Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tramvay problemi, ahlâk bilimi ve psikolojide yer alan bir dizi düşünce deneyidir. Philippa Foot tarafından 1967'de yayınlanan bir felsefe makalesinde gündeme getirilmiş bu çeşit ikilem problemleri kürtaj üzerine olan tartışmalarla alâkalı bir çeşit araştırma içindi. Benzer bir ikilem Alman hukuk filozofu Karl Engisch tarafından 1930 tarihli habilitasyon tezinde ve Alman hukukçu tarafından 1951 tarihli bir çalışmada analiz edilmiştir.
Biçimlendirilmiş etik ikilemler içeren tramvay problemi orijinal olarak iki makası olan bir tramvay yolunda; birinci makasta yerde yatan beş insan, ikinci makasta ise yerde yatan bir insan bulunmaktadır. Bu iki makas arasında geçiş yapabilen bir kol (levye) mevcuttur. Bu kola müdahale etmediğiniz sürece tramvay yoluna devam edecek ve birinci makastaki beş insanın hayatı son bulacaktır ama kolu çevirip, dışarıdan bir müdahale ederseniz tramvay ikinci makasa geçiş yapacak ve bir insanın ölümüne sebep olacaktır. Farklı çeşitleri olan tramvay probleminde, benzer yaşam ve ölüm ikilemleri içeren, size hiçbir şey yapmama tercihi sunan (hiçbir şey yapmadığınız takdirde genel olarak daha fazla kişi ölecektir) ya da kasıtlı olarak seçtiğiniz ‘kurtarıcı’ kişi veya azınlık hayatını kaybedecektir.
2009’da David Chalmers tarafından profesyonel filozoflar arasında yapılan ankette, filozofların %68’i kola müdahale edip bir kişinin ölümünü seçti. %8’i kola müdahale etmedi. Kalan %24'lük kesim ise ya farklı görüşler ileri sürdü ya da soruyu cevaplayamadı.
İnsanların %90’ı kolu çevirip bir kişinin ölmesini tercih etse de, bu bir kişi sevdikleri akraba veya romantik partner ise bu sayı ciddi şekilde azaldı.
Doctrine Of Double Effect
Katolik Kilise tarafından da uzun yıllar boyunca kullanılan çifte etkili doktirin (doctrine of double effect) bir olayın hem iyi hem de kötü çıkarımı olduğu zaman müdahale edip etmeyeceğinize karar vermek için kullanılan bir metoddur.
Bir olayın hem iyi hem kötü çıkarımları mevcutken en basit şekilde bu şartlar altında müdahale edilebilir;
- Eğer olay yeteri kadar önemliyse
- Niyetiniz iyi çıkarımı elde etmekse
- Kötü etki iyi etkinin üretilme şekli değilse
- Müdahale özünde kötü değilse
Şişman Adam
Tramvay probleminin bir başka çeşidi de "Şişman Adam" (The Fat Man) olarak bilinir. Bu ikilemde ise tramvayın önünde sadece bir yol bulunmaktadır. Bu yolun üstünde beş tane insan bulunmaktadır. Yanınızda ise şişman bir adam vardır ve eğer şişman adam tramvayın önüne yatarsa tramvayın duracağından ve beş insanın kurtulacağından eminsinizdir. Orijinal tramvay probleminde ankete katılan insanların %90'ı kola müdahale edip bir kişinin ölümüne sebep olmayı tercih etse de, şişman adam probleminde çoğunluk şişman adamı tramvayın önüne koymayı reddetti.
Eleştiriler
2014’te yayımlanan bir Social and Personality Psychology Compass makalesinde araştırmacılar tramvay probleminin aşırıya kaçtığını, işe yaraması veya eğitimde kullanılması içinse gerçek hayattaki ahlaki ikilemlerden fazla uzak olduğunu savundular.
Current Affairs da ise Brianna Rennix ve Nathan J. Robinson ikilisi ise tramvay probleminin işlevsiz olmasından öte insan psikolojisine zararlı olduğunu söylediler. Kendi rızam olmadan ölümün kaçınılmaz olduğu iki senaryodan birini seçmem istendiği zaman seçimim ne kadar etik olabilir ki? diye de eklediler.
İnsansız araçlar
Tramvay Probleminin yayılmasından itibaren insansız araçların yazılımlarına kime veya neye, azınlığa veya çoğunluğa çarparken vereceği kararların yazılıma nasıl ekleneceği büyük ses getirdi.
Moral Machine adındaki sitenin amacı ise toplumun, insansız araçların tramvay problemi benzeri olaylarda nasıl kararlar alması gerektiği hakkındaki düşüncelerini toplamaktı. Bu anketin sonucunda ülkeden ülkeye seçimlerin farklılık gösterdiği anlaşıldı. Örnek olarak varlıklı ülkelerden gelen anket cevaplarında, insanların yayalardan önce sürücüleri kurtardığı fark edildi. Yaş, cinsiyet, ülke farketmeksizin çoğu insanın, insanlar yerine hayvanların ölmesini tercih ettiği görüldü.
İnsansız araçların tramvay problemi benzeri olaylarda alacağı kararlarla alakalı bir yasa bulunmalı mı? Yoksa insansız aracın sahibi aracın etik değerlerini kendi mi belirlemeli? soruları da dikkat çekti.
Kaynakça
- ^ Engisch, Karl (1930). Untersuchungen über Vorsatz und Fahrlässigkeit im Strafrecht. Berlin: O. Liebermann. s. 288.
- ^ Hans Welzel, "Zum Notstandsproblem", ZStW Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft 63 [1951], 47ff. Alman tartışması hakkında ayrıca bakınız Schuster, "Coping with Moral Dilemmas in German Criminal Law Theory and Justice: Classical Cases and Modern Variants", Criminal Law Forum 34, 237-270 (2023). https://doi.org/10.1007/s10609-023-09452-0
- ^ "Clang Went the Trolley (Published 2013)" (İngilizce). 22 Kasım 2013. 17 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023.
- ^ "Social and Personality Psychology Compass - Wiley Online Library". ISSN 1751-9004. 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023.
- ^ Bauman, Christopher W.; McGraw, A. Peter; Bartels, Daniel M.; Warren, Caleb (2014). "Revisiting External Validity: Concerns about Trolley Problems and Other Sacrificial Dilemmas in Moral Psychology: External Validity in Moral Psychology". Social and Personality Psychology Compass (İngilizce). 8 (9): 536-554. doi:10.1111/spc3.12131. 29 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023.
- ^ Rennix, Adrian; Robinson, Nathan J. (3 Kasım 2017). "The Trolley Problem Will Tell You Nothing Useful About Morality". Current Affairs (İngilizce). ISSN 2471-2647. 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023.
- ^ "Moral Machine". Moral Machine. 27 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ Philippa Foot, "The Problem of Abortion and the Doctrine of the Double Effect" in Virtues and Vices (Oxford: Basil Blackwell, 1978)
- ^ Rennix, Brianna; Robinson, Nathan J. (November 3, 2017). "The Trolley Problem Will Tell You Nothing Useful About Morality". Current Affairs.
- ^ "Moral Machine". Moral Machine. Retrieved 2019-01-31.
- ^ Bourget, David; Chalmers, David J. (2013). "What do Philosophers believe?". Retrieved 11 May 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tramvay problemi ahlak bilimi ve psikolojide yer alan bir dizi dusunce deneyidir Philippa Foot tarafindan 1967 de yayinlanan bir felsefe makalesinde gundeme getirilmis bu cesit ikilem problemleri kurtaj uzerine olan tartismalarla alakali bir cesit arastirma icindi Benzer bir ikilem Alman hukuk filozofu Karl Engisch tarafindan 1930 tarihli habilitasyon tezinde ve Alman hukukcu tarafindan 1951 tarihli bir calismada analiz edilmistir Tramvay problemindeki ikilemlerden biri Kontrolden cikan tramvayi yan raya yonlendirmek icin kolu cekmeli misiniz Bicimlendirilmis etik ikilemler iceren tramvay problemi orijinal olarak iki makasi olan bir tramvay yolunda birinci makasta yerde yatan bes insan ikinci makasta ise yerde yatan bir insan bulunmaktadir Bu iki makas arasinda gecis yapabilen bir kol levye mevcuttur Bu kola mudahale etmediginiz surece tramvay yoluna devam edecek ve birinci makastaki bes insanin hayati son bulacaktir ama kolu cevirip disaridan bir mudahale ederseniz tramvay ikinci makasa gecis yapacak ve bir insanin olumune sebep olacaktir Farkli cesitleri olan tramvay probleminde benzer yasam ve olum ikilemleri iceren size hicbir sey yapmama tercihi sunan hicbir sey yapmadiginiz takdirde genel olarak daha fazla kisi olecektir ya da kasitli olarak sectiginiz kurtarici kisi veya azinlik hayatini kaybedecektir 2009 da David Chalmers tarafindan profesyonel filozoflar arasinda yapilan ankette filozoflarin 68 i kola mudahale edip bir kisinin olumunu secti 8 i kola mudahale etmedi Kalan 24 luk kesim ise ya farkli gorusler ileri surdu ya da soruyu cevaplayamadi Insanlarin 90 i kolu cevirip bir kisinin olmesini tercih etse de bu bir kisi sevdikleri akraba veya romantik partner ise bu sayi ciddi sekilde azaldi Doctrine Of Double Effect Katolik Kilise tarafindan da uzun yillar boyunca kullanilan cifte etkili doktirin doctrine of double effect bir olayin hem iyi hem de kotu cikarimi oldugu zaman mudahale edip etmeyeceginize karar vermek icin kullanilan bir metoddur Bir olayin hem iyi hem kotu cikarimlari mevcutken en basit sekilde bu sartlar altinda mudahale edilebilir Eger olay yeteri kadar onemliyse Niyetiniz iyi cikarimi elde etmekse Kotu etki iyi etkinin uretilme sekli degilse Mudahale ozunde kotu degilseSisman Adam Tramvay probleminin bir baska cesidi de Sisman Adam The Fat Man olarak bilinir Bu ikilemde ise tramvayin onunde sadece bir yol bulunmaktadir Bu yolun ustunde bes tane insan bulunmaktadir Yaninizda ise sisman bir adam vardir ve eger sisman adam tramvayin onune yatarsa tramvayin duracagindan ve bes insanin kurtulacagindan eminsinizdir Orijinal tramvay probleminde ankete katilan insanlarin 90 i kola mudahale edip bir kisinin olumune sebep olmayi tercih etse de sisman adam probleminde cogunluk sisman adami tramvayin onune koymayi reddetti Elestiriler2014 te yayimlanan bir Social and Personality Psychology Compass makalesinde arastirmacilar tramvay probleminin asiriya kactigini ise yaramasi veya egitimde kullanilmasi icinse gercek hayattaki ahlaki ikilemlerden fazla uzak oldugunu savundular Current Affairs da ise Brianna Rennix ve Nathan J Robinson ikilisi ise tramvay probleminin islevsiz olmasindan ote insan psikolojisine zararli oldugunu soylediler Kendi rizam olmadan olumun kacinilmaz oldugu iki senaryodan birini secmem istendigi zaman secimim ne kadar etik olabilir ki diye de eklediler Insansiz araclarTramvay Probleminin yayilmasindan itibaren insansiz araclarin yazilimlarina kime veya neye azinliga veya cogunluga carparken verecegi kararlarin yazilima nasil eklenecegi buyuk ses getirdi Moral Machine adindaki sitenin amaci ise toplumun insansiz araclarin tramvay problemi benzeri olaylarda nasil kararlar almasi gerektigi hakkindaki dusuncelerini toplamakti Bu anketin sonucunda ulkeden ulkeye secimlerin farklilik gosterdigi anlasildi Ornek olarak varlikli ulkelerden gelen anket cevaplarinda insanlarin yayalardan once suruculeri kurtardigi fark edildi Yas cinsiyet ulke farketmeksizin cogu insanin insanlar yerine hayvanlarin olmesini tercih ettigi goruldu Insansiz araclarin tramvay problemi benzeri olaylarda alacagi kararlarla alakali bir yasa bulunmali mi Yoksa insansiz aracin sahibi aracin etik degerlerini kendi mi belirlemeli sorulari da dikkat cekti Kaynakca Engisch Karl 1930 Untersuchungen uber Vorsatz und Fahrlassigkeit im Strafrecht Berlin O Liebermann s 288 Hans Welzel Zum Notstandsproblem ZStW Zeitschrift fur die gesamte Strafrechtswissenschaft 63 1951 47ff Alman tartismasi hakkinda ayrica bakiniz Schuster Coping with Moral Dilemmas in German Criminal Law Theory and Justice Classical Cases and Modern Variants Criminal Law Forum 34 237 270 2023 https doi org 10 1007 s10609 023 09452 0 Clang Went the Trolley Published 2013 Ingilizce 22 Kasim 2013 17 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2023 Social and Personality Psychology Compass Wiley Online Library ISSN 1751 9004 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2023 Bauman Christopher W McGraw A Peter Bartels Daniel M Warren Caleb 2014 Revisiting External Validity Concerns about Trolley Problems and Other Sacrificial Dilemmas in Moral Psychology External Validity in Moral Psychology Social and Personality Psychology Compass Ingilizce 8 9 536 554 doi 10 1111 spc3 12131 29 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2023 Rennix Adrian Robinson Nathan J 3 Kasim 2017 The Trolley Problem Will Tell You Nothing Useful About Morality Current Affairs Ingilizce ISSN 2471 2647 26 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2023 Moral Machine Moral Machine 27 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Ocak 2024 Philippa Foot The Problem of Abortion and the Doctrine of the Double Effect in Virtues and Vices Oxford Basil Blackwell 1978 Rennix Brianna Robinson Nathan J November 3 2017 The Trolley Problem Will Tell You Nothing Useful About Morality Current Affairs Moral Machine Moral Machine Retrieved 2019 01 31 Bourget David Chalmers David J 2013 What do Philosophers believe Retrieved 11 May 2013