Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Nisan 2015) |
Soğutucu toprak kap, buharlaşmalı soğutma sistemine dayalı, elektrik enerjisine ihtiyaç duymayan bir soğutma düzeneğidir. "Soğutucu çömlek" olarak da adlandırılan bu alet, gözenekli bir dış çömlek ile içine saklanmak istenen gıda maddesinin konacağı daha küçük bir iç çömlekten meydana gelir. Bu iki toprak kabın arasında ise nemli kum bulunur. İçteki çömlek sıvı geçirgenliğini önlemek amacıyla sırlanabilir.
İki çömlek arasında bulunan kumun kuruması, yani suyun buharlaşması esnasında içteki çömlekten ısı alınır. Bu yolla, istenilen herhangi bir madde serin tutulabilir. Bu sade teknolojinin çalışması için gerekenler, buharlaşmayı artıracak nispeten kuru bir hava akışı ve bir su kaynağından ibarettir.
Antik Çağdan Günümüze Miras Kalan Bir Teknoloji
- Kölelerin su çömleklerini körükle havalandırdığını gösteren bir fresk. Bu sayede su daha hızlı buharlaşıyor.
Çok eski bir teknoloji olan buharlaşmalı soğutma sisteminin, Eski Mısır Krallığı'nda MÖ 2500'lü yıllarda kullanıldığına dair kanıtlar mevcuttur. Fresklerde, kölelerin su kaplarını körüklediği görülüyor. Bu havalandırma işlemi kabın çevresindeki hava akışını artırarak buharlaşma sürecini hızlandırıyor ve kabın içeriğinin soğumasını sağlıyor. İndus Vadisi Uygarlığı çevresinde de MÖ 3000'lerden kalmış, su depolamanın yanı sıra soğutma amacıyla da kullanıldığı tahmin edilen birçok çömlek bulunmuş. Ortaya çıkarılan bu çömlekler günümüzde Hindistan ve Pakistan'da kullanılan gara veya matki (veya matka) çömleklerine benzemekte.
Kuzey Afrika'da geliştirilmiş olmasına rağmen bu teknoloji, modern elektrikli buzdolaplarının hayatımıza girmesiyle unutulmuşa benziyor. Fakat Hindistan Yarımadası'nda hala ghara, matki ve sürahi gibi su çömlekleri su soğutma amacıyla kullanılıyor. İspanya'da ise botijo isimli kaplara rastlamaktayız. Bu gözenekli toprak kaplar yüzyıllar boyunca su saklamak ve soğutmak için kullanılmış ve halk arasında hala nispeten yaygın. Botijolar en çok Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgelerde tercih ediliyor. Kullanılan soğuma etkisine yörede "botijo etkisi" deniyor.
Nijeryalı Girişimciden Parlak Bir İcat
Kuzey Nijerya'nın kırsal kesimlerinde 1990 yıllarında Mohammed Bah Abba isimli bir öğretmen Soğutucu Toprak Kapta Saklama Sistemini geliştirdi. Bu düzenekte küçük bir toprak kap daha büyük bir toprak kabın içine konuluyor ve iki kap arasındaki boşluk ıslak kumla dolduruluyor. İçteki çömleğe sebze, meyve ya da meşrubat konuluyor ve çömlek ıslak bezle örtülüyor. Çömlekçilikle geçinen bir aileden gelen Abba, işsizlik oranının hayli yüksek olduğu bu bölgedeki yerel işgücünü kendi yararına kullanarak yetenekli çömlekçilere iş verdi. Böylece 5.000 adet soğutucu kabın seri üretimini başlatmış oldu. 2001 yılında Rolex Girişim Ödülü'ne layık görülen Abba, aldığı 75.000 Doları, icadının Nijerya'nın her tarafında kullanılabilmesini sağlamak için harcadı. Abba aynı zamanda köy yaşamına ve okuma yazma bilmeyen insanlara uygun bir eğitim kampanyası tasarladı. Yerli aktörlerin rol aldığı ve video kaydına da alınan gösterilerde Abba'ın soğutucusunun faydaları insanlara tanıtıldı. 2000'li yıllarda uluslararası birçok sivil toplum örgütü bu icadın Afrika'nın çeşitli ülkelerinde yaygınlaşması için çalışmalar yaptı.
Nasıl Çalışıyor?
- Soğutucu toprak kabın çalışma şekli
Soğutucu toprak kap düzeneği kurulurken bir çömlek daha büyük bir çömlek içine yerleştirilip iki çömlek arasına nemli kum doldurulur. En son, çömleklerin üzeri ıslak bir bezle örtülür.
Su buharlaştıkça düzenek soğur, böylece sıcak ve kuru havalarda soğutma mümkün olur. Aygıtın etkili biçimde çalışabilmesi için kuru ve havalandırılmış bir ortama konulması gereklidir. Böylece su etkin olarak buharlaşabilir ve soğutma işlemi gerçekleşir. Buharlaşmalı soğutucular, havadaki nem oranının yüksek olduğu ortam koşullarında ya düşük performans sergilerler ya da hiç işe yaramazlar çünkü bu şartlar altında su istenilen düzeyde buharlaşamaz.
Eğer besinlerin konulduğu iç çömlek sırlanarak suç geçirmezlik özelliği kazandırılmışsa soğutma işlemini gerçekleştirmek için içilmeyen sular, örneğin deniz suyu besinlere bulaşmadan kullanılabilir. Okyanusa kıyısı olan kurak bölgelerde içme suyu sınırlı olduğu için bu yöntem kullanışlıdır. Su geçirmezlik özelliğini elde etmek için su sızdırmaz cila ya da betonu besin konacak kabın iç çeperine uygulamak yeterlidir.
Eğer çömleklerin başka bir kaptan su çekmeleri sağlanabilirse ya da çömlekler fazla derin olmayan bir su birikintisinin içine konulursa daha genişletilmiş uygulamalar mümkün olabilir. İç çömleğin suda yüzmesini engellemek için kum kullanmak yerine kayışla sabitlemek de tercih edilebilir
Bu Soğutucuların İnsanlara Faydaları Neler?
Soğutucu toprak kaplar, bunları kullanan insanlara besinlerini uzun süre taze tutabilme imkânı vermiş ve besin tüketimine bağlı hastalıkların azalmasında önemli rol oynamıştır. Fakat bu soğutucuların topluma daha birçok olumu etkisi vardır.
- Besin satışından elde edilen kar artmıştır. Eskiden çiftçiler besinlerin bozulmasını engellemek için ürünlerini acilen satmaya çalışırdı. Artık bu zorunluluk ortadan kalktığı için çiftçiler ürettikleri gıda maddelerini gelen talep doğrultusunda ve daha yüksek fiyatlara satabiliyorlar.
- Kadınlar için fırsatlar artmıştır. Kadınlar doğrudan evlerinden yiyecek satabildikleri için, kocalar evin tek geçindiricisi olma rollerini kaybetmiş ve kadınların kocalarına olan bağımlılıkları azalmıştır. Bunun yanında, geleneksel olarak besin satmaları için marketlere gönderilen küçük kızların artık markete her gün gitmek yerine haftada bir gitmeleri yeterli oluyor çünkü soğutucu toprak kaptaki besinler uzun süre taze kalabiliyor. Böylece bu küçük kızların okula devam etmeleri için daha fazla vakitleri oluyor.
- Kırsal kesimlerdeki iş olanakları artmıştır. Çiftçiler artan kârları sayesinde kendilerini geçindirebilecek seviyeye gelmişler ve kente doğru olan göçte azalma olmuştur. Ayrıca çömleklerin üretimi için ihtiyaç duyulan işgücü de yeni iş fırsatlarına kapı açmıştır.
- İnsanların beslenme çeşitliliği artmıştır çünkü artık yiyecekler sene içinde daha uzun süre taze kalabiliyor.
- Buzdolabı olmadan saklanamayacak olan aşı ve ilaçlar soğutucu toprak kaplar sayesinde artık saklanabiliyor.
Kaynakça
- "Pot-in-pot Refrigerator." Wikipedia. Wikimedia Foundation.
Erişim Tarihi: 7 Şubat 2015.
http://en.wikipedia.org/wiki/Pot-in-pot_refrigerator 19 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Soğutucu Toprak Kap" Bilgi Şöleni. Wordpress.com.
Erişim Tarihi: 7 Şubat 2015.
https://bilgisoleni.wordpress.com/2015/02/07/sogutucu-toprak-kap-pot-in-pot-refrigerator/ 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Nisan 2015 Sogutucu toprak kap buharlasmali sogutma sistemine dayali elektrik enerjisine ihtiyac duymayan bir sogutma duzenegidir Sogutucu comlek olarak da adlandirilan bu alet gozenekli bir dis comlek ile icine saklanmak istenen gida maddesinin konacagi daha kucuk bir ic comlekten meydana gelir Bu iki toprak kabin arasinda ise nemli kum bulunur Icteki comlek sivi gecirgenligini onlemek amaciyla sirlanabilir Sogutucu bir toprak kap ornegi Iki comlek arasinda bulunan kumun kurumasi yani suyun buharlasmasi esnasinda icteki comlekten isi alinir Bu yolla istenilen herhangi bir madde serin tutulabilir Bu sade teknolojinin calismasi icin gerekenler buharlasmayi artiracak nispeten kuru bir hava akisi ve bir su kaynagindan ibarettir Antik Cagdan Gunumuze Miras Kalan Bir TeknolojiKolelerin su comleklerini korukle havalandirdigini gosteren bir fresk Bu sayede su daha hizli buharlasiyor Cok eski bir teknoloji olan buharlasmali sogutma sisteminin Eski Misir Kralligi nda MO 2500 lu yillarda kullanildigina dair kanitlar mevcuttur Fresklerde kolelerin su kaplarini korukledigi goruluyor Bu havalandirma islemi kabin cevresindeki hava akisini artirarak buharlasma surecini hizlandiriyor ve kabin iceriginin sogumasini sagliyor Indus Vadisi Uygarligi cevresinde de MO 3000 lerden kalmis su depolamanin yani sira sogutma amaciyla da kullanildigi tahmin edilen bircok comlek bulunmus Ortaya cikarilan bu comlekler gunumuzde Hindistan ve Pakistan da kullanilan gara veya matki veya matka comleklerine benzemekte Kuzey Afrika da gelistirilmis olmasina ragmen bu teknoloji modern elektrikli buzdolaplarinin hayatimiza girmesiyle unutulmusa benziyor Fakat Hindistan Yarimadasi nda hala ghara matki ve surahi gibi su comlekleri su sogutma amaciyla kullaniliyor Ispanya da ise botijo isimli kaplara rastlamaktayiz Bu gozenekli toprak kaplar yuzyillar boyunca su saklamak ve sogutmak icin kullanilmis ve halk arasinda hala nispeten yaygin Botijolar en cok Akdeniz ikliminin goruldugu bolgelerde tercih ediliyor Kullanilan soguma etkisine yorede botijo etkisi deniyor Nijeryali Girisimciden Parlak Bir IcatKuzey Nijerya nin kirsal kesimlerinde 1990 yillarinda Mohammed Bah Abba isimli bir ogretmen Sogutucu Toprak Kapta Saklama Sistemini gelistirdi Bu duzenekte kucuk bir toprak kap daha buyuk bir toprak kabin icine konuluyor ve iki kap arasindaki bosluk islak kumla dolduruluyor Icteki comlege sebze meyve ya da mesrubat konuluyor ve comlek islak bezle ortuluyor Comlekcilikle gecinen bir aileden gelen Abba issizlik oraninin hayli yuksek oldugu bu bolgedeki yerel isgucunu kendi yararina kullanarak yetenekli comlekcilere is verdi Boylece 5 000 adet sogutucu kabin seri uretimini baslatmis oldu 2001 yilinda Rolex Girisim Odulu ne layik gorulen Abba aldigi 75 000 Dolari icadinin Nijerya nin her tarafinda kullanilabilmesini saglamak icin harcadi Abba ayni zamanda koy yasamina ve okuma yazma bilmeyen insanlara uygun bir egitim kampanyasi tasarladi Yerli aktorlerin rol aldigi ve video kaydina da alinan gosterilerde Abba in sogutucusunun faydalari insanlara tanitildi 2000 li yillarda uluslararasi bircok sivil toplum orgutu bu icadin Afrika nin cesitli ulkelerinde yayginlasmasi icin calismalar yapti Nasil Calisiyor Sogutucu toprak kabin calisma sekli Sogutucu toprak kap duzenegi kurulurken bir comlek daha buyuk bir comlek icine yerlestirilip iki comlek arasina nemli kum doldurulur En son comleklerin uzeri islak bir bezle ortulur Su buharlastikca duzenek sogur boylece sicak ve kuru havalarda sogutma mumkun olur Aygitin etkili bicimde calisabilmesi icin kuru ve havalandirilmis bir ortama konulmasi gereklidir Boylece su etkin olarak buharlasabilir ve sogutma islemi gerceklesir Buharlasmali sogutucular havadaki nem oraninin yuksek oldugu ortam kosullarinda ya dusuk performans sergilerler ya da hic ise yaramazlar cunku bu sartlar altinda su istenilen duzeyde buharlasamaz Eger besinlerin konuldugu ic comlek sirlanarak suc gecirmezlik ozelligi kazandirilmissa sogutma islemini gerceklestirmek icin icilmeyen sular ornegin deniz suyu besinlere bulasmadan kullanilabilir Okyanusa kiyisi olan kurak bolgelerde icme suyu sinirli oldugu icin bu yontem kullanislidir Su gecirmezlik ozelligini elde etmek icin su sizdirmaz cila ya da betonu besin konacak kabin ic ceperine uygulamak yeterlidir Eger comleklerin baska bir kaptan su cekmeleri saglanabilirse ya da comlekler fazla derin olmayan bir su birikintisinin icine konulursa daha genisletilmis uygulamalar mumkun olabilir Ic comlegin suda yuzmesini engellemek icin kum kullanmak yerine kayisla sabitlemek de tercih edilebilirBu Sogutucularin Insanlara Faydalari Neler Sogutucu toprak kaplar bunlari kullanan insanlara besinlerini uzun sure taze tutabilme imkani vermis ve besin tuketimine bagli hastaliklarin azalmasinda onemli rol oynamistir Fakat bu sogutucularin topluma daha bircok olumu etkisi vardir Besin satisindan elde edilen kar artmistir Eskiden ciftciler besinlerin bozulmasini engellemek icin urunlerini acilen satmaya calisirdi Artik bu zorunluluk ortadan kalktigi icin ciftciler urettikleri gida maddelerini gelen talep dogrultusunda ve daha yuksek fiyatlara satabiliyorlar Kadinlar icin firsatlar artmistir Kadinlar dogrudan evlerinden yiyecek satabildikleri icin kocalar evin tek gecindiricisi olma rollerini kaybetmis ve kadinlarin kocalarina olan bagimliliklari azalmistir Bunun yaninda geleneksel olarak besin satmalari icin marketlere gonderilen kucuk kizlarin artik markete her gun gitmek yerine haftada bir gitmeleri yeterli oluyor cunku sogutucu toprak kaptaki besinler uzun sure taze kalabiliyor Boylece bu kucuk kizlarin okula devam etmeleri icin daha fazla vakitleri oluyor Kirsal kesimlerdeki is olanaklari artmistir Ciftciler artan karlari sayesinde kendilerini gecindirebilecek seviyeye gelmisler ve kente dogru olan gocte azalma olmustur Ayrica comleklerin uretimi icin ihtiyac duyulan isgucu de yeni is firsatlarina kapi acmistir Insanlarin beslenme cesitliligi artmistir cunku artik yiyecekler sene icinde daha uzun sure taze kalabiliyor Buzdolabi olmadan saklanamayacak olan asi ve ilaclar sogutucu toprak kaplar sayesinde artik saklanabiliyor Kaynakca Pot in pot Refrigerator Wikipedia Wikimedia Foundation Erisim Tarihi 7 Subat 2015 http en wikipedia org wiki Pot in pot refrigerator 19 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Sogutucu Toprak Kap Bilgi Soleni Wordpress com Erisim Tarihi 7 Subat 2015 https bilgisoleni wordpress com 2015 02 07 sogutucu toprak kap pot in pot refrigerator 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde