ugur Simsek Saglik Hukukunda Aydinlatilmis Riza Dokuz Eylul Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi 14 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 www balfour manson co uk Ingilizce 18 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Zeynel T KANGAL 2011 Ceza Hukukunda Varsayilan Riza Gazi Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi 14 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 Eda DEMIRSOY ASIKOGLU 2018 KISI DOKUNULMAZLIGI HAKKI BAGLAMINDA RIZA OLMAKSIZIN YAPILAN TIBBI MUDAHALELER TAAD 14 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 a b Making sense of the social world methods of investigation Fifth Los Angeles Sage 2016 ISBN 9781483380612 OCLC 890179806 a b c When Yes Actually Means Yes Roffee James A When Yes Actually Means Yes Confusing Messages and Criminalising Consent in Rape Justice Beyond the Criminal Law eds Powell A Henry N and Flynn A Palgrave 2015 2015 ss 72 91 doi 10 1057 9781137476159 5 ISBN 978 1 349 57052 2 a b Beres A 18 Ocak 2007 Spontaneous Sexual Consent An Analysis of Sexual Consent Literature Feminism amp Psychology 17 93 93 doi 10 1177 0959353507072914 Pineau 1989 Date Rape A Feminist Analysis Law and Philosophy 8 217 217 243 doi 10 1007 BF00160012 Thomas KA Sorenson SB Joshi M Consent is good joyous sexy A banner campaign to market consent to college students Journal of American College Health 2016 64 8 639 650 Hall 10 Agustos 1998 Consent for Sexual Behavior in a College Student Population Electronic Journal of Human Sexuality 1 Hickman S E and Muehlenhard C L 1999 By the Semi mystical Appearance of a Condom How Young Women and Men Communicate Sexual Consent in Heterosexual Situations The Journal of Sex Research 36 258 72 Pam Belluck 22 Nisan 2015 Iowa Man Found Not Guilty of Sexually Abusing Wife With Alzheimer s The New York Times 1 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Nisan 2015 Roffee 2014 No Consensus on Incest Criminalisation and Compatibility with the European Convention on Human Rights Human Rights Law Review 14 3 541 572 doi 10 1093 hrlr ngu023 Rawlinson 9 Mart 2015 Plans for sexual consent lessons in schools do not go far enough Retrieved March 13 2015 Grinberg 29 Eylul 2014 Enthusiastic yes in sex consent education 8 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 Retrieved March 13 2015 Rushowy 25 Subat 2015 In Ontario sex ed consent the hot issue 8 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 Retrieved March 10 2015 a b Grinberg 29 Eylul 2014 Enthusiastic yes in sex consent education 8 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2021 Retrieved March 10 2015 affirmative consent standards have been adopted at colleges across the nation including every ivy league university except Harvard Affirmative consent A primer Christine Emba Washington Post Oct 12 2015 https www washingtonpost com news in theory wp 2015 10 12 affirmative consent a primer 10 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde