Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tonya (Romeika: Τόνια, Tónya), Trabzon iline bağlı bir ilçedir.
| Tonya | |
|---|---|
 İlçenin Kadıralak Tabiat Parkı'ndan görünümü | |
 İlçenin Trabzon ilindeki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Trabzon |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Adem Eser |
| • Belediye başkanı | Osman Beşel (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 264.000 km² |
| Rakım | 730 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 14,592 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 13.914 |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| Posta kodu | 61500 |
| İl alan kodu | 462 |
| İl plaka kodu | 61 |
Resmî site www.tonya.gov.tr | |
Tonya İlçesi, Doğudan Düzköy ve Maçka, Güneyden Gümüşhane İline bağlı kuzeyden ve batıdan Vakfıkebir ile Şalpazarı ilçeleri ile çevrilidir.
Trabzon ilinin denize sahili olmayan bir ilçesidir. Denizden yüksekliği 755 metredir. Arazi genel olarak engebelidir. Yüksek dağ sıralarına rastlanmamakla birlikte mevcut tepeler kuzeyden güneye doğru uzanır. Bu uzantılar arasında bulunan Fol Deresi ile Çamlık Deresi Vadisi Tonya sınırları içinde kalır. İlçe merkezi Fol Deresi Vadisinde kurulmuştur.
Tonya'nın en yüksek tepesi 1900 m yüksekliğindeki Karakısrak tepesidir.
İlçe sınırları içinde büyük akarsu ve göl yoktur. En önemli akarsu Fol Deresi'dir. Fol Deresi, Tonya'nın güneyinde Kürtün İlçesi sınırlarındaki Erikbeli Tepesi'nden doğar.
Kuzeye doğru Tonya topraklarını geçtikten sonra Vakfıkebir İlçesi merkezinden Karadeniz'e dökülür. İkinci önemli akarsu Toksar tepesinden kaynağını alarak Beşikdüzü İlçesinden denize dökülen Çamlık Deresi'dir.
Akarsuların rejimi düzenli değildir. Bahar aylarında karların erimesi ile su miktarı artar. Yaz aylarında azalır. Bununla birlikte yukarıda sözü edilen akarsuların kuruduğu hiç görülmemiştir.
İklim
İklim, Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş alanıdır. Karadeniz kenarından yükselen tepeler üzerinde bulunan ormanlar sürekli nem çekerler. Denizden gelen su buharı burada yoğunlaşır, sis haline gelir. Bu nedenle özellikle yaz aylarında günlerin büyük bir bölümü sisli geçer. Güneşli havalar daha çok sonbaharda görülür. Yaz aylarında ortalama sıcaklık 20 derece, kış aylarında 6-7 derece civarındadır.
Çevrede iklimin etkisiyle bitki örtüsü bir paralellik gösterir. Arazinin büyük çoğunluğunu meralar ve ormanlar kaplar ve yoğun ormanlar ilçenin güney yönündeki Kalınçam Köyü çevresindedir. Bu ormanlar yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşur. Bölgede en iyi yetişen ağaç kızılağaçtır. İnsan emeği olmadan kendi kendine yetişebilmektedir.
Tarihçe
Trabzon Sancağına ait 1486, 1515, 1520 ve 1554 tarihli Tahrir Defterlerinde Tonya, Karaağaç (Karaağaç) ve Şova (Şenocak) ile ilgili kayıtlar bulunmamaktadır. 1583 yılında Kumyatağı (İskenderli) mezrasıyla birlikte “Tonya mea Kumyatağı” adıyla yer alan yerleşimde ikamet eden nüfusun %97.20’si, 1682 yılında da nüfusun tamamı Müslümanlardan oluşmaktadır. Tonya'nın yakın çevre köylerinden olması nedeniyle Tonya bölgesi içinde değerlendirilen Karaağaç ve Şova köylerinin 1583'teki nüfusunun %45.86'sı ve 17. yüzyılın ortalarına doğru kurulan Koçkur köyü ile birlikte bu üç köyün 1682 yılındaki nüfusunun tamamı Müslümanlardan oluşmaktadır. Erkeklerin baba isimlerinin öz Türkçe ya da Müslüman Türkler tarafından kullanılan isimler olmasından yola çıkarak Tonya ve çevresine önemli bir Çepni ve diğer Türkmen yerleşiminin yaşandığı değerlendirilmektedir. 1583 yılında yerleşimde 171 nefer kaydedilmiş olup bunun 167'si Müslüman ve 4'ü Hristiyan'dır. Bu 171 neferden; 132'si bennak hane (çok az toprağı veya hiç toprağı olmayan), 4'ü ispenç hane (gayrimüslim) ve 35'i mücerred (yetişkin bekâr erkek) olarak tasnif edilmiştir. Buna göre yerleşimde kadın ve erkek olmak üzere 715 kişinin yaşadığı tahmin edilmekte olup bununda 695'i Müslüman ve 20'si Hristiyanlardan oluşmaktadır. Burada belirtilen nüfusun tek bir yerden ziyade Tonya olarak adlandırılan alanda dağınık halde yaşadığı değerlendirilmektedir. O dönemki Tonya köyünün tamamı Müslümanlardan oluştuğu bilgisine göre Hristiyan nüfusun Kumyatağı mezrasında yaşadığı anlaşılmaktadır. 167 Müslümanın 20'sinin baba adının Hristiyan adlı olması bunların sonradan Müslüman olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte 8 isimle ilgili baba adı mı geldiği yerleşim bilgisi mi olduğu net olmamakla birlikte bunlarından sonradan Müslüman olduğu kabulü halinde sonradan Müslüman olan kişi sayısının toplamda 28 kişi olma ihtimali bulunmaktadır. Tonya'ya gelen ve yerleşimi kuran Müslümanların, Ağasar Vadisi boyunca gelenlerden oluştuğu, Hristiyanların ise Akçaabad nahiyesine bağlı Sıdıksa ve çevre köyler ile İspir kazasının Kabahor nahiyesine bağlı Ciro köyünden olduğu ve bir kısmının da Gümüşhane kazalarından olabileceği değerlendirilmektedir. 1682 yılına gelindiğinde Tonya köyünde 82 nefer Müslüman hane reisi bulunmaktadır. Bunlarda sadece ikisinin baba adı Hristiyan isme sahiptir. 1650-1651 yıllarında Tonya köyünde 5 avarız hanesi (1 avarız hanesi 20 hane) ve 100 nefer (hane reisi) bulunmaktadır. 1682 yılına gelindiğinde nefer (hane reisi) sayısı 82 kişi (toplam nüfus tahmini 410 kişi) olarak kaydedilmiştir. 17. yüzyılda Celâli saldırıları, başıbozuk eski askerler, eşkıyalık hareketleri nedeniyle nüfusun azaldığı ve özellikle Hristiyan nüfusun diğer büyük şehirlere göç ettiği değerlendirilmektedir.
Tonya, zeamet tarafından yönetilmesi nedeniyle civar köylerin merkezi konumda olmuştur. Tonya uzun yıllar Akçaabad nahiyesine bağlı kalmış olup 18. yüzyılın ortalarına doğru Gümüşhane kazasına bağlı Torul nahiyesi bağlanmış daha sonra da bir naibin görev yaptığı kaza statüsü ile Gümüşhane (Maden) Mülhakatına bağlanmıştır. 1848 yılında Tonya kaza statüsünde olmakla birlikte kaymakamlık seviyesinde olmayıp müdürlük seviyesinde görülmektedir. Bu durum küçük bir kaza olarak ele alındığını belirtmektedir. İlk kaza müdürü de yerel eşraftan köklü bir aileden olan Hacısalihzâde Süleyman Ağa'dır. 1858 yılından itibaren bir süre Vakfıkebir ile birleşme olmuştur. 1869/70 yılında Tonya-Vakfıkebir nahiye olarak kayıtlarda yer almaya başlamıştır. 1873 yılında Vakfıkebir yeniden kaza olmakla birlikte Tonya'nın durumu bir süre netleşmemiştir. 1875 yılında yeniden Vakfıkebir ile birlikte kaza olarak görülmektedir. 1875 yılında 18 hanelik bir köyden ibaret olan Tonya köyü merkezli Tonya nahiyesi, 1881 yılında merkez kazaya bağlı müstakil nahiye olmuş, 3 Ağustos 1913 tarihinde ise yeniden Vakfıkebir kazasına bağlanması kararlaştırılmış ancak bu durum 1916'da kesinlik kazanmıştır. 1881 yılında Tonya nahiyesine 19 köy/mahalle bağlı olup 1508 hanede toplam 3.978 kişi yaşamaktadır. Nahiyede 19 cami/mescit, 3 medrese ve 5'de dükkan/mağaza bulunmaktadır. 1891 yılında Tonya nahiyesi 21.892 dönüm araziye sahiptir. 1902 yılı Trabzon Vilayet Salnamesine göre Ortamahalle yerleşiminde Cumartesi günleri pazar kurulmaktadır. 1904 yılı kayıtlarına göre Tonyalılar silah kullanmada maharetli olarak tanımlanırken, nahiyede tabanca ve tüfek gibi silah imalatı gelişmiştir. 1909 yılına gelindiğinde Tonya nahiyesindeki nüfus 13.222 kişi olarak görülmektedir. 1903 yılı salnamesine göre Tonya nahiyesinde, şehir merkezinde harap bir câmi ile bir iptidai (ilkokul) ve 2.455 haneden oluşan köylerinde ise 15 cami, 5 medrese ve iptidai (ilkokul) bulunmaktadır. 1904/1905 yılında Tonya nahiyesinde 5.396 kadın ve 5.216 erkek olmak üzere 10.612 kişi yaşamaktadır.
Birinci Dünya Savaşından sonra Osmanlı Devleti toprakları İtilaf Devletleri tarafından paylaşılmaya başlanınca Doğu Karadeniz bölgesini de Ruslar istila etmişlerdi. Rusların bu istilasına karşı Tonya'nın yerli halkı düzenli ordu kuvvetlerine yardımcı olarak aylarca savunmada bulunmuşlar ve bunda da oldukça başarılı olmuşlardı. Harşit Cephesinde bulunan Türk Kuvvetleri bozulunca Ruslar bütün güçleriyle Tonya üzerine yürümüş ve sonra da yerli halk batıya doğru göç etmek zorunda kalmıştır. 16 Temmuz 1916 tarihinde Tonya işgal edilmiş oldu. Rus kuvvetleri daha sonra 17 Şubat 1918 tarihinde çekilince Tonya düşman işgalinden kurtulmuş oldu.
Tonya'nın merkezi Konakyanı Mahallesinde, Ali Ağa Vakfı Camisi arsasında 1930 ortalarında modern yol yapılmaya başlanmış ve 1940'larda iskana açılma sayesinde burada ekonomik bir canlanmanın başlanmasıyla da şehirleşme de başlamıştır. 1939'da Tonya merkezinde; 1 hükûmet konağı, 1 mektep, 15 dükkân, 2 kahve, 2 fırın ve 1 camii bulunmaktadır.
Tonya, 4 Mart 1954 tarih ve 6324 sayılı kanun ile 22 köyün bağlı olduğu bir ilçe olmuş ve 11 Ocak 1955 tarihinde de belediye teşkilatı kurulmuştur. Belediye kuruluşundan 1958'e kadar Orta Mahalle'yi kapsarken, 1958'te Kaleönü ve Karşular mahalleleri ile Karşular'dan ayrılarak kurulan Yeni Mahalle dahil edilmiştir. 1955 yılında Tonya şehir merkezinin nüfusu 1.331 kişiden oluşurken, ilçe olmasının etkisiyle 1960 yılındaki nüfusu 5.360 kişi olmuştur. Köylerdeki nüfus ise 1955 yılında 19.718 kişiyken 1960 yılında 18.121 kişiye gerilemiştir. 1968'te Ağırköy (Büyük Mahalle) yerleşimi, belediye sınırlarına katılmıştır.
Nüfus
Bölge, Osmanlıların Trabzon'u fethinden (1461) önceki devirde buraya Horasan bölgesinden gelen Çepni Türkleri tarafından Türkleştirilmiştir. Tonya ilçesi daha önceleri Vakfıkebir ilçesine bağlı olmasından mütevellit, Osmanlı kaynaklarında pek bahsi geçmez. Osmanlı'da bir dönem Tonya'yı da içine alan bölgeye Vilayet-i Çepni denilmiştir. Bu deyiş Giresun, Trabzon ve Gümüşhane illerinin geneli için kullanılmıştır.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1955 | 21.049 | 1.331 | 19.718 |
| 1960 | 23.481 | 5.360 | 18.121 |
| 1965 | 26.053 | 6.126 | 19.927 |
| 1970 | 22.862 | 10.077 | 12.785 |
| 1975 | 24.570 | 10.544 | 14.026 |
| 1980 | 24.905 | 11.059 | 13.846 |
| 1985 | 26.530 | 12.394 | 14.136 |
| 1990 | 25.790 | 11.058 | 14.732 |
| 2000 | 28.107 | 12.666 | 15.441 |
| 2007 | 17.052 | 7.711 | 9.341 |
| 2008 | 16.766 | 7.660 | 9.106 |
| 2009 | 17.023 | 7.446 | 9.577 |
| 2010 | 16.716 | 7.399 | 9.317 |
| 2011 | 16.098 | 7.310 | 8.788 |
| 2012 | 15.493 | 7.112 | 8.381 |
| 2013 | 15.620 | 15.620 | veri yok |
| 2014 | 15.217 | 15.217 | veri yok |
| 2015 | 14.771 | 14.771 | veri yok |
| 2016 | 14.471 | 14.471 | veri yok |
| 2017 | 14.008 | 14.008 | veri yok |
| 2018 | 14.592 | 14.592 | veri yok |
| 2019 | 14.116 | 14.116 | veri yok |
| 2020 | 13.914 | 13.914 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Tonya nüfusu 2020 yılına göre 13.914. Bu nüfus, 6.735 erkek ve 7.179 kadından oluşmaktadır. Yüzde olarak ise: %48,40 erkek, %51,60 kadındır.
Etimoloji
"Tonya" adının ilçeye verilişi ile ilgili çeşitli söylentiler olmakla birlikte bunlardan gerçeğe uygun olarak görüleni şöyledir;
Bölgeye ilk yerleşen Rumlar döneminde bir Rum Beyi Tonia adındaki kızına bölgeyi çeyiz olarak vermiş, bundan böyle bu bölgenin adı da kızın adına izafeten Tonia olarak kalmış. Zamanla Tonya adını almıştır. Ayrıca Tonya ilçesinin merkezine yöre halkı tarafından Konakyanı adı verilir.
Derebeylik döneminde merkezde bulunan derebeyin konağından gelmektedir. Konağınyanı söylenişi zamanla Konakyanı olarak kalmıştır.
Genel bilgiler
Günümüzde suç oranı geçmişine göre bir hayli düşük olan Tonya'da temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Tereyağı ve peyniri ünlüdür. Tereyağı festivali düzenlenmektedir.
Yaz ayları insanlar mezere dedikleri yaylalarına göç ederler. Kışa doğru tekrar evlerine geri dönerler.
Dışa göç oldukça fazladır. İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Sakarya en çok göç verilen illerdir. Sarıyer (Büyükdere), Büyükçekmece, Avcılar, Şirinevler, Ümraniye (Dudullu), Üsküdar (Kirazlıtepe), Şile Tonyalıların en çok ikamet ettiği İstanbul ilçeleridir.
Okuma oranının çok yüksek olduğu ve 2007 yılında Karadeniz'de yılın mahallesi seçilen Sayraç Köyü de Tonya'nın sınırları içerisindedir.
İdari yapı
- Mahalleler
Tonya ilçe merkezi toplam 5 mahalleden oluşur.
- Büyükmahalle
- Kaleönü
- Karşular
- Ortamahalle
- Yenimahalle
- Köyler
Kaynakça
- ^ "Kaymakam Adem Eser". tonya.gov.tr. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ Bostan, M. Hanefi (2018). "XVI-XVII. Yüzyıllarda Tonya Ve Çevresinde İskân Birimleri ve Nüfus". Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 24. DergiPark. ss. 31-62. 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2024.
- ^ a b Aygün, Necmettin (2022). "Osmanlı Devleti'nde İdarî Taksimat Alanındaki Düzenlemelerin Taşradaki Yansımaları: Vakfıkebir, Şarlı Ve Tonya Örneği (1840–1918)". Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi USTEK’2022 Özel Sayısı. 20 (1). DergiPark. ss. 92-103. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2024.
- ^ Siler, Abdurrahman (1994). "XIX. Yüzyılda Trabzon'un Kaza ve Nahiyelerinin Ekonomik Durumu (1869-1905)". Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 9. DergiPark. ss. 265,269. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2024.
- ^ Terzi, Mustafa Zeki; Öztürk, Hayrettin (2023). "Sâlnâmelere Göre Osmanlılar Döneminde Trabzon'da Medreseler". Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 34. DergiPark. ss. 401-427. 17 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Haziran 2023.
- ^ Köksal, Ahmet (2022). "Vilayet Salnamelerine Göre Trabzon'da Dini Hayat (1869-1905)-" (PDF). 1. Uluslarası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Cilt II. isamveri.org. ss. 729-746. 10 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2024.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Tonya Nüfusu - Trabzon". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Trabzon Tonya Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Tonya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Tonya Belediyesi 5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tonya Romeika Tonia Tonya Trabzon iline bagli bir ilcedir TonyaIlceIlcenin Kadiralak Tabiat Parki ndan gorunumuIlcenin Trabzon ilindeki konumuIlce sinirlari haritasiUlkeTurkiyeIlTrabzonCografi bolgeKaradeniz BolgesiIdare KaymakamAdem Eser Belediye baskaniOsman Besel AK Parti Yuzolcumu Toplam264 000 km Rakim730 mNufus 2018 Toplam14 592 Kir Sehir13 914Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Posta kodu61500Il alan kodu462Il plaka kodu61Resmi site www tonya gov tr Tonya Ilcesi Dogudan Duzkoy ve Macka Guneyden Gumushane Iline bagli kuzeyden ve batidan Vakfikebir ile Salpazari ilceleri ile cevrilidir Trabzon ilinin denize sahili olmayan bir ilcesidir Denizden yuksekligi 755 metredir Arazi genel olarak engebelidir Yuksek dag siralarina rastlanmamakla birlikte mevcut tepeler kuzeyden guneye dogru uzanir Bu uzantilar arasinda bulunan Fol Deresi ile Camlik Deresi Vadisi Tonya sinirlari icinde kalir Ilce merkezi Fol Deresi Vadisinde kurulmustur Tonya Kadiralak Yaylasindan Gorunum Sel Oba ve Akkese Yaylalari ndan Tonya Kalincam Vadisi ne dogru bu goruntu bitki ortusu ve topografya hakkinda bilgi veriyor Tonya nin en yuksek tepesi 1900 m yuksekligindeki Karakisrak tepesidir Tonya cografyasi ve florasi Ilce sinirlari icinde buyuk akarsu ve gol yoktur En onemli akarsu Fol Deresi dir Fol Deresi Tonya nin guneyinde Kurtun Ilcesi sinirlarindaki Erikbeli Tepesi nden dogar Tonya Fol DeresiFol Deresi uzerindeki Canik Selalesi Tonya icinden kucuk bir yuruyus ile erisilebilir bir tabiat parkidir Kuzeye dogru Tonya topraklarini gectikten sonra Vakfikebir Ilcesi merkezinden Karadeniz e dokulur Ikinci onemli akarsu Toksar tepesinden kaynagini alarak Besikduzu Ilcesinden denize dokulen Camlik Deresi dir Akarsularin rejimi duzenli degildir Bahar aylarinda karlarin erimesi ile su miktari artar Yaz aylarinda azalir Bununla birlikte yukarida sozu edilen akarsularin kurudugu hic gorulmemistir IklimIklim Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasinda bir gecis alanidir Karadeniz kenarindan yukselen tepeler uzerinde bulunan ormanlar surekli nem cekerler Denizden gelen su buhari burada yogunlasir sis haline gelir Bu nedenle ozellikle yaz aylarinda gunlerin buyuk bir bolumu sisli gecer Gunesli havalar daha cok sonbaharda gorulur Yaz aylarinda ortalama sicaklik 20 derece kis aylarinda 6 7 derece civarindadir Cevrede iklimin etkisiyle bitki ortusu bir paralellik gosterir Arazinin buyuk cogunlugunu meralar ve ormanlar kaplar ve yogun ormanlar ilcenin guney yonundeki Kalincam Koyu cevresindedir Bu ormanlar yayvan ve igne yaprakli agaclardan olusur Bolgede en iyi yetisen agac kizilagactir Insan emegi olmadan kendi kendine yetisebilmektedir Kalincam Vadisi ne dogru Tonya bolgesinin bitki ortusu ve topografyasi Tonya da yogun bitki ortusu Kolsik yagmur ormanlari sisteminin bir sonucudur TarihceTrabzon Sancagina ait 1486 1515 1520 ve 1554 tarihli Tahrir Defterlerinde Tonya Karaagac Karaagac ve Sova Senocak ile ilgili kayitlar bulunmamaktadir 1583 yilinda Kumyatagi Iskenderli mezrasiyla birlikte Tonya mea Kumyatagi adiyla yer alan yerlesimde ikamet eden nufusun 97 20 si 1682 yilinda da nufusun tamami Muslumanlardan olusmaktadir Tonya nin yakin cevre koylerinden olmasi nedeniyle Tonya bolgesi icinde degerlendirilen Karaagac ve Sova koylerinin 1583 teki nufusunun 45 86 si ve 17 yuzyilin ortalarina dogru kurulan Kockur koyu ile birlikte bu uc koyun 1682 yilindaki nufusunun tamami Muslumanlardan olusmaktadir Erkeklerin baba isimlerinin oz Turkce ya da Musluman Turkler tarafindan kullanilan isimler olmasindan yola cikarak Tonya ve cevresine onemli bir Cepni ve diger Turkmen yerlesiminin yasandigi degerlendirilmektedir 1583 yilinda yerlesimde 171 nefer kaydedilmis olup bunun 167 si Musluman ve 4 u Hristiyan dir Bu 171 neferden 132 si bennak hane cok az topragi veya hic topragi olmayan 4 u ispenc hane gayrimuslim ve 35 i mucerred yetiskin bekar erkek olarak tasnif edilmistir Buna gore yerlesimde kadin ve erkek olmak uzere 715 kisinin yasadigi tahmin edilmekte olup bununda 695 i Musluman ve 20 si Hristiyanlardan olusmaktadir Burada belirtilen nufusun tek bir yerden ziyade Tonya olarak adlandirilan alanda daginik halde yasadigi degerlendirilmektedir O donemki Tonya koyunun tamami Muslumanlardan olustugu bilgisine gore Hristiyan nufusun Kumyatagi mezrasinda yasadigi anlasilmaktadir 167 Muslumanin 20 sinin baba adinin Hristiyan adli olmasi bunlarin sonradan Musluman oldugunu gostermektedir Bununla birlikte 8 isimle ilgili baba adi mi geldigi yerlesim bilgisi mi oldugu net olmamakla birlikte bunlarindan sonradan Musluman oldugu kabulu halinde sonradan Musluman olan kisi sayisinin toplamda 28 kisi olma ihtimali bulunmaktadir Tonya ya gelen ve yerlesimi kuran Muslumanlarin Agasar Vadisi boyunca gelenlerden olustugu Hristiyanlarin ise Akcaabad nahiyesine bagli Sidiksa ve cevre koyler ile Ispir kazasinin Kabahor nahiyesine bagli Ciro koyunden oldugu ve bir kisminin da Gumushane kazalarindan olabilecegi degerlendirilmektedir 1682 yilina gelindiginde Tonya koyunde 82 nefer Musluman hane reisi bulunmaktadir Bunlarda sadece ikisinin baba adi Hristiyan isme sahiptir 1650 1651 yillarinda Tonya koyunde 5 avariz hanesi 1 avariz hanesi 20 hane ve 100 nefer hane reisi bulunmaktadir 1682 yilina gelindiginde nefer hane reisi sayisi 82 kisi toplam nufus tahmini 410 kisi olarak kaydedilmistir 17 yuzyilda Celali saldirilari basibozuk eski askerler eskiyalik hareketleri nedeniyle nufusun azaldigi ve ozellikle Hristiyan nufusun diger buyuk sehirlere goc ettigi degerlendirilmektedir Tonya zeamet tarafindan yonetilmesi nedeniyle civar koylerin merkezi konumda olmustur Tonya uzun yillar Akcaabad nahiyesine bagli kalmis olup 18 yuzyilin ortalarina dogru Gumushane kazasina bagli Torul nahiyesi baglanmis daha sonra da bir naibin gorev yaptigi kaza statusu ile Gumushane Maden Mulhakatina baglanmistir 1848 yilinda Tonya kaza statusunde olmakla birlikte kaymakamlik seviyesinde olmayip mudurluk seviyesinde gorulmektedir Bu durum kucuk bir kaza olarak ele alindigini belirtmektedir Ilk kaza muduru de yerel esraftan koklu bir aileden olan Hacisalihzade Suleyman Aga dir 1858 yilindan itibaren bir sure Vakfikebir ile birlesme olmustur 1869 70 yilinda Tonya Vakfikebir nahiye olarak kayitlarda yer almaya baslamistir 1873 yilinda Vakfikebir yeniden kaza olmakla birlikte Tonya nin durumu bir sure netlesmemistir 1875 yilinda yeniden Vakfikebir ile birlikte kaza olarak gorulmektedir 1875 yilinda 18 hanelik bir koyden ibaret olan Tonya koyu merkezli Tonya nahiyesi 1881 yilinda merkez kazaya bagli mustakil nahiye olmus 3 Agustos 1913 tarihinde ise yeniden Vakfikebir kazasina baglanmasi kararlastirilmis ancak bu durum 1916 da kesinlik kazanmistir 1881 yilinda Tonya nahiyesine 19 koy mahalle bagli olup 1508 hanede toplam 3 978 kisi yasamaktadir Nahiyede 19 cami mescit 3 medrese ve 5 de dukkan magaza bulunmaktadir 1891 yilinda Tonya nahiyesi 21 892 donum araziye sahiptir 1902 yili Trabzon Vilayet Salnamesine gore Ortamahalle yerlesiminde Cumartesi gunleri pazar kurulmaktadir 1904 yili kayitlarina gore Tonyalilar silah kullanmada maharetli olarak tanimlanirken nahiyede tabanca ve tufek gibi silah imalati gelismistir 1909 yilina gelindiginde Tonya nahiyesindeki nufus 13 222 kisi olarak gorulmektedir 1903 yili salnamesine gore Tonya nahiyesinde sehir merkezinde harap bir cami ile bir iptidai ilkokul ve 2 455 haneden olusan koylerinde ise 15 cami 5 medrese ve iptidai ilkokul bulunmaktadir 1904 1905 yilinda Tonya nahiyesinde 5 396 kadin ve 5 216 erkek olmak uzere 10 612 kisi yasamaktadir Birinci Dunya Savasindan sonra Osmanli Devleti topraklari Itilaf Devletleri tarafindan paylasilmaya baslaninca Dogu Karadeniz bolgesini de Ruslar istila etmislerdi Ruslarin bu istilasina karsi Tonya nin yerli halki duzenli ordu kuvvetlerine yardimci olarak aylarca savunmada bulunmuslar ve bunda da oldukca basarili olmuslardi Harsit Cephesinde bulunan Turk Kuvvetleri bozulunca Ruslar butun gucleriyle Tonya uzerine yurumus ve sonra da yerli halk batiya dogru goc etmek zorunda kalmistir 16 Temmuz 1916 tarihinde Tonya isgal edilmis oldu Rus kuvvetleri daha sonra 17 Subat 1918 tarihinde cekilince Tonya dusman isgalinden kurtulmus oldu Tonya nin merkezi Konakyani Mahallesinde Ali Aga Vakfi Camisi arsasinda 1930 ortalarinda modern yol yapilmaya baslanmis ve 1940 larda iskana acilma sayesinde burada ekonomik bir canlanmanin baslanmasiyla da sehirlesme de baslamistir 1939 da Tonya merkezinde 1 hukumet konagi 1 mektep 15 dukkan 2 kahve 2 firin ve 1 camii bulunmaktadir Tonya 4 Mart 1954 tarih ve 6324 sayili kanun ile 22 koyun bagli oldugu bir ilce olmus ve 11 Ocak 1955 tarihinde de belediye teskilati kurulmustur Belediye kurulusundan 1958 e kadar Orta Mahalle yi kapsarken 1958 te Kaleonu ve Karsular mahalleleri ile Karsular dan ayrilarak kurulan Yeni Mahalle dahil edilmistir 1955 yilinda Tonya sehir merkezinin nufusu 1 331 kisiden olusurken ilce olmasinin etkisiyle 1960 yilindaki nufusu 5 360 kisi olmustur Koylerdeki nufus ise 1955 yilinda 19 718 kisiyken 1960 yilinda 18 121 kisiye gerilemistir 1968 te Agirkoy Buyuk Mahalle yerlesimi belediye sinirlarina katilmistir NufusBolge Osmanlilarin Trabzon u fethinden 1461 onceki devirde buraya Horasan bolgesinden gelen Cepni Turkleri tarafindan Turklestirilmistir Tonya ilcesi daha onceleri Vakfikebir ilcesine bagli olmasindan mutevellit Osmanli kaynaklarinda pek bahsi gecmez Osmanli da bir donem Tonya yi da icine alan bolgeye Vilayet i Cepni denilmistir Bu deyis Giresun Trabzon ve Gumushane illerinin geneli icin kullanilmistir Yil Toplam Sehir Kir1955 21 049 1 331 19 7181960 23 481 5 360 18 1211965 26 053 6 126 19 9271970 22 862 10 077 12 7851975 24 570 10 544 14 0261980 24 905 11 059 13 8461985 26 530 12 394 14 1361990 25 790 11 058 14 7322000 28 107 12 666 15 4412007 17 052 7 711 9 3412008 16 766 7 660 9 1062009 17 023 7 446 9 5772010 16 716 7 399 9 3172011 16 098 7 310 8 7882012 15 493 7 112 8 3812013 15 620 15 620 veri yok2014 15 217 15 217 veri yok2015 14 771 14 771 veri yok2016 14 471 14 471 veri yok2017 14 008 14 008 veri yok2018 14 592 14 592 veri yok2019 14 116 14 116 veri yok2020 13 914 13 914 veri yok Not Buyuksehir yasasi nedeniyle koyler mahalle statusune gectiginden 2013 ten itibaren kir nufusu tabloda yer almamistir Tonya nufusu 2020 yilina gore 13 914 Bu nufus 6 735 erkek ve 7 179 kadindan olusmaktadir Yuzde olarak ise 48 40 erkek 51 60 kadindir Tonya nin Merkez MahalleleriEtimoloji Tonya adinin ilceye verilisi ile ilgili cesitli soylentiler olmakla birlikte bunlardan gercege uygun olarak goruleni soyledir Bolgeye ilk yerlesen Rumlar doneminde bir Rum Beyi Tonia adindaki kizina bolgeyi ceyiz olarak vermis bundan boyle bu bolgenin adi da kizin adina izafeten Tonia olarak kalmis Zamanla Tonya adini almistir Ayrica Tonya ilcesinin merkezine yore halki tarafindan Konakyani adi verilir Derebeylik doneminde merkezde bulunan derebeyin konagindan gelmektedir Konaginyani soylenisi zamanla Konakyani olarak kalmistir Genel bilgilerGunumuzde suc orani gecmisine gore bir hayli dusuk olan Tonya da temel gecim kaynagi hayvanciliktir Tereyagi ve peyniri unludur Tereyagi festivali duzenlenmektedir Yaz aylari insanlar mezere dedikleri yaylalarina goc ederler Kisa dogru tekrar evlerine geri