Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tikuna (ayrıca Magüta, Tucuna, Tikuna veya Tukuna olarak da bilinir.) Brezilya (36.000 ), Kolombiya (6.000) ve Peru'nun (7.000) yerli halkı. Brezilya Amazon'undaki en kalabalık kabiledir.
 Amazonas'taki Tikuna halkı, Brezilya, yakl. 1865, Albert Frisch tarafından. | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Brazil(  Amazonas) | 36,377 (2009) |
 Kolombiya | 8,000 (2011) |
 Peru | 6,982 (2007) |
| Diller | |
| Tikuna | |
| Religion | |
| Şamanlık, Hristiyanlık | |
Tarihçe
Tikuna, başlangıçta nehirlerden uzakta yaşayan ve komşu insanlar tarafından genişlemesi kontrol altında tutulan bir kabiledir. Tarihsel olarak su yollarına erişimlerinin olmaması ve endogami uygulamaları, Tikuna'nın kültürel ve genetik olarak diğer Amazon kabilelerinden farklı bir kabile olmasına yol açmıştır. Yabancılarla ilk temas, Brezilya'nın kolonileştirilmesi zamanında Amazon'u keşfeden bir Portekiz filosunun Tikuna ile temasa geçmesiyle gerçekleşerek Portekizliler ve diğer yabancılarla sürekli temas başladı. Tikuna, diğer kabilelere kıyasla nispeten iç kesimlerde yaşadığından dolayı sömürgeciliğin neden olduğu hastalıklardan ve şiddetten daha az etkilendikleri için bugün Amazon halkının en büyük nüfusuna sahip kabilesi olma özelliğine sahiptir. Avrupalılar komşu kabilelerle savaş başlattığında, adalardan ve kıyı bölgelerinden oluşan toprakları Tikuna'ya verildi. Özellikle 19. yüzyılın sonlarında başlayan ve birçok Tikuna'nın köle işçiliği için kullanıldığı kauçuk ekiminde büyük zarar görmüştür.
Brezilyalı bir kabile olarak Tikuna, Solimões Nehri çevresindeki topraklarına giren keresteciler, balıkçılar gibi toplulukların şiddetiyle karşı karşıya kaldı. Brezilya ve Paraguay 1864-1870 arasında gerçekleşen savaşta yer aldılar. Bu, nüfuslarını tüketti ve Tikuna, Brezilya topraklarından çıkmaya zorlandı. 1988 Kask Katliamı'nda dört Tikuna insanı öldürüldü, 19'u yaralandı ve 10'u kayboldu. 1990'lara gelindiğinde Brezilya, Tikuna'ların toprakları üzerindeki hakkını resmen tanıyarak Tikuna halkını koruduğu gibi çevre bölgelerdeki çatışmaların da azalmasını sağladı.
Dil
Tikuna halkı, genellikle izole edilmiş bir dil olarak tanımlanan Tikuna dilini konuşur, ancak muhtemelen unutulmuş olan Yuri diliyle ilişkili olabilir ve bu nedenle varsayımsal Tikuna-Yuri gruplamasını oluşturur. Tikuna dilinin bir zamanlar bir Arawakan dili olduğu düşünülse de Tikuna'nın Arawakan dili konuşan kabilelerle uzun bir etkileşim tarihi nedeniyle birçok dilsel özelliği benimseme olasılığı daha yüksek olduğundan dolayı kabul görmemiştir. Dil Latin alfabesi kullanılarak yazıya geçirilmiştir.
Din ve ritüeller
Tikuna halkı tarihsel olarak Şamanizm'i benimsemiştir fakat yabancılarla karşılaştıktan sonra Hristiyan misyonerlerin etkisiyle Şaman inancı en izole topluluklar dışında hepsinde nadir görülmektedir. Ta'e, dünyayı koruyan Tikuna yaratıcısı tanrıydı, Yo'i ve Ip ise Tikuna folklorunda iblislerle savaşmaya yardım eden efsanevi kahramanlardı. Farklı tahminlere bağlı olarak, bazıları Tikuna'nın öncelikle etnik dini uyguladığını söylerken, diğer tahminler %30 ila %90'nının Hristiyan olduğunu söylümektedir.
Tikuna, kızlar için pelazon adı verilen ergenliğe ulaştıklarında bir reşit olma töreni yapılır. Kızın ilk adetinden sonra tüm vücudu siyaha boyanır ve başına boy sembolü çizilirek kartal tüyü ve salyangoz kabuğundan özel dikilmiş bir elbise giyerler. Kız daha sonra sürekli olarak ateşin üzerinden atlar. Dört gün sonra kız, kadın sayılarak evlenmeye hak kazanır. Geleneklere göre Ticuana erkekleri ve kadınları kendi klanlarının dışından evlenmek zorundadır. Günümüzde ise bu ritüel, tarihsel olarak olduğu gibi daha kısa ve daha az yoğunlukta devam etmektedir.
Evlilik
Tikuna, aynı grubun üyelerinin evlenmesine izin verilmeyen dış evlilik kurallarına sahiptir. Geçmişte, bir dayının yeğeniyle evlenmesi yaygın bir görülse de günümüzde evlilik genellikle aynı kuşak içinde gerçekleşmektedir. Geçmişte kabul edilebilir olan ve yaygın görülen kuzenler arası evlilikler ve çok eşlilik durumu, Katolik misyonerlerin etkisiyle artık caiz bir uygulama olarak görülmemektedir. Boşanmaya ise nadiren izin verilmektedir.
Modern zamanda
Bugün, çoğu Tikuna insanı batı kıyafetleri giyiyor ve sadece özel günlerde veya turistler için törenlerini uygularken ağaç kabuğundan yapılmış geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar. Günümüzde çoğu Tikuna, yaşadıkları ülkeye bağlı olarak Portekizce veya İspanyolca bilmektedir ve çoğunlukla İspanyolca ve Portekizce isimler kullanmaktadır. Yoksulluk ve eğitim eksikliği, çoğu Tikuna topluluğunda süregelen sorunlardır ve hükûmet ve STK'ların eğitim ve akademik fırsatları artırma çabalarında bulunmaktadır. Aralık 1986'da, Tikuna çocuklarına kaliteli iki dilli eğitim ve daha fazla fırsat sağlamak için İki Dilli Tikuna Öğretmenleri Genel Örgütü (veya Portekizce/İspanyolca kısaltmasıyla OGPTB) kurulmuştur. 1998'de, ilkokula kayıtlı yalnızca yaklaşık 7.400 etnik Tikuna çocuğu varken 2005 yılında okula giden sayısı 1998 yılına göre iki kattan fazla artarak 16.100'e ulaşmıştır. OGPTB'nin bir diğer amacı, Tikuna öğrencilerine iki dilli eğitimi daha iyi sağlamak için Yerli olmayan öğretmenlerin kademeli olarak Tikuna öğretmenleriyle değiştirilmektir. 2005 yılına gelindiğinde, öğretmenlerin yarısından fazlası etnik Tikuna idi. OGPTB programı o kadar etkili oldu ki, şimdi Brezilya ve Kolombiya'daki diğer yerli halkların eğitim ihtiyaçlarına daha iyi hizmet etmek için genişletilmekte ve örnek alınarak uygulanmaktadır.
Tikuna ayrıca, Tikuna yaşam tarzını etkileyen Hristiyan misyonerler tarafından evanjelizasyon ve proselitizmin artan etkisi altına girmektedir.Katolik,Baptist,Presbiteryen, ve Evanjelik misyonerlerin tümü Tikuna'da faaldir ve misyonerlik yapan etnik Tikunalar mevcuttur.
Kaynakça
- ^ a b c d e "Ticuna: Introduction." 25 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Povos Indígenas no Brasil. Retrieved 4 Feb 2012.
- ^ a b c "Ticuna." 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Ethnologue. Retrieved 1 Feb 2012.
- ^ a b c d e Luedtke, Jennifer Gail (1990). "Chapter 1 The Ticuna: Prehistory, History, and Language". Mitochondrial D-loop Characterization of the Amazonian Ticuna Population. Binghamton State University of New York Press.
- ^ Kaufman, Terrence (1990). "Language History in South America: What we know and how to know more". David L. Payne (Ed.). Amazonian Linguistics. Austin: University of Texas Press. ss. 13-74. r eksik
|soyadı1=() - ^ a b . Countries and their Culture. 4 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
- ^ Catholic Encyclopedia.
- ^ Dan James Patone. "Ticuana rites of passage". Amazon-Indians.org. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
- ^ . Rik's Adventures. 13 Nisan 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- ^ (PDF). Laboratório de Pesquisas em Etnicidade, Cultura e Desenvolvimento, Museu Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro – UFRJ/ Brasil (Portekizce). Currículo sem Fronteiras. 2010. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ Políticas Públicas De Educação Escolar Indígena E A Formação De Professores Ticunas No Alto Solimões/am. Currículo sem Fronteiras (Tez) (Portekizce). São Paulo: Universidade de São Paulo. 2011. doi:10.11606/T.48.2011.tde-17102011-152350. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2023.
- ^ . Equipe de edição da Enciclopédia Povos Indígenas no Brasil (İspanyolca). June 2008. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017.
- ^ . Missões Nacionais (Portekizce). YouTube. 29 Temmuz 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- ^ . Sara I. Ruiz M. (in Spanish and ). YouTube. 30 Ekim 2011. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- ^ . YouTube. 19 Aralık 2016. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (Portekizce). Igreja Batista Boas Novas. 11 Kasım 2010. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2017.
- ^ . Igreja Presbiteriana Betânia em São Francisco. YouTube. 18 Ağustos 2014. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017.
- ^ . Marion Ticuna. YouTube. 1 Ocak 2016. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017.
Dış bağlantılar
- "The Tukuna" (PDF). University of California Publications in American Archaeology and Ethnology. 45. 1952. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2018. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - . North Texas State University. 1970. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2018. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - "Amazon’s Remaining Tikuna Indians Ban Tourists," 12 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Talking About Colombia
- Tikuna mask for girl's puberty ceremony 15 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., National Museum of the American Indian
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tikuna ayrica Maguta Tucuna Tikuna veya Tukuna olarak da bilinir Brezilya 36 000 Kolombiya 6 000 ve Peru nun 7 000 yerli halki Brezilya Amazon undaki en kalabalik kabiledir Tukuna Amazonas taki Tikuna halki Brezilya yakl 1865 Albert Frisch tarafindan Onemli nufusa sahip bolgeler Brazil Amazonas 36 377 2009 Kolombiya 8 000 2011 Peru 6 982 2007 DillerTikunaReligionSamanlik HristiyanlikTarihceTikuna baslangicta nehirlerden uzakta yasayan ve komsu insanlar tarafindan genislemesi kontrol altinda tutulan bir kabiledir Tarihsel olarak su yollarina erisimlerinin olmamasi ve endogami uygulamalari Tikuna nin kulturel ve genetik olarak diger Amazon kabilelerinden farkli bir kabile olmasina yol acmistir Yabancilarla ilk temas Brezilya nin kolonilestirilmesi zamaninda Amazon u kesfeden bir Portekiz filosunun Tikuna ile temasa gecmesiyle gercekleserek Portekizliler ve diger yabancilarla surekli temas basladi Tikuna diger kabilelere kiyasla nispeten ic kesimlerde yasadigindan dolayi somurgeciligin neden oldugu hastaliklardan ve siddetten daha az etkilendikleri icin bugun Amazon halkinin en buyuk nufusuna sahip kabilesi olma ozelligine sahiptir Avrupalilar komsu kabilelerle savas baslattiginda adalardan ve kiyi bolgelerinden olusan topraklari Tikuna ya verildi Ozellikle 19 yuzyilin sonlarinda baslayan ve bircok Tikuna nin kole isciligi icin kullanildigi kaucuk ekiminde buyuk zarar gormustur Brezilyali bir kabile olarak Tikuna Solimoes Nehri cevresindeki topraklarina giren keresteciler balikcilar gibi topluluklarin siddetiyle karsi karsiya kaldi Brezilya ve Paraguay 1864 1870 arasinda gerceklesen savasta yer aldilar Bu nufuslarini tuketti ve Tikuna Brezilya topraklarindan cikmaya zorlandi 1988 Kask Katliami nda dort Tikuna insani olduruldu 19 u yaralandi ve 10 u kayboldu 1990 lara gelindiginde Brezilya Tikuna larin topraklari uzerindeki hakkini resmen taniyarak Tikuna halkini korudugu gibi cevre bolgelerdeki catismalarin da azalmasini sagladi DilTikuna halki genellikle izole edilmis bir dil olarak tanimlanan Tikuna dilini konusur ancak muhtemelen unutulmus olan Yuri diliyle iliskili olabilir ve bu nedenle varsayimsal Tikuna Yuri gruplamasini olusturur Tikuna dilinin bir zamanlar bir Arawakan dili oldugu dusunulse de Tikuna nin Arawakan dili konusan kabilelerle uzun bir etkilesim tarihi nedeniyle bircok dilsel ozelligi benimseme olasiligi daha yuksek oldugundan dolayi kabul gormemistir Dil Latin alfabesi kullanilarak yaziya gecirilmistir Din ve rituellerTikuna halki tarihsel olarak Samanizm i benimsemistir fakat yabancilarla karsilastiktan sonra Hristiyan misyonerlerin etkisiyle Saman inanci en izole topluluklar disinda hepsinde nadir gorulmektedir Ta e dunyayi koruyan Tikuna yaraticisi tanriydi Yo i ve Ip ise Tikuna folklorunda iblislerle savasmaya yardim eden efsanevi kahramanlardi Farkli tahminlere bagli olarak bazilari Tikuna nin oncelikle etnik dini uyguladigini soylerken diger tahminler 30 ila 90 ninin Hristiyan oldugunu soylumektedir Tikuna kizlar icin pelazon adi verilen ergenlige ulastiklarinda bir resit olma toreni yapilir Kizin ilk adetinden sonra tum vucudu siyaha boyanir ve basina boy sembolu cizilirek kartal tuyu ve salyangoz kabugundan ozel dikilmis bir elbise giyerler Kiz daha sonra surekli olarak atesin uzerinden atlar Dort gun sonra kiz kadin sayilarak evlenmeye hak kazanir Geleneklere gore Ticuana erkekleri ve kadinlari kendi klanlarinin disindan evlenmek zorundadir Gunumuzde ise bu rituel tarihsel olarak oldugu gibi daha kisa ve daha az yogunlukta devam etmektedir EvlilikTikuna ayni grubun uyelerinin evlenmesine izin verilmeyen dis evlilik kurallarina sahiptir Gecmiste bir dayinin yegeniyle evlenmesi yaygin bir gorulse de gunumuzde evlilik genellikle ayni kusak icinde gerceklesmektedir Gecmiste kabul edilebilir olan ve yaygin gorulen kuzenler arasi evlilikler ve cok eslilik durumu Katolik misyonerlerin etkisiyle artik caiz bir uygulama olarak gorulmemektedir Bosanmaya ise nadiren izin verilmektedir Modern zamandaBugun cogu Tikuna insani bati kiyafetleri giyiyor ve sadece ozel gunlerde veya turistler icin torenlerini uygularken agac kabugundan yapilmis geleneksel kiyafetlerini giyiyorlar Gunumuzde cogu Tikuna yasadiklari ulkeye bagli olarak Portekizce veya Ispanyolca bilmektedir ve cogunlukla Ispanyolca ve Portekizce isimler kullanmaktadir Yoksulluk ve egitim eksikligi cogu Tikuna toplulugunda suregelen sorunlardir ve hukumet ve STK larin egitim ve akademik firsatlari artirma cabalarinda bulunmaktadir Aralik 1986 da Tikuna cocuklarina kaliteli iki dilli egitim ve daha fazla firsat saglamak icin Iki Dilli Tikuna Ogretmenleri Genel Orgutu veya Portekizce Ispanyolca kisaltmasiyla OGPTB kurulmustur 1998 de ilkokula kayitli yalnizca yaklasik 7 400 etnik Tikuna cocugu varken 2005 yilinda okula giden sayisi 1998 yilina gore iki kattan fazla artarak 16 100 e ulasmistir OGPTB nin bir diger amaci Tikuna ogrencilerine iki dilli egitimi daha iyi saglamak icin Yerli olmayan ogretmenlerin kademeli olarak Tikuna ogretmenleriyle degistirilmektir 2005 yilina gelindiginde ogretmenlerin yarisindan fazlasi etnik Tikuna idi OGPTB programi o kadar etkili oldu ki simdi Brezilya ve Kolombiya daki diger yerli halklarin egitim ihtiyaclarina daha iyi hizmet etmek icin genisletilmekte ve ornek alinarak uygulanmaktadir Tikuna ayrica Tikuna yasam tarzini etkileyen Hristiyan misyonerler tarafindan evanjelizasyon ve proselitizmin artan etkisi altina girmektedir Katolik Baptist Presbiteryen ve Evanjelik misyonerlerin tumu Tikuna da faaldir ve misyonerlik yapan etnik Tikunalar mevcuttur Kaynakca a b c d e Ticuna Introduction 25 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Povos Indigenas no Brasil Retrieved 4 Feb 2012 a b c Ticuna 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ethnologue Retrieved 1 Feb 2012 a b c d e Luedtke Jennifer Gail 1990 Chapter 1 The Ticuna Prehistory History and Language Mitochondrial D loop Characterization of the Amazonian Ticuna Population Binghamton State University of New York Press Kaufman Terrence 1990 Language History in South America What we know and how to know more David L Payne Ed Amazonian Linguistics Austin University of Texas Press ss 13 74 r eksik soyadi1 yardim a b Countries and their Culture 4 Nisan 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2016 Catholic Encyclopedia Dan James Patone Ticuana rites of passage Amazon Indians org Erisim tarihi 3 Kasim 2016 Rik s Adventures 13 Nisan 2014 12 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2017 PDF Laboratorio de Pesquisas em Etnicidade Cultura e Desenvolvimento Museu Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro UFRJ Brasil Portekizce Curriculo sem Fronteiras 2010 12 Mart 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Politicas Publicas De Educacao Escolar Indigena E A Formacao De Professores Ticunas No Alto Solimoes am Curriculo sem Fronteiras Tez Portekizce Sao Paulo Universidade de Sao Paulo 2011 doi 10 11606 T 48 2011 tde 17102011 152350 12 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2023 Equipe de edicao da Enciclopedia Povos Indigenas no Brasil Ispanyolca June 2008 4 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mart 2017 Missoes Nacionais Portekizce YouTube 29 Temmuz 2014 12 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2017 Sara I Ruiz M in Spanish and YouTube 30 Ekim 2011 12 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2017 YouTube 19 Aralik 2016 12 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Portekizce Igreja Batista Boas Novas 11 Kasim 2010 30 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Agustos 2017 Igreja Presbiteriana Betania em Sao Francisco YouTube 18 Agustos 2014 12 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Agustos 2017 Marion Ticuna YouTube 1 Ocak 2016 24 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Agustos 2017 Dis baglantilar The Tukuna PDF University of California Publications in American Archaeology and Ethnology 45 1952 28 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 27 Ocak 2018 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim North Texas State University 1970 28 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2018 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Amazon s Remaining Tikuna Indians Ban Tourists 12 Subat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Talking About Colombia Tikuna mask for girl s puberty ceremony 15 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde National Museum of the American Indian