Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosruko, Kuzey Kafkasya destanlarının en ünlü ve en yaygın mitolojik kahramanı. Sosrıkua, her çağda, her dönemde Nart destanlarının bilinen kahramanıdır.
Mitoloji
Sosruko'nun doğuşu ile ilgili öykü çok ilginçtir. Ünlü Nart kadın kahramanı Seteney, Bakhsan ırmağı kıyısında çamaşır yıkarken Nartların sığırtmacı onu görür ve güzelliğine vurulur. Fırlayıveren aşk oku, karşı kıyıda üzerinde çamaşır yıkanan taşa çarpar. Taş hemen ısınmaya ve büyümeye başlar. Seteney sıcak taşı eteğine sararak Nart Tlepş'in dökümhanesine götürür. Tlepş büyük çekici ile taşı kırar, içinden ateş saçan, kor halindeki Sosrıkua çıkar. Bu nedenle Nart Sosrıkua, Nart Tlepş ile Seteney Guaşe'nin oğlu sayılır
Sosruko'nun bir kaya parçasından doğuşu Grek mitolojisindeki "Cyclop" ve Türk destanlarındaki "Tepegöz"ün doğuşu motifi ile benzerlik taşır. Bu üç destan kahramanının doğuşu taş orijinli bir motifte birleşmiştir.
Sosruko'nun doğuşu üzerine yirmiden çok metin vardır, ama babası, biri dışında belli değildir. Setenay-guaşe'nin belirgin bir eşi de yoktur. Babalı anlatıya göre, Savsırıko, Kuban Irmağı (Пщызэ) kıyısında çamaşır yıkarken, ırmağın öte yakasında bulunan Nartların çobanı (чэмэхъожъ) Tlıptsemıko Zertıj (Л1ыпц1эмыкъо Зэрт1ыжъ) kendisine vurulur; okunu göstererek, Setenay-guaşe'ye doğru "Göndereyim mi?" diye seslenir, Setenay-guaşe de "Gönder" der. Bunun üzerine çoban aşk okunu (хъопсащэ) atar, ok kadının yanındaki bir taşa düşer ve taşı döller. Setenay-guaşe taşı bir beze sarıp evine götürür ve fırına koyar. Taş yavaş yavaş büyümeye başlar, 9 ay 10 gün sonra taş iyice irileşir, sallanmaya ve içinden ses vermeye başlar, taşı hemen Ateş Tanrısı ve hekim olan demirci Tlepş'in (Лъэпшъ) atölyesine götürür ve yardırır. Taşın içinden kıvılcımlar saçan kızgın bir oğlan çocuğu çıkar. Setenay-guaşe bebeği eteği ile tutmak ister, ama bebek annesinin eteğini yakarak yere düşer. Tlepş bebeği dizlerinden maşayla tutup yedi kez suya daldırır ve bebeğe, gelenek gereği, . Maşa ile tutulduğundan suya değmeyen ve yumuşak kalan dizleri dışında, Savsırıko'nun çelikleşmiş vücuduna artık silah işlemiyordu; bu yönüyle
Başka anlatılarda ise, Savsırıko'nun babası tamamen belirsizdir ve Savsırıko'nun babasının belli olmaması, Setenay-guaşe'nin umurunda bile değildir. Nartlar arasında erkek ve kadınların birlikte katıldığı Nart kurultayı (Хасэ) yanında, bir de sırf kadınların alındığı Analar Kurultayı da (Ныхасэ) vardır. Kurultay kararlarına herkes uymak zorundadır, örneğin karara uymayan ve Peterez'in koruma altındaki kocamış analığı Yisp-guaşe'yi ya da gerçek adıyla Joko-nan'ı (Жъокъо-нан) yağmalayan Yınıj Şhabğo'nun (Иныжъ Шъхьабгъо) oğlu yargılanmış ve yüz suç (yüz günah; псэк1одишъэ) işlediği kanısına varılarak, cezasını çekmek üzere dağa zincirlenmiştir
Etimoloji
Sosruko adının etimolojik araştırması da doğuşunu anlatan öyküyü tamamlamaktadır. Kabardeyce (Besleney-Abazin şivelerinde) "Sosrıkua", Batı Adige gruplarının (Abzekh, Şapsığı, Bjeduğ, Kemırguey, Hatıkuey vb.) şivelerinde "Sawsıruk" olan adın hece hece bölünerek incelenmesi yukarıdaki savı doğrulamaktadır.
Şöyle ki; "So-sı-rı-kua" ya da "Saw-sı-rı-ko" sözcüğünde; "Se", bıçak ya da kılıç anlamındadır. "Sır" ya da "stır", sıcak anlamındadır. "V(vo)" vurmak ya da ateş etmek anlamındadır. "Kue" ya da "ko" oğul anlamına gelir. Kişi ya da aile adının sonunda kullanılan bir takıdır.
Adige dilindeki "Sosrıkua" adının anlamını bölmeye göre ele alırsak, "Saw-sır", "Şa-we-stır", sıcak çocuk, ateş saçan, yakan erkek çocuk, anlamına gelir.
Benzerlikler
Sosrıkua Nart kahramanlarının en ünlüsüdür. Çerkes mitolojisindeki bu destan kahramanı, başka uluslardaki Prometheus, Akhilleus ve biraz da Adonis'e benzer.
İnsanoğluna sunduğu yararlı buluşları nedeni ile çağ çağ, kuşakların gönlünde yüzyıllardır taht kurmuştur. Ateşi, darı tohumunu halkına getirmiş, şarap mayalamasını onlara öğretmiştir. Sosrıkua ile ilgili dizelerde Kuzey Kafkasya boyları söze "Sosrıkua Di Nekhu, Sosrıkua Di Khan", " Sosrıkua ışığımız, Sosrıkua oğlumuz, yiğidimiz" nitelemeleri ile başlar.
Tanrılardan ateş çalarak insanlığın uygarlık aşamalarında yerine getirdiği görevi Greklerin Prometheus'una benzer. Ancak, ateşi insanlar için çalan bir kahramanın adı daha geçer Nart Destanlarında ile Sosrıkua çoğu destanlarda aynı motiflerde birleşirler. Çelikten vücudu, et ve kemikten diz kapakları ile bir yerde Akhilleus'un ta kendisidir.
'in demirci çekici ile ateş saçarak doğan kahramanımız, dizinden maşa ile tutularak suya daldırılmış ve vücuduna su verilerek çelikleştirilmiştir. Düşmanları onu insan özelliği gösteren, maşanın altında kaldığı için su verilemeyen ve et kemik olarak kalmış dizlerinden vurmak isterler.
Aynı şekilde Akhilleus'un annesi Tanrıça Thetis oğlunu doğurunca yıkamak için ırmağına batırmış, böylece onu silah işlemez hale getirmiştir. Ancak annesinin eli altında kalan topukları su ile temas etmedikleri için et ve kemik olarak kalmıştır. Troya kuşatmasında Hektor'un attığı okun topuğuna saplanması üzerine ölmüştür.
Çoğu destan textlerinde Sosrıkua, atılgan, gençliğinin verdiği coşku ile pervasızdır. Ancak onun Sınırlayan temkinli , Nart yaşlıları vardır. Annesi Seteney Guaşe, genç Sosrıkua'yı bu yaşlı Nartlar'a teslim etmiştir. Ateşin Tanrılardan ya da devlerden kaçırılması, darı tohumunun halka verilmesi, şarap mayalamasının halka öğretilmesinden tutun da Nart Tlepş'in orağı bulmasına dek Nart halkının uygarlık aşamalarında Nart Sosrıkua'nın büyük katkıları vardır.
Atı , denizaltı Tanrıçası Psıtha Guaşe tarafından Nart kahramanı Pice'ye armağan edilen kanatlı atın yavrusudur. Grek Mitolojisi’nde Pegasus motifinde de bu kanatlı atı görmekteyiz. Onunla bir sıçrayışta Kafkasların en yüksek doruklarına, (Elbruz) tepesine ulaşır. Savaşlarda Nartların önünde uçarak düşmana saldırır.
Sanatta yansımaları
Sosrıkua motifi şu ya da bu ad altında, hangi adla olursa olsun, ilk çağ ozanlarından Homeros, 'tan Tevfik Fikret'e kadar ozanların şiirlerinde değişmeyen, eskimeyen bir kaynak olmuştur. Başka bir deyişle uygarlığın ve yeniliklerin simgesi olmuştur. Dünya mitolojisi ve Literatüründe günümüze dek yaşaya gelmiştir.
Kaynakça
Dipnotlar
Dış bağlantılar
- Nart-Türk Destanları13 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Karaçay-Malkar Nart Destanları6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sosruko Kuzey Kafkasya destanlarinin en unlu ve en yaygin mitolojik kahramani Sosrikua her cagda her donemde Nart destanlarinin bilinen kahramanidir MitolojiSosruko nun dogusu ile ilgili oyku cok ilginctir Unlu Nart kadin kahramani Seteney Bakhsan irmagi kiyisinda camasir yikarken Nartlarin sigirtmaci onu gorur ve guzelligine vurulur Firlayiveren ask oku karsi kiyida uzerinde camasir yikanan tasa carpar Tas hemen isinmaya ve buyumeye baslar Seteney sicak tasi etegine sararak Nart Tleps in dokumhanesine goturur Tleps buyuk cekici ile tasi kirar icinden ates sacan kor halindeki Sosrikua cikar Bu nedenle Nart Sosrikua Nart Tleps ile Seteney Guase nin oglu sayilir Sosruko nun bir kaya parcasindan dogusu Grek mitolojisindeki Cyclop ve Turk destanlarindaki Tepegoz un dogusu motifi ile benzerlik tasir Bu uc destan kahramaninin dogusu tas orijinli bir motifte birlesmistir Sosruko nun dogusu uzerine yirmiden cok metin vardir ama babasi biri disinda belli degildir Setenay guase nin belirgin bir esi de yoktur Babali anlatiya gore Savsiriko Kuban Irmagi Pshyze kiyisinda camasir yikarken irmagin ote yakasinda bulunan Nartlarin cobani chemehozh Tliptsemiko Zertij L1ypc1emyko Zert1yzh kendisine vurulur okunu gostererek Setenay guase ye dogru Gondereyim mi diye seslenir Setenay guase de Gonder der Bunun uzerine coban ask okunu hopsashe atar ok kadinin yanindaki bir tasa duser ve tasi doller Setenay guase tasi bir beze sarip evine goturur ve firina koyar Tas yavas yavas buyumeye baslar 9 ay 10 gun sonra tas iyice irilesir sallanmaya ve icinden ses vermeye baslar tasi hemen Ates Tanrisi ve hekim olan demirci Tleps in Lepsh atolyesine goturur ve yardirir Tasin icinden kivilcimlar sacan kizgin bir oglan cocugu cikar Setenay guase bebegi etegi ile tutmak ister ama bebek annesinin etegini yakarak yere duser Tleps bebegi dizlerinden masayla tutup yedi kez suya daldirir ve bebege gelenek geregi Masa ile tutuldugundan suya degmeyen ve yumusak kalan dizleri disinda Savsiriko nun celiklesmis vucuduna artik silah islemiyordu bu yonuyle Baska anlatilarda ise Savsiriko nun babasi tamamen belirsizdir ve Savsiriko nun babasinin belli olmamasi Setenay guase nin umurunda bile degildir Nartlar arasinda erkek ve kadinlarin birlikte katildigi Nart kurultayi Hase yaninda bir de sirf kadinlarin alindigi Analar Kurultayi da Nyhase vardir Kurultay kararlarina herkes uymak zorundadir ornegin karara uymayan ve Peterez in koruma altindaki kocamis analigi Yisp guase yi ya da gercek adiyla Joko nan i Zhoko nan yagmalayan Yinij Shabgo nun Inyzh Shhabgo oglu yargilanmis ve yuz suc yuz gunah psek1odishe isledigi kanisina varilarak cezasini cekmek uzere daga zincirlenmistirEtimolojiSosruko adinin etimolojik arastirmasi da dogusunu anlatan oykuyu tamamlamaktadir Kabardeyce Besleney Abazin sivelerinde Sosrikua Bati Adige gruplarinin Abzekh Sapsigi Bjedug Kemirguey Hatikuey vb sivelerinde Sawsiruk olan adin hece hece bolunerek incelenmesi yukaridaki savi dogrulamaktadir Soyle ki So si ri kua ya da Saw si ri ko sozcugunde Se bicak ya da kilic anlamindadir Sir ya da stir sicak anlamindadir V vo vurmak ya da ates etmek anlamindadir Kue ya da ko ogul anlamina gelir Kisi ya da aile adinin sonunda kullanilan bir takidir Adige dilindeki Sosrikua adinin anlamini bolmeye gore ele alirsak Saw sir Sa we stir sicak cocuk ates sacan yakan erkek cocuk anlamina gelir BenzerliklerSosrikua Nart kahramanlarinin en unlusudur Cerkes mitolojisindeki bu destan kahramani baska uluslardaki Prometheus Akhilleus ve biraz da Adonis e benzer Insanogluna sundugu yararli buluslari nedeni ile cag cag kusaklarin gonlunde yuzyillardir taht kurmustur Atesi dari tohumunu halkina getirmis sarap mayalamasini onlara ogretmistir Sosrikua ile ilgili dizelerde Kuzey Kafkasya boylari soze Sosrikua Di Nekhu Sosrikua Di Khan Sosrikua isigimiz Sosrikua oglumuz yigidimiz nitelemeleri ile baslar Tanrilardan ates calarak insanligin uygarlik asamalarinda yerine getirdigi gorevi Greklerin Prometheus una benzer Ancak atesi insanlar icin calan bir kahramanin adi daha gecer Nart Destanlarinda ile Sosrikua cogu destanlarda ayni motiflerde birlesirler Celikten vucudu et ve kemikten diz kapaklari ile bir yerde Akhilleus un ta kendisidir in demirci cekici ile ates sacarak dogan kahramanimiz dizinden masa ile tutularak suya daldirilmis ve vucuduna su verilerek celiklestirilmistir Dusmanlari onu insan ozelligi gosteren masanin altinda kaldigi icin su verilemeyen ve et kemik olarak kalmis dizlerinden vurmak isterler Ayni sekilde Akhilleus un annesi Tanrica Thetis oglunu dogurunca yikamak icin irmagina batirmis boylece onu silah islemez hale getirmistir Ancak annesinin eli altinda kalan topuklari su ile temas etmedikleri icin et ve kemik olarak kalmistir Troya kusatmasinda Hektor un attigi okun topuguna saplanmasi uzerine olmustur Cogu destan textlerinde Sosrikua atilgan gencliginin verdigi cosku ile pervasizdir Ancak onun Sinirlayan temkinli Nart yaslilari vardir Annesi Seteney Guase genc Sosrikua yi bu yasli Nartlar a teslim etmistir Atesin Tanrilardan ya da devlerden kacirilmasi dari tohumunun halka verilmesi sarap mayalamasinin halka ogretilmesinden tutun da Nart Tleps in oragi bulmasina dek Nart halkinin uygarlik asamalarinda Nart Sosrikua nin buyuk katkilari vardir Ati denizalti Tanricasi Psitha Guase tarafindan Nart kahramani Pice ye armagan edilen kanatli atin yavrusudur Grek Mitolojisi nde Pegasus motifinde de bu kanatli ati gormekteyiz Onunla bir sicrayista Kafkaslarin en yuksek doruklarina Elbruz tepesine ulasir Savaslarda Nartlarin onunde ucarak dusmana saldirir Sanatta yansimalariSosrikua motifi su ya da bu ad altinda hangi adla olursa olsun ilk cag ozanlarindan Homeros tan Tevfik Fikret e kadar ozanlarin siirlerinde degismeyen eskimeyen bir kaynak olmustur Baska bir deyisle uygarligin ve yeniliklerin simgesi olmustur Dunya mitolojisi ve Literaturunde gunumuze dek yasaya gelmistir KaynakcaDipnotlar Hadegal1e Asker Narther adyge epos tom I s 43 44 Narther adyge epos tom 1 Myekuape 1968 Kushhem nartyme radyge inyzhyr s 250 252 Dis baglantilarNart Turk Destanlari13 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karacay Malkar Nart Destanlari6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde