Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seten, tahılın kabuğunu (kepeğini) ayırmada kullanılan taştan (nadiren betondan) yapılma eski bir araç türü. Zeytin ezmek için de benzer bir aracın (yuğlak) kullanıldığı bilinmektedir.
Parçaları
İki temel parçası vardır:
- Dibek: Alt kısımda bulunan içi çukur kısımdır. Eski Türkçe Dip/Dib kökünden gelmektedir. Bazı yörelerde tavla, tabak, havt, yuğlak gibi isimlerde verilir.
- Dink: Üstte bulunan, dik duran ve bir eksen etrafında öküz, at, eşek, katır gibi hayvanlarca döndürülen parçadır. Asya Türkçesinde Dink/Ding/Deng kökünden kaynaklanan kelime dik durma ve dengede olma anlamlarını içermektedir.
Dink genelde yuvarlak bir tane taştan ibaret olmakla birlikte kimi zaman iki taştan oluşan dinklere de rastlanır.
Teker biçimindeki seten taşının ortasına "Mazı" adı verilen uzun bir sırık veya demir çubuk takılarak ekseni etrafında dönmesi sağlanır. Genelde hayvan kullanılsa da nadiren de olsa bu insan gücüyle de yapılmaktaydı.
Parçaları oluşturan Dink, Dibek sözcükleri ile yine taştan yapılan bir aracı tanımlayan Soku kelimesi değişik yörelerde Seten kavramının yerine de kullanılmaktadır.
Mevcut kullanım durumu
Anadolu'da 1990'lı yıllara kadar bu araçlar köylerde kullanılmaya devam etmiş, bu tarihlerden sonra elektrik değirmenlerinin yaygınlaşması ile birlikte hızla kullanım dışı kalmışlardır. Neredeyse her köyde bir tane bulunan setenlerin çoğu artık kötü durumdadır. Büyük bir kısmı kaderlerine terkedilmiştir.
Günümüzde içine beton döküp doldurulan (kısmen iyi niyetli olarak), içinde lastik yakıp eritilen, ateş yakmak için kullanılan, mangal yapmakta kullanılan, kurban keserken kullanıldığı için kandan rengi siyaha dönmüş bulanan, sırf vandalistçe ve amaçsız tahripkarlıkla kırılıp parçalanmış olan, içinde odun kırılan, çiçek dikilen, toprak doldurulan setenler bir hayli fazladır. Çoğunda sadece alt parça (dibek) kalmış, üstteki dönen kısım (dink) kayıptır. Bu aletlerin tarım kültürü tarihinin bir hatırası olduğu maalesef çoğunlukla anlaşılamamıştır.
Buğdayın hazırlanması
Bulgurluk buğday önce elenip, ayıklanır. Daha sonra kazanlarda kaynatılır. Kaynayan buğdaya "Hedik" denir. Çul üzerine serilip kurutulur. Ardından "Setenleme" aşamasına geçilir. Buğday, dibeğe dökülür, dink taşı döndürülerek buğdayın kabuğu ayrılır. Bu iş yapılırken taş içindeki tahıl ise sürekli olarak tahta bir kürekle karıştırılır. Bu işlem genellikle koşalaşarak (iki kişi birlikte yoruldukça sırayla el değiştirerek) gerçekleştirilir. Aksi takdirde tahılın bir kısmı işlenmemiş kalır, bir kısmı ise ezilir.
Setenleme sonrası çul üzerine serilip tekrar kurutulur güneşte. Sonra savrularak kepeğinden ayrılır. En sonunda bulgur çekimi aşamasına geçilir.
Halk kültürü araştırmacısı Emin Kuzucular 1974 yılında yazdığı “Görenekler” başlığı taşıyan iki yazısında bulgur yapma ve bulgur çekme sürecini ayrıntılı olarak anlatmıştır. İlk yazısında buğdayın kalburdan elenip son halini alana kadar olan bütün işlemlerini kayıt altına almıştır. Ayrıca bu esnada söylenen türkülere de yer vermiştir. İkinci yazısında ise bulgur çekmek için hazırlanan düzeneği anlatır ve yine okunan türküleri, manileri aktarır.
Bulgur yapımı
Seten'de kepeği ayrılan buğday tamamen kurutulduktan sonra Soku taşında tokmakla dövülerek bulgur haline getirilir.
Kaynakça
- Ortaköy (Zeliha Tüzün) Kültür Merkezi, Tarım Araçları Müzesi Kitapçığı, Şarkışla, 2017
- Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu - "Şarkışla Merkez ve Köyleri İncelemesi", 2017 (muhtelif sayfalarda)
- Risale-i Tegürmençilik (Değirmencilik Risalesi), Filiz Kılıç, Adem Öger, Gazi Kitabevi, 2017,
- Ağcakışla Bucağında Bulgur Çekme, Emin Kuzucular, Sivas Folklorü, Cilt: 2, Sayı: 13, Sayfa: 18 - 20, Milli Kütüphane Yer No: (1973) SB 106
- Ağcakışla Bucağında Bulgur Kaynatma, Emin Kuzucular, Sivas Folklorü, Cilt: 1, Sayı: 12, Sayfa: 12 - 13, Milli Kütüphane Yer No: (1973) SB 106
Dipnotlar
- ^ SİVAS FOLKLORU DERGİSİ KAPSAMINDA YEREL TÜRK HALKBİLİMİ DERGİCİLİĞİ VE ARAŞTIRMACILIĞI GELENEĞİ, Gamze KÖSE, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, Ankara, Sayfa: 125, 126 (Yapılan atıflar: “Akçakışla Bucağında Bulgur Kaynatma”, 1974, Sayı: 12, Sayfa: 12-13 ve “Akçakışla Bucağında Bulgur Kaynatma”, 1974, Sayı: 13, Sayfa: 18-20 - Emin Kuzucular)
Dış bağlantılar
- Ortaköy Kültür Merkezi, Tarım Araçları Müzesi, Şarkışla (Fotoğraflar)
- Seten fotoğrafları: Görsel 1, Görsel 2, Görsel 3 (Yüksek Çözünürlüklü)
- Soku Taşı (Şarkışla, Sarıtekke köyü)
- Seten - Düzyayla, Hafik (Sivas) 14 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
Fotoğraflar
-
![image]()
Seten (çift dink) - Çankırı -
![image]()
Seten (beton dibekli) -
![image]()
Seten (Karacaören, Şarkışla) -
![image]()
Seten (Talas, Kayseri) -
![image]()
Buğday Kaynatma (Şarkışla, Ortaköy)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seten tahilin kabugunu kepegini ayirmada kullanilan tastan nadiren betondan yapilma eski bir arac turu Zeytin ezmek icin de benzer bir aracin yuglak kullanildigi bilinmektedir Seten Divrigi Sivas Arkada resmin saginda gorunen ise Soku tasidir Seten de kepegi ayrilan bugday soku tasinda tokmaklarla dovulerek bulgur yapilir ParcalariIki temel parcasi vardir Seten Cubuk koyu Yildizeli Dibek Alt kisimda bulunan ici cukur kisimdir Eski Turkce Dip Dib kokunden gelmektedir Bazi yorelerde tavla tabak havt yuglak gibi isimlerde verilir Dink Ustte bulunan dik duran ve bir eksen etrafinda okuz at esek katir gibi hayvanlarca dondurulen parcadir Asya Turkcesinde Dink Ding Deng kokunden kaynaklanan kelime dik durma ve dengede olma anlamlarini icermektedir Dink genelde yuvarlak bir tane tastan ibaret olmakla birlikte kimi zaman iki tastan olusan dinklere de rastlanir Teker bicimindeki seten tasinin ortasina Mazi adi verilen uzun bir sirik veya demir cubuk takilarak ekseni etrafinda donmesi saglanir Genelde hayvan kullanilsa da nadiren de olsa bu insan gucuyle de yapilmaktaydi Parcalari olusturan Dink Dibek sozcukleri ile yine tastan yapilan bir araci tanimlayan Soku kelimesi degisik yorelerde Seten kavraminin yerine de kullanilmaktadir Mevcut kullanim durumuHedik Anadolu da 1990 li yillara kadar bu araclar koylerde kullanilmaya devam etmis bu tarihlerden sonra elektrik degirmenlerinin yayginlasmasi ile birlikte hizla kullanim disi kalmislardir Neredeyse her koyde bir tane bulunan setenlerin cogu artik kotu durumdadir Buyuk bir kismi kaderlerine terkedilmistir Gunumuzde icine beton dokup doldurulan kismen iyi niyetli olarak icinde lastik yakip eritilen ates yakmak icin kullanilan mangal yapmakta kullanilan kurban keserken kullanildigi icin kandan rengi siyaha donmus bulanan sirf vandalistce ve amacsiz tahripkarlikla kirilip parcalanmis olan icinde odun kirilan cicek dikilen toprak doldurulan setenler bir hayli fazladir Cogunda sadece alt parca dibek kalmis ustteki donen kisim dink kayiptir Bu aletlerin tarim kulturu tarihinin bir hatirasi oldugu maalesef cogunlukla anlasilamamistir Bugdayin hazirlanmasiBulgurluk bugday once elenip ayiklanir Daha sonra kazanlarda kaynatilir Kaynayan bugdaya Hedik denir Cul uzerine serilip kurutulur Ardindan Setenleme asamasina gecilir Bugday dibege dokulur dink tasi dondurulerek bugdayin kabugu ayrilir Bu is yapilirken tas icindeki tahil ise surekli olarak tahta bir kurekle karistirilir Bu islem genellikle kosalasarak iki kisi birlikte yoruldukca sirayla el degistirerek gerceklestirilir Aksi takdirde tahilin bir kismi islenmemis kalir bir kismi ise ezilir Setenleme sonrasi cul uzerine serilip tekrar kurutulur guneste Sonra savrularak kepeginden ayrilir En sonunda bulgur cekimi asamasina gecilir Halk kulturu arastirmacisi Emin Kuzucular 1974 yilinda yazdigi Gorenekler basligi tasiyan iki yazisinda bulgur yapma ve bulgur cekme surecini ayrintili olarak anlatmistir Ilk yazisinda bugdayin kalburdan elenip son halini alana kadar olan butun islemlerini kayit altina almistir Ayrica bu esnada soylenen turkulere de yer vermistir Ikinci yazisinda ise bulgur cekmek icin hazirlanan duzenegi anlatir ve yine okunan turkuleri manileri aktarir Bulgur yapimi Soku Tasi Tokat Zile Seten de kepegi ayrilan bugday tamamen kurutulduktan sonra Soku tasinda tokmakla dovulerek bulgur haline getirilir KaynakcaOrtakoy Zeliha Tuzun Kultur Merkezi Tarim Araclari Muzesi Kitapcigi Sarkisla 2017 Asik Veysel Meslek Yuksekokulu Sarkisla Merkez ve Koyleri Incelemesi 2017 muhtelif sayfalarda Risale i Tegurmencilik Degirmencilik Risalesi Filiz Kilic Adem Oger Gazi Kitabevi 2017 ISBN 9786053444220 Agcakisla Bucaginda Bulgur Cekme Emin Kuzucular Sivas Folkloru Cilt 2 Sayi 13 Sayfa 18 20 Milli Kutuphane Yer No 1973 SB 106 Agcakisla Bucaginda Bulgur Kaynatma Emin Kuzucular Sivas Folkloru Cilt 1 Sayi 12 Sayfa 12 13 Milli Kutuphane Yer No 1973 SB 106Dipnotlar SIVAS FOLKLORU DERGISI KAPSAMINDA YEREL TURK HALKBILIMI DERGICILIGI VE ARASTIRMACILIGI GELENEGI Gamze KOSE Yuksek Lisans Tezi Hacettepe Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2018 Ankara Sayfa 125 126 Yapilan atiflar Akcakisla Bucaginda Bulgur Kaynatma 1974 Sayi 12 Sayfa 12 13 ve Akcakisla Bucaginda Bulgur Kaynatma 1974 Sayi 13 Sayfa 18 20 Emin Kuzucular Dis baglantilarOrtakoy Kultur Merkezi Tarim Araclari Muzesi Sarkisla Fotograflar Seten fotograflari Gorsel 1 Gorsel 2 Gorsel 3 Yuksek Cozunurluklu Soku Tasi Sarkisla Saritekke koyu Seten Duzyayla Hafik Sivas 14 Eylul 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizHedikFotograflarSeten cift dink Cankiri Seten beton dibekli Seten Karacaoren Sarkisla Seten Talas Kayseri Bugday Kaynatma Sarkisla Ortakoy