donerler Disa goc oldukca fazladir Istanbul Ankara Izmir Bursa ve Sakarya en cok goc verilen illerdir Sariyer Buyukdere Buyukcekmece Avcilar Sirinevler Umraniye Dudullu Uskudar Kirazlitepe Sile Tonyalilarin en cok ikamet ettigi Istanbul ilceleridir Okuma oraninin cok yuksek oldugu ve 2007 yilinda Karadeniz de yilin mahallesi secilen Sayrac Koyu de Tonya nin sinirlari icerisindedir Idari yapiMahalleler Tonya ilce merkezi toplam 5 mahalleden olusur Buyukmahalle Kaleonu Karsular Ortamahalle YenimahalleTonya nin Merkez MahalleleriKoylerBicinlik Camli Cayirici Hosarli Iskenderli Kalemli Kalincam Karaagacli Karasu Kayacan Kozluca Kosecik Meliksah Sagri Sayrac Yakcukur Daha yuksek mahallelerden bir goruntu Kalincam Mahallesi Kaynakca Kaymakam Adem Eser tonya gov tr 13 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Subat 2024 Bostan M Hanefi 2018 XVI XVII Yuzyillarda Tonya Ve Cevresinde Iskan Birimleri ve Nufus Karadeniz Incelemeleri Dergisi 24 DergiPark ss 31 62 10 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Nisan 2024 a b Aygun Necmettin 2022 Osmanli Devleti nde Idari Taksimat Alanindaki Duzenlemelerin Tasradaki Yansimalari Vakfikebir Sarli Ve Tonya Ornegi 1840 1918 Selcuk Universitesi Sosyal ve Teknik Arastirmalar Dergisi USTEK 2022 Ozel Sayisi 20 1 DergiPark ss 92 103 23 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mart 2024 Siler Abdurrahman 1994 XIX Yuzyilda Trabzon un Kaza ve Nahiyelerinin Ekonomik Durumu 1869 1905 Ege Universitesi Tarih Incelemeleri Dergisi 9 DergiPark ss 265 269 15 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2024 Terzi Mustafa Zeki Ozturk Hayrettin 2023 Salnamelere Gore Osmanlilar Doneminde Trabzon da Medreseler Karadeniz Incelemeleri Dergisi 34 DergiPark ss 401 427 17 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Haziran 2023 Koksal Ahmet 2022 Vilayet Salnamelerine Gore Trabzon da Dini Hayat 1869 1905 PDF 1 Uluslarasi Gecmisten Gunumuze Trabzon da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabi Cilt II isamveri org ss 729 746 10 Mart 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 15 Nisan 2024 PDF 23 Ekim 1955 Genel Nufus Sayimi DIE 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2021 PDF 23 Ekim 1960 Genel Nufus Sayimi DIE 15 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Subat 2021 1965 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1970 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1975 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1980 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1985 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 1990 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2000 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2007 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2008 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2009 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2010 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2011 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2012 2012 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 20 Subat 2013 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2013 2013 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 15 Subat 2014 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2014 2014 genel nufus sayimi verileri Turkiye Istatistik Kurumu 10 Subat 2015 tarihinde kaynagindan html arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2015 a b c d e f Merkezi Dagitim Sistemi html Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir Turkiye Istatistik Kurumu Erisim tarihi 13 Nisan 2016 Tonya Nufusu Trabzon nufusu com Erisim tarihi 5 Subat 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Trabzon Tonya Nufusu nufusune com Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Dis baglantilarWikimedia Commons ta Tonya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Tonya Belediyesi 5 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde