Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seyirci etkisi (İngilizce: Bystander effect), yardıma ihtiyaç duyulan bir durumda, çevrede olaya tanıklık eden kişi sayısı ne kadar fazla ise, müdahale eden kişi sayısının o oranda düştüğünü belirten psikolojik terim. Olası bir yardım ihtiyacı durumunda, etrafta çok sayıda tanık varsa, her bir tanık orada bulunan diğerlerinin müdahale edeceğini düşünerek duruma kayıtsız kalıyor ve bu durum hiç kimsenin müdahale etmemesi gibi sonuçlara yol açabiliyor. İlk olarak 1964 yılında ortaya atılan etki hakkındaki çalışmalar tanıkların sayısı, grup bağlılığı (İngilizce: Group cohesiveness), sorumluluğun dağılması (İngilizce: Diffusion of responsibility) gibi farklı faktörler üzerinde yoğunlaşmıştır. Otuz sekiz kişi izlerken Kitty Genovese'nin öldürülmesi iddiası üzerine teori üzerine çalışılmaya başlanmıştır.
Sosyal psikoloji araştırmaları
Seyirci etkisinin ilk olarak ortaya atılması ve popülerleşmesi 1968 yılında sosyal psikolog olan John M. Darley and Bibb Latané tarafından olmuştur. Bu araştırmacıların yayınladığı deneyler sosyal psikoloji alanında en fazla etkisi olan çalışmalardan olmuştur. Deneklerin tek başına ve grup halinde olduğu yalancı denekleri barındıran ve barındırmayan çalışmalar yapılmıştır. Acil bir durumda deneklerin olaya müdahale edip etmeyeceği ve edecekse ne kadar süreceği gözlemlenmiştir. Yapılan çalışmalar deneklerle birlikte olaya şahit olan başkalarının bulunmasının müdahale etme ihtimallerini azalttığı görülmüştür. Örneğin, Bibb Latané ve Judith Rodin (1969) yılında yaptığı deneyde; denekler tekken, yanlarında tanımadıkları biri varken ve arkadaşları varken bir kadının tehlikeli bir durumda olduğuna şahit olmaları sağlanmıştır. Denekler, tekken yüzde 70 oranında kadına yardım etmek için çabalarken, yanlarında bir yabancı varken %40 oranında yardım etmişlerdir.
Seyircileri etkileyen değişkenler
Tehlike olan ve olmayan durumlar
Latané ve Darley, seyircilerin davranışlarını görmek için tehlike içermeyen üç deney yaptı. Deneyin sonuçları ise mağdurun yardım isteyiş şeklinin önemine dikkat çekti. Deneylerden birinde mağdur, denekten adıyla seslenerek yardım istedi. Çoğu insan adlarıyla seslenilince karşılık verdi. Deneylerin bir diğerinde mağdurlar deneklerden para istedi. Neden paraya ihtiyacı olduğunu açıkladığı zaman yüzde 72 oranında yardım alırken nedenini söylemediğinde yüzde 34 oranında yardım aldı.
Latané ve Darley'e göre seyircileri etkileyen beş acil durum özelliği vardır.
- Tehdit veya zarar içermesi
- Olağan dışı veya nadir olması
- Yardım etmek için gereken eylem
- Tahmin edilebilir veya beklenebilir olması
- Hemen harekete geçilmesinin gerekliliği
Bu beş özelliğe göre seyirciler beş ayrı bilişsel ve davranışsal süreçten geçmektedir.
- Bir farklılığın olduğunu fark etmek
- Durumun aciliyetini yorumlamak
- Sorumluluk hissetmek
- Yardım yolu bulmak
- Harekete geçmek
Kaynakça
- ^ a b c . termbank.net. 12 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2015.
- ^ . guncelpsikoloji.net. 12 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2015.
- ^ "Kitty Genovese cinayeti: "Bystander Effect"". dunyalilar.org. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2015.
- ^ "Diffusion of responsibility". 17 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ Fischer, Peter; Krueger, Joachim I.; Greitemeyer, Tobias; Vogrincic, Claudia; Kastenmüller, Andreas; Frey, Dieter; Heene, Moritz; Wicher, Magdalena; Kainbacher, Martina (2011). "The bystander-effect: A meta-analytic review on bystander intervention in dangerous and non-dangerous emergencies". Psychological Bulletin. 137 (4): 517–537. doi:10.1037/a0023304. PMID 21534650.
- ^ Hudson, James M. & Bruckman, Amy S. (2004). The Bystander Effect: A Lens for Understanding Patterns of Participation.
- ^ Meyers, D. G. (2010). Social Psychology (10th ed.). New York: McGraw- Hill.
- ^ a b Darley, J. M., & Latane, B. (1970). The unresponsive bystander: why doesn't he help? New York: Appleton Century Crofts.
Dış bağlantılar
- Seyirci Etkisi (Khan Academy)6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seyirci etkisi Ingilizce Bystander effect yardima ihtiyac duyulan bir durumda cevrede olaya taniklik eden kisi sayisi ne kadar fazla ise mudahale eden kisi sayisinin o oranda dustugunu belirten psikolojik terim Olasi bir yardim ihtiyaci durumunda etrafta cok sayida tanik varsa her bir tanik orada bulunan digerlerinin mudahale edecegini dusunerek duruma kayitsiz kaliyor ve bu durum hic kimsenin mudahale etmemesi gibi sonuclara yol acabiliyor Ilk olarak 1964 yilinda ortaya atilan etki hakkindaki calismalar taniklarin sayisi grup bagliligi Ingilizce Group cohesiveness sorumlulugun dagilmasi Ingilizce Diffusion of responsibility gibi farkli faktorler uzerinde yogunlasmistir Otuz sekiz kisi izlerken Kitty Genovese nin oldurulmesi iddiasi uzerine teori uzerine calisilmaya baslanmistir Sosyal psikoloji arastirmalariSeyirci etkisinin ilk olarak ortaya atilmasi ve populerlesmesi 1968 yilinda sosyal psikolog olan John M Darley and Bibb Latane tarafindan olmustur Bu arastirmacilarin yayinladigi deneyler sosyal psikoloji alaninda en fazla etkisi olan calismalardan olmustur Deneklerin tek basina ve grup halinde oldugu yalanci denekleri barindiran ve barindirmayan calismalar yapilmistir Acil bir durumda deneklerin olaya mudahale edip etmeyecegi ve edecekse ne kadar surecegi gozlemlenmistir Yapilan calismalar deneklerle birlikte olaya sahit olan baskalarinin bulunmasinin mudahale etme ihtimallerini azalttigi gorulmustur Ornegin Bibb Latane ve Judith Rodin 1969 yilinda yaptigi deneyde denekler tekken yanlarinda tanimadiklari biri varken ve arkadaslari varken bir kadinin tehlikeli bir durumda olduguna sahit olmalari saglanmistir Denekler tekken yuzde 70 oraninda kadina yardim etmek icin cabalarken yanlarinda bir yabanci varken 40 oraninda yardim etmislerdir Seyircileri etkileyen degiskenler Tehlike olan ve olmayan durumlar Latane ve Darley seyircilerin davranislarini gormek icin tehlike icermeyen uc deney yapti Deneyin sonuclari ise magdurun yardim isteyis seklinin onemine dikkat cekti Deneylerden birinde magdur denekten adiyla seslenerek yardim istedi Cogu insan adlariyla seslenilince karsilik verdi Deneylerin bir digerinde magdurlar deneklerden para istedi Neden paraya ihtiyaci oldugunu acikladigi zaman yuzde 72 oraninda yardim alirken nedenini soylemediginde yuzde 34 oraninda yardim aldi Latane ve Darley e gore seyircileri etkileyen bes acil durum ozelligi vardir Tehdit veya zarar icermesi Olagan disi veya nadir olmasi Yardim etmek icin gereken eylem Tahmin edilebilir veya beklenebilir olmasi Hemen harekete gecilmesinin gerekliligi Bu bes ozellige gore seyirciler bes ayri bilissel ve davranissal surecten gecmektedir Bir farkliligin oldugunu fark etmek Durumun aciliyetini yorumlamak Sorumluluk hissetmek Yardim yolu bulmak Harekete gecmekKaynakca a b c termbank net 12 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Kasim 2015 guncelpsikoloji net 12 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Kasim 2015 Kitty Genovese cinayeti Bystander Effect dunyalilar org 19 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Kasim 2015 Diffusion of responsibility 17 Haziran 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi 11 Ocak 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mart 2020 Fischer Peter Krueger Joachim I Greitemeyer Tobias Vogrincic Claudia Kastenmuller Andreas Frey Dieter Heene Moritz Wicher Magdalena Kainbacher Martina 2011 The bystander effect A meta analytic review on bystander intervention in dangerous and non dangerous emergencies Psychological Bulletin 137 4 517 537 doi 10 1037 a0023304 PMID 21534650 Hudson James M amp Bruckman Amy S 2004 The Bystander Effect A Lens for Understanding Patterns of Participation Meyers D G 2010 Social Psychology 10th ed New York McGraw Hill a b Darley J M amp Latane B 1970 The unresponsive bystander why doesn t he help New York Appleton Century Crofts Dis baglantilarSeyirci Etkisi Khan Academy 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde