Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sanatsal ifade özgürlüğü, bir sanatçının çalışmalarını özgürce düşünebilmesi, tasarlanması, ürünün ortaya konması ve yaygınlaştırılması veya sanat eserlerinin yaygınlaştırılması ve bunun devlet veya başka bir kişi, zümre, platform tarafından müdahaleye uğramaması anlamına gelmektedir. Sanatsal ifade özgürlüğü denince sanatın herhangi bir dalında herhangi bir formu üretenlerin düşüme, tasarlama, ürünleştirme ve yaygınlaştırma aşamalarının tamamında tamamen özgür olmaları demektir. Sanatsal ifade özgürlüğü, sanatçının veya sanat eserlerinin devlet tarafından desteklenmesi ve sanat eserlerine ulaşmak isteyen kişilerin eserlere erişim hakkını güvence altına almasını da kapsayan hakların tümünü içerir.
Sanatsal ifade özgürlüğüne yönelik müdahaleler yalnızca eseri yaratan kişiyi değil, eserin yaratılmasında katkısı olan, çoğaltılmasında ve yaygınlaştırılmasında rol oynayan diğer kişileri de etkiler. Hatta sanat eserine erişimi engellendiği ve bu nedenle kültürel yaşama katılım hakkına müdahale edildiği için sanat eserinin izleyicileri de süreçten etkilenebilir. Örneğin bir sanat eserini farklı platformlarda yaygınlaştırmalarından dolayı haklarında soruşturma açılan kişilerin uğradıkları ihlal de sanatsal ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirildiği gibi bir sanat eserini paylaşmalarından dolayı haklarında soruşturma açılanlar da sanatsal ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilebilir.
Sanatsal ifade özgürlüğünün korunması için çalışan birçok uluslararası sivil toplum kurumu/kuruluşu vardır. Bu uluslararası aktörlerden biri olan Freemuse bu alanda her sene yıllık raporlar yayımlamaktadır. Türkiye’de ise Susma Platformu sanatsal özgürlüğün korunması için çalışmalar yürütmekte ve yayınlar hazırlamaktadır.
Sanatsal ifade özgürlüğü; gerçek veya tüzel kişi olma ya da dil, din veya inanç, ırk veya etnik köken, cinsiyet, cinsel yönelim vs. ayrımı yapılmaksızın, herkes için geçerli ve herkesin önceden izin almaksızın kullanabileceği bir haktır.
Tarihsel gelişim ve arka plan
Kültürel hakların devlet tarafından tanınıp korunması demokrasiler için elzemdir. Bu özgürlüğün kapsamı bir ülkede sanatsal ve kültürel hakları koruma, teşvik etme, kontrol etme veya sansürü engellemek için kurulmuş araçların varlığı veya yokluğuna göre farklılık gösterir. Bu nedenle genel olarak ifade özgürlüğü ve özel olarak sanatsal ifade hakkını güvence altına almak için evrensel, bölgesel ve ulusal yasal hükümler devreye sokulmuştur. Sanatsal ifade özgürlüğü, sanatın var olabildiği her yerde bir özgürlük alanını garanti eder; eylem ve etkinlik hakkı, dernek kurma hakkı da sanatsal ifade özgürlüğünün garanti edilebilmesi için gerekli olan diğer haklardandır.
Birinci kuşak haklar devlete, sanatsal ifadelere karışmama veya sanatsal ifadeleri engellememe gibi yükümlülükleri, ikinci kuşak haklar ise devletlerin eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve barınma hakkı gibi hakları hayata geçirmesini konu eden olumlu yükümlülükleri getirir.
Sanatsal çalışmalar birden çok anlama gönderme yapmaları, ortaya koydukları mesajın tespitinin kolay olmaması ve yorumunun kişiden kişiye değişebilmesi gibi nedenlerle ifade özgürlüğünün diğer kategorilerinden farklılaşabilir.
Ayrıca sanatsal ifadeler belirtilen ifade türlerine göre çoğunlukla daha “kışkırtıcı” veya “rahatsız edici” olabilir. Bu nedenle de ifade özgürlüğü kavramının yanı sıra sanatsal ifade özgürlüğü kavramı kullanılabilir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 1976 tarihli Handyside v. Birleşik Krallık kararı sanatsal ifade özgürlüğü hakkı için bir dönüm noktası teşkil ediyor. Mahkeme kararına konu olan kitapta yer alan ifadeler nedeniyle sanat eserlerinin “saldırgan, şok edici veya rahatsız edici” olsa da ifade özgürlüğünün korumasından yararlanması gerektiği anlatılıyor.
Hukuksal metinlerde sanatsal ifade özgürlüğü
Birleşmiş Milletler’in hazırladığı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne göre sanatsal ifade özgürlüğü diğer haklar gibi bir hak olarak belirlenmiştir. Beyanname’nin 27. maddesinin ilk fıkrasına göre “Herkes toplumun kültürel yaşamına serbestçe katılma, güzel sanatlardan yararlanma, bilimsel gelişmeye katılma ve bundan yararlanma hakkına sahiptir.” 27. maddenin ikinci fıkrası da sanatçıların hakkını korumaya yöneliktir. İkinci fıkrada, “Herkesin yaratıcısı olduğu bilim, edebiyat ve sanat ürünlerinden doğan maddi ve manevi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır” denilmektedir.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’nun (UNESCO) 20 Ekim 2005 tarihinde yayımladığı Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi de kültürel çeşitliliğin insanlığın belirleyici bir niteliği olduğunu teyit eder. Sözleşmede “Kültürel çeşitlilik ancak ifade, bilgi ve iletişim özgürlüğü gibi insan hakları ve temel özgürlükler ve bireylerin kültürel ifadeleri seçebilme imkânı garanti altına alınırsa korunabilir ve geliştirilebilir” denilmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda da yer alan sırasıyla Madde 25 "Düşünce ve kanaat hürriyeti", Madde 26 "Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti", Madde 27 "Bilim ve sanat hürriyeti" ve Madde 64 "Sanatın ve sanatçının korunması," Türkiye'de sanatsal ifade özgürlüğünü güvence altına alan ana hukuki metin olarak kabul edilebilir.
Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğü Anayasa tarafından korunmasına rağmen çeşitli kanunlarla bunun önüne geçildiğine yönelik tartışmalar mevcuttur. Sanatsal ifade özgürlüğüne yönelik engellemeler Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Terörle Mücadele Kanunu’nun (TMK) çeşitli maddelerine göre yapılmaktadır. TMK’nin 1991 tarihli 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve TCK’nin “halkı askerlikten soğutmak,” “halkı kin ve düşmanlığa tahrik,” “Cumhurbaşkanına hakaret” ve “halkı kin ve düşmanlığa tahrik” maddelerine dayandırılarak sanatsal ifade özgürlüğü engellenebilmektedir..
Dünya’da sanatsal ifade özgürlüğü
Sanatsal ifade özgürlüğünü korumak için bazı ülkeler konuyu Anayasalarında doğrudan ele alırken bazı ülkeler ise bu hakkı bilim ve kültür hakkı çerçevesinde tanıyor. Örneğin Fransa’da sanatsal ifade özgürlüğü uzun yıllardır ayrı bir hak olarak anılmazken 29 Eylül 2015’te, bir yasa değişikliğiyle kültürel mirasın koruması amacı anılırken sanatsal ifade özgürlüğü kavramı kullanıldı. Bu, yalnızca sanatçıların yaratmada özgür olduğu değil, aynı zamanda daha geniş bir kitlenin de sanatsal yaratıma erişimi olduğu anlamına geliyordu. Almanya Anayasası’nın 5. maddesinde ise ifade özgürlüğü hakkını sanat ve bilimleri özgürce geliştirme hakkı ile birleştiren özel bir paragraf bulunuyor. Meksika’da ise kültürel haklar yasasında 2017’de yapılan bir değişiklikle, yasaya sanatçılar ve kültür profesyonelleri için güçlü koruma vadeden hükümler eklendi. İspanya’da ise sanatçıların çalışmalarını temelde ekonomik olarak korumayı içeren telif hakkı düzenlemesi ve emekli olmalarını sağlayan yasa değişikliği yapıldı.
Uluslararası arenada sanatsal ifade özgürlüğü alanında çalışan bazı platformların yıllık raporlarından ve hazırladıkları araştırmalardan sanatçıların diğer ülkelerdeki konumuna dair fikir edinilebilir. Arterial Network, Risk Altındaki Sanatçılar Ağı (Artists at Risk Connection), Uluslararası PEN Kulübü ve Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu’nun yayınları bu alanda başlıca kaynaklar arasında gösterilebilir.
Sanatsal ifade özgürlüğü alanında dünya genelinde çalışmalar yürüten Freemuse’un “Sanatsal Özgürlüğün Durumu 2021” raporuna göre, belgelenen tüm sanatsal özgürlük kısıtlamalarının yüzde 26'sı Avrupa'da gerçekleşti. Avrupa’yı yüzde 22’yle Kuzey ve Güney Amerika, yüzde 19’la Orta Doğu ve Kuzey Afrika, yüzde 15’le Asya ve Pasifik ve yüzde 9’la Afrika izledi. Özgürlük kısıtlamalarının yüzde 9’u internet ortamında gerçekleşti.
Sanatçıların aldıkları ve belgelenen hapis cezalarının yüzde 74'ü hükûmetin politikalarını ve uygulamalarını eleştirmekle ilgiliydi. Hapis cezalarının yüzde 44’ü Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da gerçekleşti. Siyaset, yüzde 71 ile sanatçıların tutuklanmalarının ana gerekçesiydi.
Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğü
Sanatsal Özgürlüğün Durumu 2021 Raporu'nun Türkiye başlığında Freemuse ülkedeki durumu şöyle özetliyor: “Hükümet yetkilileri, 2020'de belgelenen tüm ihlal vakalarının yüzde 90'ından sorumlu olarak Türkiye'de sanatsal özgürlüklerin kullanılmasının önünde büyük bir engel olmaya devam etti. Kürt sanatçılar ve kültür merkezleri, devlet yetkilileri tarafından hedef alınmaya özellikle açıktı. Belgelenen ihlallerin yarısından fazlasının arkasında, belirsiz bir terörle mücadele kanunu çerçevesi ve Cumhurbaşkanına yönelik suç sayılan hakaretler vardı.”
Türkiye’deki sanatsal ifade özgürlüğüne karşı engellemeler askeri darbe dönemlerinden sonra daha sık görüldü. Index of Censorship’e göre Türkiye’deki farklı iktidar dönemlerinde farklı çeşitlerde karşımıza çıkan sansür ve ifade özgürlüğüne yönelik engellemelerin, kültürel politikaların uygulanış biçimleriyle doğrudan bir ilgisi var. Kültür politikalarındaki devlet-sanat üreticileri-sanatsal kurumlar arasındaki ilişkilerdeki zorluklar, telif yasalarında yaşanan sıkıntılar, sendikalılaşamama, mekânsızlaştırma, devlet yardımından yoksun bırakılma gibi sorunlar sanatsal ifade özgürlüğü önünde olan diğer engeller arasında sayılabilir.
Türkiye’de kültür sanat alanında sansüre ve otosansüre karşı savunuculuk yürüten platformlar da mevcut.
Susma Platformu, kültür, sanat ve medya alanlarında faaliyet gösteren topluluk ve bireylerin karşılaştığı sansür, otosansür, yasak, engelleme, yalnızlaştırma, karalamacılık, manevi linç vakâları gibi ifade özgürlüğü kısıtlamalarına karşı farkındalık geliştiriyor, savunuculuk yürütüyor, hukuksal açıdan aktörleri harekete geçirmeyi amaçlıyor, sansür ve otosansür vakalarını arşivliyor ve sansüre karşı alternatif mücadele biçimlerini yaygınlaştırmaya çalışıyor. 2011-2017 arasında faaliyet gösteren ve benzer amaçları güden Siyah Bant da Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğünün gelişmesi için çalışan bir diğer platform idi.
Ayrıca Siyah Bant’ın girişimleri ile Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi’nden Ulaş Karan’ın ortaklığıyla hazırlanan, Türkiye’deki sanatçıların karşılaştıkları ifade özgürlüğü engellemelerine karşı kullanabilecekleri hukuki yolların sıralandığı "Sanatsal İfade Özgürlüğü Kılavuzu" isimli bir kılavuz da mevcut.
Sanatsal ifade özgürlüğünde güncel tartışmalar
Müstehcenlik: Müstehcen nitelikli sanatsal ifadeler, bu konuda farklı görüşler olsa da, ifade özgürlüğü kapsamında koruma görülüyor. Örneğin cinsel ilişkiyi görselleştiren sanatsal bir çalışma da ifade özgürlüğünden yararlanır. Bu konudaki güncel tartışmalar özellikle Türkiye’de LGBTİ+’lar, toplumsal cinsiyet ve cinsellik içerikli sanat eserlerinin ve sanatçıların engellenmesi üzerinden yürütülüyor.
Dini eleştiri: Sanat eserlerine yönelik müdahalelerde “dine küfür” veya “dine hakaret” sıkça kullanılan gerekçeler arasında yer alıyor. Kutsal addedilen metinlere gönderme yapan, dinî sembolleri kullanan, kutsallığı veya dini sorgulayan eser ve metinler sık sık bu tartışmaların konusu oluyor.
Nefret söylemi: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından kabul edilen 1997 tarihli ve R (97) 20 sayılı Tavsiye Kararı’nda “yabancı düşmanlığı, ırkçı nefret, Yahudi düşmanlığı ve hoşgörüsüzlük temelli diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı gösteren her tür ifade biçimi” olarak tanımlanıyor.
Uluslararası hukuka göre nefret içerikli ifadelerin mağdurlara yönelik şiddet olaylarını tahrik edebileceği ve bu tür ifadelere muhatap olan kişiler açısından zarar meydana getirebileceği kabul ediliyor. Nefret söylemi niteliğindeki ifadeler sert eleştiri sayılmamakta ve bu nedenle koruma görmemekte. Nefret söylemine dair bir sınırlama, çarpıcı gelen, şoke eden, rahatsız eden bilgi ve düşüncelerin susturulması anlamını taşımıyor.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Re/shaping cultural policies : advancing creativity for development. Second edition. Unesco. Paris, France. 2018. ISBN . OCLC 1035410624.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". unesdoc.unesco.org. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "The Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions". Diversity of Cultural Expressions (İngilizce). 15 Şubat 2018. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "1980 Recommendation concerning the Status of the Artist". Diversity of Cultural Expressions (İngilizce). 15 Şubat 2018. 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Caust, Josephine (31 Ocak 2020). . Journal of Citizenship and Globalisation Studies (İngilizce). 3 (1): 17-30. doi:10.2478/jcgs-2019-0004. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Atrakouti, Amal. "ARTISTIC FREEDOM: 'Artists are targeted because art is a powerful messaging vehicle'". www.civicus.org (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Freemuse". Freemuse (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ a b "Sanatta Sansüre ve Otosansüre Karşı Susma Platformu". 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "UN report on the right to artistic expression and creation". Freemuse (İngilizce). 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "İnsan Hakları Üzerine Arka Plan Bilgisi: İnsan haklarının evrimi" (PDF). Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu – Avrupa Konseyi. Pusula Dergisi. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ https://plus.google.com/+UNESCO (28 Nisan 2016). "Five challenges to artistic freedom". UNESCO (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ . webcache.googleusercontent.com. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Universal Declaration of Human Rights". İnsan hakları evrensel beyannamesi Türkçe Çevirisi. OHCHR. 4 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "UNESCO Türkiye Millî Komisyonu". www.unesco.org.tr. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ . Abdulkadir KARAARSLAN. Dergi Park. 18 Kasım 2014. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.
- ^ "Jurix | Türk Ceza Kanunu Madde 301 ve İfade Özgürlüğü Üzerine Düşünceler". jurix.com.tr. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "France: Law on artistic freedom adopted by First House of French Parliament". Freemuse (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Basic Law for the Federal Republic of Germany". www.gesetze-im-internet.de. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "DOF - Diario Oficial de la Federación". dof.gob.mx. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Cultura, elDiarioes (22 Ocak 2019). "El Congreso aprueba por unanimidad que los artistas puedan compatibilizar la pensión con la creación". ElDiario.es (İspanyolca). 5 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Home - Arterial Network". www.arterialnetwork.org. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "ARC – Artists at Risk Connection". artistsatriskconnection.org (İngilizce). 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ International, P. E. N. (11 Ocak 2018). "Promoting literature and freedom of expression". PEN International (İngilizce). 29 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA)". www.ifla.org. 13 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ a b Ciosek, Kaja. "The State of Artistic Freedom 2021". Freemuse (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ 140journos (26 Mayıs 2019). "Ortak Hafızada Bugün: 15 Mayıs 1984'teki "Aydınlar Dilekçesi"". Medium (İngilizce). Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Censorship, Index on (13 Şubat 2014). "Cultural policy effects on freedom of the arts in Turkey". Index on Censorship (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "FREEMUSE 3rd World Conference on Music & Censorship, 25-26 November 2006". Human Rights Center | İstanbul Bilgi University (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Siyah Bant'ın Amacı, Hedefleri ve Faaliyetleri | SiyahBant". 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "Sanatsal İfade Özgürlüğü Kılavuzu". Human Rights Center | İstanbul Bilgi University (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Ertaş, Türker (2012). "İfade özgürlüğü ve müstehcenlik: Avrupa insan hakları mahkemesi kararlarına ve Türk ceza kanunun'da düzenlenen müstehcenlik suçuna ilişkin bazı gözlem ve değerlendirmeler". Ceza Hukuku Dergisi. 7 (18): 193-224. ISSN 1307-0851. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ Özar, Süleyman (14 Aralık 2020). "İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜ KISITLAMADA MEŞRU BİR AMAÇ OLARAK DİNİ DUYGULARIN KORUNMASI: E.S. v. AVUSTURYA DAVASI". Adalet Dergisi (65): 365-394. ISSN 1011-730X.[]
- ^ "Recommendation No. R (97) 20 of the Committee of Ministers to member states on "hate speech"". Freedom of Expression (İngilizce). 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
- ^ "ERA: Log in to the site". era-comm.eu. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sanatsal ifade ozgurlugu bir sanatcinin calismalarini ozgurce dusunebilmesi tasarlanmasi urunun ortaya konmasi ve yayginlastirilmasi veya sanat eserlerinin yayginlastirilmasi ve bunun devlet veya baska bir kisi zumre platform tarafindan mudahaleye ugramamasi anlamina gelmektedir Sanatsal ifade ozgurlugu denince sanatin herhangi bir dalinda herhangi bir formu uretenlerin dusume tasarlama urunlestirme ve yayginlastirma asamalarinin tamaminda tamamen ozgur olmalari demektir Sanatsal ifade ozgurlugu sanatcinin veya sanat eserlerinin devlet tarafindan desteklenmesi ve sanat eserlerine ulasmak isteyen kisilerin eserlere erisim hakkini guvence altina almasini da kapsayan haklarin tumunu icerir Sanatsal ifade ozgurlugune yonelik mudahaleler yalnizca eseri yaratan kisiyi degil eserin yaratilmasinda katkisi olan cogaltilmasinda ve yayginlastirilmasinda rol oynayan diger kisileri de etkiler Hatta sanat eserine erisimi engellendigi ve bu nedenle kulturel yasama katilim hakkina mudahale edildigi icin sanat eserinin izleyicileri de surecten etkilenebilir Ornegin bir sanat eserini farkli platformlarda yayginlastirmalarindan dolayi haklarinda sorusturma acilan kisilerin ugradiklari ihlal de sanatsal ifade ozgurlugu kapsaminda degerlendirildigi gibi bir sanat eserini paylasmalarindan dolayi haklarinda sorusturma acilanlar da sanatsal ifade ozgurlugu kapsaminda degerlendirilebilir Sanatsal ifade ozgurlugunun korunmasi icin calisan bircok uluslararasi sivil toplum kurumu kurulusu vardir Bu uluslararasi aktorlerden biri olan Freemuse bu alanda her sene yillik raporlar yayimlamaktadir Turkiye de ise Susma Platformu sanatsal ozgurlugun korunmasi icin calismalar yurutmekte ve yayinlar hazirlamaktadir Sanatsal ifade ozgurlugu gercek veya tuzel kisi olma ya da dil din veya inanc irk veya etnik koken cinsiyet cinsel yonelim vs ayrimi yapilmaksizin herkes icin gecerli ve herkesin onceden izin almaksizin kullanabilecegi bir haktir Tarihsel gelisim ve arka planKulturel haklarin devlet tarafindan taninip korunmasi demokrasiler icin elzemdir Bu ozgurlugun kapsami bir ulkede sanatsal ve kulturel haklari koruma tesvik etme kontrol etme veya sansuru engellemek icin kurulmus araclarin varligi veya yokluguna gore farklilik gosterir Bu nedenle genel olarak ifade ozgurlugu ve ozel olarak sanatsal ifade hakkini guvence altina almak icin evrensel bolgesel ve ulusal yasal hukumler devreye sokulmustur Sanatsal ifade ozgurlugu sanatin var olabildigi her yerde bir ozgurluk alanini garanti eder eylem ve etkinlik hakki dernek kurma hakki da sanatsal ifade ozgurlugunun garanti edilebilmesi icin gerekli olan diger haklardandir Birinci kusak haklar devlete sanatsal ifadelere karismama veya sanatsal ifadeleri engellememe gibi yukumlulukleri ikinci kusak haklar ise devletlerin egitim saglik sosyal guvenlik ve barinma hakki gibi haklari hayata gecirmesini konu eden olumlu yukumlulukleri getirir Sanatsal calismalar birden cok anlama gonderme yapmalari ortaya koyduklari mesajin tespitinin kolay olmamasi ve yorumunun kisiden kisiye degisebilmesi gibi nedenlerle ifade ozgurlugunun diger kategorilerinden farklilasabilir Ayrica sanatsal ifadeler belirtilen ifade turlerine gore cogunlukla daha kiskirtici veya rahatsiz edici olabilir Bu nedenle de ifade ozgurlugu kavraminin yani sira sanatsal ifade ozgurlugu kavrami kullanilabilir Avrupa Insan Haklari Mahkemesi nin AIHM 1976 tarihli Handyside v Birlesik Krallik karari sanatsal ifade ozgurlugu hakki icin bir donum noktasi teskil ediyor Mahkeme kararina konu olan kitapta yer alan ifadeler nedeniyle sanat eserlerinin saldirgan sok edici veya rahatsiz edici olsa da ifade ozgurlugunun korumasindan yararlanmasi gerektigi anlatiliyor Hukuksal metinlerde sanatsal ifade ozgurluguBirlesmis Milletler in hazirladigi Insan Haklari Evrensel Beyannamesi ne gore sanatsal ifade ozgurlugu diger haklar gibi bir hak olarak belirlenmistir Beyanname nin 27 maddesinin ilk fikrasina gore Herkes toplumun kulturel yasamina serbestce katilma guzel sanatlardan yararlanma bilimsel gelismeye katilma ve bundan yararlanma hakkina sahiptir 27 maddenin ikinci fikrasi da sanatcilarin hakkini korumaya yoneliktir Ikinci fikrada Herkesin yaraticisi oldugu bilim edebiyat ve sanat urunlerinden dogan maddi ve manevi cikarlarinin korunmasina hakki vardir denilmektedir Birlesmis Milletler Egitim Bilim ve Kultur Kurumu nun UNESCO 20 Ekim 2005 tarihinde yayimladigi Kulturel Ifadelerin Cesitliliginin Korunmasi ve Gelistirilmesi Sozlesmesi de kulturel cesitliligin insanligin belirleyici bir niteligi oldugunu teyit eder Sozlesmede Kulturel cesitlilik ancak ifade bilgi ve iletisim ozgurlugu gibi insan haklari ve temel ozgurlukler ve bireylerin kulturel ifadeleri secebilme imkani garanti altina alinirsa korunabilir ve gelistirilebilir denilmektedir Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi nda da yer alan sirasiyla Madde 25 Dusunce ve kanaat hurriyeti Madde 26 Dusunceyi aciklama ve yayma hurriyeti Madde 27 Bilim ve sanat hurriyeti ve Madde 64 Sanatin ve sanatcinin korunmasi Turkiye de sanatsal ifade ozgurlugunu guvence altina alan ana hukuki metin olarak kabul edilebilir Turkiye de sanatsal ifade ozgurlugu Anayasa tarafindan korunmasina ragmen cesitli kanunlarla bunun onune gecildigine yonelik tartismalar mevcuttur Sanatsal ifade ozgurlugune yonelik engellemeler Turk Ceza Kanunu TCK ve Terorle Mucadele Kanunu nun TMK cesitli maddelerine gore yapilmaktadir TMK nin 1991 tarihli 3713 sayili Terorle Mucadele Kanunu ve TCK nin halki askerlikten sogutmak halki kin ve dusmanliga tahrik Cumhurbaskanina hakaret ve halki kin ve dusmanliga tahrik maddelerine dayandirilarak sanatsal ifade ozgurlugu engellenebilmektedir Dunya da sanatsal ifade ozgurluguSanatsal ifade ozgurlugunu korumak icin bazi ulkeler konuyu Anayasalarinda dogrudan ele alirken bazi ulkeler ise bu hakki bilim ve kultur hakki cercevesinde taniyor Ornegin Fransa da sanatsal ifade ozgurlugu uzun yillardir ayri bir hak olarak anilmazken 29 Eylul 2015 te bir yasa degisikligiyle kulturel mirasin korumasi amaci anilirken sanatsal ifade ozgurlugu kavrami kullanildi Bu yalnizca sanatcilarin yaratmada ozgur oldugu degil ayni zamanda daha genis bir kitlenin de sanatsal yaratima erisimi oldugu anlamina geliyordu Almanya Anayasasi nin 5 maddesinde ise ifade ozgurlugu hakkini sanat ve bilimleri ozgurce gelistirme hakki ile birlestiren ozel bir paragraf bulunuyor Meksika da ise kulturel haklar yasasinda 2017 de yapilan bir degisiklikle yasaya sanatcilar ve kultur profesyonelleri icin guclu koruma vadeden hukumler eklendi Ispanya da ise sanatcilarin calismalarini temelde ekonomik olarak korumayi iceren telif hakki duzenlemesi ve emekli olmalarini saglayan yasa degisikligi yapildi Uluslararasi arenada sanatsal ifade ozgurlugu alaninda calisan bazi platformlarin yillik raporlarindan ve hazirladiklari arastirmalardan sanatcilarin diger ulkelerdeki konumuna dair fikir edinilebilir Arterial Network Risk Altindaki Sanatcilar Agi Artists at Risk Connection Uluslararasi PEN Kulubu ve Uluslararasi Kutuphane Dernekleri ve Kurumlari Federasyonu nun yayinlari bu alanda baslica kaynaklar arasinda gosterilebilir Sanatsal ifade ozgurlugu alaninda dunya genelinde calismalar yuruten Freemuse un Sanatsal Ozgurlugun Durumu 2021 raporuna gore belgelenen tum sanatsal ozgurluk kisitlamalarinin yuzde 26 si Avrupa da gerceklesti Avrupa yi yuzde 22 yle Kuzey ve Guney Amerika yuzde 19 la Orta Dogu ve Kuzey Afrika yuzde 15 le Asya ve Pasifik ve yuzde 9 la Afrika izledi Ozgurluk kisitlamalarinin yuzde 9 u internet ortaminda gerceklesti Sanatcilarin aldiklari ve belgelenen hapis cezalarinin yuzde 74 u hukumetin politikalarini ve uygulamalarini elestirmekle ilgiliydi Hapis cezalarinin yuzde 44 u Orta Dogu ve Kuzey Afrika da gerceklesti Siyaset yuzde 71 ile sanatcilarin tutuklanmalarinin ana gerekcesiydi Turkiye de sanatsal ifade ozgurluguSanatsal Ozgurlugun Durumu 2021 Raporu nun Turkiye basliginda Freemuse ulkedeki durumu soyle ozetliyor Hukumet yetkilileri 2020 de belgelenen tum ihlal vakalarinin yuzde 90 indan sorumlu olarak Turkiye de sanatsal ozgurluklerin kullanilmasinin onunde buyuk bir engel olmaya devam etti Kurt sanatcilar ve kultur merkezleri devlet yetkilileri tarafindan hedef alinmaya ozellikle acikti Belgelenen ihlallerin yarisindan fazlasinin arkasinda belirsiz bir terorle mucadele kanunu cercevesi ve Cumhurbaskanina yonelik suc sayilan hakaretler vardi Turkiye deki sanatsal ifade ozgurlugune karsi engellemeler askeri darbe donemlerinden sonra daha sik goruldu Index of Censorship e gore Turkiye deki farkli iktidar donemlerinde farkli cesitlerde karsimiza cikan sansur ve ifade ozgurlugune yonelik engellemelerin kulturel politikalarin uygulanis bicimleriyle dogrudan bir ilgisi var Kultur politikalarindaki devlet sanat ureticileri sanatsal kurumlar arasindaki iliskilerdeki zorluklar telif yasalarinda yasanan sikintilar sendikalilasamama mekansizlastirma devlet yardimindan yoksun birakilma gibi sorunlar sanatsal ifade ozgurlugu onunde olan diger engeller arasinda sayilabilir Turkiye de kultur sanat alaninda sansure ve otosansure karsi savunuculuk yuruten platformlar da mevcut Susma Platformu kultur sanat ve medya alanlarinda faaliyet gosteren topluluk ve bireylerin karsilastigi sansur otosansur yasak engelleme yalnizlastirma karalamacilik manevi linc vakalari gibi ifade ozgurlugu kisitlamalarina karsi farkindalik gelistiriyor savunuculuk yurutuyor hukuksal acidan aktorleri harekete gecirmeyi amacliyor sansur ve otosansur vakalarini arsivliyor ve sansure karsi alternatif mucadele bicimlerini yayginlastirmaya calisiyor 2011 2017 arasinda faaliyet gosteren ve benzer amaclari guden Siyah Bant da Turkiye de sanatsal ifade ozgurlugunun gelismesi icin calisan bir diger platform idi Ayrica Siyah Bant in girisimleri ile Bilgi Universitesi Insan Haklari Merkezi nden Ulas Karan in ortakligiyla hazirlanan Turkiye deki sanatcilarin karsilastiklari ifade ozgurlugu engellemelerine karsi kullanabilecekleri hukuki yollarin siralandigi Sanatsal Ifade Ozgurlugu Kilavuzu isimli bir kilavuz da mevcut Sanatsal ifade ozgurlugunde guncel tartismalarMustehcenlik Mustehcen nitelikli sanatsal ifadeler bu konuda farkli gorusler olsa da ifade ozgurlugu kapsaminda koruma goruluyor Ornegin cinsel iliskiyi gorsellestiren sanatsal bir calisma da ifade ozgurlugunden yararlanir Bu konudaki guncel tartismalar ozellikle Turkiye de LGBTI lar toplumsal cinsiyet ve cinsellik icerikli sanat eserlerinin ve sanatcilarin engellenmesi uzerinden yurutuluyor Dini elestiri Sanat eserlerine yonelik mudahalelerde dine kufur veya dine hakaret sikca kullanilan gerekceler arasinda yer aliyor Kutsal addedilen metinlere gonderme yapan dini sembolleri kullanan kutsalligi veya dini sorgulayan eser ve metinler sik sik bu tartismalarin konusu oluyor Nefret soylemi Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafindan kabul edilen 1997 tarihli ve R 97 20 sayili Tavsiye Karari nda yabanci dusmanligi irkci nefret Yahudi dusmanligi ve hosgorusuzluk temelli diger nefret bicimlerini yayan tesvik eden savunan ya da hakli gosteren her tur ifade bicimi olarak tanimlaniyor Uluslararasi hukuka gore nefret icerikli ifadelerin magdurlara yonelik siddet olaylarini tahrik edebilecegi ve bu tur ifadelere muhatap olan kisiler acisindan zarar meydana getirebilecegi kabul ediliyor Nefret soylemi niteligindeki ifadeler sert elestiri sayilmamakta ve bu nedenle koruma gormemekte Nefret soylemine dair bir sinirlama carpici gelen soke eden rahatsiz eden bilgi ve dusuncelerin susturulmasi anlamini tasimiyor Ayrica bakinizSansur Nefret soylemiKaynakca Re shaping cultural policies advancing creativity for development Second edition Unesco Paris France 2018 ISBN 978 92 3 100256 4 OCLC 1035410624 Arsivlenmis kopya unesdoc unesco org 27 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 The Convention on the Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions Diversity of Cultural Expressions Ingilizce 15 Subat 2018 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 1980 Recommendation concerning the Status of the Artist Diversity of Cultural Expressions Ingilizce 15 Subat 2018 18 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Caust Josephine 31 Ocak 2020 Journal of Citizenship and Globalisation Studies Ingilizce 3 1 17 30 doi 10 2478 jcgs 2019 0004 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Atrakouti Amal ARTISTIC FREEDOM Artists are targeted because art is a powerful messaging vehicle www civicus org Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Freemuse Freemuse Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 a b Sanatta Sansure ve Otosansure Karsi Susma Platformu 8 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 UN report on the right to artistic expression and creation Freemuse Ingilizce 2 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Insan Haklari Uzerine Arka Plan Bilgisi Insan haklarinin evrimi PDF Genclerle Insan Haklari Egitimi Kilavuzu Avrupa Konseyi Pusula Dergisi 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Haziran 2021 https plus google com UNESCO 28 Nisan 2016 Five challenges to artistic freedom UNESCO Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 webcache googleusercontent com 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Universal Declaration of Human Rights Insan haklari evrensel beyannamesi Turkce Cevirisi OHCHR 4 Agustos 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 UNESCO Turkiye Milli Komisyonu www unesco org tr 10 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Abdulkadir KARAARSLAN Dergi Park 18 Kasim 2014 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2021 Jurix Turk Ceza Kanunu Madde 301 ve Ifade Ozgurlugu Uzerine Dusunceler jurix com tr 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 France Law on artistic freedom adopted by First House of French Parliament Freemuse Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Basic Law for the Federal Republic of Germany www gesetze im internet de 7 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 DOF Diario Oficial de la Federacion dof gob mx 22 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Cultura elDiarioes 22 Ocak 2019 El Congreso aprueba por unanimidad que los artistas puedan compatibilizar la pension con la creacion ElDiario es Ispanyolca 5 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Home Arterial Network www arterialnetwork org 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 ARC Artists at Risk Connection artistsatriskconnection org Ingilizce 31 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 International P E N 11 Ocak 2018 Promoting literature and freedom of expression PEN International Ingilizce 29 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 International Federation of Library Associations and Institutions IFLA www ifla org 13 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 a b Ciosek Kaja The State of Artistic Freedom 2021 Freemuse Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 140journos 26 Mayis 2019 Ortak Hafizada Bugun 15 Mayis 1984 teki Aydinlar Dilekcesi Medium Ingilizce Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Censorship Index on 13 Subat 2014 Cultural policy effects on freedom of the arts in Turkey Index on Censorship Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 FREEMUSE 3rd World Conference on Music amp Censorship 25 26 November 2006 Human Rights Center Istanbul Bilgi University Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Siyah Bant in Amaci Hedefleri ve Faaliyetleri SiyahBant 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Sanatsal Ifade Ozgurlugu Kilavuzu Human Rights Center Istanbul Bilgi University Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Ertas Turker 2012 Ifade ozgurlugu ve mustehcenlik Avrupa insan haklari mahkemesi kararlarina ve Turk ceza kanunun da duzenlenen mustehcenlik sucuna iliskin bazi gozlem ve degerlendirmeler Ceza Hukuku Dergisi 7 18 193 224 ISSN 1307 0851 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 Ozar Suleyman 14 Aralik 2020 IFADE OZGURLUGUNU KISITLAMADA MESRU BIR AMAC OLARAK DINI DUYGULARIN KORUNMASI E S v AVUSTURYA DAVASI Adalet Dergisi 65 365 394 ISSN 1011 730X olu kirik baglanti Recommendation No R 97 20 of the Committee of Ministers to member states on hate speech Freedom of Expression Ingilizce 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021 ERA Log in to the site era comm eu 7 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2021