Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tüf, bir volkanik patlama sonucu ortaya çıkan volkanik küllerden oluşan kaya türüdür. Tüf kimi zamanlarda inşaat malzemesi olarak kullanılan farklı bir kaya anlamına da gelir. %50’den daha fazla tüf içeren kayalar tüflü olarak kabul edilir. Tüf tortul veya magmatik kayaçlar olarak sınıflandırılabilir. Sedimantolojik terimler ile açıklanmasına rağmen magmatik petroloji bağlamında incelenmektedir.
Volkanik kül
Volkanik patlama ürünü olan gazlar lav, buhar, yanardağ vardır. Magma volkanik gazlar ve volkanik buhar ile şiddetli etkileşime girdiğinde ayrı ayrı üflenir.Üretilen ve volkanik patlama sonucu havaya atılan katı madde ne olursa olsun tekstürü (tane boyutu) volkanik kül veya volkanik kum adını alır.Bu parçacıklar, küçük olan cüruflu patlamalar ile magmanın kaya parçaları veziküler içindeki gazların genleşmesi ile magma paramparça olabilir.
Volkanik kaya
Volkanik kayanın yanı sıra bu gibi daha büyük kaya parçaları, daha fazla veya daha az kristal içeren volkanik kaya olarak tarif edilebilir. Krater içinde bulunan lav katılaşmaya başlamıştır. Kristallerin çok fazla olduğu yerlerdeki küllere kristal tüf denir. Bu tarzdaki tüfler soluk gri ya da sarı renktedirler.
Breş
İri taneler yuvarlaklanmış olmaktan ziyade köşeli olursa kayaç breş olarak adlandırılır. İri partiküller, taşınma esnasında aşındıklarında ve hzlı bir şekilde yuvarlandıkları için breş içerisindeki çakıl ve bloklar depolanmadan önce kaynak bölgelerinden çok uzağa taşınmadıklarını gösterir. Bundan dolayı, diğer birçok sedimanter kayaçlardan olduğu gibi konglomeralar ve breşler kendi tarihçeleri hakkında ipuçları içerirler. Onların tane boyutları onları taşıyan akıntının gücünü ortaya koyar; buna karşı yuvarlaklanmanın derecesi, tanelerin ne kadar uzağa taşındıklarını gösterir.
Tüf çeşitleri
- Kaynaklı Tüf
- Riyolitik Tüf
- Trakit Tüf
- Andezitik Tüf
- Bazaltik Tüf
- Ultramafik Tüf
Kül gibi küçük unsurların üst üste yığılmaları veya akarsularla göl veya denizlere taşınarak onların diplerine çökelmeleriyle volkanik tüfler meydana gelir. Bunlar tabakasız oldukları gibi tabakalı da olabilirler. Genellikle detritik veya kimyasal tortul kayaçlarla ara tabakalı olarak bulunan volkanik tüfler kökenlerini teşkil eden kayaç türüne göre trakit tüfü, bazalt tüfü, andezit tüfü gibi isimler alırlar.
Volkanik tüflerden oluşan geniş sahaların akarsularla yarılıp parçalanmalarıyla tüf platoları meydana gelir. Bu platoların, parçalanmanın fazla olduğu kesimleri, tepelik bir görünüm kazanır. Tüfler geçirimli olduklarından, vadiler dik yamaçlı ve derindir. Yamaçlarda çok sayıda sel yarıntısı bulunur. İklim şartları da uygunsa sel ve seyelan sularının aşındırma etkisiyle, yamaçlarda şapkalı ve şapkasız sütunlar halinde peri bacaları gelişir.
Lapilli, volkan bombası ve blok gibi iri unsurların lavlardan oluşan bir çimentoyla birleştirilmeleri sonucu volkanik konglomera veya aglomera ismi verilen ekstrüsif kayaçlar meydana gelir. Riyolit bileşiminde, asit karakterli, sert, tüflü kumtaşı ve aglomeralara ignimbrit denir.
İgnimbrit örtüleri geniş alanlar kapladıkları sahalarda, akarsularla yarılıp parçalanarak platolar meydana getirirler. İgnimbritlerin yumuşak volkanik tüflerle ara tabakalı oldukları kesimlerde kornişli vadiler gelişir.
Volkanlardan çıkan ufak çaplı maddelerin su içinde veya karalarda çökelmesiyle “Tüfit” veya “Volkanik Tüf” adı verilen külteler meydana gelir. Volkanların püskürmesiyle etrafa saçılan bu maddeler büyüklüklerine göre Toz ve Tüf (<4mm.), Lapilli (4-32mm.)ve Bomba veya Blok (>32mm.) ismini alır.
Tüfler hakkında
Bu maddelerin kil-kum büyüklüğünde olanların sularda veya karalarda birikmesiyle “Volkanik Tüfler” ; ufak ve iri parçalarının bir arada volkanik malzeme ile çimentolanmasıyla da “Piroklastik Kütle” ler meydana gelir.
Tüf ve konglomeralar bazen güzel tabakalaşma gösterir; çeşitli renklerde bulunur ve fosil ihtiva eder .Bu fosiller yardımıyla tüflerin oluş zamanları ve ortamları saptanır.
Tüfler tamamiyle çimentolanmamış ve diyajeneze uğramamış olduğundan boşluklu ve dolayısıyla hafiftirler.
Tüflerin içinde bazen büyük ve güzel hornblend, ojit, losit ve kuvars kristalleri bulunur ve bunlara göre de “Riyolitik Tüf”, “Andezitik Tüf” vb. diye isimlendirilir.
Jeolojik termometre
Tüflerin içinde bulunan silis tiplerine bakarak volkanlardan çıkan maddelerin çıkış anlarındaki sıcaklıkları anlaşılabilir.Şöyle ki silis 900o nin üstünde tridimit,, 575ode de özel ikizli kuvars şeklinde kristallenmektedir.Arazide tüflerin içinde bu şekilde kuvarsın görülmesi bu cins tüflerin içinde bu şekilde kuvarsın görülmesi bu cins tüflerin oluş anındaki ısısını bize anlatmaktadır.Bu tür minerallere “Jeolojik Termometre” denir.
Tüfler çok eskiden beri yapılarda ve “Pozzolana” ismiyle traşlı çimento yapımında kullanılmaktadır. Son yıllarda da hafif yapı malzemesi ve beton agregası olarak faydalanılmaya başlanmıştır.
Piroklastik kayaçlar volkanik püskürmelerle yeryüzüne çıkan katı parçalardan oluşur. En yaygın piroklastik kayaç ince kül boyutlu gerecin depolanması ve çimentolaşması sonucunda oluşan tüflerdir. Kül parçacıklarının birbirleriyle kaynaşacak kadar sıcak olduğu durumlarda kaynaklı tüf olarak adlandırılan piroklastik kayaçlar meydana gelir. Kaynaklı tüfler çoğunlukla ince cam kıymıklarından oluşmaktaysa da ceviz iriliğinde pumis ve diğer kaya parçalarını da kapsayabilmektedir.
Kül boyundan daha iri taneli piroklastik kayalar volkanik breş olarak adlandırılmaktadır. Volkanik breşleri oluşturan parçalar havada katılaşmış çizikli balistik parçalar; volkanik çıkış yerlerinin duvarlarından koparılmış bloklar, kristaller ve cam parçaları olarak sıralanabilir.
Magmatik kayaç adlarının aksine tüf ve volkanik breş terimleri bu kayaçların mineral bileşimlerini yansıtmaz. Dolayısıyla tüf ve volkanik breş isimlerinin önüne niteleyici bir sıfat getirilir. Örneğin; riyolitik tüf gibi.
ABD’nin batısında geçmişte volkanik faaliyetlerin aktif olduğu geniş bir arazi yaygın bir kaynaklı tüf yaygısıyla örtülmüştür. Bu tüf birikintilerinden bazıları yüzlerce feet kalınlıkta olup çıkış yerlerinden onlarca mil uzağa ulaşmışlardır. Bunların çoğu milyonlarca yıl önce büyük volkanik yapılardan türeyip yanal yönde saate 100 km hıza ulaşan büyük kütle hareketleri şeklindeki akmalarla gelişmişlerdir. Bu piroklastik kayaçlar eski çalışmalarda yanlışlıkla riyolitik lav akıntıları olarak tanımlanmışlardır. Güncel bilgilerimizle silika bakımından zengin lavların çıkış yerlerinden birkaç milden daha fazla uzağa gidemeyecek kadar yüksek viskoziteli olduklarını biliyoruz.
Yüzey korkayaları volkaniktir ve lav akıntıları biçimin ortaya çıkar. Başlıca yüzey kayası türleri obsidyen,perlit,riyolit,trakit,andezit,bazalt ve tefrittir.Piroklastik dışıklar(cüruflar) da korkayalardır.Bunlar patlamalı yanardağ püskürmeleri sonucunda dışarı fırlayan malzemelerin katılaşmasıyla oluşur.Yığışımlar (aglomera) ile bazı breş ve tüfler piroklastik kaya örnekleridir.
Volkanik hareketler sırasında sıvı halde lavlar, katı parçalar halinde tüfler (piroklastik maddeler) çeşitli gazlar ve buharlar çıkar. Genellikle volkanik faaliyete püskürme (erüpsiyon) denir. Yalnız lav akmasına akıntı (efüzyon) adı verilir.Katı parçaları içine alan gaz ve buhar çıkışına patlama (eksplosyon) denilir.
Türkiye'deki çeşitli tüf örnekleri
Türkiye'de lav, tüf ve aglomeralar çoğunlukla karmaşık durumda ve riyolit, dasit, andezit, trakit bileşimlerindedir. Renkleri beyaz, gri, bej, sarı, pembe, kırmızımsı, mor ve siyahımsı olur.
Çok miktarda ve değişik renklerde bulunması, çıkarma ve işlenmesin kolay olması nedeniyle Anadolu da birçok eski devirlerden beri yapıtaşı olarak kullanılmaktadır. Kayseri civarındaki tüflerin bir kısmı Sivas çimento fabrikasında “Traşlı Çimento” yapımında kullanılmaktadır.
Tüfler ocakta iken yumuşakçadır ve dolayısıyla çıkarılması ve yontulması kolaydır. Ocaktan çıkarılıp açık havada bırakılınca içindeki “Ocak Suyu” uçar ve taş sertleşir.
Orta Anadolu da geniş alanlar kaplayan volkanik tüflere yonulmalarının kolay olması nedeniyle “Yonu” ismi verilmektedir. Erzurum, Sivas, Kayseri, Ürgüp, Nevşehir, Konya dolayının yonuları, Selçuki mimarisinin esas yapı elemanıdır. Karadeniz sahillerinin volkanik Lav ve breşleri de son yıllarda liman inşaatlarında kullanılmıştır.
Volkanik tüf ve ignimbritler yurdumuzda geniş alanlar gösterir. Örneğin; Kars-Ardahan arasında kalan saha ile Nevşehir-Aksaray-yeşilhisar arasında kalan sahada geniş ignimbrit platoları yer alır. Buralarda, ignimbritler üzerinde uzanan plato yüzeyi ile tipik kornişli vadiler yatay yapılı sahalardakine benzer görüntüler sunar.Nevşehir- Aksaray-Yeşilhisar arasındaki sahada, özellikle Ürgüp-Göreme yöresinde olmak üzere, peribacalarına çok tipik örnekler bulunur.
Kaynakça
- ^ a b Erguvanlı, Kemal (1978). Lav,Tüf ve Anglomeralar. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları. ss. 112,113.
- ^ a b Karaman, Erkan (2006). Kayaç Tipleri ve Yapısal Benzerlikler. Antalya: Devran Matbaacılık. s. 33. ISBN .
- ^ Kurter, Ajun (1986). Piroklastik Maddeler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. ss. 137,138,139.
- ^ İzbırak, Reşat (1991). Volkan Hareketleri. İstanbul: M.E.B. s. 27. ISBN .
- ^ Helvacı, Cahit (2013). Piroklastik Kayaçlar (PDF). Ankara: Nobel Yayınları. s. 75. ISBN .[]
- ^ "Tüf". 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tuf bir volkanik patlama sonucu ortaya cikan volkanik kullerden olusan kaya turudur Tuf kimi zamanlarda insaat malzemesi olarak kullanilan farkli bir kaya anlamina da gelir 50 den daha fazla tuf iceren kayalar tuflu olarak kabul edilir Tuf tortul veya magmatik kayaclar olarak siniflandirilabilir Sedimantolojik terimler ile aciklanmasina ragmen magmatik petroloji baglaminda incelenmektedir TufVolkanik kulVolkanik patlama urunu olan gazlar lav buhar yanardag vardir Magma volkanik gazlar ve volkanik buhar ile siddetli etkilesime girdiginde ayri ayri uflenir Uretilen ve volkanik patlama sonucu havaya atilan kati madde ne olursa olsun teksturu tane boyutu volkanik kul veya volkanik kum adini alir Bu parcaciklar kucuk olan curuflu patlamalar ile magmanin kaya parcalari vezikuler icindeki gazlarin genlesmesi ile magma paramparca olabilir Volkanik kayaVolkanik kayanin yani sira bu gibi daha buyuk kaya parcalari daha fazla veya daha az kristal iceren volkanik kaya olarak tarif edilebilir Krater icinde bulunan lav katilasmaya baslamistir Kristallerin cok fazla oldugu yerlerdeki kullere kristal tuf denir Bu tarzdaki tufler soluk gri ya da sari renktedirler BresIri taneler yuvarlaklanmis olmaktan ziyade koseli olursa kayac bres olarak adlandirilir Iri partikuller tasinma esnasinda asindiklarinda ve hzli bir sekilde yuvarlandiklari icin bres icerisindeki cakil ve bloklar depolanmadan once kaynak bolgelerinden cok uzaga tasinmadiklarini gosterir Bundan dolayi diger bircok sedimanter kayaclardan oldugu gibi konglomeralar ve bresler kendi tarihceleri hakkinda ipuclari icerirler Onlarin tane boyutlari onlari tasiyan akintinin gucunu ortaya koyar buna karsi yuvarlaklanmanin derecesi tanelerin ne kadar uzaga tasindiklarini gosterir BresTuf cesitleriKaynakli Tuf Riyolitik Tuf Trakit Tuf Andezitik Tuf Bazaltik Tuf Ultramafik Tuf Kul gibi kucuk unsurlarin ust uste yigilmalari veya akarsularla gol veya denizlere tasinarak onlarin diplerine cokelmeleriyle volkanik tufler meydana gelir Bunlar tabakasiz olduklari gibi tabakali da olabilirler Genellikle detritik veya kimyasal tortul kayaclarla ara tabakali olarak bulunan volkanik tufler kokenlerini teskil eden kayac turune gore trakit tufu bazalt tufu andezit tufu gibi isimler alirlar Volkanik tuflerden olusan genis sahalarin akarsularla yarilip parcalanmalariyla tuf platolari meydana gelir Bu platolarin parcalanmanin fazla oldugu kesimleri tepelik bir gorunum kazanir Tufler gecirimli olduklarindan vadiler dik yamacli ve derindir Yamaclarda cok sayida sel yarintisi bulunur Iklim sartlari da uygunsa sel ve seyelan sularinin asindirma etkisiyle yamaclarda sapkali ve sapkasiz sutunlar halinde peri bacalari gelisir Lapilli volkan bombasi ve blok gibi iri unsurlarin lavlardan olusan bir cimentoyla birlestirilmeleri sonucu volkanik konglomera veya aglomera ismi verilen ekstrusif kayaclar meydana gelir Riyolit bilesiminde asit karakterli sert tuflu kumtasi ve aglomeralara ignimbrit denir Ignimbrit ortuleri genis alanlar kapladiklari sahalarda akarsularla yarilip parcalanarak platolar meydana getirirler Ignimbritlerin yumusak volkanik tuflerle ara tabakali olduklari kesimlerde kornisli vadiler gelisir Volkanlardan cikan ufak capli maddelerin su icinde veya karalarda cokelmesiyle Tufit veya Volkanik Tuf adi verilen kulteler meydana gelir Volkanlarin puskurmesiyle etrafa sacilan bu maddeler buyukluklerine gore Toz ve Tuf lt 4mm Lapilli 4 32mm ve Bomba veya Blok gt 32mm ismini alir Tuf Yellowstone National ParkTufler hakkindaBu maddelerin kil kum buyuklugunde olanlarin sularda veya karalarda birikmesiyle Volkanik Tufler ufak ve iri parcalarinin bir arada volkanik malzeme ile cimentolanmasiyla da Piroklastik Kutle ler meydana gelir Tuf ve konglomeralar bazen guzel tabakalasma gosterir cesitli renklerde bulunur ve fosil ihtiva eder Bu fosiller yardimiyla tuflerin olus zamanlari ve ortamlari saptanir Tufler tamamiyle cimentolanmamis ve diyajeneze ugramamis oldugundan bosluklu ve dolayisiyla hafiftirler Tuflerin icinde bazen buyuk ve guzel hornblend ojit losit ve kuvars kristalleri bulunur ve bunlara gore de Riyolitik Tuf Andezitik Tuf vb diye isimlendirilir Jeolojik termometreTuflerin icinde bulunan silis tiplerine bakarak volkanlardan cikan maddelerin cikis anlarindaki sicakliklari anlasilabilir Soyle ki silis 900o nin ustunde tridimit 575ode de ozel ikizli kuvars seklinde kristallenmektedir Arazide tuflerin icinde bu sekilde kuvarsin gorulmesi bu cins tuflerin icinde bu sekilde kuvarsin gorulmesi bu cins tuflerin olus anindaki isisini bize anlatmaktadir Bu tur minerallere Jeolojik Termometre denir Tufler cok eskiden beri yapilarda ve Pozzolana ismiyle trasli cimento yapiminda kullanilmaktadir Son yillarda da hafif yapi malzemesi ve beton agregasi olarak faydalanilmaya baslanmistir Piroklastik kayaclar volkanik puskurmelerle yeryuzune cikan kati parcalardan olusur En yaygin piroklastik kayac ince kul boyutlu gerecin depolanmasi ve cimentolasmasi sonucunda olusan tuflerdir Kul parcaciklarinin birbirleriyle kaynasacak kadar sicak oldugu durumlarda kaynakli tuf olarak adlandirilan piroklastik kayaclar meydana gelir Kaynakli tufler cogunlukla ince cam kiymiklarindan olusmaktaysa da ceviz iriliginde pumis ve diger kaya parcalarini da kapsayabilmektedir Kul boyundan daha iri taneli piroklastik kayalar volkanik bres olarak adlandirilmaktadir Volkanik bresleri olusturan parcalar havada katilasmis cizikli balistik parcalar volkanik cikis yerlerinin duvarlarindan koparilmis bloklar kristaller ve cam parcalari olarak siralanabilir Magmatik kayac adlarinin aksine tuf ve volkanik bres terimleri bu kayaclarin mineral bilesimlerini yansitmaz Dolayisiyla tuf ve volkanik bres isimlerinin onune niteleyici bir sifat getirilir Ornegin riyolitik tuf gibi ABD nin batisinda gecmiste volkanik faaliyetlerin aktif oldugu genis bir arazi yaygin bir kaynakli tuf yaygisiyla ortulmustur Bu tuf birikintilerinden bazilari yuzlerce feet kalinlikta olup cikis yerlerinden onlarca mil uzaga ulasmislardir Bunlarin cogu milyonlarca yil once buyuk volkanik yapilardan tureyip yanal yonde saate 100 km hiza ulasan buyuk kutle hareketleri seklindeki akmalarla gelismislerdir Bu piroklastik kayaclar eski calismalarda yanlislikla riyolitik lav akintilari olarak tanimlanmislardir Guncel bilgilerimizle silika bakimindan zengin lavlarin cikis yerlerinden birkac milden daha fazla uzaga gidemeyecek kadar yuksek viskoziteli olduklarini biliyoruz Yuzey korkayalari volkaniktir ve lav akintilari bicimin ortaya cikar Baslica yuzey kayasi turleri obsidyen perlit riyolit trakit andezit bazalt ve tefrittir Piroklastik disiklar curuflar da korkayalardir Bunlar patlamali yanardag puskurmeleri sonucunda disari firlayan malzemelerin katilasmasiyla olusur Yigisimlar aglomera ile bazi bres ve tufler piroklastik kaya ornekleridir Volkanik hareketler sirasinda sivi halde lavlar kati parcalar halinde tufler piroklastik maddeler cesitli gazlar ve buharlar cikar Genellikle volkanik faaliyete puskurme erupsiyon denir Yalniz lav akmasina akinti efuzyon adi verilir Kati parcalari icine alan gaz ve buhar cikisina patlama eksplosyon denilir Turkiye deki cesitli tuf ornekleriTurkiye de lav tuf ve aglomeralar cogunlukla karmasik durumda ve riyolit dasit andezit trakit bilesimlerindedir Renkleri beyaz gri bej sari pembe kirmizimsi mor ve siyahimsi olur Cok miktarda ve degisik renklerde bulunmasi cikarma ve islenmesin kolay olmasi nedeniyle Anadolu da bircok eski devirlerden beri yapitasi olarak kullanilmaktadir Kayseri civarindaki tuflerin bir kismi Sivas cimento fabrikasinda Trasli Cimento yapiminda kullanilmaktadir Tufler ocakta iken yumusakcadir ve dolayisiyla cikarilmasi ve yontulmasi kolaydir Ocaktan cikarilip acik havada birakilinca icindeki Ocak Suyu ucar ve tas sertlesir Orta Anadolu da genis alanlar kaplayan volkanik tuflere yonulmalarinin kolay olmasi nedeniyle Yonu ismi verilmektedir Erzurum Sivas Kayseri Urgup Nevsehir Konya dolayinin yonulari Selcuki mimarisinin esas yapi elemanidir Karadeniz sahillerinin volkanik Lav ve bresleri de son yillarda liman insaatlarinda kullanilmistir Volkanik tuf ve ignimbritler yurdumuzda genis alanlar gosterir Ornegin Kars Ardahan arasinda kalan saha ile Nevsehir Aksaray yesilhisar arasinda kalan sahada genis ignimbrit platolari yer alir Buralarda ignimbritler uzerinde uzanan plato yuzeyi ile tipik kornisli vadiler yatay yapili sahalardakine benzer goruntuler sunar Nevsehir Aksaray Yesilhisar arasindaki sahada ozellikle Urgup Goreme yoresinde olmak uzere peribacalarina cok tipik ornekler bulunur Kaynakca a b Erguvanli Kemal 1978 Lav Tuf ve Anglomeralar Istanbul Istanbul Teknik Universitesi Yayinlari ss 112 113 a b Karaman Erkan 2006 Kayac Tipleri ve Yapisal Benzerlikler Antalya Devran Matbaacilik s 33 ISBN 975 94970 0 X Kurter Ajun 1986 Piroklastik Maddeler Istanbul Edebiyat Fakultesi Basimevi ss 137 138 139 Izbirak Resat 1991 Volkan Hareketleri Istanbul M E B s 27 ISBN 975 11 0015 1 Helvaci Cahit 2013 Piroklastik Kayaclar PDF Ankara Nobel Yayinlari s 75 ISBN 978 605 133 433 2 olu kirik baglanti Tuf 27 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2014